October

Yehowa ji nɔ nɛ haa nɔ juɛmi. E jeɔ suɔmi mi nɛ e haa wɔ e juɛmi ɔ eko faa. Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ ná juɛmi nɛ Mawu haa nɔ ɔ ji kaa wa maa ba wa he si konɛ e tsɔse wɔ. Ke wa ná juɛmi nɛ ɔ, e maa po wa he piɛ ngɛ mumi mi, nɛ e maa ye bua wɔ konɛ waa ba wa je mi saminya hulɔ. (Abɛ 2:10-12) Enɛ ɔ maa ye bua wɔ, nɛ wa maa ‘ngɔ wa he kɛ to ngɛ Mawu suɔmi ɔ mi,’ be mi nɛ ‘wa ngɛ neneene wami ɔ mlɛe ɔ.’ (Jud 21) Behi fuu ɔ, mluku nɛ wa yi, he nɛ a tsɔse wɔ ngɛ, kɛ ní kpa komɛ haa nɛ e he waa ha wɔ kaa wa maa kplɛɛ tsɔsemi nɔ, aloo wa maa na tsɔsemi kaa e hi. Se ke a tsɔse wɔ, nɛ wa ná he se ɔ, lɔ ɔ haa nɛ wa naa bɔ nɛ Mawu suɔ wɔ ha. Abɛ 3:11, 12 ɔ de ke: ‘Ye bi, ke Yehowa ngɛ mo tsɔsee ɔ, e ko pee mo tai, . . . nihi nɛ Yehowa suɔ mɛ ɔ, a hɛ mi e kaa.’ E sɛ nɛ wa hɛ nɛ je nɔ kaa Yehowa suɔ nɛ e hi ha wɔ. (Heb. 12:5-11) Akɛnɛ Mawu le wɔ saminya he je ɔ, e tsɔseɔ wɔ ngɛ blɔ kpakpa nɔ be fɛɛ be. w18.03 28 ¶1-2

Bɔfo Petro ngma munyu nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ kɛ ya ha nyɛmimɛ nɛ a ngɛ ma slɔɔtohi nɛ a ngɛ Asia Nyafii ɔ mi. Nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ kɛ “kahi nɛ a ngɛ tsoe kaa la” kpe. Mɛni maa ye bua Kristofohi nɛ a hi si ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ konɛ a gblee haomi nɛ ɔmɛ a mi? (1 Pet. 1:1; 4:4, 7, 12) Se mo kadi kaa Petro wo e nyɛmimɛ Kristofo ɔmɛ he wami kaa a pee ‘a sibi’ nɛ ji nihi nɛ a le mɛ nɛ a kɛ mɛ ngɛ ɔ nibwɔ. Kɛ nibwɔ nɛ a maa pee a sibi ɔ maa ye bua mɛ ha kɛɛ? Lɔ ɔ ma ha nɛ kake peemi maa hi a kpɛti. Eko ɔ, mo nitsɛ o ná enɛ ɔ mi níhi a si kpami hyɛ. Anɛ o kai be ko nɛ nyɛmi ko fɔ̃ mo nine kɛ ya e we mi ɔ lo? Ke o kai jamɛ a ligbi ɔ, anɛ o bua jɔɛ lo? Benɛ mo hu o fɔ̃ nyɛmimɛ komɛ nɛ a ngɛ nyɛ asafo ɔ mi ɔ nine ɔ, anɛ lɔ ɔ ha we nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ nyɛ kpɛti ɔ mi nɛ wa lo? Blɔ kake nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ le wa nyɛmimɛ ɔmɛ saminya ji kaa wa maa pee mɛ nibwɔ. Akɛnɛ si himi ɔ mi wa ngɛ Petro be ɔ mi he je ɔ, e he ba hia nɛ Kristofohi nɛ a hi si ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ kɛ a sibi nɛ bɔ wawɛɛ. Ngɛ ‘nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ’ a mi hu ɔ, jã ji bɔ nɛ e sa kaa Kristofohi nɛ a pee.​—2 Tim. 3:1. w18.03 14-15 ¶1-3

Baiblo ɔ tsɔɔ kaa nihi nɛ a susuɔ mumi mi níhi a he ɔ ngɛ bua jɔmi. Roma Bi 8:6 tsɔɔ se nami nɛ ngɛ mumi mi níhi nɛ wa ma susu a he ɔ he. E de ke: “Ejakaa juɛmi nɛ a kɛ maa he lo ɔ nɔ ɔ peeɔ gbenɔ, se juɛmi nɛ a kɛ maa mumi ɔ nɔ ɔ peeɔ wami kɛ tue mi jɔmi.” Ke wa susuɔ mumi mi níhi a he ɔ, e ma ha nɛ tue mi jɔmi maa hi waa kɛ Mawu wa kpɛti, nɛ wɔ nitsɛmɛ hu wa ma ná tue mi jɔmi amlɔ nɛ ɔ, kɛ hɛ nɔ kami kaa wa ma ná neneene wami hwɔɔ se. Mwɔnɛ ɔ, je nɛ wa ngɛ mi ɔ mi ngɛ gbeye. He lo mi níhi sɔuu nɛ nihi peeɔ, enɛ ɔ he ɔ, ja wa mia wa hɛ mi loko wa ma nyɛ maa pee mumi mi nimli konɛ waa po wa he piɛ ngɛ je ɔ mi. Ke wa kase we Yehowa he ní ɔ, je ɔ ní peepee kɛ je ɔ susumihi ma puɛ wa juɛmi. Jud tsɔɔ kaa nihi a je mi bami ma puɛ hluu kaa a maa pee nihi nɛ “a be mumi ɔ.”​—Jud 18, 19. w18.02 19 ¶5, 7; 20 ¶8

Dɔkitahi kɛ nɛɛsihi fuu hyɛɛ nihi nɛ hiɔ nɛ sãa nɔ ngɛ a he. A hyɛɛ hiɔtsɛmɛ nɛ ɔmɛ ejakaa a suɔ nɛ a ye bua mɛ. Se ke a ngɛ hiɔtsɛmɛ nɛ ɔmɛ hyɛe ɔ, a woɔ tade pɔtɛɛ komɛ konɛ hiɔ nɛ ngɛ ni ɔmɛ a he ɔ ko sã mɛ. Jã nɔuu kɛ̃ nɛ wɔ hu waa kɛ nihi nɛ a ngɛ su yayahi nɛ a peeɔ níhi nɛ Mawu sume nɛ ngɛ he kake. Eko ɔ, waa kɛ mɛ tsuɔ ní, aloo waa kɛ mɛ ngɛ we mi. Enɛ ɔ ngɔɔ nyagba komɛ kɛ baa. Ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, nihi a je mi bami puɛ kulaa. Womi enyɔne nɛ bɔfo Paulo ngma kɛ ya ha Timoteo ɔ tsɔɔ bɔ nɛ nihi nɛ a ja we Mawu ɔ maa pee a ní ha. (2 Tim. 3:1-5) E ngɛ mi kaa wa sume jamɛ a su ɔmɛ mohu lɛɛ, se ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, nihi nɛ a jeɔ jamɛ a su ɔmɛ kpo ɔ maa ngɔ a su yaya amɛ kɛ sã wɔ. (Abɛ 13:20) Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ye bua nihi konɛ a ba sɔmɔ Yehowa, nɛ́ jamɛ a be ɔ mi nɔuu hu ɔ, waa hyɛ nɛ a su yaya amɛ ko sã wɔ. w18.01 27 ¶1-2

