January

Benɛ Mose ji Egipt odehe ɔ, e be he si bami. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, jamɛ a be ɔ mi ɔ, e tsui gbaa e nya wawɛɛ, nɛ lɔ ɔ po ha nɛ e gbe nɔ ko nɛ e susu kaa e ngɛ nɔ́ nɛ sɛ pee. Jinɛ Mose susu kaa Yehowa bua jɔ nɔ́ nɛ e peeɔ he. Yehowa kɛ jeha 40 tsɔse Mose nɛ e ba na kaa kã he hia mohu lɛɛ, se ja e ná he si bami hulɔ loko e ma nyɛ maa nyɛɛ Israel bi ɔmɛ a hɛ mi. Loko e ma nyɛ maa ba e he si ɔ, jã e he jɔ nɛ e bu Mawu tue. Tsɔsemi nɛ ɔ ye bua lɛ nɛ e ba pee nɔ hyɛlɔ kpakpa. (2 Mose 2:11, 12; Níts. 7:21-30, 36) Hunomɛ kɛ asafo mi nikɔtɔmahi, e sa nɛ nyɛɛ kase Mose. Ke nihi je we bumi kpo ha nyɛ ɔ, nyɛɛ hyɛ nɛ nyɛ mi mi ko fu mlamlaamla. Nyɛɛ kɛ he si bami nɛ kplɛɛ nyɛ tɔmihi a nɔ. (Fiɛlɔ 7:9, 20) Ke nyɛ ngɛ sanehi a he ní tsue ɔ, nyɛɛ kɛ blɔ tsɔɔmihi nɛ je Yehowa ngɔ ɔ nɛ tsu ní pɛpɛɛpɛ. Be fɛɛ be ɔ, nyɛ ha nihi heto ngɛ bumi mi. (Abɛ 15:1) Hunomɛ kɛ asafo mi nikɔtɔmahi nɛ a peeɔ jã a saa Yehowa hɛ mi, a haa nɛ tue mi jɔmi baa, nɛ ni kpahi kaseɔ a he si bami ɔ. w19.02 8 ¶1; 10 ¶9-10

Mɛni he je nɛ Yesu mi mi sã lɛ ngɛ ni ɔmɛ a he ɔ? Yesu na kaa ni ɔmɛ pee “kaa jijɔhi nɛ a be hyɛlɔ.” Eko ɔ, Yesu na kaa a kpɛti ni komɛ ji ohiatsɛmɛ, nɛ a tsuɔ ní wawɛɛ konɛ a nyɛ nɛ a hyɛ a wekuhi. Eko ɔ, ni komɛ hu a suɔli gbo, nɛ a ngɛ aywilɛho yee. Ke jã a, lɛɛ Yesu nu si fɔfɔɛ nɛ a ngɛ mi ɔ sisi. Yesu nitsɛ kɛ haomihi nɛ a kɛ ngɛ kpee ɔ eko kpe hyɛ. Yesu mi mi sã lɛ ngɛ a he, nɛ lɔ ɔ ha nɛ e wo a bua. (Yes. 61:1, 2) Mɛni wa ma nyɛ maa kase ngɛ nɔ́ nɛ Yesu pee ɔ mi? Wɔ hu nihi nɛ a bɔle wɔ ɔ “ngɛ kaa jijɔhi nɛ a be hyɛlɔ.” A kɛ nyagbahi fuu kpeɔ. Nɔ́ nɛ a hia ji Matsɛ Yemi sɛ gbi ɔ. Nɛ wa dɛ nɛ e ngɛ. (Kpoj. 14:6) Enɛ ɔ he ɔ, wa suɔ nɛ waa kase wa Nyɔmtsɛ ɔ nɛ waa fiɛɛ sane kpakpa a kɛ tsɔɔ ‘nihi nɛ gbɔjɔ, kɛ nihi nɛ e fĩ mɛ ɔ’. (La 72:13) Nihi a he peeɔ wɔ mɔbɔ, lɔ ɔ he ɔ, wa suɔ nɛ waa pee nɔ́ ko kɛ ye bua mɛ. w19.03 21-22 ¶6-7

Yehowa peeɔ níhi fuu ha wɔ, enɛ ɔ he je ɔ, e sa kaa waa suɔ lɛ. E haa wɔ ní kpakpahi daa ligbi, nɛ e tsɔɔ wɔ anɔkuale nɛ kɔɔ e he kɛ yi mi nɛ e to kɛ ha adesahi. (Yoh. 8:31, 32) E to Kristofohi asafo ɔ he blɔ nya konɛ e gu nɔ kɛ tsɔɔ wɔ blɔ nɛ e ye bua wɔ. Ke waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee ɔ, Yehowa yeɔ bua wɔ, nɛ e haa wɔ hɛ nɔ kami kaa wa ma ná si himi kpakpa kɛ neneene wami hwɔɔ se. (Kpoj. 21:3, 4) Ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ níhi fuu nɛ Yehowa pee kɛ tsɔɔ kaa e suɔ wɔ ɔ he ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ wa ná suɔmi kɛ ha lɛ. Ke wa suɔ Yehowa a, wa be suɔe kaa wa maa pee nɔ́ ko nɛ maa dɔ lɛ. Ke o ya nɔ nɛ o susu se nami nɛ ngɛ Yehowa blɔ tsɔɔmihi nɛ o kɛ ngɛ ní tsue ɔ he ɔ, lɔ ɔ ma ha nɛ o maa suɔ Yehowa kɛ e mlaa amɛ wawɛɛ. Enɛ ɔ be hae nɛ Satan nɛ sisi mo nɛ o kpa Yehowa sɔmɔmi. Ngɛ jeha akpe komɛ a se ɔ, o ma ba na kaa o mwɔ yi mi kpɔ nɛ da kaa o ha nɛ a baptisi mo! w19.03 6 ¶14; 7 ¶19

Ke nɔ fɛɛ nɔ ngɛ weku ɔ mi je hɛsa kpo ɔ, weku ɔ tsuo ma ná he se. Ke hunomɛ kɛ yigbayihi jeɔ hɛsa kpo ngɛ níhi nɛ a sibi peeɔ ɔ he ɔ, e haa nɛ a hɛɛ kɛ suu a sibi a he wawɛɛ. Jehanɛ hu ɔ, e yi kulaa kaa a maa ngɔ a sibi a he tɔmihi kɛ pa mɛ. Ke huno ko bua jɔ e yo he ɔ, pi nɛ e toɔ ní kpakpahi nɛ e yo ɔ deɔ kɛ ní kpakpahi nɛ e peeɔ ɔmɛ a he hɛ kɛkɛ, se e “jeɔ e yi” hulɔ. (Abɛ 31:28) Jehanɛ hu ɔ, yogbayo nɛ kɔɔ nɔ́ se ɔ deɔ e huno ní pɔtɛɛ nɛ e huno ɔ peeɔ nɛ e bua jɔ he. Fɔli ma nyɛ ma tsɔɔ a bimɛ bɔ nɛ a jeɔ hɛsa kpo ha. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Nyɛ kai kaa níhi nɛ nyɛ deɔ kɛ níhi nɛ nyɛ peeɔ ɔ, lɔ ɔmɛ nɛ jokuɛ ɔmɛ maa kase. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke jokuɛ ɔmɛ pee nɔ́ ko nɛ o bua jɔ he ɔ, mo je hɛsa kpo. Jehanɛ hu ɔ, nyɛɛ tsɔɔ nyɛ bimɛ ɔmɛ konɛ a na nihi si ke a pee nɔ́ ko ha mɛ. Nyɛ ha nɛ jokuɛ ɔmɛ nɛ a le kaa ke mɛ nitsɛmɛ a je a tsui mi nɛ a na nihi si ɔ, lɔ ɔ lɛ hi wawɛɛ. w19.02 17 ¶14-15

