September

E ji he blɔ ngua nɛ fɔli ná kaa a maa ye bua a bimɛ konɛ a wa ngɛ “Yehowa tsɔsemi kɛ e ga womi mi.” (La 127:3) Ngɛ blema Israel ɔ, ke nɔ ko fɔ ɔ, jokuɛ ɔ ba peeɔ Yehowa nɔ́, se ngɛ wa be nɛ ɔ mi lɛɛ, e be jã. Jehanɛ hu ɔ, a kɛ suɔmi nɛ nɔ ko ma ná kɛ ha Mawu kɛ anɔkuale ɔ fɔ we nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ fɔli ɔmɛ nɛ a kɛ ma a hɛ mi kaa a ma tsɔse a bi ɔ kɛ je e jokuɛwi a si konɛ ke e wa a, e jɔɔ e he nɔ kɛ ha Yehowa, nɛ́ a baptisi lɛ. Anɛ nɔ́ ko ngɛ nɛ e he hia pe enɛ ɔ lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, he nɔ jɔɔmi kɛ baptisimi kɛ anɔkuale yemi nɛ nɔ ko kɛ ma sɔmɔ Mawu ɔ lɛ ma ha nɛ a kadi lɛ kɛ ha yi baami ngɛ amanehlu ngua a mi. (Mat. 24:13) Fɔli, wa sɔlemi ji kaa nyɛ hu nyɛ ma ná jamɛ a bua jɔmi ɔ eko ke nyɛ bimɛ ɔmɛ jɔɔ a he nɔ kɛ ha Yehowa nɛ a ha nɛ a baptisi mɛ. w18.03 12 ¶16-17

Ke asafo mi nikɔtɔmahi kɛ fɔli da Ngmami ɔ nɔ kɛ tsɔse nihi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa a ngɛ Kristo kasee. Jã nɛ a maa pee ɔ maa tsɔɔ kaa a ngmɛ blɔ nɛ Mawu kɛ e Bi ɔ ngɛ mɛ blɔ tsɔɔe. Ke wa kplɛɛ tsɔsemi nɛ Yehowa kɛ haa wɔ ɔ nɔ, nɛ wa kase bɔ nɛ Yehowa kɛ Yesu tsɔseɔ nɔ ha a, jɔɔmihi nɛ wa ma ná a maa hiɛ babauu, nɛ wa be nyɛe maa kane po! Tue mi jɔmi maa hi wa weku ɔmɛ kɛ asafo ɔmɛ hu a mi. Kɛkɛ ɔ, nɔ fɛɛ nɔ maa nu he kaa a suɔ lɛ, se nami ngɛ e he, nɛ e ngɛ slɔkee. Jɔɔmi nɛ ɔmɛ ji ní kpakpahi nɛ wa ma ná hwɔɔ se ɔ he via kɛkɛ. (La 72:7) Atsinyɛ jemi ko be he kaa tsɔsemi nɛ Yehowa kɛ ngɛ wɔ hae amlɔ nɛ ɔ ngɛ wɔ dlae konɛ waa hi si kɛ ya neneene ngɛ tue mi jɔmi kɛ kake peemi mi kaa weku ngɛ e suɔmi ɔ mi. (Yes. 11:9) Ke wa naa tsɔsemi nɛ Yehowa kɛ haa wɔ ɔ ngɛ blɔ nɛ ɔ nɔ ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ konɛ waa na tsɔsemi kaa e ji blɔ kake nɛ hi nɛ Mawu guɔ nɔ kɛ tsɔɔ wɔ kaa e suɔ wɔ. w18.03 26 ¶15; 27 ¶17, 19

Nihi kplɛɛ nɔ kaa a tɔ̃ Mose Mlaa a nɔ. Enɛ ɔ he ɔ, a suɔ kaa Yohane nɛ e baptisi mɛ kɛ tsɔɔ kaa a pia a he. (Mat. 3:1-6) Yohane ná he blɔ ngua ko nɛ se be. Lɛ ji nɔ nɛ e baptisi Yesu, Mawu Bi nɛ e ye mluku ɔ. (Mat. 3:13-17) Baptisimi nɛ ɔ ngɛ slɔɔto kulaa, ejakaa Yesu pee we yayami ko nɛ e sa kaa e pia e he loko a baptisi lɛ. (1 Pet. 2:22) E baptisimi ɔ tsɔɔ kaa e ngɔ e he tsuo kɛ ha kaa e maa pee Mawu suɔmi nya ní. (Heb. 10:7) Benɛ Yesu bɔni fiɛɛmi ɔ, e ha nɛ e kaseli ɔmɛ hu baptisi nihi. (Yoh. 3:22; 4:1, 2) Ni ɔmɛ ha nɛ Yesu kaseli ɔmɛ baptisi mɛ, ejakaa mɛ hu a kplɛɛ nɔ kaa a tɔ̃ Mose Mlaa a nɔ, nɛ a pia a he. Se ngɛ Yesu gbenɔ kɛ e si temi ɔ se ɔ, nɔ́ he je nɛ a baptisiɔ nihi ɔ tsake kulaa. w18.03 5 ¶6-7

Mɛni tsɔɔ kaa nɔ ko ji “mumi mi nɔmlɔ”? Mumi mi nɔmlɔ pee we e ní kaa he lo mi nɔmlɔ, mohu ɔ, e susuɔ huɛ bɔmi nɛ ngɛ e kɛ Mawu a kpɛti ɔ he. Nihi nɛ a susuɔ mumi mi níhi a he ɔ bɔɔ mɔde kaa a maa ‘kase Mawu.’ (Efe. 5:1) Enɛ ɔ tsɔɔ kaa, a bɔɔ mɔde kaa a maa le Yehowa juɛmi ngɛ níhi a he. A naa kaa Mawu ngɛ nitsɛnitsɛ. A bɔɔ mɔde kaa níhi tsuo nɛ a maa pee ɔ kɛ Yehowa sisi tomi mlaa amɛ ma kɔ. (La 119:33; 143:10) Mumi mi nɔmlɔ kɛ e juɛmi ma we he lo ɔ ní tsumi ɔmɛ a nɔ, mohu ɔ, e bɔɔ mɔde kaa e maa wo “mumi ɔ yiblii ɔ.” (Gal. 5:22, 23) Bɔ nɛ pee nɛ waa nu “mumi mi nɔmlɔ” nɛ nɔ ko ji ɔ sisi saminya a, wa ma nyɛ ma susu he ngɛ blɔ nɛ ɔ nɔ: Ke nɔ ko kɛ e ní tsumi fiɛ we ɔ, a deɔ ke nɔ ɔ hɛ dɔɔ ngɛ ní tsumi he, jã kɛ̃ nɛ ke nɔ ko kɛ Mawu jami fiɛ we ɔ, lɛ hu a ma nyɛ ma de ke e hɛ dɔɔ ngɛ mumi mi níhi a he. w18.02 19 ¶3, 6

