Watchtower INTANƐTƖ ZƲ AWUUKUZIYELƐDƖKA
Watchtower
INTANƐTƖ ZƲ AWUUKUZIYELƐDƖKA
Aɣɩnda
  • BAYƖBƲLƲ
  • AWUUKU NƖƖ NNINYENI MVƲLƆ
  • DƖYƐZUMANLƐ
  • w23 November owu. azʋ. 14-19
  • Sɛ Nninyeni Nu Yɛ Sɩ a, Sa Ɔkʋla Enyia Anwʋlazʋ Kɛɛ Gyehova Kɔwʋwa Wʋ

Vidiyo bela íni ɔfʋã ɛkɩhyɩ.

Yɛpakyɛbɛ wʋ, dɩyɛ be ɩákɔ bʋwɔ wɔ vidiyo mɔɔ ɔtwɩ̃ɩ̃ yɩ nu.

  • Sɛ Nninyeni Nu Yɛ Sɩ a, Sa Ɔkʋla Enyia Anwʋlazʋ Kɛɛ Gyehova Kɔwʋwa Wʋ
  • Ɔwɩɛnɩlɛ Aɣanɩ Ɩbɔ Gyehova Yɩ Bulombunlililɛ Nwʋ Ɛlawulo (Mɔɔ Yesuma)—2023
  • Odwokɔtile ngyɩkɩ̃ɩ̃ngyɩkɩ̃ɩ̃
  • Ndwokɔ mɔɔ ɩ nɩɩ yɩ di nsɛ́
  • KEZIMƆ NDWOKƆZƖZƖBƐ MƆƆ DWUUMAA NƖ YIYIALƖ NƖ MANLƖ BƐ PADI GOLƆLƖ
  • FA WƲ ADWƖNƖ SIYE NYAMƖNLƖ YƖ APƐDƖYƐLƐ ZƲ
  • KEZIMƆ YEKENYIA GYEHOVA NU ANWƲLAZƲ
  • KƆ ZƲLƆ NYIA GYEHOVA NU ANWƲLAZƲ KƆBƲMƖ AWIELƖYƐ
  • Ɛzɩla Hilehileli Nyamɩnlɩ Yɩ Mmɛla Yi Nu
    Suma Debe Wɔ Bayɩbʋlʋ Yi Nu
Ɔwɩɛnɩlɛ Aɣanɩ Ɩbɔ Gyehova Yɩ Bulombunlililɛ Nwʋ Ɛlawulo (Mɔɔ Yesuma)—2023
w23 November owu. azʋ. 14-19

DƖYƐZUMANLƐ ODWOKƆ 48

Sɛ Nninyeni Nu Yɛ Sɩ a, Sa Ɔkʋla Enyia Anwʋlazʋ Kɛɛ Gyehova Kɔwʋwa Wʋ

“‘Hyɛ wʋ nwʋ ɛzɩzɩbɛ iluwakɛɛ mɩkɩnla wʋ nwʋ,’ asafʋ Gyehova yi odwokɔ yɛ dɩ.”—HEG. 2:4.

NDWOMI 118 “Ma Dedi Kezile Yɛ”

MƆƆ YƐBAZUMAa

1-2. (a) Mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ bʋwabɩlɛ mɔɔ yɛwɔ numɔ nnɛ nɩ, ɩdɩ kɛɛ Dwuumaa mɔɔ bezia bɔhɔlɩ Gyelusalamɩ bɛ dɩyɛ nɩ a? (b) Mɩnla ndwokɔzɩzɩbɛ yɛ Dwuumaa nɩ beyiyialɩ a? (Kila alɩka mɔɔ ise “Hegayɩ, Zakalɩya Nɩɩ Ɛzɩla Bɛ Mmɩlɩ Zʋ.”)

ASƲ̃ ɩyɛ a, mɔɔ ikezi wɔ eɣile be nɩ, ɩtʋ wʋ adwɩnɩndwɩnɩ a? Ebiye a wu egyima vi wʋ sa na kezimɔ ekehila wʋ abusunwa nwʋ adwɩnɩndwɩnɩ ɩɣa ɩdɔ wʋ zʋ. Anzɛnyɩɩ ebiye a kezimɔ ɔkɔwɔ wʋ abusunwa nwʋ banɩ nwʋ adwɩnɩndwɩnɩ ɩɣa la wʋ zʋ, iluwakɛɛ ebiye a nninyeni ɩáhɔ bʋwɔ wɔ manlɩ mɔɔ bɛda numɔ nɩ nu, beyiyiaa odwohilalɛ, anzɛnyɩɩ botwodwuu betiyia odwokɔbahanlɛ egyima yɩ. Asʋ̃ eyiyiaa ndwokɔzɩzɩbɛ eyimmɔ be a? Sɛ ɔzɔ a, mmɩlɩ mɔ yesunzuu kezimɔ Gyehova wʋwalɩ Yizilayamaa mmɩlɩ mɔ nɩ beyiyiaa ndwokɔzɩzɩbɛ mɔɔ ɩdɩkɛɛ eyimmɔ be nɩ, ɩkɛhyɛ wʋ ɛzɩzɩbɛ.