Munyu nɛ ɔ tsɔɔ kaa Hiob fia e pɛɛ si kaa e ma fĩ si kɛ ya si nyagbe. Hiob nyɛ nɛ e da Satan tuami ɔmɛ a nya; wɔ hu wa ma nyɛ maa pee jã. Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, Satan poɔ wa nya kaa bɔ nɛ e po Hiob nya a. Satan tsɔɔ kaa tsa pi wa tsui tsuo nɛ waa kɛ suɔ Yehowa Mawu, nɛ ke wa ya je si himi ko nɛ mi wa mi ɔ, wa maa ngmɛɛ dami ní peemi he, nɛ wa be Yehowa sɔmɔe hu! (Hiob 2:4, 5; Kpoj. 12:10) Kɛ o naa nya pomi nɛ ɔ ha kɛɛ? Tse e ngɔɛ o nya, aloo? Se mo susu he nɛ o hyɛ: Akɛnɛ Yehowa he mo ye he je ɔ, e ha mo he blɔ ngua ko. Yehowa ngmɛ Satan blɔ konɛ e ka mo. Yehowa ngɛ nɔ mi mami kaa o be e se jee, nɛ lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa Satan ji lakpatsɛ. Yehowa wo si kaa e maa ye bua mo. (Heb. 13:6) E ji he blɔ ngua nɛ wa ná kaa je ɔ tsuo Nɔ Yelɔ ɔ ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ wa mi! Anɛ o na nɔ́ he je nɛ e sɛ nɛ waa ngmɛɛ dami ní peemi he ɔ lo? Jã nɛ wa maa pee ɔ ma ha nɛ Satan maa pee lakpatsɛ, wa ma ha nɛ wa Tsɛ ɔ biɛ ɔ he ma tsɔ, nɛ wa ma fĩ e nɔ yemi ɔ se. w19.02 5 ¶9-10

Yesu de e bɔfo ɔmɛ kahi nɛ a kɛ maa kpe. Kɛkɛ nɛ e wo mɛ he wami konɛ a “pee kã” kaa lɛ. (Yoh. 16:1-4a, 33) Jehahi babauu se po ɔ, Yesu kaseli ɔmɛ ya nɔ nɛ a ngɔ a he kɛ sã afɔle kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ, nɛ a pee kã. Benɛ a kɛ kahi ngɛ kpee ɔ, a le kaa ke a ye bua a sibi ɔ, a maa wa mɛ yi mi, se a pee jã. (Heb. 10:33, 34) Mwɔnɛ ɔ, wɔ hu wa kaseɔ Yesu nɛ wa peeɔ kã. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, loko wa ma nyɛ maa ye bua wa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ mɛ yi mi wae ngɛ a hemi kɛ yemi ɔ he je ɔ, ja wa pee kã. Be komɛ ɔ, a woɔ wa nyɛmimɛ ɔmɛ ekomɛ tsu ngɛ a hemi kɛ yemi ɔ he je. Ke e ba jã a, e sa nɛ waa pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ nɛ wa ma nyɛ kɛ ye bua mɛ nɛ wa fã a he po. (Filip. 1:14; Heb. 13:19) Blɔ kpa ko nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ pee kã ji nɛ waa “kɛ kã” maa fiɛɛ. (Níts. 14:3) Kaa bɔ nɛ Yesu pee ɔ, wɔ hu wa pee klaalo kaa ke nihi te si kɛ wo wɔ, nɛ a wa wɔ yi mi po ɔ, wa maa fiɛɛ Matsɛ Yemi ɔ he sɛ gbi ɔ. w19.01 22-23 ¶8-9

Mɛni ma nyɛ maa ye bua mo konɛ o ha hetohi nɛ maa wo ni kpahi he wami? Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa ji kaa, o ma dla o he. Ke o sɛ hlami nɛ o kase níhi nɛ a maa kase ngɛ asafo mi kpe ɔ sisi ɔ, lɔ ɔ maa ye bua mo nɛ o kɛ kã ma ha sanehi a heto. (Abɛ 21:5) Mɛni ji ní komɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ dla wa he saminya loko waa ya asafo mi kpe? Loko o maa je ní kasemi ɔ sisi ɔ, moo sɔle nɛ o bi Yehowa nɛ e ha mo mumi klɔuklɔu ɔ. (Luka 11:13; 1 Yoh. 5:14) Lɔ ɔ se ɔ, ngɔɔ be bɔɔ kɛ susu munyuyi ɔ, munyuyi nyafinyafi ɔmɛ, foni ɔmɛ, kɛ mi nylɔmi sane bimi ɔmɛ a he. Ke o bɔni kuku ɔmɛ kasemi ɔ, kane ngmamihi nɛ a tsɛ se ɔmɛ abɔ nɛ o ma nyɛ. Mo pue o yi mi tɛ ngɛ otihi nɛ ngɛ kuku ɔ mi nɛ o suɔ nɛ o tu a he munyu ɔ he. Ke o dla o he saminya a, o ma ná ní kasemi ɔ he se wawɛɛ, nɛ eko ɔ, e be yee ha mo kaa o ma ha sane heto.​—2 Kor. 9:6. w19.01 9 ¶6; 11-12 ¶13-15

Yehowa suɔ nɛ waa kase nɔ́ ko kɛ je Habakuk sane ɔ mi. Lɔ ɔ he ɔ, e ha nɛ Habakuk ngma nyagbahi nɛ e kɛ kpe ɔ kɛ fɔ si ha wɔ. Yehowa suɔ nɛ waa le kaa ke waa kɛ nyagbahi ngɛ kpee aloo wa nui nɔ́ ko sisi ɔ, e sɛ nɛ waa ye gbeye kaa wa ma de lɛ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, e suɔ nɛ wa tsɛ lɛ, nɛ waa je wa tsui mi nɛ wa de lɛ níhi nɛ ngɛ wa nya gbae ɔ. (La 50:15; 62:8) Habakuk ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ Yehowa nɛ ji e Huɛ kɛ e Tsɛ ɔ mi, nɛ e hɛ kɛ su e he. E ngɛ mi kaa Habakuk hao mohu lɛɛ, se e bɔɛ mɔde kaa lɛ nitsɛ e ma tsu sane ɔ he ní. Mohu ɔ, e sɔle kɛ ha Yehowa nɛ e de lɛ e haomi ɔmɛ. Wa ma nyɛ maa kase e nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ. Jehanɛ hu ɔ, Yehowa nɛ ji sɔlemi Tue Bulɔ ɔ suɔ kaa waa sɔle nɛ wa de lɛ wa haomi ɔmɛ kɛ tsɔɔ kaa wa he lɛ ye. (La 65:2) Ke wa pee jã a, wa maa na bɔ nɛ Yehowa maa ye bua wɔ ha. E ma he wɔ atuu, nɛ e maa tsɔɔ wɔ blɔ. (La 73:23, 24) Nyagba saisaa nɛ waa kɛ maa kpe ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ wa maa na bɔ nɛ e susuɔ wa he ha. Wa tsui mi nɛ wa jeɔ kɛ sɔleɔ ɔ hu ji blɔ nɛ wa guɔ nɔ kɛ tsɔɔ kaa wa ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ Mawu mi. w18.11 13 ¶2; 14 ¶5-6

