Yehꞈ siˬ ba la

Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ guˆ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu lehˇ, ngehˬ˗eu tmˇ˗eu jeˬ neh mˇ mawˇ˗eu deuˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ “sahˬ boꞈ paˇ dmˬ” laꞈ kʼoeˇ boꞈ ahˇ taˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Ngehˬ˗eu tmˇ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ bi mawˇ laˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. Yeˬsuˇ “kʼaˬ meh˗aˬ, nui ma laꞈ kʼoeˇ tiˬ byah ni shaˇ dawˆ taˬ˗euˬ jeˬ ngehˬ doˆ laꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 12:34) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi dehꞈ gʼeh mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ ha geuꞈ maˬ ha geuꞈ˗eu heu naˇ, aˬ dui ngehˬ˗eu tmˇ˗eu jeˬ˗ahˇ iˇ˗eu meh. (Koˆ. 1:26) Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ gaˬ˗eu tiˬ deuˬ na naˇ, dawˬ ngehˬ ngeh yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ ngehˬ˗eu uˬ taꞈ, gʼawˬ shaˬ maˬ gaˬ ni aˬ cawˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu dawˬ ngehˬ˗eu meh. (2 Tiˆ. 3:1-5) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ mawꞈ. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ ngehˬ mawꞈ tmˇ mawꞈ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui bawˬ dzaˬ˗iˇ ngeh hawˇ˗eu tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh naˇ dawˬ zaw˗ehˇ ngehˬ muiˬ nya gaˇ neh, aˬ cawˬ maˬ mawˇ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ naˇ ziˇ toˆ ni ngehˬ nehˬ naˇ tawˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ ngaˇ laˬ?—1 Beˬ. 3:7. w22.04 5 ¶4-5

Miˬyehˇ huiˬ dui dui˗eu Baˬbuˇloˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ, uˬ coeˇ tseˇ kahˬ tsoꞈ˗eu jeˬ zaˬ hawˇ˗eu jeˬ zaˬ yaw haiˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ mˇ˗eu nui ma dawˆ ahˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ neˇ tseuˆ ni gʼeh˗eu haiˬ˗eu jeˬ zaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu aˇ maꞈ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ jaˆ˗eu zahˇ kʼawꞈ deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ ni miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. (Pah. 18:21-24) Gaˇ kawˆ heu naˇ aˬ dui nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ taꞈ˗eu nga? Aˬ dui aˬ dui˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ naˇ, “Aˬda Miˬyehˇ˗euˬ mehˬ shi shawˇ jehˆ ni gʼeh˗awˇ maˇ jawˆ ni gʼeh˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ” ya bi pyeuꞈ meh. (Koˆ. 1:27) Aˬ dui mehˬ bahˬ˗eu jeˬ neh maˬ ehˇ, maˬ tsaˬ˗eu bawˬ˗iˬ deuˬ neh maˬ ehˇ, maˬ muiˬ˗eu dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ neh maˬ ehˇ, Baˬbuˇloˬ meuˬ meuˬ ma nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu zahˇ hawˇ˗eu mah loˬ ja maw lawˬ muˇ neh maˬ ehˇ, maˬ ya bi uˆ lahˇ˗a. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ Baˬbuˇloˬ meuˬ meuˬ ma˗ahˇ laˆ cawˆ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ maˬ bi laˆ cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ, “aˬ yawꞈ jawˇ gaˇ neh doˆ laˇ˗awˬ” lehˇ saˇ tiˇ ya biꞈ˗eu meh.—Pah. 18:4. w22.05 11-14 ¶17; 14 ¶17-18

Aˬ da aˬ ma deuˬ˗oˇ zaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ mehˬ nehˬ˗eu leh jeh˗awˇ, aˬ yawꞈ neh nawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ muiˬ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗eu leh jeh˗awˬ. (Mehˬ. 6:6, 7) Zahˇ tawˬ taˬ˗euˬ maˬ duˇ leˇ˗eu iˇ kahˇ laꞈ kʼoeˇ ya jawˇ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, kʼaˇ yehꞈ laˇ ngeh teu loꞈ˗ehˇ dzawˇ nehˬ˗eu aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Mehˇ nmˇ Ka˗liˇsaꞈ˗tiˬ heu loꞈ˗ehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. “Zaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ kawˆ ja nehˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ jaˆ˗eu miˇ neh, kʼaˇ yehꞈ laˇ ngeh leh jeh˗awˇ dzawˇ nehˬ˗eu ma.” Aˬ dui zaˬ˗euˬ mehˬ shi aˇ maꞈ aˇ muˇ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ ya ja˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, zaˬ deuˬ˗euˬ mehˬ shi aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ jiˇ dawˬ gʼoꞈ maˬ ya doˆ˗a. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ ja naˇ, zaˬ deuˬ caw ba˗eu jeˬ loˬ ngeh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ cawˬ˗iˇ˗eu meh.” Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ nui saˇ oꞈ ni leh jeh. Miˬ zaˬ deuˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ hawˇ˗eu zaˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ miˇ˗a lehˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ya ehˇ nehˬ˗eu meh. Kʼaˬ dzeˇ zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ ngehˬ˗awˇ, zaˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ ngehˬ nya ni caw ba nehˬ. Toˆ˗ehˇ naˇ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ nui saˇ oꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ˗eu yaw awˬ meh.—Koˆ. 3:18. w22.04 18 ¶10-11

Yeˬsuˇ neh Eˇpeˇsu˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ tsaꞈ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ luꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ beh beh laˇ ngeh loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ gaˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ neh uˬ duˬ tahˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ Miˬyehˇ bi ha geuꞈ mawꞈ naˇ, yaw beh loꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ kʼoꞈ laˇ ni ya jahˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ˗a siˬ. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh kamˬ daˬ luꞈ˗eu heu jiˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ jeˬ mˇ˗eu nga lehˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ dui teu˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh mˇ˗eu nga lehˇ jiˇ haw˗eu meh. Teu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu miˇ neh uˬ duˬ tahˬ gaˇ noeˬ tmˬ˗eu miˇ neh meh. (Dawˬ. 16:2; Kuˆ. 12:29, 30) Aˬ dui aˬ myah luꞈ yaw beuˇ beuˇ˗ehˇ ya jawˇ˗eu meh. Saˬdiˇ aˇ muˇ jiˇ gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ paˇ jaˆ˗eu meh. Yaw beh aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh dui dui˗euˬ kʼawꞈ, nymˬ˗mˇ naˇ yaw beh loꞈ˗ehˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ leh jeh˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “noeˬ laˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Pah. 3:1-3) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ngehˇ˗a.—Heˬ. 6:10. w22.05 3-4 ¶6-7

Sawˇlaˬmoˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh gaˇ neh za˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ naˇ “Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Tsoˆ. 5:18, 19) Aˬ yawꞈ dawˬ teu naˇ maˇ diˇ ngeuˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Sawˇlaˬmoˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ jawˇ˗eu gʼaˇ duˬ nymˇ deuˬ tsoˆ˗awˇ, aˬ gaꞈ yaˇ kmˇ hawˇ˗eu aˇ yehˆ yaˇ kmˇ deuˬ jiˇ tsoˆ˗euˬ uˬ taꞈ, lah jiˇ duˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ meuˬ yaw myaˬ meuˬ jiˇ tsoˆ˗euˬ meh. (1 Sahˬ. 9:19; Tsoˆ. 2:4-6) Gaˇ heu naˇ maˬ awˬ˗eu uˬ taꞈ, gʼaˬ doeˇ doeˇ dui dui kʼawꞈ, Sawˇlaˬmoˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ Sawˇlaˬmoˬ maˇ diˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, nui jeˬ jiˇ ya jahˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ shiꞈ kʼoꞈ byah ni ga leˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗euˬ meh. (1 Sahˬ. 6:38; 9:1) Sawˇlaˬmoˬ aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ gaˇ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ heu naˇ, aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ laˬ kʼaˬ kʼaˇ bi cehˇ laˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ ya siˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Dawˬ tawˆ luꞈ kʼoeˇ taˆ uˬ duˬ duˬ leˇ˗eu, ehˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ jeˬ jaˆ˗eu tehꞈ meh. Miˬyehˇ˗ahˇ guˆ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ naˇ haˬ geuꞈ˗awˬ” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh.—Tsoˆ. 12:13. w22.05 22 ¶8

Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ neh nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ gʼawˬ mya kawˆ ahˇ˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ naˇ sahˬ paˬ Maˬnaˇseˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi iˬ baˇ hawˇ˗eu haiˬ˗eu yaw myaˬ jeˬ mˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maˬ ngeuˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li yaw myaˬ gʼaˬ˗ahˇ kʼawꞈ maˬ ngeuˇ˗eu miˬ yehˇ gʼaˇ duˬ lawˇ nehˬ˗euˬ uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ dui dui˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ yuˇ taˬ gaˇ keuˆ ni huiˬ dui dui˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Maˬnaˇseˬ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nui ma pehˇ laˇ ngeh keuˆ ni, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ mehˬ shi aˬ yawꞈ iˬ baˇ mˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (2 Laˬ. 33:2-7) Ehˇ kʼawꞈ Maˬnaˇseˬ yawˬ ha neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˇ diˇ iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ meh. (2 Laˬ. 33:12, 13) Sahˬ paˬ Daˬbiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Daˬbiˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ sehꞈ˗euˬ uˬ taꞈ, huiˬ˗eu iˬ baˇ nui jeˬ jiˇ mˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Daˬbiˇ aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ nui ma cawˆ˗awˇ, maˇ diˇ iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ meh. (2 Saˬ. 12:9, 10, 13, 14) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. w22.06 3-4 ¶7

Aˬ dui˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ aˬ myaw luꞈ bya cehˆ ni bi jaˆ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, yaw awˬ nmˇ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ dawˬ˗eu nui ma maˬ mahˇ ni pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ naˇ aˬ myah luꞈ dehꞈ˗eu jawˇ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ hawˇ˗eu aˬ dui aˇ yamˬ˗ahˇ haw˗eu jeˬ maˬ duˇ leˇ˗a. Aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ myahˇ˗eu lehˇ miˇ˗a lehˇ noeˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ naˇ tiˬ kʼehˬ laˇ kʼehˬ tehꞈ meh. (2 Beˬ. 3:8, 9) Miˬyehˇ naˇ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ˗ehˇ mˇ doˆ shaˇ doˆ laꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui neh noeˬ taˬ˗euˬ aˇ yamˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ deuˬ byah laˇ gaˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ dawˬ ba jawˬ˗ehˇ, aˬ dui˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ bya cehˆ ni jaˆ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (Koˆ. 5:7) Aˬ dui˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ mˇ byah ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ aˬ myah luꞈ yaw gʼoeˇ gʼoeˇ lehˇ ya jawˇ˗eu meh. Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu jah˗eu jeˬ taꞈ dui dui˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ maˇ diˇ jawˇ˗eu lehˇ ya jah˗awˇ aˬ yawꞈ “aˬ yawꞈ˗ahˇ kʼaˇ poˆ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya jah meh.” (Heˬ. 11:1, 6) Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ jah naˇ ngehˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ dawˬ tawˆ luꞈ byah laˇ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah ziꞈ laˇ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ bya cehˆ ni jaˆ nya˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ Jaˇliꞈ ya gui˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ mawˇ nya kʼawꞈ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ nya˗eu meh. Aˬ dui guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ nya meh. Miˬyehˇ aˬ duiˬ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh.—Miˇ. 29:11, 12. w22.10 26-27 ¶11-13

Yawˇbaˆ, naˇ naˇ˗ehˇ kʼaˬ lehˇ lehˇ deh˗ahˇ nuiˇ luꞈ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ noeˬ mawˇ haw sheˇ. (Baˆ. 2:8) Yawˇbaˆ˗euˬ cawˬ deuˬ Yawˇbaˆ˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nga lehˇ ehˇ ehˇ˗ehˇ daˬ ga ni jahˇ˗euˬ meh. Yawˇbaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ shiˇ jiˇ˗euˬ miˇ neh nui ma cawˆ luꞈ gaˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ jiˇ toˆ˗ehˇ paˇ ehˇ˗eu miˇ neh Yawˇbaˆ˗ahˇ nui ma paˇ cawˆ dzehˬ leˇ˗euˬ meh. Dahˬ beh ngeh Yawˇbaˆ dawˬ maˬ tmˇ ni jawˇ˗euˬ meh. (Baˆ. 2:13) Yawˇbaˆ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu cawˬ deuˬ, Yawˇbaˆ Miˬyehˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗eu lehˇ gʼeh˗eu miˇ neh dawˬ maˬ tmˇ ni jawˇ nga lehˇ noeˬ˗euˬ naˇ, lehˬ˗iˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh. Tiˬ poˆ Yawˇbaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ haw˗awˇ, ‘Ngaˇ shiˇ ngeh keuˆ ni ngaˇ Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ ma’ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Baˆ. 27:5) Yawˇbaˆ heu naˆ naˆ˗ehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, aˬ jeˬ miˇ neh kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗awˇ, gʼaˬ ahˇ daˆ leꞈ nya˗euˬ nga? Yawˇbaˆ˗euˬ dehꞈ ziˇ doeˇ dui dui luꞈ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ nui gaˬ pyeuꞈ˗eu Miˬyehˇ tiˬ nah shaˬ zahˬ˗ahˇ aˇ saˬ bi saˬ meh lehˇ jah ziꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ ya shiˇ naˇ kʼawꞈ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh.—Baˆ. 14:13-15. w22.06 22-23 ¶9

