November

Ke wa tsɔse wa he ɔ, wa ma nyɛ maa ye wa he nɔ konɛ waa hyɛ wa ní peepee kɛ wa susumi saminya. Ja wa kase su nɛ ɔ, ejakaa a kɛ fɔ we wɔ. Ke fɔli to a tsui si, nɛ a ya nɔ nɛ a tsɔse a bimɛ tsɔwi “ngɛ Yehowa tsɔsemi kɛ e ga womi mi” ɔ, lɔ ɔ maa ye bua a bimɛ ɔmɛ nɛ a ma tsɔse mɛ nitsɛmɛ a he, nɛ a ma ná juɛmi. (Efe. 6:4) Jã nɔuu nɛ e sa nɛ nihi nɛ a wa loko a ba le Yehowa a hu nɛ a tsɔse mɛ nitsɛmɛ a he. Eko ɔ, a tsɔse a he ngɛ ní komɛ a mi, se ngɛ mumi mi lɛɛ, a ngɛ kaa jokuɛwi. Se ke a bɔni “su ehe ɔ” womi, nɛ a ngɛ mɔde bɔe kaa a maa kase Kristo ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ a maa hi wae ngɛ mumi mi. (Efe. 4:23, 24) Loko wa ma nyɛ maa wa ngɛ mumi mi ɔ, ja wa tsɔse wa he. w18.03 29 ¶3-4

Wa nyaa nɔ fɛɛ nɔ nɛ baa wa kpe ɔmɛ a sisi ɔ he, ejakaa a fɔ̃ waa kɛ mɛ tsuo nine kɛ ba Yehowa okplɔɔ ɔ he. Yehowa kɛ e we asafo ɔ lɛ fɔ̃ wɔ nine. (Rom. 15:7) Ke ni hehi ba asafo mi kpe ɔ, e ngɛ kaa nɔ́ nɛ waa kɛ Yehowa tsuo nɛ fɔ̃ mɛ nine. Ke nibwɔ ɔmɛ dla we a he saminya po ɔ, e sa nɛ wa nya a he. (Yak. 2:1-4) Ke o yɔse kaa lɛ nɔ kake pɛ nɛ e hii si ɔ, o ma nyɛ ma ha nɛ e ba hi o kasa nya. Ke o ye bua lɛ kɛ bli ngmamihi nɛ a maa kane, nɛ o ye bua lɛ nɛ e nyɛɛ blɔ nya tomi ɔ se ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ e bua maa jɔ. Enɛ ɔ ji blɔ nɛ hi nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ tsɔɔ kaa wa bua jɔ “nibwɔ peemi” he. Ke kpɔ mi nɔ hyɛlɔ ko, loo nyɛminyumu ko nɛ e je asafo kpa mi, loo asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ ba tu magbɛ nɔ munyu ngɛ wa asafo ɔ mi ɔ, wa bua jɔɔ wawɛɛ. Enɛ ɔ ji he blɔ nɛ wa ná nɛ waa kɛ maa pee nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ nibwɔ. (3 Yoh. 5-8) Blɔ kake nɛ e hi wawɛɛ nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ pee jã ji kaa wa ma tsɛ mɛ ní yemi. w18.03 15 ¶5, 7

Mo susu Yuda no ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Saulo nɛ e wa Yesu kaseli ɔmɛ yi mi ɔ he nɛ o hyɛ. Jinɛ Yehowa hla Yuda bi ɔmɛ kaa e ma. Se akɛnɛ a bui lɛ tue he je ɔ, e kua mɛ. Saulo ji Yuda no nɛ e kɛ Yuda bi ɔmɛ a jami kɛ a kusumihi fiɛ we kulaa, se pee se ɔ, e ba na blɔ nɛ da nɛ e sa kaa a gu nɔ kɛ ja Mawu. Ligbi ko ɔ, Yesu nɛ a tle lɛ si, nɛ a wo e hɛ mi nyami ɔ kɛ lɛ tu munyu kɛ je hiɔwe. Kɛ Saulo pee e ní ha kɛɛ? E kplɛɛ yemi kɛ buami nɛ Yesu kaselɔ Anania kɛ ha lɛ ɔ nɔ. Baiblo ɔ de ngɛ Saulo he ke: “Lɔ ɔ se ɔ, e te si nɛ a baptisi lɛ.” (Níts. 9:17, 18; Gal. 1:14) Pee se ɔ, a ba tsɛ lɛ ke Paulo. Mo kadi kaa benɛ bɔfo Paulo ba le anɔkuale nɛ kɔɔ nɔ́ nɛ Yesu ngɛ tsue konɛ Mawu yi mi tomi nɛ ba mi ɔ he ɔ, e tui tsle. E ha nɛ a baptisi lɛ amlɔ nɔuu. (Níts. 22:12-16) Jokuɛwi kɛ nikɔtɔmahi nɛ a ji Baiblo kaseli mwɔnɛ ɔ, jã nɔuu nɛ e ji ngɛ a blɔ fa mi. w18.03 5-6 ¶9-11

Yakob ná we lɛ gbɔjɔɔ ngɛ si himi mi. Lɛ nitsɛ e nyɛminyumu Esau nɛ e suɔ he lo mi níhi mohu pe mumi mi níhi ɔ to kaa e maa gbe lɛ. E ngatsɛ hu sisi lɛ si abɔ. Se ngɛ níhi nɛ “he lo mi” nimli pee Yakob tsuo se ɔ, e hi si kaa mumi mi nɔmlɔ. (1 Kor. 2:14-16) E ná hemi kɛ yemi ngɛ si nɛ a wo Abraham ɔ mi, nɛ e hyɛ e weku ɔ nɔ saminya, ejakaa e le kaa Yehowa maa gu e weku ɔ nɔ kɛ tsu e yi mi tomi ɔ he ní. (1 Mose 28:10-15) Yakob munyu tumi kɛ e ní peepee tsɔɔ kaa e suɔ kaa e maa pee Mawu suɔmi nya ní. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, benɛ Yakob susu kaa Esau ma lɛ gbemi ɔ, e de Mawu ke: ‘I kpa mo pɛɛ nɛ o kpɔ̃ mi. O wo mi si ke o maa pee mi saminya. Mo kai kaa mo lɛ o de ke o ma ha mi nina babauu kaa wo nya zia.’ (1 Mose 32:6-12) E ngɛ heii kaa e ngɔ e hɛ kɛ fɔ si nɛ Yehowa wo ɔ nɔ, nɛ e suɔ kaa e maa pee Mawu suɔmi nya ní. w18.02 20 ¶9-10