David kɛ e juami bimɛ pɛ bɔɛ. Anɛ o le nɔ ko nɛ e “hɛ mi ngɛ nyami” nɛ e ba pee David huɛ nɛ nyu bi ngɛ e kɛ lɛ a kpɛti lo? Eko ɔ, o kai Yonatan. A tu e kɛ David a huɛ bɔmi ɔ he munyu saminya ngɛ Baiblo ɔ mi. Se anɛ o le kaa Yonatan wa pe David maa pee jeha 30 lo? Mɛni ha nɛ a huɛ bɔmi ɔ mi wa jã a? Mɛ tsuo a ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ Mawu mi, a ngɛ bumi kɛ ha a sibi, nɛ a bua jɔ kã nɛ a ti nɔ fɛɛ nɔ peeɔ kɛ hwuɔ kɛ siɔ Mawu he nyɛli ɔmɛ he. (1 Sam. 13:3; 14:13; 17:48-50; 18:1) Ke waa kɛ nihi nɛ a suɔ Yehowa nɛ a ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ e mi bɔ huɛ ɔ, wɔ hu wa ma ná ‘bua jɔmi babauu’ kaa bɔ nɛ e ba ngɛ David kɛ Yonatan a blɔ fa mi ɔ. Kiera nɛ e kɛ jehahi babauu sɔmɔ Yehowa a de ke, “I ngɛ huɛmɛ ngɛ je kɛ wɛ. E slo a kusumihi kɛ wɛtso mi nɛ a je.” Ke nihi kaa jã ba pee o huɛmɛ ɔ, o maa na kaa Mawu Munyu ɔ kɛ e mumi ɔ peeɔ wɔ kake niinɛ. w18.12 26 ¶11-13

Ngɛ bɔmi nami nɛ yaa nɔ ngɛ gba si himi mi se ɔ, bɔmi nami kpahi tsuo ji “ajuama bɔmi.” Ekomɛ ji, nɔ ko nɛ e je e huno loo e yo se, tuutuu pomi, nyumu kɛ yo nɛ a sɛ we gba si himi mi nɛ a kɛ a sibi náa bɔmi, nyumu kɛ nyumu, loo yo kɛ yo nɛ a náa bɔmi, kɛ nɔmlɔ kɛ lohwe nɛ a náa bɔmi. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke huno ko ya bɔ ajuama a, e yo ɔ ma nyɛ maa mwɔ e yi mi kpɔ kaa e kɛ e huno ɔ maa po gba a mi aloo a be mi poe. E he hia nɛ waa le hu kaa Yesu de we ke doo ɔ, e sa nɛ a po gba mi ngɛ ajuama bɔmi (por·neiʹa) he je. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke huno ko ya bɔ ajuama a, e yo ɔ ma nyɛ ma de ke e kɛ lɛ be gba a mi poe. Eko ɔ, loloolo ɔ, e suɔ e huno ɔ; nɛ e suɔ nɛ e kɛ yayami ɔ maa pa lɛ, nɛ́ e kɛ e huno ɔ nɛ a dla a kpɛti. Se ke e po gba a mi, nɛ e sɛ we gba si himi mi hu ɔ, anɔkuale sane ji kaa e kɛ nyagbahi maa kpe. E sa nɛ e bi e he ke, Anɛ niye ní, tade, hwɔ he kɛ bɔmi nami akɔnɔ be nyagba pee ha mi lo? Anɛ imi pɛ ma nyɛ ma hi si lo? Nɛ ye bimɛ ɔmɛ hu nɛɛ, anɛ ma nyɛ ma tsɔse mɛ ngɛ anɔkuale ɔ mi lo? (1 Kor. 7:14) E ngɛ heii kaa e kɛ nyagbahi maa kpe. w18.12 12 ¶10-11

Yehowa sume nɔ́ yayami. (La 5:4) Yehowa le kaa mluku nɛ wa yi ɔ haa nɛ wa peeɔ yayami, se kɛ̃ ɔ, e woɔ wɔ he wami kaa waa hie yayami. Ke wa pue wa yi mi tɛ ngɛ nɔ́ he je nɛ Yehowa hie nɔ́ yayami he ɔ, e maa ye bua wɔ nɛ wa ma susu níhi a he kaa lɛ. Enɛ ɔ maa wo wɔ he wami nɛ wa ma kua yayami peemi. Ke wa naa ní yayamihi kaa bɔ nɛ Yehowa naa mɛ ɔ, lɔ ɔ maa ye bua wɔ, nɛ ke Baiblo ɔ de we tɛɛ kaa ní peepee ko hí po ɔ, wa ma nyɛ maa na kaa e hí. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ligbi etɛ nɛ ɔ, nihi doɔ do komɛ nɛ tleɔ bɔmi nami akɔnɔ si. Eko ɔ, ni komɛ ma de ke tɔmi ko be do nɛ ɔmɛ a he kɛ susumi kaa a pi bɔmi nami nitsɛnitsɛ. Se anɛ Mawu nɛ e hiɔ ní yayamihi tsuo ɔ maa kplɛɛ ní peepee nɛ ɔmɛ a nɔ lo? E sa nɛ waa ye wa he nɔ nɛ waa yu wa he kulaa ngɛ yayami peemi he, nɛ wa ha nɛ nɔ́ yayami he nɛ pee wɔ tai.​—Rom. 12:9. w18.11 25 ¶11-12

Bɔfo Paulo na kaa si nɛ Yehowa wo ɔ he hia wawɛɛ, enɛ ɔ ha nɛ e tsɛ ngmami nɛ ɔ se si etɛ sɔuu ngɛ sɛ womihi nɛ e ngma amɛ a mi! (Rom. 1:17; Gal. 3:11; Heb. 10:38) Ngɛ nyagbahi nɛ waa kɛ kpeɔ ɔ tsuo se ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa wa Mawu ɔ si womi ɔmɛ maa ba mi, nɛ wa maa na kɛ wa hɛ ngmɛ. Se e biɔ nɛ wa ná hemi kɛ yemi ngɛ Yehowa mi nɛ waa ye lɛ anɔkuale. Yehowa suɔ kaa waa ngɔ wa juɛmi kɛ ma ní kpakpahi nɛ ma hwɔɔ se ɔ nɔ. Ní kasemi ngɛ Habakuk womi ɔ mi kɛ ha wɔ ngɛ nyagbe ligbi nɛ ɔmɛ a mi. Yehowa wo si kaa e ma he nihi tsuo nɛ a ngɛ hemi kɛ yemi ngɛ e mi, nɛ́ a ngɔɔ a hɛ kɛ fɔɔ e nɔ ɔ, a yi wami. Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ waa ya nɔ nɛ waa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ Mawu nɔ, nɛ e maa ye bua wɔ ngɛ nyagbahi nɛ waa kɛ ngɛ kpee ɔ tsuo mi. Nɔ́ nɛ Yehowa de Habakuk ɔ maa nɔ mi kaa Yehowa maa ye bua wɔ, nɛ e ma kpɔ̃ wɔ. Yehowa suɔ nɛ wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi ngɛ e mi, nɛ́ waa to wa tsui si kɛ ya si be nɛ e Matsɛ Yemi ɔ maa ba. Jamɛ a be ɔ mi ɔ, zugba a nɔ tsuo ma hyi tɔ kɛ nihi nɛ a ngɛ bua jɔmi.​—Mat. 5:5; Heb. 10:36-39. w18.11 16-17 ¶15-17

Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, ni komɛ nɛ sisije ɔ, a bua jɔ Yesu tsɔɔmi ɔmɛ a he ɔ kpa nyɛɛmi ngɛ anɔkuale ɔ nya. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ligbi ko ɔ, Yesu gu nyakpɛ blɔ nɔ kɛ ha nimli babauu niye ní. Enɛ ɔ he ɔ, a nyɛɛ e se kɛ ho Galilea Wo ɔ se ya. Benɛ a su lejɛ ɔ, Yesu de nɔ́ ko nɛ pee mɛ nyakpɛ. E de mɛ ke: “I ngɛ nyɛ dee ke, ke nyɛ yi nɔmlɔ Bi ɔ he lo nɛ nyɛɛ nu e muɔ ɔ, nyɛ be wami ngɛ nyɛ nitsɛmɛ nyɛ mi.” Jinɛ e sa kaa a ko bi Yesu nɛ e tsɔɔ mɛ munyu nɛ e tu ɔ sisi, se a pee we jã. Mohu ɔ, munyu ɔ tɔ̃tɔ̃ a nane, nɛ a bi ke: “Pi munyu nɛ a nuɔ kɛ tue ji nɛ ɔ; mɛnɔ ma nyɛ maa bu tue?” Enɛ ɔ he ɔ, “e kaseli ɔmɛ fuu je kɛ ho níhi nɛ a je a he ɔ he ya, nɛ a kɛ lɛ nyɛɛ we hu.” (Yoh. 6:53-66) Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, aywilɛho sane ji kaa ni komɛ ngmɛɛ anɔkuale ɔ he. Eko ɔ, munyu ko nɛ asafo mi nɔkɔtɔma ko tu aloo nɔ́ ko nɛ e pee ɔ ha nɛ a nane tɔ̃tɔ̃. Ngɛ ni komɛ hu a blɔ fa mi ɔ, ga ko nɛ a je Ngmami ɔ mi kɛ wo mɛ, aloo nyagba ko nɛ ba a kɛ nyɛmi ko a kpɛti he je ɔ, a ngmɛɛ anɔkuale ɔ he. w18.11 9 ¶3-5

Ke wa nui tsakemi ko nɛ asafo ɔ pee ɔ sisi saminya a, e maa hi kaa wa ma susu bɔ nɛ Kristo nyɛɛ asafo ɔ hɛ mi ha be ko nɛ be ɔ he. Ngɛ Yoshua be ɔ mi kɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi tsuo ɔ, Kristo ngɔ blɔ tsɔɔmi nɛ nile ngɛ mi nɛ maa po Mawu we bi a he piɛ kaa kuu ɔ kɛ ha konɛ a hemi kɛ yemi mi nɛ wa nɛ kake peemi nɛ hi a kpɛti. (Heb. 13:8) Blɔ tsɔɔmi nɛ “tsɔlɔ anɔkualetsɛ kɛ ní lelɔ ɔ” kɛ haa wɔ ngɛ be nya a tsɔɔ kaa Yesu suɔ wɔ, nɛ e susuɔ wa he. (Mat. 24:45) Ke wa nu bɔ nɛ Kristo plɛ kɛ ngɛ wa hɛ mi nyɛɛe ha a sisi ɔ, wa maa na kaa e suɔ nɛ e ye bua wɔ konɛ wa hemi kɛ yemi ɔ mi nɛ wa. Jehanɛ hu ɔ, Kristo yeɔ bua wɔ nɛ wa ngɔɔ wa juɛmi kɛ maa fiɛɛmi ní tsumi ɔ nɛ ji ní tsumi nɛ he hia wawɛɛ ngɛ zugba a nɔ mwɔnɛ ɔ nɔ.​—Maako 13:10. w18.10 25 ¶13-16

Sane nɛ a ngma ngɛ 2 Samuel 16:5-13 ɔ ma nyɛ maa ye bua wɔ nɛ waa ye wa he nɔ ke nihi wo wa mi mi la. Be ko ɔ, Matsɛ Saul weku no ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Shimei tsuaa David kɛ e tsɔli ɔmɛ ní, nɛ e fiaa mɛ ní. Jinɛ David ngɛ he wami nɛ e ma nyɛ ma ha nɛ a gbe Shimei, kɛkɛ sane ko be hu. Se David pui e nya mi. Mɛni ye bua lɛ nɛ e nyɛ ye e he nɔ ɔ? Benɛ David ngɛ fo tue ngɛ e bi Absalom nya a nɛ e ngma La 3 ɔ nɛ. Kuku 1 kɛ 2 ɔ kɛ níhi nɛ a ngma ngɛ 2 Samuel yi 16 kɔ. La 3:4 ɔ tsɔɔ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ David ná ngɛ Mawu mi. E de ke: ‘Ke i kpa ngmlaa kɛ tsɛ Yehowa a, e ma he nɔ.’ Ke nihi ngɛ wɔ yi mi wae ɔ, wɔ hu wa ma nyɛ maa sɔle. Ke wa pee jã a, Yehowa ma ha wɔ e mumi klɔuklɔu ɔ konɛ wa nyɛ nɛ wa fĩ si. Mɛni si fɔfɔɛhi a mi nɛ e ma bi nɛ o ye o he nɔ aloo o ngɔ nihi nɛ a ngɛ mo yi mi wae ɔ a he yayami kɛ pa mɛ? Anɛ o ngɛ hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Yehowa maa na o nɔ́ nami ɔ, e maa ye bua mo, nɛ e maa jɔɔ mo lo? w18.09 6-7 ¶16-17

Ke wa ngɛ fiɛɛe ɔ, e sa nɛ wa susu nihi a he be fɛɛ be nɛ waa bu mɛ. Se loko wa ma nyɛ maa pee jã a, ja wa le nihi nɛ wa fiɛɛɔ ha mɛ ɔ saminya. E sa nɛ wa kai kaa ke wa ngɛ fiɛɛe ngɛ wehi a mi ɔ, wetsɛ ɔmɛ li kaa wa ma ba slaa mɛ. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa ya a ngɔ ngɛ behi nɛ e be yee ha mɛ kaa a kɛ wɔ maa sɛɛ ní ɔ mi. (Mat. 7:12) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke e su Hɔ loo Hɔgba a, anɛ nihi nɛ a ngɛ o zugba kpɔ ɔ mi ɔ ti si ngɛ sa mi mla lo? Ke jã a, lɛɛ o ma nyɛ maa ye nihi odase ngɛ gbɛjegbɛhi a he, o ma nyɛ maa ye nihi odase ngɛ ma nɔ, aloo o ma nyɛ maa kpale ya slaa nihi nɛ o he ye kaa a maa te si ngɛ sa mi jamɛ a be ɔ mi. Nihi fuu be deka, enɛ ɔ he ɔ, e sɛ nɛ waa tu munyu fuu titli ke lɔ ɔ ji kekleekle ligbi nɛ wa ya nɔ ɔ ngɔ. (1 Kor. 9:20-23) Ke ni ɔmɛ yɔse kaa wa susuɔ a he, nɛ wa ngɔɛ a be fuu ɔ, eko ɔ, a maa suɔ nɛ waa kpale kɛ ba a ngɔ be kpa. Mawu mumi ɔ yiblii ɔ nɛ wa ma je kpo ngɛ fiɛɛmi mi ɔ he hia wawɛɛ, nɛ jã nɛ wa maa pee ɔ maa tsɔɔ kaa wa ji “nihi nɛ a piɛɛ Mawu he kɛ ngɛ ní tsue.” Lɔ ɔ ji blɔ nɛ Yehowa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ gbla nɔ ko kɛ ba anɔkuale ɔ mi.​—1 Kor. 3:6, 7. w18.09 32 ¶15-17