Mˬ hawˇ˗eu miˇ beh˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu muiˬ dui dui˗eu laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ, aˬ dui aˬ geu ngeh yamˬ˗ahˇ maˬ kaˬ, aˬ jeˬ˗euˬ dawˬ neh maˬ kaˬ, nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ dzawˇ nehˬ nya meh. Aˬ dui naˇ gawˇ laˆ saˆ duˬ˗ahˇ yuꞈ luꞈ˗eu maˬ kaˬ, tawˬ laꞈ kʼoeˇ uˇ luꞈ˗eu maˬ kaˬ, aˬ dui˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ naˇ haˬ nehˬ laꞈ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ guiˬ lahˬ shaˇ nya meh. Aˬ dui laꞈ sawˬ heu˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw dui dui˗eu ma. Sahˬ paˬ Daˬbiˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ “Tsiˇ yaw saw doꞈ damˬ˗euˬ gaˇ ha geuꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ, ngaˬ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ ha geuꞈ nehˬ laꞈ˗awˬ” lehˇ caˇ keuˆ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 141:1, 2) Daˬbiˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ piˇ ma deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ lawˇ gaˇ zmˬ˗eu tsiˇ yaw saw heu˗ahˇ, yaw muiˬ˗ehˇ ya lehˬ hmˬ˗eu meh. (Doˆ. 30:34, 35) Tsiˇ yaw saw˗ahˇ jeˬ hu yaw muiˬ˗ehˇ lehˬ hmˬ˗awˇ lawˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, Daˬbiˇ jiˇ mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ aˬ jeˬ ngehˬ˗eu lehˇ jeˬ hu yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ sawˇ˗eu meh. Aˬ dui jiˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ mawꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ shaˇ mawꞈ˗eu ma. w22.07 20 ¶1-2; 21 ¶4

Laꞈ poˆ mˇ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ pyeuꞈ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ mˇ bahˬ laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laꞈ poˆ mˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ maˬ biꞈ taˬ˗aˬ. (Maˆ. 12:20, 21) Aˬ dui gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ maˬ siˬ maˬ mawˇ jiˇ nya˗eu miˇ neh, aˬ dui Miˬyehˇ loꞈ˗ehˇ maˬ daˇ tsaˬ nya˗a. (Heˬ. 4:13) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ dui tiˬ poˆ na gaˇ kahˇ dahˇ gaˇ maˬ haw ni yawˬ ha˗euˬ nui ma tehꞈ˗ehˇ geuꞈ˗eu miˇ neh maˬ daˇ tsaˬ nya˗a. Yeˬhawˇbaˬ Yaˬkoˆ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ “Tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ nui ma pehˇ˗eu jeˬ˗aˬ, Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ maˬ mˇ doˆ laꞈ nya˗a” lehˇ bi boꞈ˗euˬ meh. (Koˆ. 1:20) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ tsaˬ ni daˇ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ lehˇ mˇ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. Iˬ baˇ pyehˬ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ jah ziꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ. Tiˬ gʼaˬ paˬ aˬ dui˗ahˇ ngehˬ deuˬ mˇ deuˬ laˇ ngeh, aˬ dui gaˇ kawˆ teu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗eu teu naˇ, iˬ baˇ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ laˆ tsaˬ laˆ tsahˇ kʼoꞈ nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ miˇ shuiꞈ˗ahˇ aˬ dui˗euˬ nui ma˗ahˇ deuˬ˗eu naˇ˗eu ‘kʼaˇ pyeuꞈ dzeuˇ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ bi ngehˇ byoˆ jiˇ ma’ lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh.—Yaˇ. 65:17. w22.06 10-11 ¶11-12

Aˬ cawˬ aˬ dui˗ahˇ bye gaˇ haw ngeh, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Tehˬ. 5:11, 12) Aˬ dui˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu deuˬ˗euˬ naˇ kʼah Saˬdaˬ jawˇ luꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ Saˬdaˬ naˆ maˬ tseˇ baoˬ huiˬ dzehˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ caw ba luꞈ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ heu tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ jawˇ gaˇ iˇ keuˆ luꞈ˗eu meh. Aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga? Tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ laꞈ kʼoeˇ ya puˬ˗eu shaˬ zahˬ naˇ, aˬ cawˬ˗euˬ dawˬ ngehˬ˗eu yaw shaˬ heu pyeuꞈ meh. Shaˬ zahˬ heu˗ahˇ aˬ dui dzeuˇ˗iˇ nya meh lehˇ Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ˗ahˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ bi mawˇ le˗euˬ meh. (Pah. 14:6, 7) Gaˇ kawˆ teu˗ahˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ luꞈ˗eu nga? Aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu leh jeh luꞈ˗eu ma. Nymˬ˗mˇ iˬ nah miˇ kʼahˬ zaˬ deuˬ jw.org gʼoeˇsaiˇ laꞈ kʼoeˇ 1,000 jeˬ˗euˬ dawˬ dzehˬ ni yuˇ daˆ taˬ˗euˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗euˬ paˇ dmˬ hawˇ˗eu biˬdiˬoˬ deuˬ˗ahˇ gui nya˗awˇ haw nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Aˬ dui mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laˬ kʼaˬ cehˇ nya lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ jiˇ 700 jeˬ˗euˬ dawˬ dzehˬ ni bi boꞈ doˆ˗euˬ meh. Paˇ dmˬ heu dmˬ naˇ, zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ laꞈ kʼoeˇ zmˬ˗eu paˇ dmˬ daˬ maˬ hmˬ pyeuꞈ meh. w22.07 9 ¶6-7

Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu meh. “Tsawˇ haˬ aˇ maꞈ˗ahˇ aˬ yawꞈ ya mawˇ ngeh, gʼawˬ shaˬ haw gaˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗aˬ, yawˇ bo˗eu yaw sahˇ maˬ baw˗eu yawˇ deuˬ loꞈ˗ehˇ, guˆ˗awˇ gʼaˬ baˬ luꞈ˗eu meh” lehˇ gʼaˬ kʼehˇ Maꞈtehˬ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 9:36) Yeˬhawˇbaˬ tawˇ neh aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Yeˬsuˇ “Mˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu naw maꞈ˗euˬ Aˬda˗aˬ, tsawˇ haˬ yaw nyiˇ heu deuˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ bi byoˆ˗iˇ mawꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 18:14) Heu naˇ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ za laˇ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ huiˬ laˇ mahˇ laˇ˗eu meh. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ taꞈ˗eu heu jiˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ yawˬ ha jiˇ noeˬ dahˇ doe laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˇ naˆ ni laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu nga lehˇ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ miˇ neh, lehˬ˗iˇ nyaˬ lehˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ noeˬ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ ya puˬ haw de lehˇ naˇ haˬ nya meh. Aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya noeˬ tsehˆ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ shaˇ nya meh. “Mehˬ˗eu tsoˆ˗eu tsawˇ haˬ myaˬ ngeh, guˆ˗eu gaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ kʼaˇ maˬ za˗a.” w22.08 3-4 ¶6-7

Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ maˬ ngeuˇ naˇ tiˬ jeˬ ya puˬ luꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ shaˬ zahˬ˗ahˇ aˬ dui tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ ya puˬ luꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Nui gaˬ pyeuꞈ˗eu mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ haw luꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ gaˇ dzeˇ aˬ myah luꞈ jawˇ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ tahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˇ caw ba nehˬ mawꞈ dui dui˗eu meh. (Yaˇ. 43:2) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu gʼaˇ duˬ loˬ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ miˇ neh aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ laꞈ sawˬ pyeuꞈ˗eu guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ hawˇ Jaˇliꞈ uˬ taꞈ nui jah paw˗euˬ dzaˇ deuˬ jiˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ lehˬ hmˬ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui loˬ ngeh caw ba nehˬ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ haw luꞈ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ dui dui miˇ˗a. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui “aˬ yawꞈ laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ ma.” (Ceuˬ. 33:21) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh lehˬ hmˬ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ tiˬ byah tiˬ loꞈ za nya ni leh jeh˗eu heu neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ bi mawˇ nya meh. Aˬ dui Miˬyehˇ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ, yawˬ ha jawˇ paw mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ ya mˇ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh naˇ haˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ shi tsaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu leh jeh daˆ leꞈ naˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ngehˬ gʼeh dah teˬ nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. w22.08 13 ¶15-16

Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ, tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ jah coeˇ ni pyeuꞈ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ neh yaw kʼaˆ˗ehˇ taˬ huiˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ mˇ˗eu deuˬ, jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu deuˬ, miˇ tsaˬ zaˬ siˬ nui gahˇ paw mˇ˗eu deuˬ, heu deuˬ˗ahˇ nui ma maˬ dawˇ nga lehˇ noeˬ laˇ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ zahˇ aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ jiˇ yaw zeu maˬ paˇ baw ni pyeuꞈ laˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh tsawˇ haˬ deuˬ maˬ jah coeˇ ni pyeuꞈ laˇ taˬ˗euˬ heu naˇ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ˗eu aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ naˇ “yaw tsaˬ yaw dawˇ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu” lehˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ myah luꞈ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. (Ceuˬ. 31:5; Yaˇ. 48:17) Aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ jah nya meh lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu ma. Aˬ dui Jaˇliꞈ paw nui gahˇ ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ nui ma tsaˬ˗eu ma. Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Miˬyehˇ neh ehˇ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ tsaˬ meh. Yawˬ jeˬ na luꞈ maˇ diˇ byah laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ naˇ Miˬyehˇ˗ahˇ jah˗eu miˇ neh, Miˬyehˇ neh ehˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jiˇ jah˗eu meh.” w23.01 2 ¶1-2

Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu heu neh mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, caw dehˬ caw toˆ nya˗eu meh. Mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ neh, cehꞈ lehꞈ ka niˇ gʼa laˇ gaˇ ya daˬ luꞈ˗eu meh. Tiˬ deuˬ na yaw kʼaˆ˗ehˇ jawˇ saˇ maˬ doˆ ni gʼeh luꞈ˗awˇ, maˬ ngeuˇ naˇ nui ma paw deuˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya laˆ saˆ luꞈ˗eu meh. Mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na jiˇ miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ˗ahˇ dawˬ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ meh. Shaˬ zahˬ gaˇ kawˆ heu deuˬ naˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ nui jah˗ahˇ lawˬ haw˗eu jeˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ jiˇ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ zmˬ˗awˇ, nui jah ziꞈ laˇ ni caw ba nehˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, gaˇ hu˗euˬ Yuˇdaˆ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui jah maˬ ahˇ˗eu deuˬ neh, Ka li zaˬ˗euˬ zahˇ naˆ maˬ tseˇ Yuˇdaˆ˗euˬ zahˇ muiˬ dzehˬ de lehˇ ehˇ laˇ gaˇ ya daˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Teu ngeh Yuˇdaˆ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ aˬ jeˬ ya ehˇ kʼoꞈ˗eu maˬ siˬ ni shaˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Pawˇluˆ neh Heˬbyehˇ Ka li zaˬ aˇ muˇ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ dui dui leˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh. (Heˬ. 1:5, 6; 2:2, 3; 9:24, 25) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ Pawˇluˆ neh gaˇ kahˇ dahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ zmˬ˗awˇ, laˆ tsoeˬ laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ kʼoꞈ nya˗eu meh. w22.08 23-24 ¶12-14

Saˬdaˬ miˇ tsaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ geu gʼaˬ˗ahˇ ya jah˗eu jiˇ maˬ siˬ ni pyeuꞈ luꞈ˗eu meh. Tsawˇ haˬ deuˬ jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nui ma jiˇ laˇ taˬ˗euˬ meh. Cawˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nymˇ kaˬ taꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˬ paˇ jah coeˇ˗euˬ meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ gaˇ maˬ zahˬ leˇ aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ ‘aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗aˬ, ja bu ja doeˇ˗eu, saˇ jaˇ puiˬ˗eu’ tsawˇ haˬ deuˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ miˇ neh ma. Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ jah nya˗eu miˇ tsaˬ heu˗ahˇ uˆ lahˇ luꞈ˗eu miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Saˬdaˬ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ luꞈ˗eu meh. (2 Tiˆ. 3:1-4; 2 Gawˇ. 4:4) Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ jah nya meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ “byehˇ dzeh nehˬ˗eu maˬ baw˗a” lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh. (Ceuˬ. 9:10) Aˬ dui, aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ dehꞈ ziˇ lawˇ nehˬ le˗euˬ Yeˬsuˇ Ka li˗ahˇ jiˇ jah nya meh. (1 Beˬ. 3:18) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ heu naˇ, jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ yawˬ ha˗euˬ myaˆ neh ya mawˇ ya siˬ˗euˬ ma.—2 Tiˆ. 3:16, 17. w22.09 2 ¶1-2