Hiob hi si himi slɔɔtohi a mi. Loko Hiob kɛ kahi maa kpe ɔ, lɛ ji “nɔmlɔ ngua pe kulaa ngɛ beleku je ma amɛ a mi.” (Hiob 1:3) Hiob ngɛ ní, nihi le lɛ wawɛɛ, nɛ a buɔ lɛ saminya. (Hiob 29:7-16) Se kɛ̃ ɔ, e bui e he pi ni kpahi, nɛ e susuu we kaa Mawu he hia we lɛ ngɛ e si himi mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa tsɛ Hiob ke “ye tsɔlɔ.” Satan ngɔ haomihi nɛ a nya wa kɛ ba Hiob nɔ nɔtonɔto. Enɛ ɔ ha nɛ Hiob susu kaa Mawu lɛ ngɔ haomi ɔmɛ kɛ ba e nɔ. (Hiob 1:13-21) Lɔ ɔ se ɔ, nyumu etɛ komɛ nɛ a ke a ma Hiob bua womi ɔ ba tu munyuhi kɛ jɔ̃ e kɔni mi mohu. A tsɔɔ kaa Hiob pee ní yayahi, nɛ lɔ ɔ he je nɛ Mawu ngɛ e tue gblae ɔ nɛ! (Hiob 2:11; 22:1, 5-10) Se Hiob ya nɔ nɛ e ye Yehowa anɔkuale. Benɛ Hiob nyɛ nɛ e da ka amɛ a nya se ɔ, Yehowa jɔɔ lɛ kɛ níhi nɛ e ngɛ loko ka amɛ ba e nɔ ɔ ekohu. E bɔ ní ɔmɛ a he si enyɔ kɛ ha lɛ, nɛ e ngɔ jeha 140 kɛ piɛɛ Hiob jeha amɛ a he ha lɛ. (Yak. 5:11) Ngɛ jamɛ a be ɔ mi tsuo ɔ, Hiob ya nɔ nɛ e ja Yehowa pɛ. w18.02 6 ¶16; 7 ¶18

Nɔ́ nɛ nimli nɛ ɔmɛ suɔ wawɛɛ ji kaa nihi nɛ a bu mɛ, nɛ a wo a hɛ nyami. Ní lelɔ ko ngma ngɛ nihi nɛ a woɔ a he nɔ ɔ he ke: “A puɛ amaga ko ngɛ a tsui mi nɛ a kɛ jaa mɛ nitsɛmɛ a he.” Ni komɛ hu tsɔɔ kaa he nɔ womi ji su ko nɛ hí kulaa, ejakaa ke he nɔ woli po na kaa nihi ngɛ a he nɔ woe ɔ, a sume kulaa. “He wo,” aloo he nɔ womi ji su ko nɛ Yehowa sume kulaa. (Abɛ 6:16, 17) Ke nɔ ko woɔ e he nɔ ɔ, e be nyɛe maa hɛ kɛ su Mawu he. (La 10:4) Jã pɛ nɛ Abosiami ngɛ ɔ nɛ. (1 Tim. 3:6) Aywilɛho sane ji kaa Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ komɛ po ná su yaya nɛ ɔ eko. Yuda matsɛ Uzia kɛ anɔkuale yemi sɔmɔ Yehowa jehahi fuu. Baiblo ɔ de ngɛ e he ke, ‘Benɛ Uzia tsɛ yemi ɔ ba he si ɔ, e wo e he nɔ, nɛ nɔ́ nɛ ɔ ha nɛ e hɛ mi kpata. E ya sã tsopa kɛ e he via ngɛ Yehowa we ɔ, nɛ e kɛ nɔ́ nɛ ɔ tɔ̃ Yehowa e Mawu ɔ nɔ.’ Matsɛ Hezekia hu wo e he nɔ, se pee se ɔ, e tsake.​—2 Kron. 26:16; 32:25, 26. w18.01 28 ¶4-5

Ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, wa na kaa Mawu we bi ngɔ mɛ nitsɛmɛ a níhi kɛ fĩ Mawu ní tsumi slɔɔtohi a se. Ngɛ be komɛ a mi ɔ, a ngɔ a níhi kɛ fĩ ní tsumi pɔtɛɛ komɛ a se. (2 Mose 35:5; 2 Ma. 12:4, 5; 1 Kron. 29:5-9) Benɛ hwɔ ko ba ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, nikɔtɔma amɛ “mwɔ a yi mi kpɔ kaa a ti nɔ fɛɛ nɔ ma ha nɔ́ ko bɔ nɛ e ma nyɛ, konɛ a kɛ mane nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ Yudea a.” (Níts. 11:27-30) Pi he kake pɛ nɛ a ná yemi kɛ buami ɔ kɛ je. Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, ni komɛ hu jua a níhi. A jua a zugbahi loo a wehi nɛ a ngɔ sika a kɛ ha bɔfo ɔmɛ. Bɔfo ɔmɛ ngɔ sika a kɛ ye bua nihi nɛ e fĩ mɛ ɔ. (Níts. 4:34, 35) Ni komɛ hu toɔ sika si daa otsi, nɛ a kɛ fĩɔ ní tsumi ɔ se. Enɛ ɔ he ɔ, ohiatsɛmɛ kɛ sikatsɛmɛ tsuo fĩ Mawu ní tsumi ɔ se.​—Luka 21:1-4. w18.01 18 ¶7; 19 ¶9

Ke wa le níhi fuu peemi kaa mɛni po ɔ, ní komɛ ngɛ nɛ wa be nyɛe maa pee. Enɛ ɔ ji nɔ́ ko nɛ e sa kaa wɔ tsuo waa le. E ngɛ mi kaa bɔfo Paulo le níhi fuu peemi mohu lɛɛ, se e nyɛ we nɛ e pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ e suɔ kaa e maa pee ɔ. Benɛ e de Mawu e nyagba amɛ ɔ, Mawu de lɛ ke: “Ye he wami ɔ ngɛ mluku yee ngɛ gbɔjɔmi mi.” Paulo nu nɔ́ nɛ Mawu de ɔ sisi. Lɔ ɔ he ɔ, e de ke: “Ke i gbɔjɔ ɔ, kɛkɛ i ná he wami.” (2 Kor. 12:7-10) Kɛ Paulo ngɛ tsɔɔe kɛɛ? Paulo yɔse kaa ke Mawu ha we lɛ he wami ɔ, e be nyɛe maa pee nɔ́ ko. Ke Paulo gbɔjɔ ɔ, Mawu ma ha lɛ mumi klɔuklɔu ɔ konɛ e ná he wami. Se tsa pi lɔ ɔ pɛ nɛ mumi klɔuklɔu ɔ ma nyɛ maa pee ha lɛ. Mawu mumi ɔ ma nyɛ ma ha Paulo he wami konɛ e pee níhi nɛ lɛ nitsɛ e be nyɛe maa pee. Wɔ hu Mawu ma nyɛ maa pee jã ha wɔ. Ke he wami nɛ wa ngɛ ɔ je Yehowa ngɔ ɔ, lɛɛ hyɛ bɔ nɛ wa he maa wa ha! w18.01 9 ¶8-9