Ngɛ mɛni blɔ nɔ nɛ nihi nɛ a he jɔ ɔ ngɛ bua jɔmi? Benɛ a kase anɔkuale ɔ ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, a pee tsakemihi ngɛ a si himi mi. Be ko nɛ be ɔ, a tuɔ munyu basabasa, a kɛ nihi pɛɛ, nɛ a hɛ mi jɔɛ. Se amlɔ nɛ ɔ, a wo “su ehe” ɔ, nɛ a jeɔ su komɛ kaa “mi mi sami,” “mi mi jɔmi, he si bami, he jɔmi, kɛ tsui si tomi” kpo. (Kol. 3:9-12) Enɛ ɔ he ɔ, amlɔ nɛ ɔ, a ngɛ tue mi jɔmi kɛ bua jɔmi nitsɛnitsɛ ngɛ si himi mi. Jehanɛ hu ɔ, Mawu wo si kaa nihi nɛ a he jɔ ɔ, a “nine maa su zugba a nɔ.” (La 37:8-10, 29) Mɛni Yesu ngɛ tsɔɔe benɛ e de ke nihi nɛ a he jɔ ɔ, a “nine maa su zugba a nɔ” ɔ? Yesu ngɛ tsɔɔe kaa e kaseli nɛ a pɔ mɛ nu ɔ, a nine maa su zugba a nɔ ke a bɔni zugba a nɔ yemi kaa matsɛmɛ kɛ osɔfohi. (Kpoj. 20:6) Nimli ayɔhi abɔ nɛ a be hiɔwe yae ɔ lɛɛ, a maa hi si ngɛ zugba a nɔ kɛ ya neneene. A maa ye mluku nɛ a ma ná tue mi jɔmi kɛ bua jɔmi. w18.09 19 ¶8-9

Yehowa nitsɛ pee enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ pe kulaa. (1 Mose 18:32; Yosh. 10:14) Mo susu nɔ́ nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ ní sɛɛmi nɛ ya nɔ ngɛ Yehowa kɛ Mose a kpɛti nɛ a ngma ngɛ 2 Mose 32:11-14 ɔ mi ɔ he nɛ o hyɛ. Jinɛ Yehowa ma nyɛ ma de ke e be Mose blɔ ngmɛe konɛ e tsɔɔ e juɛmi, se e ngmɛ lɛ blɔ. Adesa te nɛ maa to e tsui si kɛ bu nɔ ko nɛ e susuu we níhi a he saminya a tue, hluu nɛ e kɛ nɔ ɔ ga womi ma tsu ní? Se Yehowa lɛɛ, e toɔ e tsui si kɛ buɔ adesahi nɛ a náa hemi kɛ yemi ngɛ e mi ɔ a sɔlemi tue. E sa nɛ wa ti nɔ fɛɛ nɔ nɛ bi e he ke: ‘Ke Yehowa po ba e he si nɛ e bu nihi kaa Abraham, Rahel, Mose, Yoshua, Manoa, Eliya kɛ Hezekia tue ɔ, lɛɛ imi nɛɛ, anɛ e sɛ nɛ imi hu ma bu ye nyɛmimɛ tue nɛ ma ngɔ a ga womi kpakpa amɛ kɛ tsu ní lo? Anɛ nɔ ko ngɛ ye weku ɔ mi aloo ye asafo ɔ mi nɛ e sa kaa ma ná be kɛ ha lɛ lo? Mɛni ma nyɛ ma pee kɛ ye bua lɛ?’​—1 Mose 30:6; Many. 13:9; 1 Ma. 17:22; 2 Kron. 30:20. w18.09 6 ¶14-15

Akɛnɛ je nɛ wa ngɛ mi ɔ, nihi foɔ mɛ pɛ a nɔ́ mi he je ɔ, e he ma nyɛ maa wa ha wɔ kaa wa maa ya nɔ ma ha nɔ nɔ́. Se Yesu tsɔɔ kita enyɔ komɛ nɛ a he hia pe kulaa. E de ke waa suɔ Yehowa wa Mawu ɔ kɛ wa tsui tsuo kɛ wa susuma tsuo kɛ wa juɛmi tsuo kɛ wa he wami tsuo, nɛ́ waa suɔ wa nyɛmi kaa bɔ nɛ wa suɔ wa he ɔ. (Maak. 12:28-31) Nihi nɛ a suɔ Yehowa a kaseɔ lɛ. Yehowa kɛ Yesu haa nɔ nɔ́, nɛ a woɔ wɔ he wami kaa wɔ hu wa ha nɔ nɔ́, ejakaa jã nɛ wa maa pee ɔ ma ha nɛ wa ná bua jɔmi nitsɛnitsɛ. Ke wa je wa tsui mi nɛ wa tsu ní tsumi nɛ Mawu kɛ wo wa dɛ ɔ, nɛ wa yeɔ bua wa nyɛmimɛ ɔ, Yehowa bua maa jɔ wa he, nɛ wɔ nitsɛmɛ kɛ ni kpahi tsuo ma ná he se. Atsinyɛ jemi ko be he kaa o jeɔ o tsui mi kɛ yeɔ bua ni kpahi, titli ɔ, o nyɛmimɛ Kristofohi. (Gal. 6:10) Ke o ya nɔ nɛ o pee jã a, ni kpahi maa suɔ o sane, nɛ mo hu o bua maa jɔ. w18.08 22 ¶19-20

Yehowa hyɛ we nɔ ko he womi nɔ su, ma aloo wɛtso nɛ nɔ ɔ je mi kɛ gbi nɛ e tuɔ. Nɔ fɛɛ nɔ nɛ e yeɔ Mawu gbeye, nɛ e peeɔ nɔ́ nɛ da a, Mawu bua jɔ e he. (Gal. 3:26-28; Kpoj. 7:9, 10) Eko ɔ, o le enɛ ɔ momo. Se ke a hlaa nɔ mi aloo a hyɛɛ nɔ hɛ mi ngɛ ma aloo weku nɛ a tsɔse mo ngɛ mi ɔ mi hu nɛɛ? Eko ɔ, o ma de ke moo lɛɛ o hlɛ nɔ mi aloo o hyɛ we nɔ hɛ mi, se anɛ e ma nyɛ maa ba kaa be komɛ ɔ, o jeɔ su nɛ ɔ kpo nɛ o li lo? E ngɛ mi kaa Petro ye bua nihi nɛ a na kaa Yehowa hlɛ nɔ mi mohu lɛɛ, se pee se ɔ, Petro hla nihi a mi. (Gal. 2:11-14) Lɛɛ mɛni maa ye bua wɔ konɛ wa ko da bɔ nɛ wa naa nihi ha a nɔ kɛ kojo mɛ? Ke wa suɔ nɛ waa le kaa wa hɛɛ we nihi a he juɛmi yaya a, e sa nɛ waa hyɛ kaa wa ní peepee kɛ níhi nɛ wa kaseɔ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ kɔ lo. (La 119:105) Akɛnɛ wɔ nitsɛmɛ wa be nyɛe ma yɔse kaa wa hyɛɛ nɔ hɛ mi aloo wa hlaa nɔ mi he je ɔ, wa ma nyɛ ma bi wa huɛ ko nɛ wa he lɛ ye konɛ e de wɔ bɔ nɛ e naa wɔ ha nitsɛnitsɛ. (Gal. 2:11, 14) Ejakaa ke su nɛ ɔ tlɔ wa he ɔ, e maa ye kaa wɔ nitsɛmɛ wa ma yɔse. w18.08 9 ¶5-6