Benɛ a tle Yesu si ngɛ jeha 33 ɔ mi ɔ, e je e he kpo kɛ tsɔɔ nihi nɛ a he hiɛ pe 500 nɛ a bua a he nya, nɛ ji nyumuhi, yihi kɛ eko ɔ, jokuɛwi. Eko ɔ, jamɛ a be ɔ mi nɛ Yesu tu munyu nɛ ɔ nɛ. (1 Kor. 15:6) Benɛ Yesu fã ke a pee nihi e kaseli ɔ, eko ɔ, jamɛ a be ɔ, e se nyɛɛli babauu ngɛ lejɛ ɔ. Yesu ngɛ tsɔɔe kaa loko nɔ ko ma nyɛ maa nyɛɛ e se, aloo e maa tloo lɛ Yesu ɔ e kuɛpã tso ɔ, ja a baptisi lɛ. (Mat. 11:29, 30) Ke nɔ ko suɔ kaa e maa sa Mawu hɛ mi ɔ, e sa nɛ nɔ ɔ nɛ kplɛɛ nɔ kaa Mawu gu Yesu nɔ kɛ ngɛ ní tsue konɛ e yi mi tomi nɛ ba mi. Lɔ ɔ se ɔ, a ma nyɛ maa baptisi lɛ. Ja jã loko Mawu maa kplɛɛ e baptisimi ɔ nɔ. Odasehi fuu ngɛ Baiblo ɔ mi nɛ tsɔɔ kaa nihi nɛ a baptisi mɛ ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ le se nami nɛ ngɛ baptisimi he. Enɛ ɔ he ɔ, a puɛ we be kulaa ngɛ baptisimi he.​—Níts. 2:41; 9:18; 16:14, 15, 32, 33. w18.03 5 ¶8

Mwɔnɛ ɔ, Babilon Ngua nɛ ji lakpa jami nɛ Baiblo ɔ tsɛɛ ke “daimoniohi a hi he” ɔ sisi nihi fuu. Enɛ ɔ he ɔ, je ɔ mi hyi tɔ kɛ je mi bami yaya kɛ lakpa jami. (Kpoj. 18:2) Wa pee we wa ní kaa nihi nɛ a ngɛ je ɔ mi ɔ, enɛ ɔ he ɔ, nihi yeɔ wa he fɛu. (Maak. 13:13) Se e sa nɛ waa hɛ kɛ su Yehowa wa Mawu ɔ he kaa bɔ nɛ Daniel pee ɔ. Ke wa ba wa he si nɛ wa bu Mawu tue, nɛ wa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Mawu nɔ ɔ, wɔ hu wa he jua maa wa ha lɛ. (Hag. 2:7) Fɔli ma nyɛ maa kase ní kɛ je Daniel fɔli ɔmɛ a nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ mi. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? E ngɛ mi kaa benɛ Daniel wɛ ɔ, Yuda bi ɔmɛ pee ní yayamihi mohu lɛɛ, se Daniel ba ná suɔmi kɛ ha Mawu. Enɛ ɔ tsɔɔ kaa e ná tsɔsemi kpakpa kɛ je e fɔli ɔmɛ a ngɔ. (Abɛ 22:6) Daniel biɛ nɛ e sisi ji “Mawu Ji Ye Kojolɔ” ɔ po tsɔɔ kaa Daniel fɔli yeɔ Mawu gbeye. (Dan. 1:6) Lɔ ɔ he ɔ, fɔli, nyɛɛ to nyɛ tsui si kɛ tsɔɔ nyɛ bimɛ ɔmɛ ní, nɛ nyɛ kɔni nɛ ko gbo ngɛ a he. (Efe. 6:4) Jehanɛ hu ɔ, nyɛɛ kɛ mɛ nɛ bla kɛ sɔle, nɛ nyɛɛ sɔle ha mɛ. Ke nyɛ bɔ mɔde nɛ nyɛ ha nɛ Baiblo mi anɔkuale ɔ sɛ a tsui mi ɔ, Yehowa maa jɔɔ nyɛ wawɛɛ.​—La 37:5. w18.02 5 ¶12; 6 ¶14-15

Wa keɔ Yehowa ní kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ nɛ wa ja lɛ. Ngɛ nina ko mi ɔ, bɔfo Yohane nu nɛ Yehowa sɔmɔli nɛ a ngɛ hiɔwe ɔ ngɛ dee ke: “Yehowa wa Mawu, mo ji nɔ nɛ sa kaa o ngɔ hɛ mi nyami, bumi, kɛ he wami, ejakaa mo lɛ o bɔ níhi tsuo, nɛ o suɔmi nya nɛ a ba si himi mi, nɛ a bɔ mɛ ngɛ.” (Kpoj. 4:11) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Yehowa sa yi jemi kɛ bumi, enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ wa ha lɛ ní kpakpahi nɛ wa ngɛ ɔ. Yehowa gu Mose nɔ kɛ fã Israel bi ɔmɛ kaa a bua a he nya ngɛ Yehowa hɛ mi si etɛ daa jeha kɛ ye gbijlɔ komɛ. Ngɛ a jami ɔ mi ɔ, ke a ma Yehowa hɛ mi ɔ, e sɛ nɛ a ‘ba kɛ a dɛ gu.’ (5 Mose 16:16) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, wa tsui mi nɛ wa jeɔ kɛ fĩɔ ní tsumihi nɛ Yehowa asafo ɔ tsuɔ ngɛ zugba a nɔ ɔ se ɔ ji wa jami ɔ fã ko nɛ e he hia. w18.01 18 ¶4-5

Yesu de ke: “Nyɛɛ ngɔ ye kuɛpã tso ɔ kɛ fɔ nyɛ nɔ . . . Ejakaa ye kuɛpã tso ɔ tloomi wɛ, nɛ ye tlomi ɔ hu jiɔ we.” (Mat. 11:29, 30) Munyu nɛ ɔ ji anɔkuale! Be komɛ ɔ, loko wa maa je we mi kɛ ya asafo mi kpe aloo fiɛɛmi ɔ, wa nuɔ he kaa pɔ tɔ wa he. Se ke wa bɔ mɔde nɛ wa ya, nɛ wa ba su we mi ɔ, kɛ wa nuɔ he ha kɛɛ? Wa bua jɔɔ, nɛ wa náa he wami ehe nɛ waa kɛ maa da wa haomi ɔmɛ a nya. Niinɛ, Yesu kuɛpã tso ɔ tloomi wɛ kulaa! Mo susu nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Kayla a he nɛ o hyɛ. Hiɔ nɛ ngɛ e he ji kaa e kɛ we kɛkɛ pɔ tɔ e he, e yi nɔ kɔɔ lɛ wawɛɛ, nɛ e haoɔ hulɔ. Enɛ ɔ he ɔ, be komɛ ɔ, e nyɛ we asafo mi kpehi yami. Se ligbi ko ɔ, e mia e hɛ mi, nɛ e ya bu magbɛ nɔ munyu ko tue. Pee se ɔ, e de ke: “Munyu ɔ kɔɔ kɔni mi jɔ̃mi he. Munyu tulɔ ɔ susu tue buli ɔmɛ a he, nɛ e kɛ mi mi jɔmi tu munyu, nɛ lɔ ɔ ha nɛ i fo ya. Enɛ ɔ ha nɛ i hɛli si kaa asafo mi kpehi a sisi ji he nɛ e sa kaa ma hi be fɛɛ be.” Hyɛ bɔ nɛ nyɛmiyo ɔ bua maa jɔ ha kaa e mia e hɛ mi nɛ e ya jamɛ a kpe ɔ! w18.01 8-9 ¶6-7