2 Nɩ ide dedi kezile paa na Dwuumaa mɔɔ bɛva bɔ nnwʋanlɩ eɣile munwala bɔwʋwa Babilɔnʋ nɩ, beadiã bɛ anwʋnyia mɔɔ nɩ ɩma bɔ nwʋ tɔ bɛ nɩ wɔ kɛnɩ na bɛadu bɛahɔ manlɩ mɔɔ bo nu sʋ̃maa bézi kɛnɩ nɩ zʋ. Mmɩlɩ mɔ bodwuli nɩ, ɩákyɛ yɛ beyiyialɩ ndwokɔzɩzɩbɛ sʋ̃maa a. Nɩ ɩyɛ sɩ ɩma bɛ kɛɛ bekehila bo mmusunwa, nɩ nninyeni ɩáhɔ bʋwɔ wɔ Pɛhyɩyɩa Bulombunli Manlɩ yi nu. Akʋ̃ sʋ̃, nɩ amanlɩ mɔɔ bodua bɔ nwʋ beyiyia nɩ botwoduu betiyiaa bɛ. Meti nɩ ɩyɛ sɩ ɩma bo nu abiyemmɔ kɛɛ bɛkɛva bɛ adwɩnɩ bekeziye Gyehova yɩ asɔlɩ pika mɔɔ besia bekegyina nɩ zʋ. Eyi ti wɔ ɔlʋbɔ 520 A.Y.M. nu nɩ, Gyehova zʋ̃manlɩ nkɔmɩhyɛmaa anwɩ̃, Hegayɩ nɩɩ Zakalɩya kɛɛ bɔhɔ́ bɛhyɛ bɛ ɛzɩzɩbɛ. (Heg. 1:1; Zak. 1:1) Kɛmɔ yɛkɔnwʋ yɩ nɩ, ɛzɩzɩbɛhyɛlɛ mɔɔ nkɔmɩhyɛmaa eyimmɔ bɛva bɛmanlɩ bɛ nɩ, mfasʋ kezile zʋ̃ numɔ ɣalɩ. Naasʋ̃ kɛyɛ alʋbɔ 50 mɛda nɩ, Dwuumaa mɔɔ bezia bɛɣalɩ Gyelusalamɩ nɩ be padi golɔlɩ. Ɛzɩla mɔɔ nɩ yɩ nwʋ ɩwʋkwa wɔ Gyehova yɩ mmɛla yɩ ɛhɛlɛlɛ yɩ nu nɩ, ɩzʋ̃ Babilɔnʋ ɩɣalɩ Gyelusalamɩ ɩɣa ɩhyɛlɩ Gyehova yi mmenii ɛzɩzɩbɛ kɛɛ, bɛvá nɔhʋanlɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ belí bɔmʋnlɩ wɔ bɛ ɛbɩlawɔlɛ nu.—Ɛzɩla 7:​1, 6.

Hegayɩ, Zakalɩya, Nɩɩ Ɛzɩla Bɛ Mmɩlɩ Zʋ

Ndwokɔ mɔɔ nwʋmɔ hyinyia mɔɔ izizili wɔ Hegayɩ, Zakalɩya, nɩɩ Ɛzɩla bɛ mmɩlɩ zʋ (alʋbɔ yɩ munwatĩĩ dɩ A.Y.M. nu). 537: Dwuumaa mɔɔ bɔhɔlɩ alɔngɔzʋ̃mɩlɛ nu bɔzʋ̃ Babilɔnʋ bɛyɩlɩ bɔ nwʋ. 520: Nkɔmɩhyɛmaa Hegayɩ nɩɩ Zakalɩya bɛ nɩɩ Yizilayamaa nɩ bɛtɩndɛɛ wɔ Gyelusalamɩ. 515: Gyelusalamɩ asɔlɩ aliyia. 484: Bulombunli Baalɛ Ɛsɩta ɩhɔ Bulombunli Ahazʋwɛlɔsʋ yɩ anyunu wɔ yɩ abulomgua yɩ nwʋ. 468: Ɛzɩla nɩɩ mmenii mɔɔ bɛda awɔnkɔ zʋ botuu ɔhʋanɩ. 455: Gyelusalamɩ banɩ yɩ.

ALƲBƆ YƖ MUNWATĨĨ DƖ A.Y.M. nu

  1. 537: Dwuumaa mɔɔ belili bɔmʋnlɩ bɔzʋ̃ Babilɔnʋ bɛɣalɩ Gyelusalamɩ

  2. 520: Hegayɩ nɩɩ Zakalɩya bɛhyɛlɩ nkɔmɩ wɔ Gyelusalamɩ

  3. 515: Bowieli asɔlɩ pika yɩ gyinalɛ

  4. 484: Zɛzɩsɩ I (Ahazʋwɛlɔsʋ) hyɛlɩ kɛɛ bohũ Dwuumaa nɩ, Ɛsɩta valɩ yɩ nwʋ lelili odwokɔ yi nu.

  5. 468: Ɛzɩla nɩɩ Dwuumaa mɔɔ bɛha nɩ boduli bɔhɔlɩ Gyelusalamɩ

  6. 455: Bowieli Gyelusalamɩ banɩ yɩ gyinalɛ

3. Mɩnla ndwokɔɣizialɛ yɛ yɛbazunzu nwʋmɔ a? (Ɛɣɛlɛwulɛ 22:19)

3 Kɛmɔ Hegayɩ nɩɩ Zakalɩya bɔ nkɔmɩhyɛ yɩ wʋwalɩ Nyamɩnlɩ mmenii wɔ ɔwɔkɩ ma bɛvalɩ bɔ nwʋ bedianlɩ Gyehova zʋ wɔ mmɩlɩ mɔ nɩ beyiyiaa odwodwudiyialɛ nɩ, ɩkɔhʋla ɩkɔwʋwa amɩyɛ sʋ̃ ma yekenyia anwʋlazʋ wɔ Gyehova nu kɛɛ ɩkɔwʋwa yɛ ɩávalɩ nwʋmɔ ndwokɔzɩzɩbɛ bela mɔɔ yekeyiyia nɩ. (Kɩnga Ɛɣɛlɛwulɛ 22:19.) Mmɩlɩ mɔ yesunzuu Nyamɩnlɩ yi odwokɔ mɔɔ Hegayɩ nɩɩ Zakalɩya hanlɩ hileli mmenii yi, nɩɩ Ɛzɩla yi ndianwʋ yɩ nwʋ nɩ, ɩkɔwʋwa yɛ ma yekenyia ndwokɔɣizialɛ eyimmɔ nwʋ munwalɩyɛ: Ndwokɔzɩzɩbɛ mɔɔ Dwuumaa nɩ yiyialɩ nɩ, kɛ ɩhanlɩ bɛ izeli a? Sɛ yeyiyiaa ndwokɔzɩzɩbɛ po a, mɩnla ti mɔɔ ɩsɛ kɛɛ yɛkɔ zʋlɔ yɛfa Nyamɩnlɩ yɩ apɛdɩ yedi bɔmʋnlɩ wɔ yɛ ɛbɩlawɔlɛ nu a? Na kɛ ɩkɛyɛ na yeanyia dedi kezile wɔ Gyehova nu mmɩlɩ mɔ yeyiyiaa nddwokɔzɩzɩbɛ nɩ a?