A nu Daniel kɛ ho Babilon ya. Babilon bi ɔmɛ jaa wɔ, nɛ a kɛ mumi yayamihi tsuɔ ní. Jehanɛ hu ɔ, Babilon bi ɔmɛ sume Yuda bi ɔmɛ a sane, nɛ a yeɔ a kɛ a Mawu, Yehowa a he fɛu. (La 137:1, 3) Moo hyɛ bɔ nɛ nɔ́ nɛ ɔ maa dɔ Daniel kɛ Yuda bi kpahi nɛ a suɔ Yehowa a ha! Nɔ́ nɛ a maa ye kɛ nɔ́ nɛ a maa nu hu ba pee haomi ejakaa Daniel sume nɛ e kɛ ‘matsɛ ɔ niye ní kpakpa a nɛ ble e he.’ (Dan. 1:5-8, 14-17) Akɛnɛ Daniel le ní wawɛɛ he je ɔ, e ná he blɔhi nɛ ma nyɛ ma ha nɛ e wo e he nɔ. (Dan. 1:19, 20) Se e wo we e he nɔ, nɛ e kɛ e susumi nyɛ we nihi a nɔ hulɔ. E ba e he si, nɛ ke e ye manye ngɛ nɔ́ ko mi ɔ, e kɛ yi jemi ɔ haa Yehowa. (Dan. 2:30) E be nyakpɛ kaa benɛ Daniel ji nyumuyo ɔ, Yehowa bu lɛ dalɔ kaa Noa kɛ Hiob. (Eze. 14:14) Anɛ e da blɔ kaa Yehowa bu Daniel dalɔ benɛ e wɛ ɔ lo? Ee! Daniel ye Yehowa anɔkuale nɛ e bu lɛ tue kɛ ya si benɛ e gbo. w18.02 5 ¶11-12

Yesu tsɔɔ bɔ nɛ wa ma nyɛ ma ná bua jɔmi nɛ sa ha. Yesu ya ‘yo kpeemi okplɔɔ ngmɛmi’ kɛ ‘okplɔɔ ngmɛmi ngua ko’ sisi. (Yoh. 2:1-10) Benɛ dã ta ngɛ yo kpeemi ɔ sisi ɔ, Yesu pee nyakpɛ ní ko. E tsake nyu kɛ pee wai. Se Yesu kɛ ní yemi kɛ ní numi pee we nɔ́ titli ngɛ e si himi mi. E ha nɛ Yehowa he hia lɛ pe nɔ́ fɛɛ nɔ́, nɛ e gbo dengme kɛ ye bua nihi hulɔ. E ngɔ e he kɛ ha, nɛ e na nɔ́ kɛ gbo ngɛ sɛumi tso nɔ bɔ nɛ pee nɛ a he nihi babauu a yi wami. Yesu de nihi nɛ a suɔ kaa a maa nyɛɛ e se ɔ ke: “Ke nihi pue nyɛ hɛ mi si, nɛ a wa nyɛ yi mi, nɛ a tu lakpa munyu yayami slɔɔtohi kɛ si nyɛ ngɛ ye he ɔ, nyɛ bua nɛ jɔ. Nyɛ nya nɛ nyɛ bua nɛ jɔ wawɛɛ, ejakaa nyɛ hiɔwo kle ngɛ hiɔwe.” (Mat. 5:11, 12) Ke wa suɔ Mawu nitsɛnitsɛ ɔ, pi níhi nɛ wa le kaa Mawu sume ɔ pɛ nɛ wa ma kua, se wa ma kua níhi nɛ wa nuɔ he kaa Mawu bua jɔɛ he ɔ hulɔ.​—Mat. 22:37, 38. w18.01 26 ¶16-18

Wa keɔ Yehowa ní ejakaa wa suɔ lɛ nɛ wa bua jɔ níhi nɛ e peeɔ ha wɔ ɔ he. Ke wa susu níhi nɛ Yehowa pee ha wɔ ɔ he ɔ, wa juɛmi be he kpee gblee. Matsɛ David tsɔɔ kaa níhi tsuo nɛ wa ngɛ ɔ je Yehowa ngɔ, nɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ waa kɛ haa Yehowa a, wa náa kɛ jeɔ níhi nɛ e ha wɔ ɔmɛ a mi. (1 Kron. 29:11-14) Ke wa ke nihi ní ɔ, wa náa he se. E hi kaa wa maa ke nihi ní pe nɛ a maa ke wɔ ní. Ke jokuɛ ko je sika bɔɔ nɛ e fɔli kɛ haa lɛ ɔ eko nɛ e kɛ he ní kɛ ke e fɔli ɔmɛ ɔ, e fɔli ɔmɛ a bua jɔɔ wawɛɛ! Eko ɔ, niheyo ko aloo yiheyo ko nɛ e ji blɔ gbalɔ nɛ e kɛ e fɔli ngɛ ɔ ma nyɛ ma ha sika bɔɔ ko kɛ ye bua ngɛ we mi be komɛ. Fɔli ɔmɛ hyɛ we blɔ kaa a bi ɔ maa pee jã, se a kplɛɛɔ nike ní ɔ nɔ. Mɛni he je? Ejakaa fɔli ɔmɛ le kaa e ji he blɔ nɛ a bi ɔ ná nɛ e kɛ maa tsɔɔ kaa e bua jɔ níhi nɛ a pee ha lɛ ɔ he. Jã nɔuu nɛ Yehowa hu le kaa ke wa ngɔ wa ní kpakpa amɛ kɛ ha lɛ ɔ, wa ma ná he se. w18.01 18 ¶4, 6

Tsa pi demi nɛ o ma de o bimɛ ɔmɛ nɔ́ nɛ da kɛ nɔ́ nɛ dɛ ɔ pɛ nɛ he hia. E sa nɛ o ye bua mɛ konɛ a susu sane bimihi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔmɛ a he hulɔ: ‘Mɛni he je nɛ Baiblo ɔ tuɔ munyu kɛ siɔ níhi nɛ peeɔ he lo ɔ akɔnɔ ɔ? Mɛni he je nɛ i he ye kaa ke i ye Mawu mlaa amɛ a nɔ ɔ, imi nitsɛ ma ná he se ɔ?’ (Yes. 48:17, 18) Ke o bi ko suɔ kaa a baptisi lɛ ɔ, e sa nɛ o ye bua lɛ konɛ e susu blɔ nya ní tsumihi nɛ ma ba fɔ si ngɛ e nɔ ɔ he. Kɛ e naa jamɛ a blɔ nya ní tsumi ɔmɛ ha kɛɛ? Mɛni jɔɔmihi nɛ e ma ná? Mɛni haomihi e kɛ ma nyɛ maa kpe? Mɛni he je nɛ jɔɔmi ɔmɛ hiɛ pe haomi ɔmɛ ɔ? (Maak. 10:29, 30) Ní nɛ ɔmɛ ji ní komɛ nɛ nɔ ko kɛ ma nyɛ maa kpe ngɛ e baptisimi se. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ a ye bua jokuɛwi konɛ a susu ní nɛ ɔmɛ a he loko a mwɔ yi mi kpɔ nɛ hɛdɔ ngɛ he nɛ ɔ. Ke a ye bua jokuɛwi nɛ a susu ní nɛ ɔmɛ a he saminya a, lɔ ɔ ma nyɛ maa ye bua mɛ konɛ a ná nɔ mi mami ko nɛ he hia. Mɛni nɔ mi mami? A ma ná nɔ mi mami kaa Baiblo sisi tomi mlaa amɛ maa ye bua mɛ be fɛɛ be. w17.12 21 ¶14-15