Ke o binyumu ɔ aloo o biyo ɔ yi mi bɔni lɛ enyɔɔnyɔ peemi ngɛ ní komɛ a he ngɛ e baptisimi ɔ se hu nɛɛ? Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, niheyo ko aloo yiheyo ko nɛ a baptisi lɛ ɔ bua jɔ níhi nɛ ngɛ je ɔ mi ɔmɛ a he, aloo e nɛ nɔ́ he je nɛ e he hia kaa e kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi nɛ tsu ní. (La 73:1, 3, 12, 13) Bɔ nɛ fɔlɔ ko ma tsu sane nɛ ɔmɛ a he ní ha a lɛ maa tsɔɔ kaa e bi ɔ maa pɛtɛ fɔlɔ ɔ hemi kɛ yemi ɔ he aloo e maa ngmɛɛ he. Moo fia o pɛɛ si kaa o kɛ o bi ɔ be pɛe ngɛ sane nɛ ɔ he ke ji kaa e wɛ, aloo e yaa ye jeha 20 po. Oti nɛ e sa nɛ o kɛ ma o hɛ mi ji kaa o maa je suɔmi mi kɛ ye bua lɛ konɛ e pee juɛmi nɛ da. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke niheyo aloo yiheyo ko ha nɛ a baptisi lɛ ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa e jɔɔ e he nɔ ha Yehowa. E he nɔ jɔɔmi ɔ tsɔɔ kaa e wo Mawu si kaa e maa suɔ lɛ, nɛ e kɛ e suɔmi nya ní peemi maa pee nɔ́ titli ngɛ e si himi mi. (Maak. 12:30) Yehowa buɔ si womi nɛ ɔ kaa e ji hɛdɔ nɔ́, nɛ e sa nɛ nɔ tsuaa nɔ nɛ wo si nɛ ɔ hu nɛ bu lɛ jã.​—Fiɛlɔ 5:4, 5. w17.12 22 ¶16-17

Kaa bɔ nɛ Maata pee ɔ, Yehowa sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ le kaa hwɔɔ se ɔ, a ma tle gbogboehi a si. Mo susu nɔ́ nɛ Mawu de Abraham kaa e ngɔ Isak kɛ pee ɔ he nɛ o hyɛ. Abraham mlɛ hluu loko e fɔ bi nɛ ɔ. Se Yehowa de Abraham ke: ‘Ngɔɔ o binyumu Isak, o bi kake too ɔ nɛ o suɔ lɛ saminya a, nɛ o ngɔ lɛ kɛ ya sã sami bɔ.’ (1 Mose 22:2) Mo susu bɔ nɛ Abraham maa nu he ha benɛ Yehowa kɛ fami nɛ ɔ ha lɛ ɔ he nɛ o hyɛ. Yehowa wo si kaa e maa jɔɔ je ma amɛ tsuo kɛ gu Abraham nina a nɔ. (1 Mose 13:14-16; 18:18; Rom. 4:17, 18) Jehanɛ hu ɔ, Yehowa tsɔɔ kaa ‘Isak nɔ’ jɔɔmi ɔ maa gu kɛ ba. (1 Mose 21:12) Se ke Abraham gbe Isak kɛ sã bɔ ɔ, kɛ jɔɔmi ɔ ma plɛ kɛ ba kɛɛ? Mawu mumi ɔ ha Paulo ngma kaa Abraham he ye kaa Mawu ma nyɛ ma tle e bi Isak si kɛ ba wami mi ekohu. (Heb. 11:17-19) Abraham be nyɛe maa le be nɛ a ma tle e bi ɔ si. Se e ná nɔ mi mami kaa Yehowa ma tle Isak si. w17.12 5-6 ¶12-14

Kaa bɔ nɛ Paulo pee ɔ, e sa nɛ wɔ hu waa bɔ mɔde nɛ waa bu wami kaa bɔ nɛ Mawu buɔ lɛ ɔ. Yehowa “suɔ kaa nihi tsuo nɛ a tsake a tsui.” (2 Pet. 3:9) Mo hu nɛɛ? Ke o naa nɔ mɔbɔ kɛ jeɔ o tsui mi ɔ, lɔ ɔ woɔ mo he wami konɛ o kɛ kã nɛ fiɛɛ wawɛɛ, nɛ o bua jɔɔ fiɛɛmi ní tsumi ɔ he wawɛɛ hulɔ. Wɔ hu wa tsɔɔ kaa wa buɔ wami kaa bɔ nɛ Yehowa buɔ lɛ ɔ ke ji wa hyɛɛ wa he nɔ saminya konɛ wa ko plaa a. Ke wa hɛɛ lɔle aloo wa ngɛ ní tsue ɔ, e sa nɛ waa hyɛ wa he nɔ saminya, wa ngɛ tsu mae jio, wa ngɛ nɔ́ ko dlae jio, wa yaa kpehi a sisi jio. Ko ha nɛ ní tsumi, sika, aloo esɔ yemi he nɛ hia mo pe o wami. Wa Mawu ɔ peeɔ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ sa be fɛɛ be. Wa suɔ nɛ waa kase lɛ. Asafo mi nikɔtɔmahi ji nihi titli nɛ a bɔɔ mɔde kaa a maa baa mɛ nitsɛmɛ kɛ ni kpahi nɛ a kɛ mɛ tsuɔ ní ɔ a wami yi. (Abɛ 22:3) Enɛ ɔ he ɔ, ke asafo mi nɔkɔtɔma ko kai mo mlaahi kɛ sisi tomi mlaahi nɛ kɔɔ he piɛ pomi he ɔ, moo kplɛɛ e ga womi ɔ nɔ. (Gal. 6:1) Moo bu wami kaa bɔ nɛ Yehowa buɔ lɛ ɔ, nɛ ‘a be mo bue kaa o ye muɔ he fɔ.’​—5 Mose 19:10. w17.11 16 ¶11-12

Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ ngɛ bɔfo Paulo hɛ nɔ kami ɔ eko. A ngɛ hɛ nɔ kami kaa a nine maa su ‘Mawu hiɔwe tsɛmi ɔ he kunimi yemi jlasi ɔ nɔ.’ (Filip. 3:14) A ngɛ blɔ hyɛe kaa a kɛ Yesu Kristo maa ye tsɛ ngɛ hiɔwe Matsɛ Yemi ɔ mi, nɛ a kɛ lɛ maa pee kake kɛ tsu ní konɛ a ha nɛ adesahi nɛ a ye mluku. (Kpoj. 20:6) Oti nɛ Mawu wo nimli nɛ ɔmɛ he wami kaa a kɛ ma a hɛ mi ɔ se be! E slo jijɔ kpa amɛ a hɛ nɔ kami. A ngɛ blɔ hyɛe kaa a nine maa su kunimi yemi jlasi nɛ ji neneene wami nɔ ngɛ zugba nɛ ɔ nɔ. Enɛ ɔ ji hɛ nɔ kami nɛ haa nɔ bua jɔmi! (2 Pet. 3:13) Paulo wo e nyɛmimɛ Kristofohi nɛ a pɔ mɛ nu ɔ he wami konɛ a ya nɔ nɛ a ye anɔkuale nɛ a nine nɛ su kunimi yemi jlasi ɔ nɔ. E de ke: “Nyɛɛ ngɔ nyɛ juɛmi kɛ ma ní ɔmɛ nɛ a ngɛ hiɔwe ɔ nɔ.” (Kol. 3:2) E he ba hia nɛ a ngɔ a juɛmi kɛ ma hɛ nɔ kami nɛ se be nɛ ji hiɔwo nɛ a ma ná ngɛ hiɔwe ɔ nɔ. (Kol. 1:4, 5) Niinɛ, ke Mawu sɔmɔli tsuo susu jɔɔmihi nɛ Yehowa dla ngɔ to e we bi ɔ a he ɔ, lɔ ɔ yeɔ bua mɛ nɛ a ngɔɔ a hɛ kɛ maa kunimi yemi jlasi ɔ nɔ.​—1 Kor. 9:24. w17.11 25 ¶1-2