Maˇ maˇ ni gʼeh˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ heu naˇ, tiˬ kʼehˬ laˇ kʼehˬ tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗awˇ, byoˆ˗iˇ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui nehˬ˗ehˇ maˬ shiˇ tiˬ ziˇ jaˆ gʼeh nya˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yeˬsuˇ gawˬ jawˬ kʼoeˇ taˆ dawˬ mehˬ mehˬ ngeh gaˇ kawˆ heu˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗eu loˬ nga lehˇ gʼoˆ shaw˗euˬ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 5:3) Yeˬsuˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ naˇ, beh˗euˬ yaw sahˇ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, uˬ duˬ tahˬ mawꞈ˗eu nui ma bi beh ahˇ taˬ˗euˬ meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ naˇ “guiˬ lahˬ huiˬ [laˬ kʼaˬ cehˇ, MS]˗eu Miˬyehˇ” pyeuꞈ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ jiˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. (1 Tiˆ. 1:11) Aˬ dui dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ shaˬ zahˬ jaˆ naˇ, maˇ maˇ ni gʼeh˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ nya˗eu nga laˬ? Toˆ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬsuˇ gawˬ jawˬ kʼoeˇ taˆ dawˬ mehˬ mehˬ ngeh, “noeˬ shaˬ noeˬ zahˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ” laˬ kʼaˬ cehˇ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Yeˬsuˇ “yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mˇ˗eu baˬ da neh, kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ” laˬ kʼaˬ cehˇ meh lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (Tehˬ. 5:4, 10, 11) Yeˬsuˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ heu naˇ, shaˬ zahˬ jaˆ maˬ jaˆ˗eu nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ biꞈ˗eu meh.—Koˆ. 4:8. w22.10 6-7 ¶1-3

Tseˇ mˇ biˇ paˆ nya˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ “ciˬ cuˇ jawˇ yamˬ” hawˇ˗eu “dawˬ ja ja yamˬ˗ahˇ” tseˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Tsoˆ. 3:7) Aˬ cawˬ˗euˬ dawˬ daˬ˗ahˇ “Dawˬ ngehˬ˗eu pyuˇ, ciˬ cuˇ ni jawˇ˗eu shuiˇ” lehˇ daˬ taˬ˗euˬ jaˆ˗eu meh. Heu naˇ dawˬ ngehˬ˗eu naˆ maˬ tseˇ ciˬ cuˇ ni jawˇ˗eu muiˬ dzehˬ˗eu poˆ lehˇ baw gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.Yaw jeˬ ma jeˬ heu˗ahˇ haw ma. Noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ naˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ aˇ muˇ yawˬ muˇ yawˬ˗euˬ shaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya caw ba˗iˇ˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu teu gʼaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ dzaˇ˗i aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Aˬ yawꞈ naˇ aˇ muˇ yawˬ muˇ yawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ zaꞈ taˬ nya˗eu meh.” Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ tseˇ mˇ biˇ paˆ nya˗eu miˇ neh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu nui deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw zeu taˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu heu gʼaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ zaꞈ taˬ meh lehˇ jah˗eu meh. Yaw sui yaw dawˇ jeˬ heu jiˇ aˬ dui˗ahˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Sui˗eu dawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ naˇ, aˬ myah luꞈ tsaˬ˗eu ngeuˇ˗eu dawˬ tehꞈ˗ehˇ ngehˬ meh lehˇ siˬ nya taˬ˗euˬ miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jah˗eu meh.—Peˇ. 4:25; Heˬ. 13:18. w22.09 12-13 ¶14-15

Tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni maˇ maˇ ni gʼeh˗eu zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ “gaˇ ma doe ni guˇ luꞈ” gaˇ maˬ naˇ haˬ˗a. (Dawˬ. 1:20) Jaˇliꞈ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ˗ahˇ laꞈ maˬ daˬ˗eu tsawˇ haˬ aˇ muˇ smˬ muˇ jawˇ˗eu meh. Dahˬ beh˗eu muˇ naˇ, “maˬ dzaw˗euˬ zaˬ deuˬ” pyeuꞈ˗awˇ, nyiˬ muˇ aˬ yawꞈ muˇ naˇ, “aˬ jaꞈ jaꞈ˗eu deuˬ” pyeuꞈ meh. Smˬ muˇ aˬ yawꞈ muˇ naˇ, “aˬ dzawˬ aˇ gah deuˬ” pyeuꞈ meh. (Dawˬ. 1:22-25) “Maˬ dzaw˗euˬ zaˬ deuˬ” naˇ aˬ cawˬ kʼaˇ ehˇ kʼaˇ jah jah˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ aˬ cawˬ˗euˬ mehˇ shuiˇ˗ahˇ tawˆ leˇ˗eu yaw awˬ meh. (Dawˬ. 14:15) Yaw jeˬ ma jeˬ, uˬ duˬ tahˬ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ˗euˬ sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ neh bi shuiˇ tawˆ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya lam gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Tiˬ deuˬ na aˬ yawꞈ maꞈ bi shuiˇ tawˆ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya siˬ nya laˇ ngeh yaw duiˇ ma˗ehˇ tsawˬ guˆ˗iˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Dawˬdaˬ 1:22 laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ heu deuˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ maˬ dzaw˗euˬ zaˬ deuˬ ya pyeuꞈ gaˇ ya leˇ˗eu miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ daˆ leꞈ˗eu lehˇ aˬ yawꞈ maꞈ tseˇ geuꞈ˗eu meh. (Miˇ. 5:31) Aˬ yawꞈ maꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ nui ma maˬ ahˇ˗a. Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ maˬ dehꞈ caw mawꞈ˗a. Jaˇliꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ maˬ caw teh mawꞈ˗a. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ koꞈ dawˬ˗ahˇ diˇ daˬ˗ehˇ nui ma maˬ ahˇ˗eu deuˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ mawꞈ.—Dawˬ. 1:32; 27:12. w22.10 19-20 ¶5-7