Hiɔ ngɛ wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi babauu a nya gbae wawɛɛ. Ni komɛ nɛ a wa ngɛ jeha mi ɔ ngɛ a weku li nɛ a wa pe mɛ a nɔ hyɛe. Ni kpahi hu ngɛ nɛ ní nɛ a weku ɔ maa ye, tade nɛ a maa wo, kɛ hwɔ he po pee dengme kɛ ha mɛ. Wa le hu kaa tsa pi haomi kake pɛ nɛ nyɛ kpɛti nihi fuu kɛ ngɛ kpee, se nyɛɛ kɛ haomi nɛ ɔmɛ fuu ngɛ kpee ngɛ be kake mi! Ke Yehowa náa be kɛ haa adebɔ níhi nɛ wami be a mi ɔ, lɛɛ mo nɛ o je o tsui mi nɛ o ngɛ lɛ jae ɔ nɛɛ? (La 19:1, 3, 14) Wa hiɔwe Tsɛ ɔ le mo saminya. ‘O yi bwɔmi tete po, a kane lɛ tsuo.’ (Mat. 10:30) Ngmami ɔ ma nɔ mi ke: ‘Yehowa hɛ ngmɛ ngɛ je ɔ tsuo he; nihi nɛ yeɔ lɛ anɔkuale ɔ, e woɔ mɛ he wami.’ (2 Kron. 16:9) E ngɛ heii kaa Yehowa naa haomihi tsuo nɛ o kɛ ngɛ kpee ɔ, nɛ e ma nyɛ ma ha mo he wami konɛ o kɛ da eko fɛɛ eko nya. w18.01 7 ¶1; 8 ¶4

Tabita si nɛ Petro tle ɔ ha nɛ nihi a bua jɔ wawɛɛ nitsɛ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ “nihi fuu ba he Nyɔmtsɛ ɔ ye.” A ma nyɛ maa ye Nyɔmtsɛ ɔ he odase ngɛ ma hɛ mi, nɛ a ma nyɛ ma de kɛ nɔ mi mami kaa Yehowa ma nyɛ ma tle gbogboehi a si. (Níts. 9:36-42) A tle nɔ ko hu si, nɛ nihi na kɛ a hɛ ngmɛ. Ligbi ko ɔ, bɔfo Paulo ya kpe ko ngɛ hiɔwe tsu ko mi ngɛ Troya, ngɛ he nɛ amlɔ nɛ ɔ, a tsɛɛ ke Turkey ɔ yiti je ngɛ pu sinɔ he blɔ. Paulo tu munyu hluu kɛ ya si nyɔ mi kpɛti. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, niheyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Yutiko hii si ngɛ saflɛ ko nya nɛ e ngɛ lɛ tue bue. Se e sɛ mahe mi nɛ e je mɔ ɔ siaudo etɛne ɔ nɔ kɛ ba nɔ si. Eko ɔ, Luka nɛ e ji dɔkita a lɛ su Yutiko he kekle konɛ e hyɛ bɔ nɛ e si fɔfɔɛ ngɛ ha. E yɔse kaa tsa pi nɛ Yutiko plaa, loo e hɛli kɛkɛ, se e gbo! Paulo kple si kɛ je hiɔwe tsu ɔ mi kɛ ba zugba, nɛ e de nɔ́ ko nɛ pee nɔ fɛɛ nɔ nyakpɛ. E de ke: “E ngɛ wami mi.” Hyɛ bɔ nɛ enɛ ɔ maa pee nihi tsuo nɛ a ngɛ lejɛ ɔ nyakpɛ ha! Akɛnɛ a na niheyo ɔ gbenɔ, kɛ bɔ nɛ a plɛ kɛ tle lɛ si ha he je ɔ, e ha nɛ “a ná bua womi saminya.”​—Níts. 20:7-12. w17.12 5 ¶10-11

Anɛ Adesahi nyɛ nɛ a ngɛ níhi nɛ ngɛ a nya gbae be kɛkɛɛ ji nɛ ɔ a he ní tsue lo? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, adesahi kpa we ta hwumi. Awi yemi ní peepee komɛ kaa nihi ojo nɛ a fiaa ngɛ Intanɛti nɔ, yi mi wami ní peepeehi nɛ yaa nɔ ngɛ we mi kɛ ma he gbeye womi ngɛ nɔ yae wawɛɛ. Nɛ gbenɔ hiɔhi hu pɔ he. Mwɔnɛ ɔ, nihi nɛ a foɔ mɛ pɛ a nɔ́ mi lɛ a ngɛ sika kɛ ma kudɔmi he blɔ nya tomi ɔmɛ a nɔ hyɛe. Niinɛ, nihi kaa jã a be nyɛe ma ha nɛ ta, awi yemi, hiɔ, kɛ ohia se nɛ po, ja Mawu Matsɛ Yemi ɔ pɛ. Mo susu nɔ́ nɛ Yehowa maa pee ha adesahi ɔ he nɛ o hyɛ. Ta: Mawu Matsɛ Yemi ɔ ma je nihi nɛ a foɔ mɛ pɛ a nɔ́ mi, nihi nɛ a yi anɔkuale, ma he suɔmi, lakpa jami, kɛ Satan nitsɛ kɛ je. (La 46:9) Awi yemi: Amlɔ nɛ ɔ po ɔ, Mawu Matsɛ Yemi ɔ ngɛ nihi ayɔhi abɔ ní tsɔɔe konɛ a suɔ a sibi, nɛ a ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ a sibi a mi. Enɛ ɔ ji nɔ́ ko nɛ nɔ yemi ko be nyɛe maa pee. (Yes. 11:9) Hiɔ: Yehowa ma ha nɛ e we bi ma ná nɔmlɔ tso mi he wami kpakpa. (Yes. 35:5, 6) Ohia: Yehowa ma je ohia kɛ je, nɛ e ma ha nɛ e we bi maa pee niatsɛmɛ ngɛ mumi mi kɛ he lo nya.​—La 72:12, 13. w17.11 23-24 ¶14-16