Mo bi o he ke: ‘Anɛ ni kpahi naa kaa i yeɔ Yehowa anɔkuale sisiisi lo? Anɛ e peeɔ mi zo kaa ma ha nɛ nihi nɛ a le kaa Yehowa Odasefo no ji mi lo?’ Hyɛ bɔ nɛ e maa dɔ Yehowa ha ke e peeɔ wɔ zo kaa wa ma ha nɛ nihi nɛ a le kaa e nimli ji wɔ. (La 119:46; Maak. 8:38) Aywilɛho sane ji kaa nyɛmimɛ komɛ ha nɛ “je ɔ mumi ɔ” ngɛ mɛ kudɔe. Enɛ ɔ ha nɛ nihi nɛ́ slɔɔto nɛ ngɛ a kɛ nihi nɛ a sɔmɔ we Yehowa a a kpɛti. (1 Kor. 2:12) Je ɔ mumi ɔ haa nɛ nihi baa a je mi ngɛ “he lo ɔ we akɔnɔ ɔmɛ” a nya. (Efe. 2:3) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ ga womihi nɛ a kɛ ha wɔ ɔ tsuo se ɔ, loloolo ɔ, ni komɛ suɔ kaa a ma dla a he nɛ a wo tadehi kaa bɔ nɛ nihi peeɔ ngɛ je ɔ mi ɔ. A woɔ tadehi nɛ miaa nɔ kɛ tadehi nɛ jeɔ nɔmlɔ tso ɔ he komɛ nɛ sɛ kaa nihi nɛ a na a kpo kɛ baa Kristofohi a kpehi a sisi. A sɛɛ yi komɛ, nɛ a peeɔ yi komɛ nɛ e sɛ kaa Kristofo no nɛ pee. (1 Tim. 2:9, 10) Enɛ ɔ he ɔ, ke a ngɛ nihi a kpɛti ɔ, e he waa kaa o maa le a kpɛti nɔ nɛ ji Yehowa huɛ kɛ nɔ nɛ ji “je ɔ huɛ.”​—Yak. 4:4. w18.07 24-25 ¶11-12

Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, “nyɛmimɛ” ji wɔ tsuo, ejakaa wa je Adam mi. (Níts. 17:26) Se pi lɔ ɔ pɛ. Yesu tsɔɔ kaa e se nyɛɛli ɔmɛ ji nyɛmimɛ, ejakaa a naa Yehowa kaa a hiɔwe Tsɛ. (Mat. 12:50) Jehanɛ se hu ɔ, a ba pee Mawu weku ɔ mi bimɛ nɛ suɔmi kɛ hemi kɛ yemi ha nɛ a pee kake. Enɛ ɔ he ɔ, ngɛ sɛ womihi nɛ bɔfo ɔmɛ ngma amɛ a mi ɔ, a pɔɔ kaseli kpa amɛ tsɛmi ke ‘nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi.’ (Rom. 1:13; 1 Pet. 2:17; 1 Yoh. 3:13) Benɛ Yesu ha nɛ e mi tɛ ha wɔ kaa e sa nɛ waa na wa he kaa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi ɔ, e ma nɔ mi hu kaa he si bami he hia. (Mat. 23:11, 12) He nɔ womi ha nɛ mi gbami ba Yesu bɔfo ɔmɛ a kpɛti be komɛ. Ngɛ Yesu be ɔ mi ɔ, Yuda bi ɔmɛ ngɔɔ ma nɛ a je mi ɔ kɛ fĩaa. Anɛ akɛnɛ Yuda bi ɔmɛ ji Abraham nina a he je nɛ a peeɔ jã a lo? A kpɛti nihi babauu ngɔɔ jamɛ a he blɔ ɔ kɛ siɔ a gugue. Se Yohane Nɔ Baptisilɔ ɔ de mɛ ke: “Mawu ma nyɛ ma je bimɛ kɛ je tɛ nɛ ɔmɛ a mi kɛ ha Abraham.”​—Luka 3:8. w18.06 9-10 ¶8-9

Ke nihi wo wa mi mi la, aloo wa bua jɔɛ a ní peepee komɛ a he ɔ, e sa nɛ waa hyɛ wa lilɛ saminya, nɛ waa ye wa he nɔ. (Abɛ 10:19; Mat. 5:22) Ke nihi wo wa mi mi la a, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa “ngmɛ [Mawu] mi mi fumi ɔ blɔ.” (Rom. 12:17-21) Ke wa hyɛɔ Yehowa be fɛɛ be ɔ, wa maa ngmɛ e mi mi fumi ɔ blɔ kɛ tsɔɔ kaa wa buɔ lɛ. Wa maa to wa tsui si kɛ hyɛ lɛ blɔ konɛ e tsu sane ɔ he ní ngɛ be nɛ lɛɛ e susu kaa e sa a mi. Ke wa ye wɔ nitsɛmɛ wa he lue ɔ, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa wa bui Yehowa. Ke Yehowa ha wɔ blɔ tsɔɔmi ehe ko ɔ, anɛ o bɔɔ mɔde kaa o kɛ ma tsu ní pɛpɛɛpɛ lo? Ke blɔ tsɔɔmi ehe ko ba a, e sɛ nɛ waa ngɔ blɔ tsɔɔmi momo ɔ nɛ wa le ɔ kɛ hi ní tsue. Mohu ɔ, e sa nɛ waa bɔ mɔde nɛ waa ngɔ blɔ tsɔɔmi ehehi nɛ Yehowa haa wɔ kɛ guɔ e we asafo ɔ nɔ ɔ kɛ tsu ní nɔuu. (Heb. 13:17) Se jamɛ a be ɔ mi nɔuu ɔ, e sa nɛ waa hyɛ nɛ hi konɛ wa “ko be níhi nɛ a ngma a he.” (1 Kor. 4:6) Ke wa pee jã a, lɔ ɔ tsɔɔ kaa wa ngɛ Yehowa hyɛe. w18.07 15-16 ¶17-18