Ke o bi ko de mo ke e suɔ nɛ a baptisi lɛ ɔ, moo bɔ mɔde kaa o ma hla níhi a mi ngɛ womihi nɛ Yehowa asafo ɔ pee ha fɔli ɔmɛ a mi. Enɛ ɔ ma bli blɔ ha mo konɛ o tsɔɔ o bi ɔ hɛdɔ nɛ ngɛ he kaa nɔ ko maa jɔɔ e he nɔ ha Yehowa nɛ e ba e je mi kaa Kristofo no nɛ a baptisi lɛ, kɛ jehanɛ hu ɔ, jɔɔmihi nɛ e ma ná. E ji fɔli a blɔ nya ní tsumi kɛ he blɔ nɛ a ná kaa a maa tsɔɔ a bimɛ ɔmɛ ní “ngɛ Yehowa tsɔsemi kɛ e ga womi mi.” (Efe. 6:4) Lɔ ɔ tsɔɔ we kɛkɛ kaa a ma de a bimɛ ɔmɛ nɔ́ nɛ Baiblo ɔ tsɔɔ, se mohu ɔ, a maa ye bua mɛ nɛ a ná nɔ mi mami ngɛ nɔ́ nɛ a kase ɔ mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e biɔ nɛ a ná nɔ mi mami nɛ mi wa, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ a jɔɔ a he nɔ ha Yehowa konɛ a kɛ a tsui tsuo nɛ sɔmɔ lɛ. Wa sɔlemi ji kaa Yehowa Munyu ɔ, e mumi klɔuklɔu ɔ, kɛ mɔde nɛ o ngɛ bɔe kaa fɔlɔ ɔ nɛ e ye bua o bimɛ ɔmɛ nɛ a pee ‘juɛmitsɛmɛ konɛ a he a yi wami.’ w17.12 22 ¶17, 19

Jamɛ a be ɔ mi ɔ, e piɛ bɔɔ nɛ Daniel maa ye jeha 100 nɛ e be kɛe nɛ e ma gbo. Anɛ a ma tle Daniel si kɛ ba wami mi ekohu lo? Ee, a ma tle lɛ si kokooko! Wa naa hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ Mawu ha Daniel ná a ngɛ Daniel womi ɔ nyagbe yi ɔ mi. Mawu de lɛ ke: “Mo Daniel, ye anɔkuale kɛ ya si nyagbe. O ma ba gbo.” Nɔmo Daniel le kaa ni gbogboe ɔmɛ ngɛ a he jɔɔe, nɛ “yi mi susumi, loo nile, loo ga” be gbeje. E be kɛe nɛ Daniel maa ya lejɛ ɔ. (Fiɛlɔ 9:10) Se lejɛ ɔ nɛ Daniel maa ya a tsɔɔ we kaa nɔ́ fɛɛ nɔ́ ba nyagbe. Yehowa wo lɛ si ko nɛ maa ba mi hwɔɔ se. Sɛ gbi nɛ a kɛ ba ha Daniel ɔ tsa nɔ kɛ munyuhi nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi. A tsɔɔ we ligbi, aloo be nɛ e maa ye loko nɔ́ nɛ ɔ maa ba mi. Daniel lɛɛ e ma gbo nɛ e ma ya jɔɔ e he. Daniel gbo jeha babauu ji nɛ ɔ mohu lɛɛ, se nɔ́ nɛ Ngmami ɔ de ngɛ e he kaa e ‘maa te si ekohu, nɛ e nine maa su e blɔ fa mi nɔ́ ɔ nɔ’ ɔ haa nɛ wa naa heii kaa a ma tle lɛ si kɛ ba wami mi ekohu. Enɛ ɔ maa ba mi ngɛ “nyagbe ligbi ɔ” mi. w17.12 7 ¶17-18

Yehowa fã Israel ma nimeli ɔmɛ kaa a kase lɛ nɛ a ye dami sane. Kekleekle ɔ, e sa nɛ ma nimeli ɔmɛ nɛ a hla anɔkuale nɛ ngɛ sane ɔ mi. Lɔ ɔ se ɔ, e sa nɛ a susu nɔ́ he je nɛ nɔ ɔ gbe nɔ ɔ, e ní peepee, kɛ bɔ nɛ e baa e je mi ha be ko nɛ be ɔ he saminya loko a ma nya si kaa a maa na lɛ mɔbɔ loo a be lɛ mɔbɔ nae. Bɔ nɛ pee nɛ a ye dami sane kaa Yehowa a, e sa nɛ a hyɛ kaa nɔ nɛ gbe nɔ ɔ “ngɔ abofu” kɛ pee jã, aloo “e ya wo lɛ ka.” (4 Mose 35:20-24) Ke odase ngɛ nɛ tsɔɔ kaa e je blɔ ɔ, lɛɛ ja a na odase yeli enyɔ loko a ma nyɛ maa bu lɛ gbenɔ fɔ. Enɛ ɔ he ɔ, ke a hla sane ɔ mi ta a, e sa nɛ nikɔtɔma amɛ nɛ a susu nɔ nɛ nɔ ɔ ji ɔ he, se pi nɔ́ nɛ e pee ɔ kɛkɛ. A hia nɔ́ se kɔmi konɛ a nyɛ nɛ a hyɛ níhi kɛ ya tsitsaa. Nɔ́ nɛ pe kulaa a, a hia Yehowa mumi klɔuklɔu ɔ yemi kɛ buami konɛ a nyɛ nɛ a kase e nɔ́ se kɔmi, e mɔbɔ nami, kɛ e dami sane yemi ɔ.​—2 Mose 34:6, 7. w17.11 16 ¶13-14

Benɛ waa kɛ Mawu we bi bɔni bɔmi ɔ, wa ba kase anɔkuale komɛ nɛ a he jua wa. Wa kase kaa Yehowa ji Bɔlɔ, nɛ lɛ nɛ e ha wɔ wami, nɛ e ngɛ yi mi tomi kpakpa kɛ ha adesahi. Jehanɛ hu ɔ, wa ba le kaa Mawu je suɔmi mi nɛ e ngɔ e Bi ɔ kɛ sã afɔle konɛ e kɛ kpɔ̃ wɔ kɛ je yayami kɛ gbenɔ mi. Wa ba le hu kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ ma ha nɔ́ nami se maa po, nɛ wa maa hi si ngɛ zugba a nɔ ngɛ tue mi jɔmi kɛ bua jɔmi mi kɛ ya neneene. (Yoh. 3:16; Kpoj. 4:11; 21:3, 4) Be komɛ ɔ, a peeɔ tsakemi ngɛ bɔ nɛ wa nu Baiblo gbami ko aloo Ngmami ko sisi ha a he. Ke wa ba ná níhi a sisi numi ehe nɛ ɔ, e sa nɛ waa to wa tsui si nɛ waa kase lɛ saminya, nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ he. (Níts. 17:11) E sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa nu tsakemi ehe nɛ a pee ɔ sisi saminya, se pi lɔ ɔ pɛ, e sa nɛ waa le slɔɔto nɛ ngɛ bɔ nɛ wa nu sisi blema a kɛ bɔ nɛ wa nu sisi amlɔ nɛ ɔ a kpɛti hulɔ. Ke wa pee jã a, wa ma nyɛ maa ngɔ anɔkuale ehe ɔ kɛ to wa juetli to he ɔ saminya. w17.06 12-13 ¶15-16