Yi mi tomi titli he je nɛ a to wesa he mahi a he blɔ nya a ji kaa a kɛ maa po Israel bi ɔmɛ a he piɛ nɛ a ko ye muɔ he fɔ. Yehowa suɔ wami, nɛ e hiɔ “nɔ nɛ pee we nɔ́ ko e muɔ si puemi.” (Abɛ 6:16, 17) Mawu yeɔ dami sane, nɛ e ngɛ klɔuklɔu, enɛ ɔ he ɔ, ke nɔ ko ji blɔ nɛ e gbe nɔ po ɔ, e be e hɛ mae kɛ fɔ nɔ. Mlaa tsɔɔli ɔmɛ kɛ Farisi bi ɔmɛ bui wami kaa bɔ nɛ Yehowa buɔ lɛ ɔ. Mɛni he je? Yesu de mɛ ke: “Nyɛ ngɔ nile nya safe ɔ kɛ je. Nyɛ nitsɛmɛ nyɛ sɛ we mi, nɛ nihi nɛ a yaa sɛ mi ɔ hu nyɛ tsiɔ mɛ blɔ!” (Luka 11:52) E sa nɛ a ko tsɔɔ nihi Mawu Munyu ɔ sisi, nɛ a ye bua mɛ konɛ a nyɛɛ blɔ nɛ kɛ nɔ yaa neneene wami mi ɔ nɔ. Se a pee we jã, mohu ɔ, a je nihi kɛ je “wami Hɛ Mi Nyɛɛlɔ Kpanaa” nɛ ji Yesu ɔ he, nɛ a ha nɛ a ya gu blɔ nɛ kɛ nɔ yaa neneene hɛ mi kpatami mi ɔ nɔ. (Níts. 3:15) Mlaa tsɔɔli ɔmɛ kɛ Farisi bi ɔmɛ bui wami, a woɔ a he nɔ, nɛ a foɔ mɛ nitsɛmɛ pɛ a nɔ́ mi pe nɛ a ma fo a nyɛmimɛ adesahi a nɔ́ mi. A yi kpɛti wa, nɛ a nɛ nɔ mɔbɔ kulaa! w17.11 15 ¶9-10

Eko ɔ, benɛ waa kɛ Yehowa Odasefohi bɔni ní kasemi ɔ, wa de we wa weku li ɔmɛ. Se benɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi ngɛ wae ɔ, wa na kaa e he ba hia nɛ waa tsɔɔ mɛ níhi nɛ wa heɔ yeɔ ɔ. Ke kã nɛ o pee nɛ ɔ ngɔ nyagba kɛ ba o kɛ o weku li nɛ a pi Odasefohi ɔ nyɛ kpɛti ɔ, moo nu mɛ sisi. Wa bua jɔɔ wawɛɛ kaa wa le Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔmɛ. Se eko ɔ, wa weku li nɛ a be asafo ɔ mi ɔ ma susu kaa a sisi wɔ, aloo wa ya piɛɛ jami kuu ko nɛ a he ngɛ gbeye he. Eko ɔ, a ma susu kaa akɛnɛ waa kɛ mɛ yi a gbijlɔ ɔmɛ hu he je ɔ, wa sume mɛ hu. Eko ɔ, a maa ye gbeye kaa hwɔɔ se ko ke wa gbo ɔ, Mawu be wɔ kaie. E sa nɛ waa nu mɛ sisi, nɛ waa bu mɛ tue saminya, konɛ waa le nɔ́ he je nɛ a yeɔ wa he kɔmɔ ɔ. (Abɛ 20:5) Bɔfo Paulo bɔ mɔde kaa e maa nu “nimli slɔɔtoslɔɔtohi tsuo” sisi konɛ e nyɛ nɛ e fiɛɛ sane kpakpa a kɛ ha mɛ, nɛ ke wɔ hu wa pee jã a, wa ma ná he se.​—1 Kor. 9:19-23. w17.10 15 ¶11-12

Eko ɔ, e yeɔ ha wɔ kaa wa ma la akɛnɛ wa susu kaa wa li lami ɔ he je. Se ga womi komɛ ngɛ nɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ waa bɔ mɔde ngɛ lami mi. Ke o mu kɔɔhiɔ bɔ nɛ sa a, o ma nyɛ ma la wawɛɛ kɛ gbi nɛ he wa. Kaa bɔ nɛ oslabai he wami haa nɛ bɔɔbu suɔ ɔ, jã kɛ̃ nɛ ke o wo mumi ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ o gbi ɔ nɛ pɛ saminya ke o ngɛ munyu tue aloo o ngɛ lae. E sa nɛ o la kɛ gbi nɛ he wa kaa bɔ nɛ o tuɔ munyu ɔ, aloo e he nɛ wa po pe jã. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, be komɛ ɔ, Ngmami ɔ woɔ Yehowa sɔmɔli he wami kaa a “hwɔ lele.” (La 33:1-3) O ma nyɛ maa pee níhi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ: Moo hla la kake nɛ o bua jɔ he wawɛɛ ngɛ wa la womi ɔ mi. O kɛ kã kɛ gbi nɛ he wa nɛ kane la a mi munyu ɔmɛ nɛ e je kpo. Lɔ ɔ se ɔ, moo mu kɔɔhiɔ si kake nɛ o kɛ kane munyuhi nɛ ngɛ munyukpɔ kake mi ɔ kɛ jamɛ a gbi ɔ nɔuu. Kɛkɛ ɔ, mo la nɔ́ nɛ o kane ɔ kɛ jamɛ a gbi ɔ nɔuu. (Yes. 24:14) Ke o pee jã a, gbi nɛ o kɛ laa a he maa wa wawɛɛ, se lɔ ɔ nɛ hi. Ko ha nɛ e hao mo, aloo e pee mo zo! w17.11 5-6 ¶11-13

Benɛ Yuda bi ɔmɛ ngɛ blɔ gagaaga nɛ ɔ poe ɔ, atsinyɛ jemi ko be he kaa a kɛ be fuu susu we ehe nɛ a ma ya hi mi ɔ he. A nu bɔ nɛ be ko nɛ be ɔ, Yerusalem ma a ngɛ fɛu ha a he. Nikɔtɔmahi nɛ a ngɛ a kpɛti ɔ na bɔ nɛ be ko nɛ be ɔ, sɔlemi we ɔ hɛ mi ngɛ nyami ha a. (Ezra 3:12) Kaa o kɛ mɛ nɛ hia blɔ ɔ, benɛ nyɛ ya hia si ngɛ Yerusalem pɛ nɛ o na ma a nɛ fɔɔ si ɔ, kɛ o ko pee o ní ha kɛɛ? Anɛ tsuhi nɛ a hule, kɛ ngahi nɛ puɛ ngɛ mi ɔ ko hao mo lo? Anɛ o maa ngɔ Babilon gbogbo nɛ ti ɔmɛ kɛ to Yerusalem gbogbo ɔmɛ nɛ hule nɛ blɔ nguahi ba je mi akɛnɛ agbo ngua amɛ kɛ hwɔɔmi mɔ ɔmɛ puɛ he je ɔ he lo? Se kɛ̃ ɔ, ni ɔmɛ to a tsui si. A na kaa Yehowa piɛɛ a he ngɛ blɔ gagaa nɛ a hia kɛ ho a ma a mi ya a mi. Benɛ a ya su lejɛ ɔ, kekleekle nɔ́ nɛ a pee ji kaa a ya ma bɔ sami la tɛ ngɛ he nɛ blema sɔlemi we ɔ ngɛ ɔ, nɛ a bɔni afɔle sami ha Yehowa ngɛ lejɛ ɔ daa ligbi.​—Ezra 3:1, 2. w17.10 26-27 ¶2-3