KEZIMƆ NDWOKƆZƖZƖBƐ MƆƆ DWUUMAA NƖ YIYIALƖ NƖ MANLƖ BƐ PADI GOLƆLƖ

4-5. Ɩkɛyɛ kɛɛ mɩnla yɛ ɩmanlɩ Dwuumaa nɩ bɛ padi golɔlɩ wɔ asɔlɩ pika egyima yɩ nwʋ a?

4 Mmɩlɩ mɔ Dwuumaa nɩ zialɩ ɣalɩ Gyelusalamɩ nɩ, nɩ egyima sʋ̃maa wɔ kɛnɩ mɔɔ ɩsɛ kɛɛ bɛyɛ. Ndɛndɛ la, begyinanlɩ Gyehova yɩ afɔlɩbukulo yi na bɔdʋlɩ asɔlɩ pika nɩ yɩ fapɩmɩ ebiyekʋ̃. (Ɛzɩ. 3:​1-3, 10) Naasʋ̃ ɩákyɛ yɛ bɛ padi golɔlɩ a. Mɩnla ti a? Iluwakɛɛ sɛ nɩ asɔlɩ pika egyima yɩ la ahanlɩ a, nɩ ɩsɛ kɛɛ bɛzabɛ sʋ̃ bekyina nniyia bɔbʋwa nu, bɛyɛ egyini na beanyia alɩyɛ bɛama bo mmusunwa. (Ɛzɩ. 2:​68, 70) Akʋ̃ sʋ̃, bɛ adamvʋlɔ dwodwuli diyialɩ bɛ na bɛvalɩ be ti zʋ apamɩ kɛɛ bɛkɛma bekeyiaki asɔlɩ pika yɩ gyinalɛ.—Ɛzɩ. 4:​1-5.

5 Dwuumaa mɔɔ bɔzʋ̃ Babilɔnʋ bɛɣalɩ nɩ, ozukuasɛmɩ nu anwʋkyɩlɩ nɩɩ nninyeni mɔɔ ɩáhɔ bʋwɔ wɔ Pɛhyɩyɩa Bulombunli Manlɩ yi nu nɩ manlɩ bɔ nwʋ hyɩlɩlɩ bɛ. Nɩ bɛ azɩlɛ yɩ ɩɣa ili Pɛhyɩyɩamaa bɛ sa nu. Mmɩlɩ mɔ Pɛhyɩyɩa Bulombunli Sayɩlɔsʋ wuli wɔ ɔlʋbɔ 530 A.Y.M. nu nɩ, Kambayɩsɩsɩ mɔɔ ɩɣa ilili yɩ dɩyɛ nɩ, ɩ nɩɩ yɩ azogyiamaa wɔlɩ be ti nu kɛɛ bɛ nɩɩ Igyibitimaa kɔhʋ̃. Mmɩlɩ mɔ bɔkɔɔ Igyibiti nɩ, ɩkɛyɛ kɛɛ ɩ nɩɩ yɩ azogyiamaa nɩ luwalɩ Gyelusalamɩ na bɛhyɛlɩ Yizilayamaa nɩ kɛɛ, bɛmá nzulo, alɩyɛ, nɩɩ dɩka mɔɔ bɛkɛla bɛ, na eyi manlɩ nninyeni nu yɛlɩ sɩ manlɩ Yizilayamaa nɩ. Mmɩlɩ mɔ Bulombunli Dalɩyɔsʋ I wɔlɩ yɩ tʋ kɛɛ idii tumi nɩ, nɩ ndwokɔzɩzɩbɛ sʋ̃maa wɔ kɛnɩ daada. Kɛ ndianwʋ nɩ, nɩ nninyeni ɩáhɔ bʋwɔ wɔ Pɛhyɩyɩa Bulombunli Manlɩ yi nu na mmenii sʋ̃ tɩ atunwa. Pɩlazunɛ bela íni nwʋmɔ kɛɛ, eyi munwala manlɩ ɩyɛlɩ sɩ kɛɛ Dwuumaa mɔɔ bezia bɔhɔ Gyelusalamɩ nɩ kehila bo mmusunwa. Iluwa ndwokɔzɩzɩbɛ eyimmɔ ti, Dwuumaa nɩ be dɩlɩ nɣanlɩ kɛɛ, ɩ́dɩ mmɩlɩ mɔ ɩfata kɛɛ bekezia bekegyina Gyehova yɩ asɔlɩ pika yɩ.—Heg. 1:2.

6. Kɛmɔ Zakalɩya 4:​6, 7 kile nɩ, mɩnla ndwokɔzɩzɩbɛ fʋlɔ yɛ Dwuuma nɩ yiyialɩ a, na mɩnla ɛzɩzɩbɛhyɛlɛ yɛ Zakalɩya ɩva ɩmanlɩ bɛ a?

6 Kɩnga Zakalɩya 4:​6, 7. Sɛ ozukuasɛmɩ nu anwʋkyɩlɩ nɩɩ manlɩwulɛndwokɔ mɔɔ nɩ ɩáhɔ bʋwɔ nɩ la ahanlɩ a, Dwuumaa nɩ yiyialɩ odwodwudiyialɛ sʋ̃. Wɔ ɔlʋbɔ 522 A.Y.M. nu nɩ, bɛ adamvʋlɔ manlɩ Pɛhyɩyɩa bulombunli yi valɩ yɩ sa dianlɩ Gyehova yɩ asɔlɩ pika mɔɔ besia bekegyina nɩ zʋ. Naasʋ̃ Zakalɩya hyɛlɩ Dwuumaa nɩ ɛzɩzɩbɛ kɛɛ, ɩávalɩ nwʋmɔ ndwokɔzɩzɩbɛ mɔɔ beyiyiaa nɩ, Gyehova kɛva yi sunzuma yɩ kɔwʋwa bɛ ma bɔkɔhɔ zʋlɔ bɛkɛyɛ egyima yɩ. Wɔ ɔlʋbɔ 520 A.Y.M. nu nɩ, Bulombunli Dalɩyɔsʋ manlɩ ɔhʋanɩ bɛ kɛɛ bɔdʋwá asɔlɩ pika yɩ gyinalɛ zʋ, na ɩvalɩ ozukua po ɩwʋwalɩ. Akʋ̃ sʋ̃, ɩhyɛlɩ amɩladʋ mɔɔ bɔwɔ mansini yi nu nɩ kɛɛ bɔwʋwá bɛ.—Ɛzɩ. 6:​1, 6-10.