Ke wa ya je si fɔfɔɛhi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ wa ma wa hɛ ngɔ fɔ je mi bami he mlaahi nɛ Yehowa ha wɔ ɔ a nɔ ɔ, e sa nɛ waa hyɛ nɛ hi wawɛɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke nɔ ko kɛ nɔ ko bɔni nyɛɛmi konɛ a sɛ gba si himi mi ɔ, nile ngɛ mi kaa mɛ nitsɛmɛ a maa to huzu ha a he ngɛ a sibi a he pɛtɛmi, nya he fiɔmi, aloo mɛ pɛ nɛ a maa hi he ko ɔ he. (Abɛ 22:3) Kaa nɔ hyɛmi nɔ ɔ, ke Kristofo no nyumu ko hia blɔ kɛ ya tsu ní ngɛ he ko, aloo e kɛ yo ko ngɛ ní tsue ɔ, eko ɔ, lɔ ɔ hu ma nyɛ ma ha nɛ e kɛ ajuama bɔmi he ka nɛ kpe. (Abɛ 2:10-12, 16) Jehanɛ hu ɔ, eko ɔ, ke wa hao, nɛ wa gbɔjɔ ɔ, lɔ ɔ hu ma nyɛ maa pee ka. Eko ɔ, wa maa hia bua womi wawɛɛ, nɛ enɛ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ waa ngmɛ nɔ fɛɛ nɔ ko kɛkɛ blɔ kaa e wo wa bua. Ke o ya je si fɔfɔɛ nɛ ɔ mi ɔ, mo hla yemi kɛ buami ngɛ Yehowa kɛ e we bi a ngɔ.​—La 34:18; Abɛ 13:20. w17.11 26 ¶4-5

Ngɛ blema Israel bi ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Yehowa naa sane fɛɛ sane nɛ kɔɔ muɔ si puemi he ɔ kaa e ji hɛdɔ nɔ́. Ke nɔ ko je blɔ nɛ e gbe nɔmlɔ ɔ, nɔ nɛ a gbe lɛ ɔ weku no nɛ ji nyumu nɛ a tsɛɛ lɛ ke “muɔ he lue yelɔ ɔ” gbeɔ nɔ ɔ kɛ toɔ nane mi. (4 Mose 35:19) Kɛ gu jamɛ a blɔ ɔ nɔ ɔ, a ngɔɔ awi yelɔ ɔ wami kɛ toɔ nɔ nɛ pee we nɔ́ ko nɛ a pue e muɔ si ɔ wami nane mi. Ke a gbi nɔ gbelɔ ɔ amlɔ nɔuu ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ maa blee Si Womi Zugba a. Ejakaa Yehowa de ke: ‘Nyɛ ko ble zugba a nɛ nyɛ ngɛ nɔ ɔ. Adesa muɔ si puemi bleɔ zugba.’ (4 Mose 35:33, 34) Se ke Israel nɔ ko li e he be nɛ e pue nɔ ko muɔ si ɔ, kɛ a tsuɔ sane ɔ he ní ha kɛɛ? E ngɛ mi kaa e li e he be mohu lɛɛ, se kɛ̃ ɔ, e yeɔ nɔ nɛ e gbe lɛ ɔ muɔ he fɔ. (1 Mose 9:5) Se Yehowa tsɔɔ kaa a ma nyɛ maa na lɛ mɔbɔ. E ma nyɛ maa tu muɔ he lue yelɔ ɔ nya fo nɛ e ya sa we ngɛ wesa he mahi ekpa nɛ a hla a eko mi. E ma nyɛ ma ná he piɛ pomi ngɛ lejɛ ɔ. E biɔ nɛ nɔ nɛ li e he be nɛ e gbe nɔ ɔ nɛ e hi lejɛ ɔ kɛ ya si benɛ osɔfo nɔkɔtɔma a ma gbo.​—4 Mose 35:15, 28. w17.11 9 ¶3-5

Nyɛmiyo ko nɛ e je Australia a de ke: “Ye ngatsɛ sume anɔkuale ɔ sãasãa. Loko wa ma ya slaa lɛ ɔ, i kɛ ye huno ɔ wa sɔleɔ kaa Yehowa nɛ ye bua wɔ nɛ waa kɛ lɛ nɛ tu munyu blɛuu ke ji kaa e kɛ wɔ tu munyu basabasa po. Wa sume nɛ waa kɛ lɛ maa sɛɛ jami he ní be gagaa nɛ lɔ ɔ nɛ ngɔ nya sami kɛ ba, enɛ ɔ he ɔ, wa susuɔ be abɔ nɛ wa maa ye ngɛ lejɛ ɔ he loko wa yaa.” Nya sami nɛ ɔmɛ ma nyɛ ma ha nɛ o he nile nɛ bu mo fɔ, titli ɔ, ke o suɔ o weku li ɔmɛ wawɛɛ, nɛ o bɔɔ mɔde kaa o maa pee níhi nɛ a suɔ ɔ he je. Se mo ha nɛ anɔkuale nɛ o maa ye Yehowa a he nɛ hia mo pe suɔmi nɛ o ngɛ kɛ ha o weku li ɔmɛ ɔ. Ke o fĩ si jã a, lɔ ɔ ma nyɛ maa ye bua o weku li ɔmɛ konɛ a na kaa Baiblo mi anɔkualehi nɛ nɔ ko kɛ maa ba e je mi ɔ ji wami kɛ gbenɔ sane. Se kɛ̃ ɔ, mo kai kaa o be nyɛe maa nyɛ nihi a nɔ kaa a pɛtɛ anɔkuale ɔ he. Mohu ɔ, mo ha nɛ a na kaa Yehowa blɔ tsɔɔmi nɛ o kɛ tsuɔ ní ɔ ye bua mo wawɛɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Mawu nɛ ngɛ suɔmi ɔ ha mɛ he blɔ konɛ mɛ nitsɛmɛ a mwɔ a yi mi kpɔ kaa a ma sɔmɔ lɛ kaa bɔ nɛ e ha mo he blɔ ɔ.​—Yes. 48:17, 18. w17.10 15-16 ¶15-16