Eko ɔ, Salomo kase kã peemi ngɛ e tsɛ ɔ ngɔ. Benɛ Goliat nɛ e ji tatsɛ nɛ e he be wawɛɛ ɔ kɛ David ba kpe ɔ, David pee kã wawɛɛ nitsɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ngɛ Yehowa yemi kɛ buami kɛ amlami tɛ nɛ he da a nya a, David gbe Goliat. (1 Sam. 17:45, 49, 50) Enɛ ɔ he ɔ, e da blɔ kaa pee se ɔ, David wo Salomo he wami kaa e pee kã, nɛ́ e ma sɔlemi we ɔ! Yehowa maa piɛɛ e he kɛ yaa si e maa gbe sɔlemi we ɔ mami nya. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Salomo pue e yi mi tɛ ngɛ nɔ́ nɛ e tsɛ David de lɛ ɔ he, nɛ e ha we nɛ niheyo nɛ e ji, kɛ níhi a si kpami nɛ e be ɔ nɛ wo e kɔni mi nyu. E pee kã wawɛɛ, nɛ e tsu ní ɔ, nɛ ngɛ Yehowa yemi kɛ buami nya a, e nyɛ nɛ e kɛ jeha kpaago kɛ fã ma sɔlemi we ngua a. Kaa bɔ nɛ Yehowa ye bua Salomo ɔ, wɔ hu e ma nyɛ maa ye bua wɔ konɛ wa ná kã nɛ́ ke a kɛ ní tsumi wo wa dɛ ngɛ asafo ɔ mi jio, wa wekuhi a mi jio, wa nyɛ nɛ wa tsu. (Yes. 41:10, 13) Ke wa pee kã ngɛ Yehowa sɔmɔmi mi ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa e maa jɔɔ wɔ mwɔnɛ ɔ kɛ hwɔɔ se tsuo. w17.09 28 ¶3-4; 32 ¶20-21

Akɛnɛ wa ji Yehowa we bi he je ɔ, wa heɔ yeɔ kaa Mawu Munyu ɔ nɛ ji e sɛ gbi kɛ ha adesahi ɔ “hɛ ngɛ, nɛ e ngɛ he wami.” Wa kpɛti nihi fuu na bɔ nɛ Baiblo ɔ tsake wɔ nitsɛmɛ wa si himi kɛ ni kpahi a si himi ha. Loko wa ma ba le anɔkuale ɔ, wa ti ni komɛ juɔ, waa kɛ tsopa yayahi tsuɔ ní, nɛ wa bɔɔ ajuama. Ni komɛ hu he biɛ, nɛ a ná ni, se kɛ̃ ɔ, a na kaa nɔ́ ko ngɛ mɛ bɔe. (Fiɛlɔ 2:3-11) Bua jɔmi sane ji kaa jinɛ wa kpɛti nihi fuu be hɛ nɔ kami ko, nɛ wa laa, se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ Baiblo ɔ ye bua wɔ nɛ wa na wami blɔ ɔ. Eko ɔ, o kane níhi a si kpami nɛ ɔmɛ ekomɛ ngɛ munyu nɛ ji “Baiblo ɔ Tsakeɔ Nihi A Si Himi” nɛ jeɔ kpo ngɛ Hwɔɔmi Mɔ ɔ mi ɔ mi nɛ o bua jɔ he wawɛɛ. O yɔse kaa benɛ a ba pee Kristofohi se po ɔ, Ngmami ɔ ye bua mɛ nɛ a ya nɔ nɛ a pee tsakemihi. w17.09 23 ¶1

Anɛ nɔ́ nɛ ya nɔ ngɛ Lot si himi mi nɛ ɔ tsɔɔ we kaa Yehowa le nyagbahi nɛ e sɔmɔli anɔkualetsɛmɛ kɛ kpeɔ be komɛ ɔ lo? (Yes. 63:7-9; Yak. 5:11; 2 Pet. 2:9) E tsɔɔ mɛ nɔ́ he je nɛ e sa nɛ a mi mi nɛ sã mɛ ngɛ nihi a he ɔ hulɔ. Mo susu mlaa nɛ e kɛ ha Israel bi ɔmɛ nɛ kɔɔ bo nɛ a kɛ toɔ awaba he ɔ he nɛ o hyɛ. (2 Mose 22:26, 27) Eko ɔ, nɔ ko nɛ e yi kpɛti wa nɛ e pa sika ha nɔ ko ɔ ma kpɔ̃ nɔ ɔ bo ngɛ e dɛ, nɛ nɔ ɔ be eko nae po nɛ e kɛ maa hwɔ si. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa tsɔɔ kaa e sɛ nɛ e we bi peeɔ jã, ejakaa lɔ ɔ tsɔɔ we mɔbɔ nami. E sa nɛ a mi mi nɛ sã mɛ ngɛ nihi a he mohu. Anɛ sisi tomi mlaa nɛ ɔ ha we nɛ wa mi mi nɛ sã wɔ ngɛ nihi a he lo? Ke nɔ́ ko ngɛ nɛ o ma nyɛ maa pee kɛ ye bua nihi nɛ a ngɛ nɔ́ nae ɔ, anɛ o be pee lo?​—Kol. 3:12; Yak. 2:15, 16; 1 Yoh. 3:17. w17.09 9 ¶4-5

Benɛ Yesu ngɛ nɔ́ nae wawɛɛ ngɛ sɛumi tso ɔ nɔ ɔ, e sɔle kɛ bi e Tsɛ ɔ konɛ e ngɔ ni ɔmɛ a he yayami kɛ pa mɛ. Nɔ ko be nɛ pee kpoo nɛ e to e tsui si kɛ da piimi kɛ si himi nɛ mi wa kaa jã nya hyɛ kaa ja Yesu pɛ! (1 Pet. 2:21-23) Mɛni blɔ nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ je kpoo peemi kɛ tsui si tomi kpo? Paulo tsɔɔ e nyɛmimɛ Kristofo ɔmɛ blɔ kake nɛ a ma nyɛ maa gu nɔ kɛ pee jã. E de ke: “Ke nɔ ko ngɛ nɔ́ ko nɛ e maa da nɔ kɛ tu munyu kɛ si nɔ kpa ko po ɔ, nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛ ná nyɛ sibi a he tsui nɛ nyɛɛ ngɔ kɛ pa nyɛ sibi faa. Kaa bɔ nɛ Yehowa ngɔ kɛ pa nyɛ faa a, e sa nɛ nyɛ hu nyɛɛ pee jã nɔuu.” (Kol. 3:13) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ja wa peeɔ kpoo, nɛ wa toɔ wa tsui si, loko wa ma nyɛ maa bu fami nɛ ɔ tue. Se ke wa ngɔ nihi a he yayami kɛ pa mɛ ɔ, wa haa nɛ kake peemi hii asafo ɔ mi. Yehowa hyɛɛ blɔ kaa Kristofohi tsuo maa pee kpoo nɛ a to a tsui si. Ja wa peeɔ jã loko a ma he wa yi wami. (Mat. 5:5; Yak. 1:21) Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa a, ke wa je su nɛ ɔmɛ kpo ɔ, e maa wo Yehowa hɛ mi nyami, nɛ lɔ ɔ maa ye bua nihi nɛ a kɛ Baiblo ga womi ɔmɛ ma tsu ní.​—Gal. 6:1; 2 Tim. 2:24, 25. w17.08 25-26 ¶15-17