7. Mmɩlɩ mɔ Dwuumaa nɩ bɛvalɩ Gyehova yɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ belili bɔmʋnlɩ wɔ bɛ ɛbɩlawɔlɛ nu nɩ, mɩnla nyilalɛ yɛ benyianlɩ a?

7 Gyehova luwalɩ Hegayɩ nɩɩ Zakalɩya zʋ wɔlɩ yi mmenii anʋhʋba kɛɛ, sɛ bɛfa yɩ asɔlɩ pika yɩ gyinalɛ bedi bɔmʋnlɩ wɔ bɛ ɛbɩlawɔlɛ nu a, ɩkɔwʋwa bɛ. (Heg. 1:​8, 13, 14; Zak. 1:​3, 16) Ɛzɩzɩbɛhyɛlɛ mɔɔ nkɔmɩhyɛmaa nɩ va manlɩ Dwuumaa yɩ nɩ, ɩmanlɩ bezia bɔwɔlɩ asɔlɩ pika yɩ gyinalɛ tʋ wɔ ɔlʋbɔ 520 A.Y.M. nu na iátwu alʋbɔ anlu yɛ bowieli a. Ɩwɔ numɔ kɛɛ nɩ beyiyiaa ndwokɔzɩzɩbɛ dɩyɛ, naasʋ̃ mmɩlɩ mɔ bɛvalɩ Gyehova yi egyima belili bɔmʋnlɩ nɩ, ɩwʋwalɩ bɛ ma bɛ sa hanlɩ bɔ nnwʋnlamɩ ɔfʋã nu ahyinyiadɩ na beɣikeli Gyehova sʋ̃. Eyi manlɩ bɛvalɩ anyɩnlɩlelɛ bɔzʋ̃mɩnlɩ Gyehova.—Ɛzɩ. 6:​14-16, 22.

FA WƲ ADWƖNƖ SIYE NYAMƖNLƖ YƖ APƐDƖYƐLƐ ZƲ

8. Mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ odwokɔ mɔɔ ɩwɔ Hegayɩ 2:4 nɩ kɔwʋwa yɛ ma yɛkɛva yɛ adwɩnɩ yekeziye Nyamɩnlɩ yɩ apɛdɩyɛlɛ zʋ a? (Kila azɩkɛnɩ odwokɔ yɩ sʋ̃.)

8 Iluwakɛɛ anwʋhyɩlɩyɛ kezile nɩ iɣike paa nɩ ti, ɩsɛ kɛɛ yɛkakɛ ahyɛdɩ mɔɔ mɛyɩ yɛ lɛ kɛɛ, ɩsɛ kɛɛ yɛyɛ odwokɔbahanlɛ egyima yɩ. (Mk. 13:10) Naasʋ̃, sɛ yeyiyiaa ozukuasɛmɩ nu anwʋkyɩlɩ anzɛnyɩɩ odwodwudiyialɛ a, ebiye a ɩkɛyɛ sɩ kɛɛ yɛkɛva yɛ adwɩnɩ yekeziye dasɩlɛlilɛ egyima yɩ zʋ. Mɩnla yɛ ɩkɔwʋwa yɛ ma yɛkɛva Bulombunlililɛ yɩ yekeli bɔmʋnlɩ wɔ yɛ ɛbɩlawɔlɛ nu a? Ɩsɛ kɛɛ yenyia anwʋlazʋ kɛɛ “asafʋ Gyehova”b kɩnla yɛ nwʋ. Ɩkɔwʋwa yɛ ma yɛkɛva Bulombunlililɛ yɩ yekeli bɔmʋnlɩ wɔ yɛ ɛbɩlawɔlɛ nu. Meti íni kɛɛ yɛma ye kunlu tu kʋlaa.—Kɩnga Hegayɩ 2:4.

9-10. Mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ agyiahʋnlɩmaa be nwʋnlɩ kɛɛ Gyisɛsɩ yi odwokɔ mɔɔ ɩwɔ Matiyu 6:33 nɩ dɩ nɔhʋanlɛ a?

9 Bɛmá yehila Oleg nɩɩ Irina,c agyiahʋnlɩmaa be mɔɔ bɛdɩ ɔhʋanɩbukolɛmaa be ndianwʋ yɩ. Mmɩlɩ mɔ boduli bɔhɔlɩ dɩka fʋlɔ kɛɛ bɔkɔwʋwa asafʋ be nɩ, ɩákyɛ yɛ bo ozukua munwala zanlɩ a, iluwakɛɛ nɩ manlɩ mɔɔ bɛda numɔ nɩ yi ozukuasɛmɩ yɛ basaa zɛ. Ɩwɔ numɔ kɛɛ bɛányia egyima baaba bela bɛyɛ kɛyɛ ɔlʋbɔ ɔkʋ̃ dɩyɛ, naasʋ̃ Gyehova wʋwalɩ bɛ, nɩ ɩyɛ sʋ̃ a mmeliyema yɩ bʋwa bɛ. Mɩnla yɛ ɩwʋwalɩ bɛ ma begyinanlɩ ndwokɔzɩzɩbɛ eyimmɔ munwa a? Oleg mɔɔ ahyɛasɩ yɩ nɩ adwɩnɩndwɩnɩ hyɛ yɩ zʋ nɩ hanlɩ kɛɛ, “Dasɩlɛlilɛ egyima yɩ mɔɔ yɛvalɩ yɛ nwʋ munwala yewulalɩ numɔ nɩ, ɩwʋwalɩ yɛ ma yɛvalɩ yɛ adwɩnɩ yeziyeli mɔɔ nwʋmɔ hyinyia wɔ ɛbɩlawɔlɛ nu nɩ zʋ.” Mmɩlɩ mɔ ɩ nɩɩ yɩ yɩ bɛpɩbɛɛ egyima munwala nɩ, bɛátindiã dasɩlɛlilɛ egyima yɩ azɩ.