Lahi fuu nɛ a ngɛ ‘La Wawɛɛ Kɛ Bua Jɔmi’ Ha Yehowa a mi ɔ ngɛ kaa kue fami. Wa ma nyɛ ma la la nɛ ɔmɛ kɛ tsɔɔ Yehowa bɔ nɛ wa nuɔ he ha. La a ekomɛ hu maa ye bua wɔ “konɛ wa ha nɛ wa sibi a nɔ gbagba nɛ e te kɛ ha suɔmi kɛ ní tsumi kpakpahi.” (Heb. 10:24) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa suɔ kaa wa maa le bɔ nɛ a to wa la amɛ ha, bɔ nɛ a pɛɛ ha, kɛ a mi munyu ɔmɛ. O ma nyɛ maa le enɛ ɔmɛ ke o bu nɔ́ nɛ a la nɛ a kɛ fɔ jw.org ɔ nɔ ɔ tue ɔ. Ke o kase la amɛ ngɛ we mi ɔ, o ma nyɛ ma la kɛ kã kɛ je o tsui mi. Mo kai kaa lami ji wa sɔmɔmi ɔ fã ko nɛ he hia wawɛɛ. E ji blɔ klɛdɛɛ ko nɛ wa guɔ nɔ kɛ tsɔɔ Yehowa kaa wa suɔ lɛ, nɛ wa bua jɔ níhi nɛ e peeɔ ha wɔ ɔ he. (Yes. 12:5) Ke o la wawɛɛ kɛ bua jɔmi ɔ, o ma nyɛ maa wo ni kpahi hu he wami konɛ a la kɛ kã. Niinɛ, wɔ tsuo nɛ wa ngɛ asafo ɔ mi, niheyo jio, yiheyo jio, nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi jio, ni hehi jio, wɔ tsuo wa ma nyɛ ma la kɛ je Yehowa yi. Enɛ ɔ he ɔ, e ko pee mo zo kaa o ma la kɛ je o tsui mi. Niinɛ, nyɛ ha nɛ waa kɛ bua jɔmi nɛ la wawɛɛ! w17.11 7 ¶18-19

Mwɔnɛ ɔ, nihi fuu nɛ a ngɛ wesa he hlae ɔ je mahi nɛ a tsi wa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nya ngɛ mi ɔ a nɔ. Odasefohi nɛ a ngɛ kã a a mɔde bɔmi he je ɔ, nihi nɛ a ya sa we ngɛ ma kpahi a nɔ akpehi abɔ ba nu “Matsɛ Yemi munyu ɔ.” (Mat. 13:19, 23) Ke a kpɛti nihi fuu nɛ a ‘tloo tlomi nɛ e ngɛ mɛ gbee ɔ ’ ba wa kpehi a sisi ɔ, a náa he jɔmi, nɛ a deɔ ke: “Mawu ngɛ nyɛ kpɛti niinɛ.” (Mat. 11:28-30; 1 Kor. 14:25) E sa nɛ nihi nɛ a fiɛɛɔ haa nihi nɛ a ba sa we ɔ nɛ a ha nɛ a “hɛ mi nɛ tɛ̃,” nɛ a tsɔɔ kaa a ‘le ní.’ (Abɛ 22:3) Moo to o tsui si nɛ o bu mɛ tue saminya, se o kɛ mɛ ko sɛɛ ma kudɔmi sanehi a he ní. Moo ngɔ blɔ tsɔɔmi nɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni ɔ kɛ amlaalo nɛ ngɛ o ma a mi ɔ kɛ ma ha a kɛ tsu ní, konɛ o ko ngɔ o he aloo ni kpahi kɛ wo oslaa mi kɔkɔɔkɔ. Moo le níhi nɛ nihi nɛ a ba sa we ngɛ o ma a mi ɔ heɔ yeɔ, kɛ a kusumihi, nɛ́ o je bumi kpo kɛ tsɔɔ mɛ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nibwɔ komɛ ngɛ nɛ yihi a he dlami he hia mɛ wawɛɛ. Enɛ ɔ he ɔ, ke o ngɛ fiɛɛe ha nihi nɛ a ba sa we ngɛ o ma a mi ɔ, mo dla o he saminya nɛ o ko gba a nya. w17.05 7 ¶17-18

Wa ma nyɛ ma bi Yehowa nɛ e ha wɔ e mumi klɔuklɔu ɔ konɛ wa nyɛ nɛ wa je mumi klɔuklɔu ɔ yiblii ɔ kpo ke waa kɛ wa weku li nɛ a be asafo ɔ mi ɔ ngɛ munyu tue. E sɛ nɛ waa kɛ mɛ nɛ sa nya ngɛ a lakpa tsɔɔmi ɔmɛ eko fɛɛ eko he. Ke a tu munyu ko, aloo a pee nɔ́ ko nɛ dɔ wɔ wawɛɛ po ɔ, wa ma nyɛ maa kase Yesu bɔfo ɔmɛ. Paulo de ke: “Ke a jɛ wɔ ɔ, wɔɔ lɛɛ wa jɔɔ mɛ; ke a wa wɔ yi mi ɔ, wa toɔ wa tsui si kɛ daa nya; ke a puɛ wa biɛ ɔ, waa kɛ gbi blɛuu haa heto.” (1 Kor. 4:12, 13) E ngɛ mi kaa ke waa kɛ wa weku li nɛ a teɔ si kɛ woɔ wɔ ɔ tuɔ munyu blɛuu ɔ, e yeɔ bua mohu lɛɛ, se wa je mi bami ma nyɛ maa ye bua wawɛɛ po pe jã. (1 Pet. 3:1, 2, 16) Moo pee nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa konɛ o weku li ɔmɛ nɛ a na kaa Yehowa Odasefohi a bua jɔɔ ngɛ a gba si himi mi, a hyɛɔ a bimi ɔmɛ saminya, a he tsɔ ngɛ he lo mi, a baa a je mi saminya, nɛ a ngɛ bua jɔmi nitsɛnitsɛ. Ke wa weku li ba pɛtɛ we anɔkuale ɔ he po ɔ, anɔkuale nɛ wa yeɔ Yehowa a ma nyɛ ma ha nɛ wa ná bua jɔmi. w17.10 15 ¶13-14