Miˬyehˇ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ aˬ dui˗ahˇ maˬ bi lehˬ maˬ bi ca laˇ˗eu gʼaˇ duˬ sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ shaˬ zahˬ keuˆ le ngeh ngehˬ cawˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ jawˇ duˬ jawˇ zaˇ hawˇ˗eu naˬ gaˬ naˬ ba lawˬ muˇ biꞈ nehˬ lehˇ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ ehˇ laꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui iˇ kahˇ tehꞈ˗ehˇ ya jawˇ nga, ya pawˇ˗iˇ nga lehˇ ehˇ laˇ ngeh maˬ ehˇ, caw ba˗eu myawˬ deuˬ yuˇ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ geu ngeh aˬ joˆ˗ehˇ ya caw ba˗eu lehˇ ehˇ nehˬ laꞈ ngeh maˬ ehˇ, aˬ dui nui noeˬ nui duˇ teu˗ahˇ mˇ caw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ naˇ yawˬ ha˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ dui˗ahˇ haw piˇ luꞈ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu meh. (Heˬ. 13:17) Uˬ jeˬ jaˬ lehˇ˗euˬ shaˬ zahˬ, miˇ kʼahˬ suˬ saˬ˗eu, shaˬ zahˬ heu deuˬ baˬ da neh yawˬ gaˇ yawˬ ya pawˇ˗iˇ˗euˬ aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ jawˇ duˬ yaw shuiꞈ˗ahˇ daˬ laˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ paw kawˇ ma˗ehˇ gm leˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ jiˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ baˬ da neh iˇ byaˆ gʼeh˗euˬ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ aˬ gaˇ iˇ keuˆ laˇ keuˆ˗euˬ kʼawꞈ, “guiˬ lahˬ dawˬ mehˬ”˗eu leh jeh˗eu meh. (Kʼehˇ. 8:4) Tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ leh jeh˗eu heu naˇ nymˬ˗mˇ puˬ luꞈ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ nya˗awˇ nui saˇ oꞈ daˆ leꞈ nya˗euˬ meh. w22.12 19-20 ¶12-13

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ maˬ tsaꞈ gaˬ˗iˇ mi naˆ˗ehˇ, laˆ tsoeˬ laˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ bi guˆ˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ nehˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 10:29-31) Yeˬsuˇ Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ ya mawˇ˗eu jaˇ tseuˆ aˇ jiˇ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ˗euˬ saˇ kaˇ˗ahˇ jaˇ tseuˆ aˇ jiˇ heu deuˬ naˇ aˇ poeˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ baw˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ “Naw maꞈ˗euˬ Aˬda pyeuꞈ˗eu Miˬyehˇ nui ma maˬ tsaˬ naˇ, jaˇ tseuˆ kʼoeˇ tiˬ mawˇ˗iˬ miˇ tsa ga le˗awˇ shiˇ gaˇ maˬ keuˆ˗a” lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, “Myaˬ dui dui˗eu jaˇ tseuˆ baˬ maꞈ naˆ maˬ tseˇ, Miˬyehˇ mehˬ shi naw maꞈ poeˬ dzehˬ˗eu meh” lehˇ jiˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ gʼaˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ, kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ guˆ˗eu maˬ loˬ˗a lehˇ jah ziꞈ leˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh zaˬ lahˇ deuˬ meuˬ doe pu doe tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗awˇ, jaˇ tseuˆ aˇ jiˇ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ ya mawˇ ngeh, Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ noeˬ mawˇ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Teu miˇ neh nawˇ jiˇ aˇ jiˇ jiˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ ya mawˇ ngeh, ‘myaˬ dui dui˗eu jaˇ tseuˆ baˬ maꞈ naˆ maˬ tseˇ, Miˬyehˇ mehˬ shi poeˬ dzehˬ˗eu’ nawˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˇ poeˬ taˬ baw meh lehˇ noeˬ mawˇ luꞈ˗uˇ. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ˗eu miˇ neh laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ guˆ ni ciˬ daˬ nya˗eu meh. w23.03 18 ¶12

Tiˬ poˆ na, aˬ dui dehꞈ ziˇ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu, gaˇ mˇ˗eu maˬ jaˆ˗eu, shaˬ zahˬ heu deuˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu meh. Aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi teˬ˗iˇ nya˗eu nga? Aˬ dui shaˬ zahˬ heu deuˬ˗ahˇ ya daˬ˗eu myahˇ laˇ ngeh noeˬ tmˬ˗eu jeˬ maˬ paˇ jaˆ ni pyeuꞈ laˇ˗awˇ, gʼaˬ baˬ laˇ nya˗eu meh. Saˬdaˬ aˇ yamˬ teu˗ahˇ zmˬ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ gaˬ nga lehˇ noeˬ laˇ ni jahˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ, aˬ dui shaˬ zahˬ ya puˬ˗eu heu naˇ Miˬyehˇ hawˇ˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ baˬ da nehˬ meh lehˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu meh. Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ-eu Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ haw˗euˬ meh. Dahˬ beh ngeh aˬ yawꞈ maꞈ zaˬ kʼaˆ geuꞈ gaˇ neh ya buˬ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬhawˇbaˬ neh Moˇseˬ hawˇ˗eu Aˬloˬ˗ahˇ tseˇ˗euˬ lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. (Doˆ. 4:29-31) Ehˇ kʼawꞈ aˇ nah naˇ Paˬlawˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ laˆ shaˬ nehˬ ngeh tiˬ jawˇ, Moˇseˬ hawˇ˗eu Aˬloˬ˗ahˇ toˇ˗eu meh. (Doˆ. 5:19, 20) Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ toˆ˗ehˇ toˇ˗eu teu naˇ, yaw duiˇ ma˗ehˇ doeˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Nawˇ jiˇ ni shaˬ zahˬ˗ahˇ gʼawˬ myahˇ ni ya daˬ luꞈ naˇ, nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗awˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ. w22.11 15 ¶5-6