10 Eɣile ɔkʋ̃ be mɔɔ bɔzʋ̃ dasɩlɛlilɛ bɛɣalɩ awudo nɩ, bɛhã behileli bɛ kɛɛ bɔ ɔhɔnwʋ be idua ɔhʋanɩ kɛyɛ kilomita 160 (mayɛlɩ 100) ɩva alɩyɛ baagɩ anwɩ̃ ɩɣɩlɛ bɛ. Oleg hanlɩ kɛɛ: “Ɔzɔ eɣile yi, yɛnwʋnlɩ kɛɛ Gyehova dwɩnɩ yɛ nwʋ baaba, na mmeliyema yɩ sʋ̃ dwɩnɩ yɛ nwʋ. Sɛ yɛtɩ nɣanlɩ kɛɛ yɛ anyɩnlɩlazʋ ɩzã po a, yede yedi kɛɛ Gyehova iléyiaki yɩ asʋ̃mɩvʋlɔ kyɩ̃.”—Mt. 6:33.

11. Sɛ yɛfa yɛ adwɩnɩ yesiye Nyamɩnlɩ yɩ apɛdɩyɛlɛ zʋ a, mɩnla yɛ yekenyia a?

11 Gyehova pɛ kɛɛ yɛfa yɛ adwɩnɩ yesiye dasɩlɛlilɛ egyima yɩ mɔɔ ide mmenii nnwʋanlɩ nɩ zʋ. Kɛmɔ yɛnwʋnlɩ yɩ wɔ nkyɩkyɛmɩ 7 yɩ nu nɩ, Hegayɩ hyɛlɩ Gyehova yi mmenii ɛzɩzɩbɛ kɛɛ beziá bɔwɔ asɔlɩ pika yɩ gyinalɛ yɩ tʋ. Gyehova wɔlɩ anʋhʋba kɛɛ sɛ bɛyɛ zɔ a, ikeyila bɛ. (Heg. 2:​18, 19) Amɩyɛ sʋ̃, sa yɛkʋla yenyia anwʋlazʋ kɛɛ sɛ yɛbɔ mmɔdɩnɩ yɛfa egyima mɔɔ Gyehova ɩva iwula yɛ sa nɩ yedi bɔmʋnlɩ wɔ yɛ ɛbɩlawɔlɛ nu a, ikeyila yɛ.

KEZIMƆ YEKENYIA GYEHOVA NU ANWƲLAZƲ

12. Mɩnla ti mɔɔ nɩ Ɛzɩla nɩɩ yi mmenii yi hyinyia dedi kezile a?

12 Wɔ ɔlʋbɔ 468 A.Y.M. nu mɔɔ Dwuumaa mɔɔ bɛha wɔ Babilɔnʋ bɛbaa Gyelusalamɩ nɩ, nɩ Ɛzɩla kɩnla bɔ nwʋ. Nɩ ihyinyia dedi paa na Ɛzɩla nɩɩ yi mmenii yi bɛahʋla bɛadu ɔhʋanɩ eyi. Nɩ ɔhʋanɩ mɔɔ bokoluwa zʋlɔ nɩ zʋ yɛ ɛyɛlɛ. Na iluwakɛɛ nɩ bɛlɛ goodu nɩɩ dwɛtɛ sʋ̃maa mɔɔ bɛlɛ bɔkɔwʋwa asɔlɩ pika egyima nɩ bɔkɔɔ ti, nɩ nwulomaa kɔhʋla kɔdʋ kɛhyɛ bɔ zʋ. (Ɛzɩ. 7:​12-16; 8:31) Akʋ̃ sʋ̃, bɛɣa bɔnwʋnlɩ kɛɛ Gyelusalamɩ twonwa yɩ íni banɩwɔlɛ bela. Nɩ twonwa yɩ nu mmenii bɛha ɛgyɩkɩ̃ɩ̃ be, na twonwa yɩ anyɩkɛ nɩɩ yɩ banɩ sʋ̃ ɩzɩkɛ mɔɔ nɩ ihyinyia kɛɛ bɛyɛ yɩ bʋwɔ. Kezimɔ Ɛzɩla nyianlɩ Gyehova nu anwʋlazʋ nɩ, mɩnla yɛ yɛkɔhʋla yekozuma wɔ yɩ ɛkɛnɩ a?

13. Kɛ ɩyɛlɩ mɔɔ Ɛzɩla nyianlɩ anwʋlazʋ wɔ Gyehova nu a? (Kila azɩkɛnɩ odwokɔ yɩ sʋ̃.)

13 Ɛzɩla nwʋnlɩ kezimɔ Gyehova wʋwalɩ yi mmenii wɔ bɛ anwʋhyɩlɩyɛ mmɩlɩ nu. Wɔ ɔlʋbɔ 484 A.Y.M. nu nɩ, ɩkɛyɛ kɛɛ nɩ Ɛzɩla da Babilɔnʋ mmɩlɩ mɔ Bulombunli Ahazʋwɛlɔsʋ hyɛlɩ kɛɛ bohú Dwuumaa mɔɔ bɔwɔ Pɛhyɩyɩa Bulombunli Manlɩ yi nu munwatĩĩ nɩ. (Ɛs. 3:​7, 13-15) Meti nɩ Ɛzɩla yɩ nnwʋanlɩ la asianɩ nu! Mmɩlɩ mɔ Dwuumaa nɩ dɩlɩ ɔzɔ odwokɔ yɩ nɩ, bɛ ɛɣɛɛlɛ wɔlɩ nkʋ̃ʋ̃ ma nɩ bɛáli alɩyɛ na bozunli bɔvʋlɔlɩ Gyehova kɛɛ ɩwʋwá bɛ. (Ɛs. 4:3) Mɔwʋ kila kezimɔ Ɛzɩla nɩɩ yi mmenii yi dɩlɩ nɣanlɩ mmɩlɩ mɔ bohunli bɛzabɛ mɔɔ nɩ bɛyɛ bɛ adwɩnɩ kɛɛ bokohũ Dwuumaa yɩ nɩ! (Ɛs. 9:​1, 2) Mɔɔ izili wɔ ɔzɔ mmɩlɩ yɩ nɩ, ɩkɛyɛ kɛɛ ɩmanlɩ Ɛzɩla nyianlɩ anwʋlazʋ kɛɛ sɛ beyiyia ndwokɔzɩzɩbɛ eɣile be a, Gyehova kɔwɔ yi mmenii nwʋ banɩ.d