Mwɔnɛ ɔ, ke nihi kase Mawu Munyu ɔ, nɛ a pee tsakemi nguahi ngɛ a si himi mi ɔ, anɛ e sa nɛ e pee wɔ nyakpɛ lo? Ohoo! Níhi a si kpami nɛ ɔmɛ haa nɛ wa kaiɔ wa nyɛmimɛ nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi nɛ a ngɛ hɛ nɔ kami kaa a maa ya hiɔwe ɔ. (1 Kor. 6:9-11) Benɛ bɔfo Paulo tsɔɔ nihi nɛ a nine be Mawu Matsɛ Yemi ɔ nɔ sue ɔ se ɔ, e de ke: “Be ko ɔ, kikɛ nɛ ɔ nyɛ ti ni komɛ ba nyɛ je mi.” Se Ngmami ɔ, kɛ Mawu mumi klɔuklɔu ɔ ye bua mɛ nɛ a tsake. Benɛ a kplɛɛ anɔkuale ɔ nɔ se po ɔ, a kpɛti ni komɛ tɔ̃ tɔmihi nɛ hɛdɔ ngɛ he, nɛ e sa huɛ bɔmi nɛ ngɛ a kɛ Mawu a kpɛti ɔ he. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, a fiee Kristofo no ko nɛ a pɔ lɛ nu ɔ kɛ je asafo ɔ mi, se pee se ɔ, e tsake, nɛ a ngɔ lɛ ekohu. (1 Kor. 5:1-5; 2 Kor. 2:5-8) Ke wa susu nyagba slɔɔtohi nɛ wa nyɛmimɛ komɛ kɛ kpe, kɛ bɔ nɛ Mawu Munyu ɔ ye bua mɛ nɛ a gblee si fɔfɔɛ nɛ ɔmɛ a mi ɔ he ɔ, anɛ lɔ ɔ wui wɔ he wami lo? Wa suɔ nɛ wa ná Mawu Munyu ɔ he se kɛ pi si. w17.09 23-24 ¶2-3

Suɔmi nɛ daa si ngɛ sisi tomi mlaa nɔ (a·gaʹpe) ɔ ji nike ní nɛ je Yehowa ngɔ. (1 Yoh. 4:7) Suɔmi nɛ ɔ se be. E ngɛ mi kaa suɔmi nɛ ɔ haa nɛ wa nuɔ he haa nɔ mohu lɛɛ, se nɔ́ titli nɛ a kɛ yɔseɔ suɔmi nɛ ɔ ji kaa e fo we lɛ pɛ e nɔ́ mi, nɛ e yeɔ bua ni kpahi. Níhi a mi hlami ko tsɔɔ kaa ‘nɔ́ nɛ a kɛ ma nyɛ ma yɔse a·gaʹpe suɔmi ɔ pɛ ji níhi nɛ e tsuɔ ɔ.’ Ke wa je suɔmi nɛ fo we lɛ pɛ e nɔ́ mi ɔ kpo kɛ tsɔɔ nihi, aloo a je kpo kɛ tsɔɔ wɔ ɔ, e haa nɛ si himi ɔ peeɔ bua jɔmi. Loko Yehowa maa bɔ Adam kɛ Hawa po ɔ, e tsɔɔ kaa e ngɛ suɔmi kɛ ha adesahi. E pee zugba a konɛ adesa nɛ hi nɔ kɛ ya neneene. E pee we lɛ kaa adesahi nɛ a hi nɔ kɛkɛ, mohu ɔ, e pee lɛ konɛ a hi nɔ kɛ bua jɔmi. Yehowa pee we enɛ ɔ konɛ lɛ nitsɛ e ná he se, mohu ɔ, konɛ adesahi nɛ a ná he se. Jehanɛ hu ɔ, e jɔɔ e bimɛ nɛ a ngɛ zugba a nɔ ɔ konɛ a nyɛ nɛ a hi si kɛ ya neneene ngɛ Paradeiso nɛ e dla ngɔ to mɛ ɔ mi kɛ tsɔɔ kaa e ngɛ suɔmi, nɛ e fo we lɛ pɛ e nɔ́ mi. w17.10 7 ¶1-2

Yakobo de hu ke: “Se ke nyɛ hyɛɔ nihi a hɛ mi ɔ, yayami nyɛ ngɛ pee ɔ nɛ.” (Yak. 2:9) Ke wa suɔ nihi ɔ, wa be a hɛ mi hyɛe ngɛ sukuu nɛ a ya, a he womi nɔ su, kɛ biɛ nɛ a ngɛ ɔ he je. Niinɛ, tsa pi nɛ wa maa pee wa ní kaa wa hyɛ we nɔ hɛ mi kɛkɛ, mohu ɔ, e sa nɛ e pee wa su nitsɛnitsɛ. Suɔmi “toɔ e tsui si, nɛ e mi mi hi,” nɛ “e pee we pupuupu.” (1 Kor. 13:4) Ja wa ngɛ tsui si tomi, mi mi himi, kɛ he si bami loko wa ma nyɛ maa ya nɔ nɛ waa fiɛɛ Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ kɛ ha nihi. (Mat. 28:19) Su nɛ ɔmɛ nɔuu maa ye bua wɔ konɛ wa nyɛ nɛ waa kɛ nyɛmimɛ tsuo nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ nɛ hi si ngɛ tue mi jɔmi mi. Ke wa jeɔ suɔmi kpo ɔ, mɛni se wa náa? E haa nɛ kake peemi hiɔ wa we asafo ɔmɛ a mi, nɛ lɔ ɔ woɔ Yehowa hɛ mi nyami. Jehanɛ hu ɔ, e gblaa ni hehi kɛ baa asafo ɔ mi. Benɛ Baiblo ɔ kale su ehe ɔ ta a, e ma nya si ke: “Ngɛ ní nɛ ɔmɛ tsuo a se ɔ, nyɛɛ wo suɔmi, ejakaa e haa nɛ kake peemi nɛ ye mluku baa.”​—Kol. 3:14. w17.08 26 ¶18-19

Anɛ e sɛ nɛ wɔ hu wa mi mi nɛ sã wɔ ngɛ nihi nɛ a li Yehowa se a ma nyɛ ma tsake kɛ ba pee e huɛmɛ ɔ a he lo? Yehowa sume nɛ nɔ ko hɛ mi nɛ kpata ngɛ kojomi nɛ ma a mi. (2 Pet. 3:9) Enɛ ɔ he ɔ, amlɔ nɛ ɔ nɛ be ngɛ ɔ, nyɛ ha nɛ waa ya nɔ nɛ waa ngɔ Mawu mɔbɔ nami sɛ gbi ɔ kɛ bɔ nihi kɔkɔ. Wa ma nyɛ maa kase nɔ́ ko kɛ je Yesu ngɔ. Benɛ e kɛ nimli kpekpemi ko kpe ɔ, e mi mi sã lɛ ngɛ a he, ejakaa “pɔ tɔ mɛ, nɛ a dɛ yaa kaa tohi nɛ be hyɛlɔ.” (Mat. 9:36; Maak. 6:34) Yesu be kaa Farisi bi ɔmɛ. Mɛɛ lɛɛ a be suɔmi ɔ kaa a maa ye bua nihi nɛ a ní ngɛ mɔbɔ ɔ. (Mat. 12:9-14; 23:4; Yoh. 7:49) Anɛ mo hu o suɔ nɛ o ye bua nihi konɛ a kase Yehowa he ní kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ lo? w17.09 9 ¶6; 10 ¶9