E sɛ nɛ wa ha nɛ wa suɔmi ɔ nɛ pee nɔ́ nɛ wa deɔ kɛ wa nya kɛkɛ, titli ke si fɔfɔɛ ɔ biɔ nɛ waa pee nɔ́ ko. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa nyɛmi Kristofo no ko hia niye ní, aloo tade ɔ, e ma bi nɛ waa pee nɔ́ ko kɛ ye bua lɛ pe nɛ wa ma de lɛ kɛkɛ ke e maa hi. (Yak. 2:15, 16) Jã kɛ̃ nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha Yehowa kɛ wa nyɛmi nɔmlɔ ɔ woɔ wɔ he wami konɛ wa bi Mawu nɛ “e wo ní tsuli blɔ nɛ a ba kpa ní ha lɛ,” se pi lɔ ɔ kɛkɛ, e haa nɛ wa ngɔɔ wa he kɛ woɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ mi hulɔ. (Mat. 9:38) Bɔfo Yohane tsɔɔ kaa e sa nɛ waa suɔ nɔmlɔ ngɛ “ní peepee kɛ anɔkuale mi.” Enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ ‘wa ha nɛ osato peemi nɛ hi wa suɔmi ɔ mi,’ mohu ɔ, e pee nɔ́ nɛ “osato be mi.” (Rom. 12:9; 2 Kor. 6:6) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa ke wa ngɛ suɔmi nitsɛnitsɛ ɔ, wa be nyɛe maa ngɔ nɔ́ ko kɛ ha wa hɛ mi nɛ waa pee wa ní kaa wa suɔ nɔ ko bemi nɛ wa sume lɛ. Eko ɔ, wa ma bi wa he ke, ‘Anɛ suɔmi ko ngɛ nɛ a tsɛɛ ke osato suɔmi lo?’ Dɛbi. Wa be nyɛe maa kale enɛ ɔ kaa suɔmi po, ejakaa e ji su ko nɛ se nami be he. w17.10 8 ¶5-6

Ke wa ma ná Mawu Munyu ɔ he se wawɛɛ ɔ, ja wa kaneɔ be fɛɛ be, ke e maa hi ɔ, daa ligbi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa kpɛti nihi fuu be deka kulaa. Se kɛ̃ ɔ, e sɛ nɛ wa ha nɛ nɔ́ ko nɔ́ ko nɛ tsi wa nya ngɛ Baiblo ɔ kanemi he, ke jamɛ a nɔ́ ɔ ji blɔ nya ní tsumi ko nɛ he hia wawɛɛ po. (Efe. 5:15, 16) Yehowa we bi fuu to blɔ nya konɛ a ná be kɛ kane Baiblo ɔ daa ligbi. Ni komɛ kaneɔ mɔtu, ni komɛ piani, nɛ ni komɛ hu gbɔkuɛ. A kɛ la polɔ ɔ kpa gbi. E ngma ke: “I suɔ o mlaa a kaa nɔ́ ko! Ke je na kikɛ nɛ ɔ, e he pɛ i susuɔ.” (La 119:97) Baiblo ɔ nɛ wa maa kane ɔ kɛkɛ pi, e sa nɛ wa pue wa yi mi tɛ ngɛ nɔ́ nɛ wa kaneɔ ɔ he hulɔ. (La 1:1-3) Ja jã loko wa ma nyɛ maa ngɔ nile nɛ e be bi nɛ ngɛ mi ɔ kɛ tsu ní. Ke wa ngɛ Mawu Munyu ɔ kanee ngɛ fon, tablɛti, aloo womi nɔ po ɔ, e sa nɛ wa kɛ pee oti kaa wa ma ha nɛ e sɛ wa tsui mi. w17.09 24 ¶4-5

E he hia we kaa wa mi mi nɛ sã wɔ ngɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ mi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, Matsɛ Saul pee nɔ́ ko nɛ e susu kaa lɔ ɔ tsɔɔ mi mi sami, se e ji tue gbomi mohu. E baa Agag nɛ ji Mawu we bi a he nyɛlɔ ɔ yi. Enɛ ɔ he ɔ, Yehowa kua Saul kaa Israel matsɛ. (1 Sam. 15:3, 9, 15) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa ji Kojolɔ nɛ yeɔ dami sane. E le adesa tsui mi, nɛ e le be nɛ e sɛ nɛ e mi mi nɛ sã lɛ ngɛ nihi a he. (Kɔmɔ 2:17; Eze. 5:11) Be ma nɛ Yehowa maa kojo nihi tsuo nɛ a sume kaa a maa bu lɛ tue ɔ. (2 Tɛs. 1:6-10) Tsa pi jamɛ a be ɔ nɛ Mawu maa na nihi nɛ e bu mɛ fɔ kaa yiwutsotsɛmɛ ɔ mɔbɔ. Mohu ɔ, e ma kpata a hɛ mi kɛ tsɔɔ kaa e ngɛ mi mi sami kɛ ha dali nɛ e maa baa a yi ɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, pi wa blɔ nya ní tsumi ji kaa wa maa tsɔɔ nihi nɛ a ma kpata a hɛ mi, aloo a ma he a yi wami. Mohu ɔ, e sa nɛ waa pee nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ wa ma nyɛ amlɔ nɛ ɔ kɛ ye bua nihi. w17.09 10-11 ¶10-12

He nɔ yemi ji su kpakpa. Yehowa ye mluku, enɛ ɔ he ɔ, e he nɔ yemi ɔ pi si. Se adesahi lɛɛ wa yi mluku, enɛ ɔ he ɔ, e he waa ha wɔ kaa wa maa ye wa he nɔ be fɛɛ be. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, haomihi nɛ nihi fuu kɛ ngɛ kpee mwɔnɛ ɔ je a he nɔ nɛ a nyɛ we yemi ɔ he je. Akɛnɛ nihi fuu nyɛ we a he nɔ yemi he je ɔ, a tsɛ̃ɔ níhi kɛ toɔ, nɛ a bɔɛ mɔde ngɛ sukuu loo ní tsumi mi. Jehanɛ hu ɔ, e ma nyɛ maa ngɔ haomi komɛ kaa nɔ jɛmi, dã demi, basabasa peemi, gba puɛmi, yaka hiɔ, tsu womi, tsui yemi, bɔmi nami mi hiɔhi, hɔ nɛ a hyɛ we blɔ, ní peepee komɛ nɛ tlɔɔ nɔ he, kɛ haomi kpahi kɛ ba. (La 34:11-14) Nɛ benɛ je ngɛ jɔe nɛ je ngɛ nae ɔ, nihi nyɛ we nɛ a yeɔ a he nɔ kulaa. Ngɛ jeha 1940 ɔ mi ɔ, a hla níhi a mi konɛ a le bɔ nɛ nihi nyɛɔ yeɔ a he nɔ ha, se níhi a mi hlami nɛ a pee lingmi nɛ ɔ tsɔɔ kaa amlɔ nɛ ɔ, nihi nyɛ we a he nɔ yemi kulaa. Se enɛ ɔ pee we nihi nɛ a kaseɔ Mawu Munyu ɔ nyakpɛ, ejakaa Baiblo ɔ gba kɛ fɔ si kaa wa ngɛ “nyagbe ligbi ɔmɛ” a mi, nɛ nihi maa pee a he “nihi nɛ a be he nɔ yemi.”​—2 Tim. 3:1-3. w17.09 3 ¶1-2