Ke wa ngɛ Ngmami ɔ kanee ɔ, wa naa nɔ hyɛmi níhi fuu nɛ tsɔɔ kaa Yehowa peeɔ níhi nɛ wa hyɛ we blɔ. Benɛ Matsɛ Hezekia ngɛ tsɛ yee ɔ, Asiria matsɛ Senakerib ba tua Yuda mahi tsuo nɛ a fia gbogbo ngɔ wo he ɔ, nɛ e ngɔ ma amɛ, ja Yerusalem pɛ. (2 Ma. 18:1-3, 13) Lɔ ɔ se ɔ, Senakerib plɛ e hɛ ngɔ tsɔɔ Yerusalem. Mɛni Matsɛ Hezekia maa pee? E sɔle ha Yehowa, nɛ e ya bi ga womi ngɛ Yehowa gbalɔ Yesaya ngɔ. (2 Ma. 19:5, 15-20) Jehanɛ hu ɔ, Hezekia kɛ hɛ si kami tsu ní, nɛ e wo tó nɛ Senakerib fã mɛ ke a ba wo ɔ. (2 Ma. 18:14, 15) Nyagbenyagbe ɔ, Hezekia ha nɛ ma a dla a he kɛ to ke ji kaa a ba sa a ma a yi be kɛkɛɛ. (2 Kron. 32:2-4) Se mɛni blɔ nɔ a gu kɛ tsu sane ɔ he ní? Yehowa ha nɛ e bɔfo ko ba kpata Senakerib ta buli 185,000 a hɛ mi ngɛ nyɔ kake mi. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, Hezekia po hyɛ we blɔ kaa Yehowa maa pee nɔ́ ko kaa jã!​—2 Ma. 19:35. w17.08 10 ¶7; 11 ¶12

Mɛni o ma nyɛ maa pee konɛ o nyɛ nɛ o pee be tsuo sɔmɔlɔ? Su kpakpahi nɛ o ma ná a ji nɔ́ nɛ pe kulaa nɛ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o sɔmɔ Yehowa kɛ pi si. Enɛ ɔ he ɔ, moo bɔ mɔde nɛ o kase Mawu Munyu ɔ daa, nɛ o pue o yi mi tɛ wawɛɛ ngɛ he, nɛ o je o hemi kɛ yemi ɔ kpo ngɛ asafo mi kpehi a sisi. Benɛ o ngɛ sukuu yae ɔ, o ma nyɛ ma ná níhi a si kpamihi kɛ suhi nɛ ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o fiɛɛ sane kpakpa a. Moo kase bɔ nɛ a susuɔ nɔ he ha, bɔ nɛ a kɛ ga biɔ nɔ juɛmi ha, kɛ bɔ nɛ a buɔ nɔ tue ha ke nɔ ko ngɛ e juɛmi tsɔɔe ɔ. Jehanɛ hu ɔ, o ma nyɛ maa ye bua kɛ dla Matsɛ Yemi Asa a. Yehowa suɔ kaa e kɛ nihi nɛ a baa a he si, nɛ a kɛ a he haa faa a ma tsu ní. (La 110:3; Níts. 6:1-3) Bɔfo Paulo ha nɛ Timoteo ba piɛɛ e he kɛ fiɛɛ sane kpakpa a ngɛ ma se, ejakaa ‘nyɛmimɛ ɔmɛ tsuo yeɔ Timoteo he odase kpakpa.’​—Níts. 16:1-5. w17.07 23 ¶7; 26 ¶14

Kɛ yaa si be nɛ adesahi kɛ bɔfohi tsuo maa le anɔkuale nɛ kɔɔ he blɔ nɛ Yehowa ngɛ kaa Nɔ Yelɔ ɔ he ɔ, tue mi jɔmi kɛ kake peemi be mahi, wɛtsohi, wekuhi, kɛ nihi a kpɛti hie. Se ke a ná wo Yehowa nguɔ kaa Nɔ Yelɔ ɔ, nɔ tsuaa nɔ maa ba e he si kɛ ha e nɔ yemi nɛ da a kɛ ya neneene. Je mluku ɔ tsuo ma hyi kɛ tue mi jɔmi. (Efe. 1:9, 10) A maa wo Mawu nguɔ kaa lɛ nɛ e ngɛ he blɔ kaa e yeɔ Matsɛ, nɛ Satan kɛ adesahi a nɔ yemi ɔmɛ a nine maa nyɛ si, nɛ a ma kpata a hɛ mi. Mawu maa gu Mesia Matsɛ Yemi ɔ nɔ kɛ ye wa nɔ, nɛ e maa ye kunimi. Nihi nɛ a maa ya nɔ maa ye anɔkuale ɔ maa tsɔɔ kaa adesahi ma nyɛ maa ye Mawu anɔkuale, nɛ a ma nyɛ ma fĩ e nɔ yemi ɔ se. (Yes. 45:24) Anɛ o suɔ kaa o maa piɛɛ nihi nɛ a maa bu mɛ kaa a ye Yehowa anɔkuale, nɛ a fĩ e nɔ yemi ɔ se ɔ he lo? Atsinyɛ jemi ko be he kaa o maa suɔ. Ke wa ma nyɛ maa ye anɔkuale kɛ ya si nyagbe ɔ, lɛɛ e sa nɛ waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma sane nɛ he hia pe kulaa a nɔ, nɛ waa le nɔ́ he je nɛ e he hia a. w17.06 23 ¶4-5

Ni komɛ yeɔ aywilɛho be kɛkɛɛ pe ni komɛ. Behi fuu ɔ, ke nɔ ko suɔlɔ gbo nɛ a pee ya a ta a, kɛkɛ weku li kɛ huɛmɛ tsuo je nɔ ɔ he, se pi jamɛ a be ɔ mi pɛ nɛ e sa nɛ o slaa lɛ. E sa nɛ o ya nɔ nɛ o slaa lɛ nyɔhiɔhi nɛ nyɛɛ se ɔ hulɔ. Ke e ma he be loko nɔ ko ma kpa aywilɛho yemi po ɔ, wa nyɛmimɛ Kristofohi pee klaalo kaa a maa wo nɔ ɔ bua kɛ yaa si e ma kpa aywilɛho ɔ yemi. (1 Tɛs. 3:7) O hɛ nɛ ko je nɔ kaa ke nihi nɛ a suɔli gbo ɔ kai a nyami be ko, la ko, nɔ́ ko nɛ a peeɔ kɛ blaa, kɛ be pɔtɛɛ ko ngɛ jeha a mi, aloo a na foni ko, a nu nɔ́ pɔtɛɛ ko he via, kɛ nɔ́ ko pɛmi ɔ, e haa nɛ a yeɔ aywilɛho wawɛɛ. Ke nɔ ko huno aloo e yo gbo ɔ, lɛ nɔ kake nɛ e peeɔ ní komɛ. Lɛ nɔ kake nɛ e maa ya kpehi kɛ Kaimi ɔ, nɛ enɛ ɔ ngɛ aywilɛho wawɛɛ. Se mo kai kaa nihi nɛ a suɔli gbo ɔ hia he wami womi be fɛɛ be, pi be pɔtɛɛ komɛ a mi pɛ. w17.07 16 ¶17-19