Benɛ Yosef ji niheyo ɔ, a wo lɛ tsu ngɛ Egipt. Benɛ Yosef ngɛ tsu ɔ mi ɔ, anɛ e susu kaa e ma ba pee Farao se yelɔ, aloo Yehowa maa gu e nɔ kɛ baa e weku ɔ yi konɛ huɔ ko gbe mɛ lo? (1 Mose 40:15; 41:39-43; 50:20) Atsinyɛ jemi ko be he kaa nɔ́ nɛ Yehowa pee ɔ ha nɛ Yosef he mi po. Anɛ Sara nɛ e wa ngɛ jeha mi ɔ susu kaa Yehowa ma ha nɛ e fɔ binyumu lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e pee Sara nyakpɛ kaa e nyɛ nɛ e fɔ Isak. (1 Mose 21:1-3, 6, 7) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa hyɛ we blɔ kaa Yehowa maa gu nyakpɛ blɔ nɔ kɛ je wa haomi ɔmɛ tsuo kɛ je loko je ehe ɔ nɛ ba, nɛ wa hyɛ we blɔ kaa Yehowa maa pee nyakpɛ nɔ́ ko ha wɔ hulɔ. Se wa le kaa Mawu nɛ gu nyakpɛ blɔ nɔ kɛ ye bua e sɔmɔli ɔ nɔuu ji Yehowa wa Mawu ɔ nɛ. (Yes. 43: 10-12) Wa le kaa e ma nyɛ maa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ ko kɛ wo wɔ he wami konɛ waa pee e suɔmi nya ní kɛ pi si. (2 Kor. 4:7-9) Ke wa ya nɔ nɛ wa ye Yehowa anɔkuale ɔ, e ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa da haomihi nɛ a ngɛ kaa nɔ́ nɛ a he wa tsɔ ɔ po a nya. w17.08 11 ¶13-14

Be tsuo sɔmɔmi ní tsumi ɔ ma ha nɛ o kɛ be tsuo sɔmɔli kpahi nɛ pee huɛ, nɛ a maa ye bua mo konɛ o pee Kristofo no nɛ e nane pi si. Nyɛmimɛ fuu yɔse kaa a be tsuo nɛ a kɛ sɔmɔ Yehowa ngɛ a nihe loo a yihe mi ɔ ye bua mɛ wawɛɛ ngɛ a gba si himi mi. Behi fuu ɔ, ke blɔ gbali sɛ gba si himi mi ɔ, a nyɛɔ nɛ a kɛ a yihi loo a hunomɛ peeɔ kake kɛ tsuɔ blɔ gbami ní tsumi ɔ. (Rom. 16:3, 4) Ke wa to blɔ nya ko ɔ, e saa tsui ɔ he. La 20:4 de ngɛ Yehowa he ke: “E ma ha mo níhi nɛ o ngɛ hlae [níhi nɛ ngɛ o tsui nɔ, NW] ɔ, nɛ níhi tsuo nɛ o to ke o maa pee ɔ maa ba mi.” Enɛ ɔ he ɔ, mo susu nɔ́ nɛ o suɔ nɛ o pee hwɔɔ se ɔ he. Mo susu níhi nɛ Yehowa ngɛ tsue ngɛ wa be nɛ ɔ mi ɔ he, nɛ o hyɛ nɔ́ nɛ o ma nyɛ maa pee kɛ ye bua. Lɔ ɔ se ɔ, moo to blɔ nya konɛ o pee níhi nɛ maa sa e hɛ mi. Ke o kɛ o be tsuo sɔmɔ Yehowa a, o bua maa jɔ wawɛɛ, ejakaa lɔ ɔ woɔ e hɛ mi nyami. Niinɛ, ‘mo ná Yehowa he bua jɔmi, nɛ e ma ha mo níhi nɛ o tsui suɔ.’​—La 37:4. w17.07 26 ¶15-18

Ke nɔ ko bɔ mɔde wawɛɛ kɛ tsu nɔ́ ko nɛ a kɛ wo e dɛ ɔ he ní, aloo e je su kpakpa ko nɛ sa kadimi wawɛɛ kpo ɔ, e sa yi jemi. Ke jã nɛ e ji ngɛ adesahi a blɔ fa mi ɔ, lɛɛ anɛ e sɛ kaa wa jeɔ Yehowa Mawu yi lo? E nibɔ níhi nɛ a ngɛ nyakpɛ ɔ ha nɛ wa naa e he wami kpetekpleenyɛ ɔ, nɛ e Bi ɔ nɛ e kɛ ha kaa kpɔmi nɔ́ ɔ hu tsɔɔ kaa e suɔ adesahi wawɛɛ, enɛ ɔ he ɔ, e sa yi jemi wawɛɛ. Nɔ nɛ ngma La 147 ɔ ná suɔmi ɔ kaa e ma je Yehowa yi. E wo ni kpahi hu he wami konɛ a ba piɛɛ e he kɛ je Mawu yi. (La 147:7, 12) Wa li nɔ nɛ po la nɛ ɔ mohu lɛɛ, se wa ma nyɛ ma de ke la polɔ nɛ ɔ hi si benɛ Yehowa kpɔ̃ Israel bi ɔmɛ kɛ je nyɔguɛ mi ngɛ Babilon nɛ a kpale ho Yerusalem ya a. (La 147:2) Akɛnɛ Mawu ha nɛ e we bi ba to anɔkuale jami sisi ekohu he je ɔ, atsinyɛ jemi ko be he kaa lɔ ɔ wo la polɔ ɔ he wami konɛ e je Yehowa yi. Mɛni he je nɛ ngɛ mo nitsɛ o si himi mi ɔ, e sa nɛ o kpa ngmlaa ke ‘Nyɛ je Yah yi!’ ɔ?​—La 147:1. w17.07 17 ¶1-3

Yesu le kaa e he maa hia nɛ e se nyɛɛli ɔmɛ nɛ a tsu ní kɛ hyɛ a he ngɛ je nɛ a kɛ jua yemi sisiɔ nɔ ngɛ mi nɛ ɔ mi. E ngɛ mi kaa Yesu tsɔɔ we nɔ́ he je nɛ e tsɛ ní nami kaa nɔ́ ko nɛ “dɛ” mohu lɛɛ, se Baiblo ɔ ha nɛ wa na heii kaa jua yemi piɛɛ we Mawu yi mi tomi ɔ he. Yehowa ha Adam kɛ Hawa níhi fuu ngɛ Eden abɔɔ ɔ mi. (1 Mose 2:15, 16) Pee se ɔ, benɛ mumi klɔuklɔu ɔ ba Yesu se nyɛɛli nɛ a pɔ mɛ nu nɛ a hi si ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ a nɔ ɔ, “a ti nɔ ko nɔ ko tsɛ we níhi nɛ e ngɛ ɔ eko ke lɛ nitsɛ e nɔ́, mohu, nɔ́ nɛ nɔ ko ngɛ ɔ peeɔ ma tsuo nɔ́.” (Níts. 4:32) Gbalɔ Yesaya tsɔɔ kaa be ko ma nɛ adesahi tsuo ngɛ zugba a nɔ ɔ ma ná níhi nɛ ngɛ zugba a nɔ ɔ mi blɔ fa mi nɔ́ faa. (Yes. 25:6-9; 65:21, 22) Se loko jamɛ a be ɔ maa su ɔ, e ma bi nɛ Yesu kaseli ɔmɛ nɛ a ngɔ “ga” kɛ tsu ní. E ma bi nɛ a ngɔ “ní nami nɛ dɛ” nɛ ngɛ je nɛ ɔ mi ɔ kɛ hyɛ a he, nɛ́ a bɔ mɔde kaa a maa sa Mawu hɛ mi.​—Luka 16:8. w17.07 8 ¶4-6