Ke wa ngɛ ‘Mawu tue mi jɔmi ɔ,’ wa tsui maa nɔ wa mi, nɛ wa tue mi maa jɔ wɔ. Wa le kaa Yehowa susuɔ wa he, nɛ e suɔ kaa e hi ha wɔ. (1 Pet. 5:10) Enɛ ɔ nɛ wa le ɔ haa nɛ wa pee we yeyeeye tsɔ, nɛ wa kɔni mi jɔ̃ we hulɔ. E be kɛe nɛ adesahi kɛ amanehlu ngua nɛ e ko bɛ hyɛ ɔ maa kpe. (Mat. 24:21, 22) Ke jamɛ a be ɔ su ɔ, wa li nɔ́ tutuutu nɛ maa ba wa ti nɔ tsuaa nɔ nɔ. Se e sɛ nɛ waa ye tsui tsɔ. E ngɛ kaa wa li nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ Yehowa maa pee mohu lɛɛ, se wa le wa Mawu ɔ. Bɔ nɛ Yehowa kɛ anɔkualetsɛmɛ nɛ a hi si blema a hi si ha a ha nɛ wa na kaa bɔ tsuaa bɔ nɛ ji ɔ, e ma ha nɛ e yi mi tomi nɛ ba mi. Nɛ be komɛ po ɔ, e ma nyɛ maa gu blɔhi nɛ wa hyɛ we blɔ nɔ kɛ pee jã. Be fɛɛ be nɛ Yehowa maa pee nɔ́ ko kaa jã ha wɔ ɔ, e haa nɛ wa nine suɔ ‘Mawu tue mi jɔmi nɛ pã adesa juɛmi tsuo’ ɔ nɔ ngɛ blɔ kpa nɔ. w17.08 12 ¶16-17

“Kɛ yaa si mɛni be?” Enɛ ɔ ji sane ko nɛ gbali anɔkualetsɛmɛ nɛ ji Yesaya kɛ Habakuk bi. (Yes. 6:11; Hab. 1:2) Wa Nyɔmtsɛ Yesu Kristo po bi sane nɛ ɔ benɛ e kɛ ni komɛ nɛ a be hemi kɛ yemi ngɛ ní sɛɛe ɔ. (Mat. 17:17) Enɛ ɔ he ɔ, e be nyakpɛ kaa wɔ hu wa biɔ sane nɛ ɔ be komɛ. Eko ɔ, a ye wɔ sane yaya ko. Aloo eko ɔ, bwɔmi kɛ hiɔ aloo bɔ nɛ si himi ɔ ‘mi wa’ ha a ha nɛ wa ngɛ nɔ́ nae ngɛ ‘nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi.’ (2 Tim. 3:1) Aloo eko ɔ, su yayahi nɛ nihi nɛ a bɔle wɔ ɔ jeɔ kpo ɔ ha nɛ wa mumu nya ngɛ tae. Bɔ tsuaa bɔ nɛ ji ɔ, wa le kaa Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ nɛ a hi si blema a hu bi sane nɛ ɔ, se a he nile hɛwi mɛ, nɛ a bui mɛ fɔ ngɛ he hulɔ. Enɛ ɔ nɛ wa le ɔ woɔ wɔ he wami! Se ke waa kɛ si fɔfɔɛ nɛ mi wa nɛ ɔmɛ ngɛ kpee ɔ, mɛni ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa da nya? Lɔ ɔ ji nɔ́ nɛ kaselɔ Yakobo ha heto ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ nɛ. w17.08 3 ¶1-3

Yesu wo e se nyɛɛli ɔmɛ he wami kaa a gu “ní nami nɛ dɛ” nɔ kɛ hla huɛmɛ kɛ ha a he ngɛ hiɔwe. Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ konɛ waa ngɔ he lo nya níhi nɛ wa ngɛ ɔ kɛ tsu ní ji kaa wa ma je sika kɛ fĩ je kɛ wɛ fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ Yesu gba kɛ fɔ si ɔ se. (Mat. 24:14) Jokuɛ yoyo ko nɛ e ngɛ India a bua sika nya kɛ wo daka ko mi bɔɔbɔɔbɔɔ, nɛ e jua e fiɛmi ní komɛ po konɛ e ngɔ kɛ piɛɛ sika a he. Benɛ daka a hyi ɔ, e ngɔ sika a kɛ ha konɛ a kɛ fĩ fiɛɛmi ní tsumi ɔ se. Nyɛminyumu ko hu nɛ e ngɛ India nɛ e juaa ngmɛ ɔ ngɔ ngmɛ fuu kɛ ya ha gbi sisi tsɔɔmi ní tsumi he nɛ be Betel nɛ ngɛ Malayalam ɔ. Akɛnɛ nyɛmimɛ ɔmɛ hia ngmɛ he je ɔ, e susu kaa ke e ngɔ ngmɛ kɛ ya ha mɛ ɔ, a ma ná he se wawɛɛ pe nɛ e ma ha sika nitsɛ. E ngɔ ga kɛ tsu ní. Jã nɔuu nɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Greece ɔ hu ngɔɔ oliv nu, bɔta, kɛ niye ní kpahi kɛ ya haa Betel weku ɔ. w17.07 8-9 ¶7-8

Akɛnɛ Yuda bi ɔmɛ ji nyɔguɛhi ngɛ Babilon he je ɔ, e pee we mɛ kaa a la. A hao, nɛ a hia nɔ ko nɛ maa wo a bua nɛ e jɔɔ a tsui he. Se kaa bɔ nɛ Mawu gba kɛ fɔ si ɔ, e gu Persia matsɛ Sirus nɔ kɛ kpɔ̃ mɛ. Sirus ye Babilon nɔ kunimi nɛ e de ke: ‘Yehowa fa mi ke ma ya po we ngɔ ha lɛ ngɛ Yerusalem. Lɔ ɔ he ɔ, nyɛ ti nɔ tsuaa nɔ nɛ ngɛ Mawu blɔ fa mi ɔ, e ba be kɛ ho lejɛ ɔ ya. Yehowa, nyɛ Mawu ɔ nɛ piɛ nyɛ he.’ (2 Kron. 36:23) Moo hyɛ bɔ nɛ enɛ ɔ maa wo Israel bi nɛ a ngɛ Babilon ɔ a bua ha! Yehowa wo Israel ma mluku ɔ tsuo a bua. Se pi lɔ ɔ kɛkɛ, e wo ni kakaakahi hu a bua. Jã nɛ e ji mwɔnɛ ɔ. Mawu de ke: ‘Ni nɛmɛ nɛ a tsui ku ɔ, i ngɛ mɛ tsae, nɛ i ngɛ a pa amɛ a nɔ fie.’ (La 147:3) Niinɛ, Yehowa susuɔ nihi nɛ a be nɔmlɔ tso mi he wami aloo a hao ɔ a he. E pee klaalo kaa e maa wo wa bua, nɛ́ e wo wɔ he wami. (La 34:18; Yes. 57:15) E haa wɔ juɛmi kɛ he wami nɛ waa kɛ ma nyɛ maa da haomihi tsuo nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ a nya.​—Yak. 1:5. w17.07 18 ¶4-5