Bua jɔmi sane ji kaa ke wa ná nihi a he deka, nɛ wa je suɔmi mi kɛ ye bua mɛ ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ ma je wa juɛmi ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa haomihi a nɔ. Nyɛmimɛ yihi nɛ a sɛ gba si himi mi kɛ nihi nɛ a sɛ we gba si himi mi tsuo le kaa ke a ngɛ sane kpakpa a fiɛɛe ha nihi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa a piɛɛ Mawu he kɛ ngɛ ní tsue, nɛ a bua jɔɔ. Oti nɛ a kɛ ma a hɛ mi ji kaa a maa pee Mawu suɔmi nya ní kɛ wo e hɛ mi nyami. A kpɛti ni komɛ po naa fiɛɛmi ní tsumi ɔ kaa a haomi ɔmɛ a nya tsa ba. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wɔ tsuo wa susuɔ nihi nɛ a ngɛ wa zugba kpɔ ɔ mi, kɛ nihi nɛ waa kɛ mɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ a he ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ huɛ bɔmi kpakpa maa hi wa kpɛti ngɛ asafo ɔ mi. Bɔfo Paulo pee enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ kpakpa kɛ ha wɔ. E hɛɛ nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Tesalonika a dɔdɔɔdɔ kaa bɔ nɛ “bimɛanyɛ” hɛɛɔ e bimɛ ɔ, nɛ e kɛ mɛ hi si kaa tsɛ kɛ e bimɛ hulɔ. (1 Tɛs. 2:7, 11, 12) Bimɛ nɛ a suɔ anɔkuale Mawu ɔ, nɛ a kɛ e blɔ tsɔɔmi tsuɔ ní ɔ ma nyɛ maa pee bua womi kɛ ha a weku ɔ. Ke a buɔ a fɔli, nɛ a yeɔ bua mɛ ngɛ he lo nya a, lɔ ɔ ma nyɛ maa wo fɔli ɔmɛ a bua. Jehanɛ hu ɔ, ke bimɛ yeɔ Yehowa anɔkuale ɔ, e woɔ weku mi bimɛ ɔmɛ tsuo a bua. w17.06 7 ¶13-14; 8 ¶17

Atsinyɛ jemi ko be he kaa nimli ayɔ akpehi abɔ ngɛ ohia futaa yee, be mi nɛ ni komɛ lɛɛ a ná ní kpɔtɔɔ nɛ ma nyɛ maa lɛ a bimɛ, a bibimɛ, kɛ a bibimibimɛ tsuo jehahi fuu. Yesu le kaa je nɛ ɔ mi sika he blɔ nya tomi ɔ be tsakee kɛ yaa si be nɛ Mawu Matsɛ Yemi ɔ maa ba. Ma kudɔmi kɛ jami blɔ nya tomi ɔmɛ, kɛ jua yemi blɔ nya tomi ɔ nɛ daa si kɛ ha “jua yeli” nɛ a tu a he munyu ngɛ Kpo Jemi 18:3 ɔ piɛɛ Satan je ɔ he. Mawu we bi nyɛ nɛ a je a he kulaa kɛ je ma kudɔmi sanehi kɛ lakpa jami he, se e be jã ngɛ jua yemi blɔ nya tomi nɛ ngɛ Satan je ɔ mi ɔ blɔ fa mi. Mawu we bi fuu nyɛ we nɛ a je a he kulaa ngɛ jua yemi blɔ nya tomi ɔ he. Akɛnɛ Kristofohi ji wɔ he je ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wa maa kpa wa mi konɛ waa le bɔ nɛ wa naa jua yemi blɔ nya tomi ɔ ha. Enɛ ɔ he ɔ, wa biɔ wa he sane nɛ ɔmɛ: ‘Mɛni blɔ nɔ ma nyɛ ma gu konɛ ma ngɔ he lo nya níhi nɛ i ngɛ ɔ kɛ tsu ní kɛ tsɔɔ kaa i yeɔ Mawu anɔkuale? Mɛni ma nyɛ ma pee konɛ i kɛ ye he ko wo je ɔ jua yemi mi vii? Mɛni níhi a si kpamihi lɛ tsɔɔ kaa Mawu we bi ngɔ a hɛ kɛ fɔ Mawu nɔ kulaa ngɛ si himi nɛ mi wa nɛ ɔ mi?’ w17.07 7-8 ¶1-3

Yesu le kaa nyagbahi nɛ ngɛ je yaya nɛ ɔ mi ɔ ma nyɛ ma ha nɛ waa hao, nɛ waa pee yeyeeye. Ngɛ Yesu nɔ́ he tomi nɔ́ nɛ kɔɔ ní dulɔ ɔ he ɔ mi ɔ, e tsɔɔ kaa ni komɛ maa kplɛɛ “Matsɛ Yemi munyu ɔ” nɔ, nɛ sisije ɔ, a ma bɔni yiblii womi, se pee se ɔ, “níhi a blɔ nya tomi nɛ ɔ mi yeyeeye peemi kɛ ní nami nɛ sisiɔ nɔ” ɔ ma ‘mia munyu ɔ.’ (Mat. 13:19-22; Maak. 4:19) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke wa hyɛ we nɛ hi ɔ, níhi nɛ haa nɛ nɔ peeɔ yeyeeye ngɛ si himi mi daa ligbi ɔ ma ha nɛ wa gbɔjɔ ngɛ Mawu jami mi. Kaa bɔ nɛ Petro pee ɔ, wɔ hu waa kɛ ní tsumi nɛ Kristo kɛ wo wa dɛ ɔ peeɔ nɔ́ titli ngɛ wa si himi mi kɛ tsɔɔ kaa wa suɔ Kristo wawɛɛ. Mɛni blɔ nɔ wa ma nyɛ maa gu kɛ tsɔɔ kaa wa yaa nɔ nɛ wa peeɔ jã? E sa nɛ waa pɔ wa he bimi ke: ‘Mɛni lɛ haa mi bua jɔmi wawɛɛ, Mawu jami mi ní tsumihi aloo ní kpahi?’ w17.05 22-23 ¶3-4