Hiob womi ɔ piɛɛ kekleekle Baiblo mi womihi nɛ a ngma a he. Hiob womi ɔ ha nɛ wa na kaa Satan tsɔɔ kaa ke Hiob na nɔ́ wawɛɛ ɔ, e ma kua Mawu. Satan ngɛ hlae nɛ Mawu nitsɛ nɛ ha nɛ Hiob nɛ na nɔ́. Se Yehowa pee we jã, mohu ɔ, e ngmɛ Satan blɔ kaa lɛ nitsɛ e ka Hiob. Ngɛ be kpiti ko mi ɔ, Hiob sɔmɔli ɔmɛ tsuo gbo, e weto ní tsuo hɛ mi kpata, nɛ e bimɛ nyɔngma nɛ e suɔ mɛ ɔ hu gbo. Satan ha nɛ e pee kaa nɔ́ nɛ Mawu nitsɛ lɛ ngɔ haomi ɔmɛ kɛ ba Hiob nɔ. (Hiob 1:13-19) Lɔ ɔ se ɔ, Satan ha nɛ hiɔ ko nɛ nya wa fia Hiob. (Hiob 2:7) Munyuhi nɛ woɔ nɔ kɔni mi nyu nɛ Hiob yo ɔ kɛ e huɛmɛ etɛ ɔmɛ tu ɔ hu ha nɛ Hiob ye aywilɛho wawɛɛ. (Hiob 2:9; 3:11; 16:2) Mɛni je mi kɛ ba? Hiob kua we Mawu, nɛ enɛ ɔ ha nɛ wa na kaa nɔ́ nɛ Satan de ɔ ji lakpa.​—Hiob 27:5. w17.06 24 ¶9-10

Wekuyihi nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ le kaa Ngmami ɔ tsɔɔ kaa e sa nɛ a ha a wekuhi a he lo nya hiami níhi. E sa nɛ a tsu ní kɛ hɛdɔ konɛ a nyɛ nɛ a hyɛ a weku ɔ nɔ. Se kɛ̃ ɔ, ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi ɔ, he lo nya ní tsumi ma nyɛ ma ha nɛ nɔ nɛ pee yeyeeye. Akɛnɛ ní tsumi be he je ɔ, nihi fuu bɔɔ mɔde kaa a ma tsu ní pe nine, se be komɛ ɔ, a hiɔwo ɔ hu pi. Jehanɛ hu ɔ, nitsumitsɛmɛ bɔɔ mɔde kaa a maa ngɔ a ní tsuli nɛ a he pi ɔ kɛ tsu ní tsumihi fuu. Enɛ ɔ haa nɛ pɔ tɔɔ ní tsuli ɔmɛ, a peeɔ yeyeeye, nɛ a nuɔ hiɔ po. Ke nɔ ko sume kaa e ma tsu ní kaa bɔ nɛ e nitsumitsɛ ɔ ngɛ hlae ɔ, e ní tsumi ɔ ma nyɛ maa je e dɛ. Akɛnɛ wa ji Kristofohi he je ɔ, nɔ nɛ wa yeɔ lɛ anɔkuale kekleekle ji Yehowa Mawu, se pi wa nitsumitsɛmɛ. (Luka 10:27) Wa tsuɔ he lo nya ní tsumi konɛ wa kɛ ná wa nya ngma, nɛ́ wa ná nɔ́ ko kɛ fĩ Matsɛ Yemi ní tsumi ɔ se. Se kɛ̃ ɔ, ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, he lo nya ní tsumi ma nyɛ maa sa wa Mawu jami he. w17.05 23 ¶5-7

Be komɛ ɔ, ni hehi biɔ fiɛɛli nɛ a nane pi si ɔ nɛ a ye bua mɛ konɛ a tsɔɔ a bimɛ ɔmɛ anɔkuale ɔ. Ke fɔlɔ ko de nɔ ko kaa e kɛ e bimɛ nɛ kase ní ɔ, e sɛ nɛ nɔ ɔ nɛ bɔ mɔde kaa e maa ngɔ fɔli ɔmɛ a blɔ nya ní tsumi ɔ ngɛ a dɛ. (Efe. 6:1-4) Be komɛ ɔ, e ma nyɛ maa ba kaa Odasefo no ko kɛ fɔli nɛ a be asafo ɔ mi ɔ a bimɛ maa kase ní. Se e sa nɛ Odasefo no ɔ nɛ kai kaa ke e kɛ jokuɛ ɔmɛ ngɛ Baiblo ɔ kasee ɔ, lɔ ɔ pee we lɛ jokuɛ ɔmɛ a fɔlɔ. Nɛ e maa hi wawɛɛ kaa e kɛ jokuɛ ɔmɛ maa kase ní ngɛ jokuɛ ɔmɛ a we mi be mi nɛ a fɔli ɔmɛ ngɛ we mi, aloo be mi nɛ Odasefo no kpa nɛ e wa piɛɛ e he, aloo ngɛ he nɛ nihi maa na mɛ ngɛ. Ke e pee jã a, nɔ ko be nyɛe ma de ke e ngɛ jokuɛ ɔmɛ nɔ́ yaya ko pee. Wa blɔ hyɛmi ji kaa ngɛ be nɛ sa mi ɔ, fɔli ɔmɛ nitsɛmɛ ma tsu blɔ nya ní tsumi nɛ Mawu kɛ wo a dɛ kaa a tsɔɔ a bimɛ anɔkuale ɔ he ní. w17.06 8 ¶15-16

Ke jokuɛwi li a fɔli a kusumi ɔ, eko ɔ, a be a fɔli ɔmɛ a gbi kɛ a hemi kɛ yemi ɔ kasee. Fɔli nɛ a ji Kristofohi ɔ susuɔ níhi nɛ ma ha nɛ a bimɛ ɔmɛ a hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa a he pe níhi nɛ mɛ nitsɛmɛ a suɔ. (1 Kor. 10:24) Nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Samuel ɔ de ke: “I kɛ ye yo ɔ wa sɔle konɛ Yehowa nɛ ha wɔ nile konɛ wa nyɛ nɛ wa yɔse gbi nɛ ma ha nɛ wa bimɛ ɔmɛ nɛ a ya a hɛ mi. Benɛ wa yɔse kaa a ná we asafo mi kpehi nɛ a peeɔ ngɛ wa je gbi mi ɔ he se kpakpa ko he je ɔ, wa mwɔ wa yi mi kpɔ kaa wa maa ya asafo mi kpehi ngɛ asafo nɛ tuɔ gbi nɛ a tuɔ ngɛ kpɔ ɔ mi ɔ mi. Wa peeɔ kake kɛ yaa asafo mi kpehi, kɛ fiɛɛmi daa. Jehanɛ hu ɔ, wa fɔɔ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ lejɛ ɔ nine nɛ waa kɛ mɛ yeɔ ní kɛ blaa, nɛ wa ya slaa si. Ní nɛ ɔmɛ ye bua wa bimɛ ɔmɛ nɛ a ba le nyɛmimɛ ɔmɛ saminya, nɛ a ba le Yehowa hu kaa a Tsɛ kɛ a Huɛ. Enɛ ɔ he hia wɔ pe wa je gbi ɔ nɛ a maa nu kɛkɛ.” w17.05 10 ¶11-13