14. Kezimɔ Gyehova wʋwalɩ eliyema baalɛ be wɔ yɩ anwʋhyɩlɩyɛ mmɩlɩ nu nɩ, mɩnla yɛ izumanlɩ wɔ nu a?

14 Sɛ yɛnwʋ kezimɔ Gyehova bʋwa yɛ nnɛ wɔ yɛ anwʋhyɩlɩyɛ mmɩlɩ nu a, ɩkɛma yekenyia anwʋlazʋ kezile kɛɛ ɩkɔwʋwa yɛ wɔ eɣile be sʋ̃. Bɛmá yehila Anastasia mɔɔ ɩda Eastern Europe yi ndianwʋ yɩ. Mɔɔ ɩkɛyɛ na iákyina ɔfʋã bela wɔ manlɩwulɛndwokɔ nu nɩ, nɩ ɩsɛ kɛɛ iyiaki yi egyima. Ɩhanlɩ kɛɛ: “Mʋ nwʋ ozukua munwala zanlɩ, nɩ eyi be ɩlɔ́tʋlɩ mɩ kyɩ̃.” Akʋ̃ ɩdʋwalɩ zʋlɔ kɛɛ: “Mʋwɔlɩ Gyehova mpayɩ na ɩwʋwalɩ mɩ paa. Sɛ ɩba yɩ kɛɛ mi egyima fi mɩ sa dɔkʋ̃ a, mu kunlu ilótu. Sɛ nnɛ mʋ sʋlɔ Ɛzɩlɛ yɩ kila mɩ a, mizi kɛɛ eɣile be sʋ̃ ikehila mɩ.”

15. Mɩnla yɛ ɩwʋwalɩ Ɛzɩla ma ɩhɔlɩ zʋlɔ inyianlɩ Gyehova nu anwʋlazʋ a? (Ɛzɩla 7:​27, 28)

15 Ɛzɩla nwʋnlɩ Gyehova yɩ sa wɔ yɩ ɛbɩlawɔlɛ nu. Mmɩlɩ mɔ Ɛzɩla ɩdwɩnɩndwɩnɩnlɩ kezimɔ Gyehova wʋwalɩ yɩ mmɩlɩ be nwʋ nɩ, ɩwʋwalɩ yɩ ma ɩhɔlɩ zʋlɔ inyianlɩ Gyehova nu anwʋlazʋ. Bɛmá yehila odwokɔ mɔɔ ise “Gyehova mɩ Nyamɩnlɩ yɩ sa wɔ mʋ zʋ nɩ.” (Kɩnga Ɛzɩla 7:​27, 28.) Ɛzɩla valɩ ndwokɔ mɔɔ ɩdɩdɩ zɔ ilili egyima mbɔmɩ ahyiã wɔ buuku mɔɔ yɩzayɩ ɩhɛlɛlɩ nɩ nu.—Ɛzɩ. 7:​6, 9; 8:​18, 22, 31.

Mɩnla bʋwabɩlɛ azʋlɔtʋ nu yɛ yɛkɔhʋla yɛkɔnwʋ Nyamɩnlɩ yɩ sa wɔ yɛ ɛbɩlawɔlɛ nu a? (Kila nkyɩkyɛmi 16)e

16. Mɩnla bʋwabɩlɛ azʋlɔtʋ nu yɛ yɛkɔnwʋ Gyehova yɩ sa wɔ yɛ ɛbɩlawɔlɛ nu a? (Kila mfonyini yi sʋ̃.)

16 Sɛ yeyiyiaa ndwokɔzɩzɩbɛ be a, Gyehova kɔhʋla kɔwʋwa yɛ ma yekegyina yi munwa. Kɛ ndianwʋ nɩ, sɛ yetu agyiakɛ yɛkɔ yebizia ɔhʋanɩ wɔ ye egyima diibenyia kɛnɩ kɛɛ ɩmá ɔhʋanɩ yɛ ma yɛhɔ ayiyialɩyɛ anzɛnyɩɩ dɩyɛzumanlɛ a, yɛkɔnwʋ Gyehova yɩ sa wɔ yɛ ɛbɩlawɔlɛ nu. Na mɔɔ ɩzʋ̃ numɔ ɩkɛɣa nɩ kɛyɛ yɛ nnwʋánlɩ. Eyi kɛma anwʋlazʋ mɔɔ yɛwɔ wɔ Gyehova nu nɩ kɛyɛ kezi.

Ɛzɩla nɩɩ Yizilayamaa be bogua asɔlɩ pika yɩ nu kɛnɩ bosũũ. Hyɛkanaya ɩbʋwaa Ɛzɩla ma ikodwodwu.

Ɛzɩla ɩlɛ ozunɛ ɩbɔɔ mpayɩ wɔ asɔlɩ pika yi nu kɛnɩ, na idii yi mmenii bɛ tanɩ nwʋ ɛyɛkɛ. Ɔlɔmɩ yɩ sʋ̃ bosũũ. Akʋ̃ Hyɛkanaya ɩhyɛɛ Ɛzɩla ɛzɩzɩbɛ kɛɛ: ‘Anyɩnlɩlazʋ lanwʋ la wɔ kɛnɩ ma Yizilaya. Yɛkɩnla wʋ nwʋ.’​—Ɛzɩ. 10:​2, 4 (Kila nkyɩkyɛmi 17)

17. Mmɩlɩ mɔ nɩ Ɛzɩla iyiyiaa ndwokɔzɩzɩbɛ nɩ, mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ ihileli kɛɛ ɩkã yɩ nwʋ azɩ a? (Kila Ɔwɩɛnɩlɛ Aɣanɩ yɩ anyunu mfonyini yi.)