Ke “nibwɔhi” kɛ ni kpahi nɛ a ji Odasefohi nɛ a tuɔ a je gbi ɔ a he kɛ ɔ, e sa kaa a hi asafo nɛ tuɔ gbi nɛ a tuɔ ngɛ a kpɔ ɔ mi ɔ mi. (La 146:9) Se ke o kɛ asafo ko nɛ tuɔ o je gbi ɔ he kɛ we ɔ, sane nɛ e sa kaa o bi o he ji: Mɛni asafo mi nɛ ke i kɛ ye weku ɔ hi ɔ, wa ma ná he se wawɛɛ? Loko wekuyi ɔ maa ma e juɛmi nya si ɔ, e sa nɛ e susu níhi a he saminya, nɛ e sɔle ngɛ he, nɛ e bi e yo ɔ kɛ e bimɛ ɔmɛ konɛ a tsɔɔ a juɛmi. (1 Kor. 11:3) E sa nɛ fɔli nɛ a susu nɔ́ tutuutu nɛ a bimɛ ɔmɛ hia a he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke bimɛ ma nyɛ maa nu anɔkuale ɔ sisi saminya a, e ma bi nɛ fɔli nɛ a he be fuu kɛ tsɔɔ mɛ ní pe nɛ a kɛ mɛ maa ya asafo mi kpehi daa otsi kɛkɛ. Se mo susu enɛ ɔ he nɛ o hyɛ: Ke fɔli kɛ a bimɛ ya asafo mi kpehi ngɛ asafo nɛ tuɔ gbi nɛ a bimɛ ɔmɛ nuɔ saminya a mi ɔ, a ma nyɛ maa nu nɔ́ nɛ a ngɛ tsɔɔe ɔ sisi saminya pe bɔ nɛ fɔli ɔmɛ ngɛ blɔ hyɛe po. Se ke jokuɛ ɔmɛ nui gbi ɔ saminya a, e be nyɛe maa ba jã.​—1 Kor. 14:11. w17.05 10 ¶10-11

E sa nɛ wa kpɛti nɔ fɛɛ nɔ nɛ e bɔ mɔde nɛ e bi e he ke: ‘Anɛ imi hu i bɔɔ mɔde kaa ma ngɔ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ i ngɛ ɔ kɛ sã afɔle konɛ a kɛ tsu Yehowa yi mi tomi ɔ he ní kɛ tsɔɔ kaa i ngɛ hemi kɛ yemi kɛ kã lo? Ke i ngɛ blɔ nya toe kaa ma hia kɛ ya je ma kpa ko nɔ konɛ ma nyɛ ma tsu ní kɛ ná sika fuu ɔ, anɛ i sɔleɔ ngɛ he konɛ ma le bɔ nɛ lɔ ɔ maa sa ye weku ɔ kɛ asafo ɔ he ha a lo?’ Yehowa wo wa hɛ mi nyami kɛ gu he blɔ nɛ e ha wɔ kaa wa fĩ e nɔ yemi ɔ se ɔ nɔ. Akɛnɛ Abosiami bɔ mɔde kaa e maa sisi adesahi nɛ a fĩ e se kɛ tsɔ Yehowa hɛ mi atuã he je ɔ, ke o fĩ Yehowa se mwɔnɛ ɔ, lɔ ɔ haa nɛ Satan naa heii kaa o suɔ nɛ o fĩ Yehowa se. Ke o ná hemi kɛ yemi nɛ o ngɔ o he kɛ ha faa a, lɔ ɔ ma ha nɛ Yehowa bua maa jɔ. (Abɛ 23:15, 16) Ke o fĩ e se ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ e na nɔ́ kpakpa ko nɛ e de Satan, nɔ nɛ e ngɛ lɛ ahlua bɔe ɔ. (Abɛ 27:11) Enɛ ɔ he ɔ, ke o ye Yehowa anɔkuale nɛ o bu lɛ tue ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ kaa o ngɛ lɛ nɔ́ ko nɛ he jua wa hae, nɛ lɔ ɔ haa nɛ e bua jɔɔ wawɛɛ. w17.04 32 ¶15-16

A ngma ngɛ Mose Mlaa a mi ke: ‘Ke nyumu ko wo Yehowa si, aloo e kã e he kita a, e ko kpale e nya se; nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ e kɛ e nya de ɔ, e pee.’ (4 Mose 30:2) Pee se ɔ, Mawu mumi ɔ ha nɛ Solomon ngma munyuhi nɛ ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ. Yesu ma hɛdɔ nɛ ngɛ si womi he ɔ nɔ mi benɛ e de ke: “Nyɛ nu kaa a de nihi nɛ a hi si blema a ke: ‘E sɛ nɛ o kã kita nɛ o be nɔ yee, se e sa kaa o ye sihi nɛ o wo Yehowa a nɔ.’” (Mat. 5:33) Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke nɔ ko wo Mawu si ɔ, hɛdɔ ngɛ he wawɛɛ. Bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ngɛ wa si womihi a he ha a ma nyɛ maa sa huɛ bɔmi nɛ ngɛ waa kɛ Yehowa wa kpɛti ɔ he. David ngma ke: ‘Mɛnɔ lɛ ngɛ he blɔ nɛ e kuɔɔ Yehowa yoku ɔ? Mɛnɔ maa ya e we klɔuklɔu ɔ? Nɔ nɛ pee we yayami, nɛ e tsui mi tsɔ. . . . Nɔ nɛ e kã we kita kɛ sisi nɔ.’​—La 24:3, 4. w17.04 4 ¶3-4

Ke Kristofo no ko susu kaa a ye lɛ sane yaya a, e sa nɛ e hyɛ nɛ hi nɛ e ko gbɛ sane ɔ kɛ fĩa. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e sa nɛ wa ha nɛ nikɔtɔma amɛ nɛ a ye bua wɔ, nɛ ke nyɛmi ko pee yayami nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, e sa nɛ waa bɔ nikɔtɔma amɛ amaniɛ. (3 Mose 5:1) Se ke pi tɔmi nɛ hɛdɔ ngɛ he ɔ, eko ɔ, e maa hi kaa o kɛ lɛ pɛ nɛ tsu he ní nɛ o be nɔ kpa ko, aloo nikɔtɔma amɛ po amaniɛ bɔe. (Mat. 5:23, 24; 18:15) Nyɛ ha nɛ waa je anɔkuale yemi mi nɛ waa ngɔ Baiblo sisi tomi mlaahi kɛ tsu sanehi kaa kikɛ nɛ ɔmɛ a he ní. Be komɛ ɔ, eko ɔ, pee se loko wa ma yɔse kaa tsa pi nɛ a ye wɔ sane yaya po. Wa bua maa jɔ kaa wa tui munyu yaya kɛ si wa nyɛmi Kristofo no ko, ejakaa lɔ ɔ peemi ko puɛ sane ɔ kulaa! Mo kai kaa wa nɔ́ da jio, wa nɔ́ dɛ jio, ke wa tu munyu yaya kɛ si nɔ ko ɔ, lɔ ɔ be nyɛe ma tsu sane ɔ he ní. Ke wa yeɔ Yehowa kɛ wa nyɛmimɛ anɔkuale ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ nɛ wa be jã pee. w17.04 21 ¶14