Ke o ngɛ wae ngɛ Mawu jami mi ɔ, o maa na kaa Baiblo sisi tomi mlaahi a he hia wawɛɛ. Ejakaa mlaahi kɔɔ si fɔfɔɛ pɔtɛɛ komɛ a he, se sisi tomi mlaahi kɔɔ si fɔfɔɛ slɔɔtoslɔɔtohi a he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, jokuɛwi li nyagbahi nɛ maa je huɛ yayahi nɛ a kɛ mɛ maa bɔ ɔ mi kɛ ba, enɛ ɔ he ɔ, a fɔli woɔ mlaahi konɛ a kɛ po a he piɛ. (1 Kor. 15:33) Se ke jokuɛwi ngɛ wae ɔ, a juɛmi nya bli ɔ, nɛ a nyɛɔ nɛ a susuɔ Baiblo sisi tomi mlaahi a he. Sisi tomi mlaa nɛ ɔmɛ maa ye bua mɛ, nɛ a maa hla huɛ kpakpahi. (1 Kor. 13:11; 14:20) Baiblo sisi tomi mlaahi a he nɛ wa ma susu ɔ ma tsɔse wa he nile. Kɛkɛ ɔ, wa he nile maa tsɔɔ wɔ blɔ nɛ da, nɛ wa susumi kɛ Mawu juɛmi ma kɔ. Anɛ wa ngɛ níhi nɛ maa ye bua wɔ konɛ waa mwɔ yi mi kpɔhi nɛ ma ha Yehowa bua nɛ jɔ wa he lo? Ee. Ke wa le mlaahi kɛ sisi tomi mlaahi nɛ a ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ saminya, nɛ waa kɛ tsu ní ɔ, wa ‘he maa su saminya, nɛ a ma dla wɔ kɛ pi si kɛ ha ní tsumi kpakpa fɛɛ ní tsumi kpakpa.’​—2 Tim. 3:16, 17. w18.06 19 ¶14; 20 ¶16-17

Yesu tsɔɔ kaa Samaria no ma nyɛ maa tsɔɔ Yuda bi ɔmɛ nɔ́ nɛ a tsɛɛ ke nyɛmi suɔmi. (Luka 10:25-37) Loko kaseli ɔmɛ ma nyɛ ma tsu ní tsumi nɛ Yesu kɛ wo a dɛ ɔ, ja a ba a he si nɛ́ a bu ma kpa mi bimɛ kaa mɛ hu a he hia. Loko Yesu maa ho hiɔwe ya a, e fã mɛ ke a ye odase ngɛ “Yudea tsuo, kɛ Samaria, kɛ yaa su zugba a nɔ hehi nɛ a kɛ wawɛɛ ɔ.” (Níts. 1:8) Yesu sɛ hlami nɛ e dla mɛ kɛ ha jamɛ a ní tsumi ɔ. E ha nɛ a na kaa nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ ɔ ngɛ su kpakpahi. E je ta bulɔ nɔkɔtɔma ko nɛ e je ma kpa nɔ ɔ yi ngɛ hemi kɛ yemi nɛ e ná a he. (Mat. 8:5-10) Benɛ Yesu ngɛ e ma mi ngɛ Nazarɛt ɔ, e tu bɔ nɛ Yehowa jɔɔ nihi nɛ a je ma kpahi a nɔ ɔ he munyu. E tu yalɔyo nɛ e je Zarefat ɔ kɛ kpititsɛ ɔ nɛ a tsɛɛ lɛ Naaman nɛ e je Siria a he munyu. (Luka 4:25-27) Jehanɛ hu ɔ, Yesu fiɛɛ ha Samaria yo ko, nɛ e ye ligbi enyɔ sɔuu ngɛ Samaria ma ko mi akɛnɛ ni ɔmɛ a bua jɔ e sɛ gbi ɔ he ɔ he je.​—Yoh. 4:21-24, 40. w18.06 10 ¶10-11

Bɔfo Paulo ngɔ Kristofohi a si himi kɛ to ta buli nɛ a kɛ a he nyɛli ngɛ hwue hɛ mi kɛ hɛ mi ɔ he. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ta nɛ wa ngɛ hwue ɔ ji mumi mi ta, se pi he lo nya ta. Se kɛ̃ ɔ, wa he nyɛli ɔmɛ ji nihi nɛ a ngɛ nitsɛnitsɛ. Satan kɛ daimonio ɔmɛ ji ta buli nɛ a le ta hwumi saminya. Enɛ ɔ he ɔ, e ma nyɛ maa pee wɔ kaa wa be nyɛe maa ye a nɔ kunimi, titli ke wa ji nihewi aloo yihewi. Se anɛ nihewi kɛ yihewi ma nyɛ maa ye mumi yayamihi nɛ a he wa saminya nɛ ɔmɛ a nɔ kunimi lo? Ee, a ma nyɛ, nɛ amlɔ nɛ ɔ po ɔ, a ngɛ a nɔ kunimi yee! Mɛni he je? Ejakaa a ngɛ “he wami náe ngɛ Nyɔmtsɛ ɔ mi.” Ngɛ he wami nɛ a náa kɛ jeɔ Mawu ngɔ ɔ se ɔ, a peeɔ nɔ́ kpa ko hu nɛ yeɔ bua mɛ. A dlaa a he ha ta hwumi. Kaa bɔ nɛ ta buli nɛ a tsɔse mɛ saminya peeɔ ɔ, a “wo ta buli a he piɛ pomi ní ɔmɛ tsuo nɛ je Mawu ngɔ ɔ.” (Efe. 6:10-12) Benɛ Paulo ngɛ he piɛ pomi níhi nɛ e sa kaa Kristofohi nɛ́ a wo ɔ he munyu tue ɔ, eko ɔ, ta buli a he piɛ pomi níhi nɛ Roma ta buli woɔ ɔ lɛ ngɛ e juɛmi mi.​—Níts. 28:16. w18.05 27 ¶1-2

Yi mi tomi titli he je nɛ wa fiɛɛɔ ji kaa wa suɔ nɛ waa wo Yehowa hɛ mi nyami, nɛ́ wa tsɔ e biɛ ɔ he. (Yoh. 15:1, 8) Se kɛ̃ ɔ, Mawu biɛ ɔ he tsɔ aloo e ngɛ klɔuklɔu momo. Enɛ ɔ he ɔ, wa be nyɛe maa pee nɔ́ ko nɛ ma ha nɛ e biɛ ɔ nɛ pee klɔuklɔu pe bɔ nɛ e ngɛ ɔ. Se mo kadi nɔ́ nɛ gbalɔ Yesaya de ɔ. E de ke: “Yehowa Tabohiatsɛ ɔ, lɛ ji Nɔ nɛ e sa kaa nyɛɛ bu lɛ kaa e ngɛ klɔuklɔu.” (Yes. 8:13, NW) Ní komɛ ngɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ tsɔɔ kaa Mawu biɛ ɔ ngɛ klɔuklɔu. E sa nɛ waa na e biɛ ɔ kaa e ngɛ slɔɔto kulaa ngɛ biɛ kpahi tsuo a he konɛ waa ye bua ni kpahi nɛ a ná bumi kɛ ha e biɛ klɔuklɔu ɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ke wa tsɔɔ nihi Yehowa su kpakpa amɛ, nɛ wa ha nɛ a le Yehowa yi mi tomi kɛ ha adesahi ɔ, wa ngɛ mɛ ye buae konɛ a na kaa ní yayahi tsuo nɛ Satan de ngɛ Mawu he ɔ ji lakpa. (1 Mose 3:1-5) Jehanɛ hu ɔ, ke wa bɔ mɔde kaa wa maa ye bua nihi konɛ a na kaa e sa nɛ a “ngɔ hɛ mi nyami, bumi, kɛ he wami” kɛ ha Yehowa a, wa ngɛ Mawu biɛ ɔ pee klɔuklɔu.​—Kpoj. 4:11. w18.05 18 ¶3-4