E be kɛe kulaa nɛ zugba a nɔ tsuo ma hyi kɛ adesahi nɛ a suɔ Yehowa nɔ yemi ɔ pe nɔ yemi kpa amɛ tsuo. Wa ngɛ be nɛ ɔ blɔ hyɛe wawɛɛ! Kaa bɔ nɛ Debora kɛ Barak la a, wɔ hu wa ma la ke: ‘Yehowa, ha o he nyɛli ɔmɛ tsuo a hɛ mi nɛ kpata kaa kikɛ nɛ ɔ. Se o huɛmɛ ɔmɛ lɛɛ ha nɛ a pee kaa pu nɛ ngɛ si tee kɛ he wami!’ (Many. 5:31) Yehowa maa gu Satan je ɔ nɛ e ma kpata hɛ mi ɔ nɔ kɛ tsu wa ní bimi ɔ he ní! Ke Hamagedɔn ta a fɛ ɔ, Yehowa be nimli adesahi hiae konɛ a hwu ta kɛ si e he nyɛlɔ ɔ. Jamɛ a be ɔ ji be nɛ ‘wa maa mlɛ konɛ waa hyɛ kunimi nɛ Yehowa maa ye ha wɔ.’ (2 Kron. 20:17) Se loko jamɛ a be ɔ maa su ɔ, amlɔ nɛ ɔ ji be nɛ wa ná he blɔhi fuu nɛ waa kɛ maa tsɔɔ kaa waa kɛ kã fĩɔ Yehowa nɔ yemi ɔ se. Benɛ Debora kɛ Barak bɔni a la a lami ɔ, a la kɛ je Hiɔwe No ɔ yi, se pi nibɔ ní komɛ. A la ke: ‘Nyɛ je Yehowa yi! Ma a ngɔ a he ha kɛ bua jɔmi.’ (Many. 5:1, 2) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, nyɛ ha nɛ waa ngɔ wa he kɛ ha faa konɛ ni kpahi nɛ a ná he se, nɛ a ‘je Yehowa yi!’ w17.04 32 ¶17-18

E ngɛ mi kaa Yosef hɛ ji sane yaya nɛ a ye lɛ jeha 13 ɔ nɔ mohu lɛɛ, se e kɛ lɔ ɔ he abofu wui e mi. (1 Mose 45:5-8) Nɔ́ nɛ pe kulaa a, e ha we nɛ mluku nɛ ni kpahi yi, kɛ a tɔmihi nɛ je lɛ kɛ je Yehowa he. Anɔkuale nɛ Yosef ye ɔ ye bua lɛ nɛ e na bɔ nɛ Yehowa tsu sane ɔ he ní, kɛ bɔ nɛ Yehowa jɔɔ e kɛ e weku ɔ ha. Jã kɛ̃ nɛ e sa kaa wɔ hu wa ha nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ he nɛ hia wɔ, nɛ waa po he piɛ. Nyɛ ko ha nɛ waa ngmɛ blɔ nɛ wa nyɛmimɛ a fã tɔmihi nɛ je wɔ kɛ je wa Mawu nɛ wa suɔ lɛ nɛ wa jaa lɛ ɔ he. (Rom. 8:38, 39) Mohu ɔ, ke wa nyɛmi Kristofo no ye wɔ sane yaya ko ɔ, nyɛ ha nɛ waa kase Yosef nɛ waa hɛ wɔ kɛ su Yehowa he wawɛɛ, konɛ waa bɔ mɔde kaa wa ma susu níhi a he kaa Yehowa. Ke wa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ, nɛ wa tsu sane ɔ he ní kaa bɔ nɛ Ngmami ɔ tsɔɔ ɔ, e sa nɛ waa ngmɛɛ nɔ́ nɛ piɛɛ ɔ he kɛ ha Yehowa, nɛ́ wa ná nɔ mi mami kaa e maa gu lɛ nitsɛ e blɔ nɔ kɛ tsu sane ɔ he ní ngɛ be nɛ sa mi. w17.04 20 ¶12; 22 ¶15-16

Hana ye si nɛ e wo Mawu ɔ nɔ. Hana yi mi pee we lɛ enyɔɔnyɔ. E ngɔ Samuel kɛ ya ha Osɔfo Nɔkɔtɔma Eli nɛ e sɔmɔɔ ngɛ kpe he bo tsu ɔ mi ngɛ Shilo ɔ. Hana de ke: ‘I bi Yehowa bi nɛ ɔ, nɛ e ha mi nɔ́ nɛ i bi lɛ ɔ. Lɔ ɔ he ɔ, imi hu i ngɔ lɛ ba ha Yehowa. E maa pee Yehowa nɔ́ e wami ligbi ɔmɛ tsuo.’ (1 Sam. 1:24-28) ‘Jokuɛyo Samuel ɔ ba wa, nɛ e ya nɔ nɛ e sɔmɔ Yehowa’ ngɛ lejɛ ɔ. (1 Sam. 2:21) Se mɛni lɔ ɔ biɔ nɛ Hana nɛ pee? Hana suɔ e binyumuyo ɔ wawɛɛ, se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, e be e bi ɔ nae nɛ e kɛ lɛ nɛ fiɛ daa ligbi. Mo susu bɔ nɛ Hana hyɛ blɔ kaa e maa hyɛ e binyumu ɔ nɔ, nɛ e tsɔse lɛ kɛ ya si be nɛ e maa wa a he nɛ o hyɛ. Se kɛ̃ ɔ, Hana pia we e he kaa e ye si nɛ e wo Mawu ɔ nɔ. Yehowa ha nɛ Hana tsui hyi kɛ bua jɔmi sɔuu.​—1 Sam. 2:1, 2; La 61:1, 5, 8. w17.04 4-5 ¶7-8

Bɔfo Paulo tsɔɔ kaa ngɛ nyagbe ligbi ɔmɛ a mi ɔ, “je mi maa wa.” Lɔ ɔ se ɔ, Mawu mumi ɔ ha nɛ e ngma ke: “Nimli yayamihi, kɛ nɔ sisili maa ya nɔ maa pee yayami kɛ be nɔ.” (2 Tim. 3:2-5, 13) Anɛ o yɔse kaa gbami nɛ ɔ ngɛ mi bae lo? Wa ti nihi fuu ngɛ nɛ yiwutsotsɛmɛ wa wɔ yi mi, a hyɛ wa hɛ mi, aloo a ye wɔ awi. A kpɛti ni komɛ ba tuaa wɔ tɛ̃ɛ, nɛ ni komɛ hu peeɔ a he kaa a ji nimli kpakpahi, se ngɛ anɔkuale mi ɔ, a yi mi wa pe. Ke a wɛ wɔ yi mi tɛ̃ɛ po ɔ, a yi wu tso ní peepee ɔmɛ saa wa he ngɛ blɔ ko nɔ kɛ̃. Ke wa nu yi wu tso ní nɛ a peeɔ jokuɛwi, nihi nɛ a wa ngɛ jeha mi, kɛ nihi nɛ a be nɔ ko nɛ maa po a he piɛ ɔ, e haoɔ wɔ wawɛɛ. Yiwutsotsɛmɛ peeɔ a ní kaa nɔ́ nɛ pi adesahi ji mɛ, aloo kaa lohwehi, loo mumi yayamihi po. (Yak. 3:15) Se bua jɔmi sane ji kaa Yehowa Munyu ɔ haa nɛ wa náa hɛ nɔ kami kpakpa. w17.04 10 ¶4