Yeˬhawˇbaˬ Miˬyehˇ dehꞈ˗eu jeˬ biꞈ˗eu yaw sahˇ pyeuꞈ˗awˇ, shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ nya˗eu baoˬ jaˆ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh Eˇliˇyaˆ˗ahˇ Zaˬleˇpaˇ meuˬ˗ahˇ˗euˬ miˬ coeˬ miˬ ma tiˬ gʼaˬ˗euˬ aˬ li zaˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ baoˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (1 Sahˬ. 17:21-23) Aˇ nah naˇ Miˬyehˇ caw ba˗eu miˇ neh, bawˇlawˇpeh Eˇliˇshehˇ Shuˇneˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ zaˬ miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ aˬ li zaˬ˗ahˇ laˆ dehꞈ nehˬ˗euˬ meh. (2 Sahˬ. 4:18-20, 34-37) Heu poˆ hawˇ˗eu yawˬ poˆ yawˬ˗euˬ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu jeˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ shiˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ nya˗eu baoˬ ahˇ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ baoˬ teu aˬ yawꞈ˗ahˇ biꞈ˗euˬ lehˇ Yeˬsuˇ mˇ mawˇ yaꞈ˗euˬ meh. (Yoˇ. 11:23-25, 43, 44) Nymˬ˗mˇ Yeˬsuˇ mˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ luꞈ˗awˇ, “mˬ hawˇ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ jaˆ˗eu baoˬ dawˬ tawˆ luꞈ” za˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ “shiˇ dzeuˇ˗euˬ tsawˇ haˬ dawˬ tawˆ luꞈ” gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗awˇ, mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya dehꞈ gʼeh meh lehˇ ehˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ teu˗ahˇ mˇ byah˗eu meh.—Tehˬ. 28:18; Yoˇ. 5:26-29. w22.12 5 ¶10

Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ teu naˇ, Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ˗eu teu naˇ, Yeˬsaˬgeˬlaˇ bawˇlawˇpeh˗euˬ gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ mˇ keuˆ˗euˬ miˇ neh maˬ ngeuˇ˗a lehˇ kamˬ nehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu dawˬ teu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ kamˬ nehˬ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ teu deuˬ ‘Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ maꞈ jawˇ gaˇ oe˗euˬ nga lehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ siˬ nya tehꞈ˗a.’ (Yeˬ. 2:5; 33:33) Teu naˇ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu gʼaˬ bi ahˇ leˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh. Aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh pyehˬ gʼeh˗euˬ lehˇ ya siˬ˗eu heu naˇ gʼaˬ bi ahˇ laˇ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ “saˇ kiˇ” bi pyeuꞈ˗eu heu neh ciˬ huiˬ nehˬ˗eu meh. (Yaˇ. 43:10) Teu naˇ aˇ naˆ ni huiˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ pyeuꞈ nga? Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ “taˬ guˆ” lehˇ gʼaˬ biꞈ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗ahˇ jiˇ “taˬ guˆ” lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (Yeˬ. 2:6) Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ guˆ˗eu maˬ loˬ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬsaˬgeˬlaˇ˗ahˇ pyehˬ gʼeh˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu yaw duˬ baw˗eu miˇ neh meh—Yaˇ. 44:8. w22.11 3-4 ¶4-5

Aˬ dui nui jah taˬ nya˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ caw ba deuˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu ma. Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li heu deuˬ aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh bo saˆ nehˬ laꞈ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ dui tawˇ neh, aˬ cawˬ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga? Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ nui ma ahˇ˗eu kʼawꞈ, yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ ya bi jaˆ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ suˬ saˬ ni yaw zeu ya taˬ˗eu meh. Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ saˇ ka˗ahˇ˗euˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na, “aˬ cawˬ gaˇ kawˆ maˬ ja paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ keuˆ ni ja ja˗ehˇ cah˗eu” meh. (1 Tiˆ. 5:13) Aˬ dui teu deuˬ loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Tiˬ poˆ na mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ laˇ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ taˬ ehˇ nehˬ lehˇ ehˇ laˇ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ naˇ gawˇ gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ naˇ, shaˬ zahˬ nui jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ laˇ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ taˬ ehˇ nehˬ de lehˇ ehˇ˗eu lehˇ ehˇ˗awˬ. Aˬ dui aˬ yawꞈ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. w22.09 10 ¶7-8

Aˬ dui laꞈ nyiˇ paw yaw muiˬ jeˬ ui cuiˆ na mˇ byaˬ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ geuꞈ nya˗a. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ laꞈ kʼoeˇ paw˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya pyehˆ tseˇ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ dehꞈ caw˗eu gʼaˇ duˬ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh laˆ poˆ laˆ paˇ ya mˇ˗eu meh. Tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ dui aˬ myah luꞈ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ daˆ leꞈ˗eu loˬ meh. Aˬ dui byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ laˇ ngeh aˬ dui neh kʼaˇ mˇ˗eu jeˬ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ yamˬ teu maˬ keuˆ laˇ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh ya leh jeh˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Loˇmaˆ 12:2-ahˇ Miˬyehˇ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui˗euˬ nui noeˬ nui ma beˬ paˇ˗eu loˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ dui miˇ tsaˬ˗euˬ nui noeˬ neh bi uˆ lahˇ ngeh to˗aˬ, aˬ dui neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu aˬ dui neh noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ Miˬyehˇ˗euˬ nui noeˬ nehˬ˗ehˇ tsaˬ miˇ˗a laˬ lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya shaˇ sawˇ˗eu meh. w23.01 8-9 ¶3-4

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui ya puˬ˗eu gaˇ kawˆ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ caw ba le ngaˇ laˬ? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ ya puˬ˗eu maˬ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ laˇ ni jahˇ nehˬ ngaˇ laˬ? Maˬ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ toꞈ˗ehˇ maˬ ehˇ taˬ˗aˬ. (Tsoˆ. 8:9; 9:11) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ mawˇ jiˇ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. (Ceuˬ. 34:15; Yaˇ. 59:1) Teu naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ oˇ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, aˬ dui gʼaˬ za˗eu loˬ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗awˇ, ngehˬ gʼeh dah teˬ nehˬ˗eu heu meh. (2 Gawˇ. 1:3, 4) Nawˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ loˬ ngeh yamˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh gʼaˬ biꞈ˗awˇ, ngehˬ gʼeh dahˬ teˬ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ za haw maˬ loˇ? Yaw myaˬ poˆ aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ gʼaˬ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. w23.01 17-19 ¶13-15