Kekleekle ɔ, wa ngɔɔ Mawu jami mi otihi kɛ maa wa hɛ mi ejakaa waa kɛ jã peemi tsɔɔ kaa wa bua jɔ suɔmi nɛ Yehowa ngɛ kɛ ha wɔ kɛ níhi nɛ e pee kɛ ha wɔ ɔ he. Kaa niheyo aloo yiheyo ɔ, mo susu níhi nɛ Yehowa ha mo ɔmɛ a he nɛ o hyɛ. E ha mo wami, hemi kɛ yemi, Baiblo ɔ, asafo ɔ, kɛ hɛ nɔ kami kaa o ma ná si himi kpakpa hwɔɔ se. Ke o ha nɛ mumi mi níhi pee nɔ́ titli ngɛ o si himi mi ɔ, lɔ ɔ maa tsɔɔ kaa o bua jɔ ní kpakpa nɛ ɔmɛ nɛ Mawu ha mo ɔ he, nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ o kɛ lɛ nyɛ kpɛti ɔ mi maa wa. Ke o kɛ Mawu jami mi otihi ma o hɛ mi nɛ o ngɛ mɔde bɔe kaa o maa su he ɔ, e tsɔɔ kaa o ngɛ ní tsumi kpakpa tsue ha Yehowa, nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ o hɛ kɛ su e he. Bɔfo Paulo wo si ke: “Mawu ɔ, pi nɔ nɛ e dɛ ji lɛ nɛ e hɛ maa je nyɛ ní tsumi kɛ suɔmi nɛ nyɛ je kpo ngɛ e biɛ ɔ he . . . ɔ nɔ.” (Heb. 6:10) Ko susu kaa o wɛ nɛ lɔ ɔ he ɔ o be nyɛe maa ngɔ Mawu jami mi otihi kɛ ma o hɛ mi. Mo hu o ma nyɛ ma susu otihi nɛ o bua jɔ he ɔ he konɛ o bɔ mɔde nɛ o su a he.​—Filip. 1:10, 11. w18.04 26 ¶5-6

Ngɛ kaseli ɔmɛ a be ɔ mi ɔ, Roma bi ɔmɛ kɛ a mlaahi kɛ blɔ nɔ nɛ a guɔ kɛ yeɔ sanehi ngɛ kojomi hehi, kɛ he yemi nɛ a ngɛ ɔ fĩaa. Se nyɔguɛhi lɛ a gbo dengme kɛ tsu ní tsumihi nɛ a he wa amɛ loko Roma Nɔ Yemi ɔ ná he wami, nɛ e he biɛ ɔ nɛ. E ba su be ko ɔ, ke a gba ma a mi bi ɔmɛ a mi nyɔngma a, e mi etɛ ji nyɔguɛhi. Enɛ ɔ he ɔ, e be nyakpɛ kaa ma a mi bi ɔmɛ pɔɔ nyɔguɛ yemi kɛ he yemi he ní sɛɛmi. Kristofohi nɛ a hi si jamɛ a be ɔ mi po sɛɛɔ he ní. Bɔfo Paulo tu he yemi he munyu wawɛɛ ngɛ womihi nɛ e ngma a mi. Se pi nɛ e ngɛ hlae kaa e maa tsɔɔ níhi nɛ ma hɛ mi nyɛɛli nɛ a pee konɛ a kɛ dla níhi kaa bɔ nɛ ma mi bi ɔmɛ ngɛ hlae ɔ. Paulo kɛ e nyɛmimɛ Kristofo ɔmɛ hyɛ we blɔ kaa adesa nɔ yelɔ ko ma ha nɛ a ná he yemi, mohu ɔ, a bɔ mɔde wawɛɛ kaa a maa ye bua nihi konɛ a kase sane kpakpa nɛ kɔɔ Mawu Matsɛ Yemi ɔ he, kɛ si himi nɛ e se be nɛ Yesu Kristo kpɔmi afɔle sami ɔ ma ha nɛ nihi ma ná a he ní. Paulo tsɔɔ e nyɛmimɛ Kristofo ɔmɛ nɔ nɛ ma nyɛ ma ha mɛ he yemi nitsɛnitsɛ. w18.04 8 ¶1-2

Nyɔ mi nɛ e nɔ jena Yesu ma gbo ɔ, e de bɔfo Petro munyu nɛ ngɛ wa mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ. Petro ba pee titima ngɛ Kristofohi asafo ɔ mi. (Gal. 2:9) Bɔ nɛ Petro pee kã kɛ tu munyu ngɛ Pentekoste ligbi ɔ nɔ ɔ wo e nyɛmimɛ ɔmɛ he wami, nɛ lɔ ɔ se ɔ, e ya nɔ nɛ e wo mɛ he wami. Benɛ e piɛ bɔɔ nɛ e maa gbe e sɔmɔmi ní tsumi ɔ nya a, e ngma e nyɛmimɛ ɔmɛ sɛ womi. E tsɔɔ mɛ nɔ́ he je nɛ e ngma mɛ sɛ womi ɔ. E de ke: “I ngma nyɛ munyuhi bɔɔ nɛ ɔ konɛ ma kɛ wo nyɛ he wami nɛ ma ngɔ hɛdɔ kɛ ye odase kaa enɛ ɔ ji Mawu dloomi nitsɛnitsɛ ɔ nɛ. Nyɛɛ da si kpɛii ngɛ mi.” (1 Pet. 5:12) Womihi nɛ Mawu mumi ɔ ye bua Petro nɛ e ngma a wo Kristofohi he wami kɛ ba si mwɔnɛ ɔ. Amlɔ nɛ ɔ nɛ wa ngɛ be nɛ Yehowa si womi ɔmɛ maa ba mi ɔ blɔ hyɛe ɔ ji be nɛ wa hia he wami womi nɛ ɔ wawɛɛ!​—2 Pet. 3:13. w18.04 17 ¶12-13

Nɔ fɛɛ nɔ suɔ nɛ e ná he yemi. Se níhi nɛ nihi peeɔ kɛ hlaa he yemi ɔ ngɔɔ nyagbahi fuu kɛ baa. Nihi tsɔɔ atuã, a ngmɛɛɔ a ní tsumi dadehi a he kɛ pueɔ si, nɛ a peeɔ basabasa. Se anɛ ní nɛ ɔmɛ nɛ a peeɔ ɔ haa nɛ a náa he yemi nɛ a ngɛ hlae ɔ lo? Dɛbi. Nihi plaa, nɛ ni komɛ po gboɔ. Ní nɛ ɔmɛ tsuo ji odase nɛ maa anɔkuale munyu nɛ Mawu ha nɛ Matsɛ Solomon ngma a nɔ mi. E ngma ke: “Ni komɛ ngɔɔ blɔ nya nɛ a ná a kɛ yeɔ a nyɛmimɛ awi.” (Fiɛlɔ 8:9) Ngɛ mwɔnɛ ɔ ngmami ɔ mi ɔ, kaselɔ Yakobo tsɔɔ nɔ́ titli nɛ haa nɛ nɔ náa bua jɔmi nitsɛnitsɛ kɛ he yemi. Yehowa, nɔ nɛ e ha wɔ mlaa nɛ hi kɛ pi si nɛ ɔ le níhi nɛ ma ha adesahi bua jɔmi kɛ he yemi nitsɛnitsɛ. E ha Adam kɛ Hawa he yemi nitsɛnitsɛ, kɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ a hia konɛ a bua nɛ jɔ. w18.04 3 ¶1-3