17 Ɛzɩla ɩzʋ̃ kãnwʋazɩ nu ɩbɩbɛlɩ Gyehova yɩ mmʋwalɩyɛ. Sɛ nɩ adwɩnɩndwɩnɩ hyɛ Ɛzɩla zʋ iluwa egyima mɔɔ iwula yɩ sa nɩ ti a, nɩ ɩzʋ̃ kãnwʋazɩ nu ɩbɔ Gyehova mpayɩ. (Ɛzɩ. 8:​21-23; 9:​3-5) Kezimɔ Ɛzɩla yɛlɩ yɩ dɩyɛ nɩ, ɩmanlɩ mmenii mvʋlɔ wʋwalɩ yɩ na bozumazumanlɩ yi dedi. (Ɛzɩ. 10:​1-4) Sɛ kezimɔ yekehila ye mmusunwa na yɛawɔ bɔ nwʋ banɩ nwʋ adwɩnɩndwɩnɩ ba da yɛ zʋ a, ɩsɛ kɛɛ yɛfa anwʋlazʋ yɛbɔ Gyehova mpayɩ.

18. Mɩnla yɛ ɩkɔwʋwa yɛ ma anwʋlazʋ mɔɔ yɛwɔ wɔ Gyehova nu nɩ kɛyɛ kezi a?

18 Sɛ yɛzʋ̃ kãnwʋazɩ nu yɛpɩbɛ Gyehova yɩ mmʋwalɩyɛ na yɛma ye mmeliyema bʋwa yɛ a, ɩkɛma anwʋlazʋ mɔɔ yɛwɔ wɔ Nyamɩnlɩ nu nɩ kɛyɛ kezi. Erika dɩ enlilɛ mɔɔ ɩlɛ nnwuakula asã, nɩ ɩwɔ anwʋlazʋ kɛɛ ɩávalɩ nwʋmɔ ndwokɔzɩzɩbɛ mɔɔ ikeyiyia nɩ Gyehova kɔwʋwa yɩ. Wɔ mmɩlɩ sikalɛ be nu nɩ, ɩɣa mɔɔ nɩ ɩbawʋ yɩ nɩɩ yi hũ mɔɔ nɩ ɩdɔ yɩ nɩ wuli. Ɩkãã yɩ bʋwabɩlɛ yɩ nwʋ odwokɔ nɩ, ɩhanlɩ kɛɛ: “Yézi kezimɔ Gyehova kɔwʋwa yɛ wɔ eɣile be. Naasʋ̃, sa ɩkʋla ɩbʋwa wʋ wɔ ɔhʋanɩ mɔɔ wʋ anyɩ ɩála zʋ kʋlaa. Mɩɣa mʋnwʋ kɛɛ Gyehova luwalɩ mʋ ɔhɔnwʋmmɔ bɛ nyɛlɩyɛ nɩɩ bo munwa ndwokɔ zʋ iwuwalɩ mɩ mpayɩwɔlɛ. Sɛ mɩkã mɩ ɔhawʋ mikile mʋ ɔhɔnwʋmmɔ a, ɩma ɩyɛ mɛlɛkɛ kɛɛ bɔkɔwʋwa mɩ.”

KƆ ZƲLƆ NYIA GYEHOVA NU ANWƲLAZƲ KƆBƲMƖ AWIELƖYƐ

19-20. Mɩnla yɛ yesuma wɔ Dwuumaa mɔɔ bɛákʋla besia bɔkɔ Gyelusalamɩ nɩ bɛ kɛ a?

19 Sa yɛkʋla yesuma debe wɔ Dwuumaa mɔɔ bɛákʋla besia bɔkɔ Gyelusalamɩ nɩ bɛ kɛnɩ. Nɩ bo nu be wɔ kɛnɩ mɔɔ iluwa ebaniyɛlɛ, adimakɛlɛ, anzɛnyɩɩ abusunwa nu asɛdɩ ti bɛákʋla besia. Mɛyɩ po nɩ, bɔzʋ̃ bɛ pɛ nu bɛvalɩ bɔ nnwʋnlamɩ ɔfʋã nu nninyeni bɔwʋwalɩ bɛzabɛ mɔɔ nɩ besiaa bɔkɔhɔ nɩ. (Ɛzɩ. 1:​5, 6) Alʋbɔ 19 mɛda po nɩ, ɩkɛyɛ kɛɛ nɩ bɛzabɛ mɔɔ bɛhalɩ Babilɔnʋ nɩ bɛlanwʋ la bɛfa bɛ akyɛdɩ bɔkɔ Gyelusalamɩ.—Zak. 6:10.

20 Sɛ yɛtɩ nɣanlɩ kɛɛ yɛáhʋla yɛyɛ sʋ̃maa wɔ Gyehova ɔzʋ̃mɩnlɛ nu kɛmɔ yɛpɛ po a, sa yɛkʋla yenyia anwʋlazʋ kɛɛ mɔɔ yɛzʋ̃ yɛ ahʋnlɩnɩ nu yɛyɛ bela nɩ yɩ anyɩ sɔ yɩ. Kɛ ɩyɛ mɔɔ yɛnwʋ yɩ a? Wɔ Zakalɩya yɩ mmɩlɩ zʋ nɩ, Gyehova hanlɩ hileli yɩ nkɔmɩhyɛnii yi kɛɛ bɛvá goodu nɩɩ dwɛtɛ mɔɔ Dwuumaa mɔɔ bɔwɔ Babilɔnʋ bɛva bɛɣalɩ nɩ be bɛyɛ́ kyɛbɛ. (Zak. 6:11) Nɩ “kyɛbɛ kezile” eyi kɛma ‘bɛkɛhakɛ’ fʋtʋlɔ mɔɔ bɔzʋ̃ bɛ ahʋnlɩnɩ nu bɛyɩlɩ nɩ. (Zak. 6:14) Sa yɛkʋla yenyia anwʋlazʋ kɛɛ Gyehova yɩ ɛɣɛɛlɛ iléfi mmɔdɩnɩ mɔɔ yɛzʋ̃ yɛ ahʋnlɩnɩ nu yɛwɔlɩ wɔ yɩ ɔzʋ̃mɩnlɛ nu mmɩlɩ mɔ nɩ yeyiyiaa ndwokɔzɩzɩbɛ nɩ.—Hib. 6:10.