Yehowa ji niatsɛ nɛ pe kulaa ngɛ je mluku ɔ mi. (1 Kron. 29:11, 12) Akɛnɛ Yehowa ji Tsɛ nɛ haa nɔ nɔ́ faa he je ɔ, e haa nihi nɛ a buɔ e mumi mi juetli ɔmɛ kaa níhi nɛ a he jua wa a eko. Hyɛ bɔ nɛ wa bua jɔ ha kaa Yehowa ha wɔ mumi mi juetli nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ, (1) Mawu Matsɛ Yemi ɔ, (2) wa fiɛɛmi ní tsumi nɛ he ɔ nɔ yi wami ɔ, kɛ (3) anɔkualehi nɛ a he jua wa nɛ wa naa ngɛ e Munyu ɔ mi ɔ! Se ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, wa be juetli nɛ ɔmɛ bue, nɛ wa maa sake mɛ ngɔ pue he. Ke wa bua maa jɔ juetli nɛ ɔmɛ a he ɔ, ja waa kɛ tsu ní saminya, nɛ wa ha nɛ suɔmi nɛ wa ngɛ kɛ ha ní nɛ ɔmɛ ɔ pee ehe daa. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa kpɛti nihi fuu pee tsakemi nguahi ngɛ wa si himi mi konɛ waa pee Mawu Matsɛ Yemi ɔ sisi bimɛ. (Rom. 12:2) Se loloolo ɔ, e sa nɛ waa ya nɔ nɛ waa pee tsakemihi. E sa nɛ waa hyɛ nɛ hi nɛ ní komɛ kaa he lo nya níhi fuu a se dimi kɛ bɔmi nami he akɔnɔ yaya nɛ ko je wa juɛmi kɛ je Mawu Matsɛ Yemi ɔ nɔ.​—Abɛ 4:23; Mat. 5:27-29. w17.06 9 ¶1; 10 ¶7

Wa nɛ́ ngɛ he ko kaa Mawu tsɔɔ Hiob nɔ́ pɔtɛɛ nɛ ha nɛ e ngɛ nɔ́ nae ɔ. Tsa pi nɛ Yehowa ngɛ hlae nɛ e tsɔɔ Hiob nɔ́ he je nɛ e ngɛ nɔ́ nae ɔ konɛ e kɛ tsɔɔ kaa lɛ Mawu ɔ e he be sane ɔ mi. Mohu ɔ, Yehowa ngɛ hlae nɛ Hiob nɛ le kaa ke a ngɔ lɛ Hiob ɔ kɛ to lɛ Yehowa e he ɔ, lɛ Hiob ɔ, e ba si kulaa. Nɛ e ha nɛ Hiob na kaa sanehi ngɛ nɛ a he hia pe e nɔ́ nami ɔ, nɛ e sa kaa e susu lɔ ɔmɛ mohu a he. (Hiob 38:18-20) Enɛ ɔ ye bua Hiob nɛ e ná juɛmi nɛ da. Anɛ blɔ nɔ nɛ Yehowa gu kɛ dla Hiob juɛmi ngɛ e nɔ́ nami be ɔ mi ɔ tsɔɔ kaa Yehowa susuu we e he lo? Dɛbi, Hiob nitsɛ po susuu we jã. E ngɛ mi kaa Hiob ngɛ nɔ́ nae mohu lɛɛ, se nyagbenyagbe ɔ, e ba nu níhi a sisi. E de po ke: “Nɔ́ nɛ i pee ɔ dɔ mi. Lɔ ɔ he ɔ, i kɛ tabo zu kɛ la zu to okadi kaa i pia ye he niinɛ.” (Hiob 42:1-6) Benɛ Hiob kplɛɛ tsɔsemi nɛ Mawu kɛ ha lɛ ɔ nɔ nɛ e tsake e juɛmi ɔ, Yehowa ha nɛ nihi na kaa e bua jɔ anɔkuale nɛ Hiob ye ɔ he.​—Hiob 42:7, 8. w17.06 24-25 ¶11-12

Bɔ nɛ pee nɛ wa nyɛ nɛ wa yɔse kaa wa hɛɛ juɛmi nɛ da ngɛ he lo nya ní tsumi kɛ Mawu jami mi ní tsumihi a he ɔ, e sa nɛ wa bi wa he ke: ‘Anɛ ye bua jɔ ye he lo nya ní tsumi he, se Mawu jami mi níhi gbeɔ ye nya, aloo i buɔ mɛ kaa níhi nɛ a peeɔ daa kɛkɛ lo?’ Ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ha ngɛ ní nɛ ɔmɛ a he ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa le nɔ́ tutuutu nɛ wa suɔ. Yesu ná he lo nya ní tsumi kɛ Mawu jami mi níhi a he juɛmi nɛ da, nɛ e kɛ enɛ ɔ pee nɔ hyɛmi nɔ́ ha wɔ. Be ko ɔ, Yesu ya slaa Maria kɛ e nyɛmiyo Marta. Benɛ Marta hɛ dɔ nɛ e ngɛ ní hooe ɔ, Maria lɛɛ e hii si ngɛ Yesu nane nya nɛ e ngɛ Yesu tue bue. Benɛ Marta ba bi Yesu kaa mɛni he je nɛ Maria ba yi bua lɛ ɔ, Yesu de Marta níhi nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ. (Luka 10:38-42) Yesu tsɔɔ Marta nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ. Ke wa ma nyɛ maa ngmɛ pɛpɛɛpɛ ngɛ he lo nya ní tsumi he konɛ e ko je wa juɛmi ngɛ Mawu jami nɔ, nɛ waa tsɔɔ kaa wa suɔ Kristo ɔ, e sa nɛ waa hla “nɔ́ nɛ hi ɔ,” nɛ́ waa ngɔ Mawu jami mi níhi kɛ pee nɔ́ titli ngɛ wa si himi mi. w17.05 24 ¶9-10