Jeˬ zaˬ yaw haiˬ heu mawˇ naˇ, uˬ duˬ shiꞈ siˬ tsoꞈ˗eu jeˬ zaˬ yaw haiˬ mawˇ nehˬ˗ehˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ naˇ neˇ tseuˆ ni gʼeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗ahˇ ‘jeˬ zaˬ yaw haiˬ mawˇ˗euˬ tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ’ lehˇ kuˇ taˬ˗awˇ, “sahˬ paˬ yehꞈ gʼaˬ tiˬ gʼaˬ” lehˇ jiˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh. (Pah. 13:14, 15; 17:3, 8) Jaˇliꞈ˗ahˇ “sahˬ paˬ teu gʼaˬ” yaw dehꞈ dehꞈ yaꞈ˗euˬ kʼawꞈ byoˆ˗iˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ kʼehˬ naˇ, paˇ doˆ kʼoꞈ laˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Dawˬ heu naˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ luꞈ˗eu miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu aˇ maꞈ˗ahˇ ehˇ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. Yaw beh aˇ maꞈ teu˗ahˇ Miˇ kʼahˬ deuˬ gm leˇ˗euˬ aˇ maꞈ lehˇ kuˇ˗euˬ meh. Aˇ maꞈ teu miˇ tsaˬ guiˇ nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ˗ahˇ byoˆ˗iˇ˗awˇ, aˇ nah naˇ nymˬ˗mˇ jaˆ luꞈ˗eu Miˇ kʼahˬ deuˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu aˇ maꞈ lehˇ paˇ pyeuꞈ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Uˆ lahˇ˗eu aˇ maˆ deuˬ pyeuꞈ˗eu haiˬ˗eu jeˬ zaˬ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ deuˆ˗eu gʼaˇ duˬ laˆ luiˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ “miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼaˇ jawˇ˗eu sahˬ paˬ deuˬ”˗ahˇ “baoˬ huiˬ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ Aˇnah” pyeuꞈ˗eu Aˬmaˬgeˬdoˬ˗ahˇ guiˇ deuˆ˗eu gʼaˇ duˬ, bi uiˬ laˇ˗eu meh.—Pah. 16:13, 14, 16. w22.05 10 ¶10-11

Yeˬsuˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ˗euˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni Jaˇliꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ zmˬ iˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ 12 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh yamˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu saˬ laˬ deuˬ ‘Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ neh ngehˬ kʼoꞈ tmˇ kʼoꞈ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ zahˬ dui dui leˇ˗euˬ meh.ʼ (Luˇ. 2:46, 47, 52) Aˬ dui jiˇ ni Jaˇliꞈ˗ahˇ aˬ myah luꞈ gui naˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗awˇ gaˬ laˇ˗eu meh. Aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ Yeˬsuˇ neh Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu saˬ laˬ deuˬ, Paˬliˬsehˇ deuˬ hawˇ˗eu Saˬduˬgehˇ deuˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh siˬ laˇ˗eu meh. Zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ heu deuˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ gui kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ neh gui˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ maˬ za˗aˬ. Yeˬsuˇ Jaˇliꞈ gui gaˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ mehˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ teu naˇ, aˬ dui˗ahˇ (1) yawˬ ha neh gui˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw nya ni (2) Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ poeˬ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ˗ahˇ mawˇ nya ni (3) Jaˇliꞈ neh bi laˆ paˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. w23.02 8-9 ¶2-3

Aˬ dui ya yahˇ˗eu jeˬ naˇ, ngehˬ cawˬ niˇ gʼa˗eu, aˇ dzehˬ dzeuˇ ni dzaˬ˗eu dawˇ˗eu, aˬ cawˬ˗ahˇ ngehˬ deuˬ˗eu, diˬ˗eu ceh˗eu biˬdiˬoˬ lawˬ muˇ haw˗eu, maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw˗eu heu deuˬ pyeuꞈ meh. (Ceuˬ. 101:3) Saˬdaˬ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ myah luꞈ leh jeh˗eu meh. (1 Beˬ. 5:8) Aˬ dui maˬ yahˇ naˇ Saˬdaˬ, myaˆ naˆ˗eu, saˇ jaˇ maˬ ziꞈ˗eu, nui kʼahˇ huiˬ˗eu, bye˗eu, nui ma huiˬ˗eu, laˆ poˆ poˆ kʼoꞈ mawꞈ˗eu, siˬ yoeˬ heu deuˬ aˬ dui˗euˬ nui noeˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ sehˬ ahˇ laˇ nya˗eu meh. (Gaˬ. 5:19-21) Aˬ dui kawˇ ma˗ehˇ maˬ laˆ byoˆ naˇ, tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ huiˬ laˇ˗awˇ, dzaˇ doꞈ aˇ bawˇ loꞈ˗ehˇ aˬ dui˗ahˇ gaˇ kawˆ laˆ doˆ laˇ nya˗eu meh. (Koˆ. 1:14, 15) Aˬ dui yahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ mawˇ duˬ laˇ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, maˬ muiˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ˗eu heu meh. Aˬ dui maˬ yahˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ noeˬ jeˬ noeˬ kawˆ aˬ dui˗ahˇ nyawˬ laˇ nya˗eu meh. (1 Gawˇ. 15:33) Aˬ dui yaw beuˇ beuˇ˗ehˇ jawˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ maˬ mˇ caw˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ loˬ gaˇ cawˬ maˬ cawˬ˗iˇ˗a. (Luˇ. 21:34; 2 Gawˇ. 6:15) Kʼoeˇ naˇ lehˬ laˇ ca laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ haw mawˇ nya˗awˇ, yahˇ nya˗eu meh. w23.02 16-17 ¶7; 17-18 ¶10-11

Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ngehˬ˗ehˇ ya dzaw naˇ ngehˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ dzehˬ laˇ˗eu meh. Nawˇ nymˬ˗mˇ neh maˬ ehˇ, mehˬ hu paw maˬ ehˇ, Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ leˇ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Kʼoeˇ naˇ nawˇ toˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ nui kʼahˇ shiˇ ni bi mˇ mawꞈ˗eu meh. (Dawˬ. 23:15, 16) Nawˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu gʼaˇ duˬ mehˬ boeˬ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, mˇ jeˬ shaˇ kawˆ neh jiˇ mˇ nya˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˇ diˇ gaˬ˗eu lehˇ bi mawˇ laˇ˗eu meh. Heu naˇ nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ neh tseˇ nya˗eu kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga? Mˇ mawˇ nya˗eu dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, aˬ dui aˬ diˇ aˬ maˇ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu gʼaˬ˗ahˇ a nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗eu meh. (Ceuˬ. 40:8) Kʼoeˇ naˇ, aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ a nehˬ dzeuˇ˗euˬ lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, iˇ cuꞈ ya shawˇ˗eu meh. Iˇ cuꞈ shawˇ˗eu heu naˇ aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ laˇ˗awˇ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ beˬ paˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ jiˇ pyeuꞈ meh. Nawˇ yaw dehꞈ dehꞈ˗eu yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ ngeuˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ dehꞈ laˇ˗eu meh. (Maˆ. 14:8; 1 Beˬ. 4:1, 2) Teu naˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu noeˬ tsehˆ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu maˬ ngeuˇ nga loˇ? Ngeuˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Heu naˇ nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ za nya ni gaˇ ma pah dahˇ nehˬ˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. w23.03 5-6 ¶14-15