21. Mɩnla yɛ ɩkɔwʋwa yɛ ma yekenyia Gyehova nu anwʋlazʋ ɩávalɩ nwʋmɔ mɔɔ ikezi wɔ eɣile be nɩ a?

21 Pɩlazunɛ bela íni nwʋmɔ kɛɛ yɛkɔhɔ zʋ yekeyiyia ndwokɔzɩzɩbɛ wɔ eɣile mɔɔ ili aɣinzi nɩ nu, na nninyeni po kɔhʋla kele salɛ nu eɣile be. (2 Tim. 3:​1, 13) Naasʋ̃, íni kɛɛ yɛma nninyeni hyɛ yɛ zʋ. Kakɛ Gyehova yi odwokɔ mɔɔ ɩhã ihileli yi mmenii wɔ Hegayɩ yɩ mmɩlɩ zʋ nɩ, ɩhanlɩ kɛɛ: ‘Mɩkɩnla wʋ nwʋ. Áma wu kunlu tu.’ (Heg. 2:​4, 5) Amɩyɛ sʋ̃, sa yɛkʋla yenyia anwʋlazʋ kɛɛ sɛ yɛbɔ mmɔdɩnɩ yɛyɛ Gyehova yɩ apɛdɩ a, ɩkɔwʋwa yɛ. Sɛ yɛfa ozumalɛdɩyɛ mɔɔ ɩwɔ Hegayɩ nɩɩ Zakalɩya nkɔmɩhyɛ yɩ nu nɩɩ Ɛzɩla yi ndianwʋ yɩ yɛyɛ egyima a, sa ɩma yɛkɔ zʋ yenyia Gyehova nu anwʋlazʋ ɩávalɩ nwʋmɔ ndwokɔzɩzɩbɛ bela mɔɔ yekeyiyia wɔ eɣile be nɩ.

KƐ OKOWUWA EKEZE A?

  • Sɛ yeyiyiaa ndwokɔzɩzɩbɛ be a, mɩnla ɔhʋanɩ zʋ yɛ ɩkɔhʋla kɛhã yɛ ɔzʋ̃mɩnlɛ a?

  • Mɩnla ti mɔɔ ɩsɛ kɛɛ yɛfa yɛ adwɩnɩ yesiye Nyamɩnlɩ yɩ apɛdɩyɛlɛ zʋ mmɩlɩ mɔ yeyiyiaa ndwokɔzɩzɩbɛ nɩ a?

  • Kɛ ɩkɛyɛ na yeanyia Gyehova nu anwʋlazʋ wɔ mmɩlɩ mɔ yeyiyiaa ndwokɔzɩzɩbɛ nɩ a?

NDWOMI 122 Begyiná Pindinyii, Máma Behimahima!

a Dɩyɛzumanlɛ eyi kɔwʋwa yɛ ma yɛkɛhyɛ anwʋlazʋ mɔɔ yɛwɔ wɔ Gyehova nu nɩ ɛzɩzɩbɛ mmɩlɩ mɔ yeyiyiaa ozukuasɛmɩ nu anwʋkyɩlɩ, nninyeni ɩáhɔ bʋwɔ wɔ manlɩwulɛndwokɔ nu, anzɛnyɩɩ botwodwuu betiyiaa yɛ wɔ ye odwokɔbahanlɛ egyima yɩ nu nɩ.

b Odwokɔ “asafʋ Gyehova” findeli Hegayɩ buuku yi nu mbɔmɩ 14. Nɩ eyi ɩkɛhakɛ Dwuumaa yɩ nɩɩ yɛzayɛ munwala kɛɛ Gyehova wɔ tumi kezile na idi awɔvʋlɔ abʋmɩ abʋmɩ sʋ̃maa bɔ zʋ.—Ndw. 103:​20, 21.

c Bɛzɩnza anlima yɩ be.

d Nɩ Ɛzɩla yɩ nwʋ ɩwʋkwa wɔ Gyehova yɩ mmɛla yɩ ɛhɛlɛlɛ nu. Eyi wʋwalɩ yɩ ma inyianlɩ anwʋlazʋ kezile wɔ Gyehova yɩ nkɔmɩhyɛ nu ansaana ɩkɔɔ Gyelusalamɩ.—2 Mm. 36:​22, 23; Ɛzɩ. 7:​6, 9, 10; Gyɛ. 29:14.

[Azɩkɛnɩ odwokɔ]

e MFONYINI NWƲ NDWOKƆ: Eliyema be isiãã ɔhʋanɩ wɔ yi egyima diibenyia kɛnɩ na ɩahɔ ayiyialɩyɛ naasʋ̃ ise ɩlɛ́yɛ. Ɩbɔɔ mpayɩ ɩkɛbɩbɛ ɔhʋanɩhilelɛ na iazia ɩahɔ yi egyima diibenyia yɩ kɛnɩ. Ɩva ayiyialɩyɛ yɩ salɛdʋlɛ kɛlɛta yɩ ɩma yi egyima diibenyi na ikilehile kezimɔ Bayɩbʋlʋ yɩ bʋwa mmenii nɩ nu ikehile yi. Egyima yɩ diibenyia nɩ yɩ anyɩ ileli nwʋmɔ na ɩma ɔhʋanɩ yɩ.

    Ahanta Buuku (2015-2025)
    Numá Yɩ
    Kɔ́ Numɔ
    • Aɣɩnda
    • Kyɛ́
    • Yɛ́ nzɩnzanlɩyɛ mɔɔ ɛpɛ yɩ wɔ ɛkɩhyɩ
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Mmɛla Mɔɔ Ɩwɔ Nwʋmɔ
    • Nwʋmɔ Nhyɩhyɛlɩyɛ
    • Nwʋmɔ Nninyeni
    • JW.ORG
    • Kɔ́ Numɔ
    Kyɛ́