Yehowa kɛ bimɛ a tsɔsemi wui nɛnɛmɛ kɛ nanamɛ, aloo nɔ kpa ko dɛ, mohu ɔ, e kɛ wo fɔli a dɛ kaa a ngɔ anɔkuale ɔ kɛ tsɔse a bimɛ ɔmɛ. (Abɛ 31:10, 27, 28) Se kɛ̃ ɔ, fɔli nɛ a nui gbi nɛ a tuɔ ngɛ he nɛ a ngɛ ɔ maa hia yemi kɛ buami konɛ a nyɛ nɛ a su a bimɛ ɔmɛ a tsui he. Ke fɔli ngɛ jamɛ a yemi kɛ buami ɔ hlae ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa a ngɔ a blɔ nya ní tsumi ɔ kɛ ngɛ ni kpahi a dɛ woe, mohu ɔ, lɔ ɔ hu ma nyɛ maa ye bua mɛ konɛ a tsɔse a bimɛ ɔmɛ “ngɛ Yehowa tsɔsemi kɛ e ga womi mi.” (Efe. 6:4) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, fɔli ma nyɛ ma bi asafo mi nikɔtɔmahi konɛ a tsɔɔ mɛ bɔ nɛ a ma plɛ kɛ pee weku Mawu jami ha, nɛ a ye bua mɛ konɛ a hla huɛmɛ kpakpahi kɛ ha a bimɛ ɔmɛ. Jehanɛ hu ɔ, fɔli ma nyɛ maa fɔ weku kpa mi bimɛ nine konɛ a ba piɛɛ a he nɛ a kɛ pee a weku Mawu jami be komɛ. Jehanɛ hu ɔ, nihewi kɛ yihewi fuu kaseɔ ní kɛ jeɔ a nyɛmimɛ Kristofohi a ngɔ ke a kɛ mɛ pee kake kɛ ya fiɛɛmi, aloo a pee kake kɛ je a hɛja.​—Abɛ 27:17. w17.05 11-12 ¶17-18

Benɛ Yehowa bɔfo ɔ ba bɔ Yosef kɔkɔ kaa Matsɛ Herode ngɛ hlae nɛ e gbe jokuɛ Yesu ɔ, e fɔli ɔmɛ kɛ lɛ ya sa we ngɛ Ijipt. A hi lejɛ ɔ kɛ ya si be nɛ Herode gbo. (Mat. 2:14, 19-21) Jeha nyɔngma komɛ a se ɔ, Yesu kaseli ɔmɛ “gbɛ fĩa Yudea kɛ Samaria kpokpa amɛ a nɔ” akɛnɛ a ngɛ mɛ yi mi wae ɔ he je. (Níts. 8:1) Yesu le kaa be ko maa su nɛ nɔ nyɛmi ma ha nɛ e se nyɛɛli fuu nɛ hia kɛ je a wehi a mi. E de ke: “Ke a wa nyɛ yi mi ngɛ ma ko mi ɔ, nyɛɛ tu fo kɛ ya ma kpa nɔ.” (Mat. 10:23) Yehowa Odasefohi a kpɛti nihi fuu a suɔli gbo, nɛ níhi nɛ a ngɛ ɔ hiɛhiɛɛ je a dɛ. A kpɛti ni komɛ hu kɛ oslaahi kpe benɛ a tu fo kɛ je a wehi a mi, aloo benɛ a ya to si ngɛ wesa hehi nɛ nihi deɔ dã, a fiɛɛ asɔ, a juɔ, nɛ a kɛ a he woɔ je mi bami yaya mi. Se kɛ̃ ɔ, a kai a he kaa, nyagbenyagbe ɔ, be maa su nɛ a be wesa hehi hie hu kaa bɔ nɛ Israel bi ɔmɛ a nga nɔ nyɛɛmi ɔ ba nyagbe ɔ. Enɛ ɔ ye bua mɛ nɛ a ná juɛmi nɛ da.​—2 Kor. 4:18. w17.05 3-4 ¶2-5

E ngɛ mi kaa a pɔɛ nihi sane yaya yemi ngɛ asafo ɔ mi mohu lɛɛ, se eko ɔ, mo nitsɛ aloo nɔ ko nɛ o le lɛ kɛ si fɔfɔɛ ko ma nyɛ maa kpe nɛ e maa pee kaa nɔ́ nɛ a ye lɛ sane yaya. Ke e ba jã a, ko ha nɛ lɔ ɔ nɛ e tɔ̃tɔ̃ o nane. Mohu ɔ, akɛnɛ wa ji Mawu sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ he je ɔ, wa sɔleɔ, nɛ waa kɛ wa hɛ fɔɔ Mawu nɔ. Se kɛ̃ ɔ, wa jeɔ he si bami mi nɛ wa kplɛɔ nɔ kaa wa be nyɛe maa le anɔkuale tsuo nɛ ngɛ sane ko mi. Wa le kaa eko ɔ, e ma nyɛ maa ba jã, ejakaa wa yi mluku. Se wa be suɔe kaa wa maa tu munyu yaya kɛ si nɔ ko, ejakaa ke wa pee jã a, lɔ ɔ mohu ma puɛ sane ɔ kulaa. Nyɛ ko ha nɛ wa tsu nyagbahi a he ní ngɛ wa dɛ he, mohu ɔ, nyɛ ha nɛ waa fia wa pɛɛ si kaa wa maa ya nɔ ma fĩ Yehowa se, nɛ waa hyɛ lɛ blɔ kɛ ya si benɛ e ma tsu sane ɔ he ní. Ke wa pee jã a, Yehowa bua maa jɔ wa he, nɛ e maa jɔɔ wɔ. Niinɛ, wa ma nyɛ ma ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Yehowa nɛ ji “je ɔ tsuo kojolɔ ɔ” maa ya nɔ maa pee nɔ́ nɛ da be tsuaa be, ejakaa “e da ngɛ blɔ tsuaa blɔ nɔ.”​—1 Mose 18:25; 5 Mose 32:4. w17.04 22 ¶17

Nihi nɛ a tsakee we a tsui, nɛ́ a maa ya nɔ nɛ a fĩ je nɛ ɔ se kɛ ya si benɛ haomi ngua a maa ba a hu nɛɛ? Yehowa wo si kaa e ma je yayami peeli kɛ je zugba a nɔ kulaa. (La 37:10) Eko ɔ, yiwutsotsɛmɛ ma susu kaa a maa ye a he ngɛ kojomi nɛ ɔ he. Nihi fuu bɔɔ mɔde kaa a maa laa ní yayahi nɛ a peeɔ ɔ nɔ, nɛ behi fuu ɔ, je yaya nɛ ɔ haa nɛ a yeɔ a he. (Hiob 21:7, 9) Se kɛ̃ ɔ, Baiblo ɔ de ke: ‘Mawu hɛ ngɛ nɔmlɔ he be tsuaa be. E naa e ní peemi níhi tsuo. Diblii ko be nɛ nya tsa bɔ nɛ yayami peeli maa laa a he ngɛ mi.’ (Hiob 34:21, 22) Nɔ ko be nyɛe maa tu Yehowa Mawu nya fo. Nɔ ko be nyɛe maa sisi lɛ. Mawu naa nɔ́ tsuaa nɔ́, enɛ ɔ he ɔ, diblii ko be nɛ e mi ti nɛ be hae nɛ Mawu nɛ na níhi nɛ ngɛ nɔ ko tsui mi. Ngɛ Harmagedon se ɔ, eko ɔ, wa ma hla yiwutsotsɛmɛ ngɛ a hi he ɔmɛ, se wa be mɛ nae. A ma kpata a hɛ mi kulaa!​—La 37:12-15. w17.04 10 ¶5