18 Giˇdoˬ
Tsawˇ gahˇ ahˇ˗awˇ kʼaˬ duˬ ni gʼeh
Kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu tsawˇ haˬ tsawˇ gahˇ jiˇ ya ahˇ˗eu meh. Kʼaˬ duˬ ni gʼeh kʼawꞈ tsawˇ gahˇ maˬ ahˇ naˇ, yawˬ ha neh mˇ˗euˬ jeˬ yawˬ ha˗ahˇ deuˬ laˇ nya meh. Giˇdoˬ naˇ kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗awˇ tsawˇ gahˇ jiˇ ahˇ˗eu meh. Teu ngeh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ puiˬ˗euˬ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ a nehˬ˗euˬ meh. Miˇdiˬyaˬ tsawˇ haˬ deuˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗awˇ kʼehˬ nehˬ kʼaˆ nehˬ˗euˬ uˬ taꞈ, jaˬ la gʼoˆ cehˇ jiˇ laˆ cawˆ jiˇ nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Giˇdoˬ kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ jaˆ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ kʼaˬ lo lo ma neh jahˇ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ lehˬ duˬ˗ahˇ cehˇ diˬ diˬ kʼoeˬ˗euˬ meh.
Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ shaˬ˗eu taꞈ˗ehˇ shaˬ dzehˬ laˇ˗euˬ miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. Teu ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh byehˇ dzeh˗euˬ lehˇ bawˇlawˇpeh tiˬ gʼaˬ neh bi ehˇ nehˬ˗iˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗eu gʼaˇ duˬ Giˇdoˬ˗ahˇ tseˇ˗euˬ lehˇ jiˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ neh bi ehˇ nehˬ˗iˇ˗euˬ meh. Teu ngeh Giˇdoˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh nawˬ˗ahˇ kʼehˇ gʼeh leꞈ˗euˬ lehˇ bi siˬ bi mawˇ laꞈ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ Giˇdoˬ˗euˬ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ miˬ dzaˬ neh bi puiˆ dzaˬ jiˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ byoˆ˗iˇ˗euˬ meh. Teu ngeh miˇ Yeˬhawˇbaˬ Giˇdoˬ˗ahˇ dawˬ ngehˬ cawˬ le˗awˇ Baˬlaˇ miˬ yehˇ˗euˬ lawˇ duˬ deh pyaˆ˗awˬ, tahˬ pahˬ aˬ ma mawˇ kawˇ˗ahˇ deuˆ coˬ˗awˬ, ngaˬ˗ahˇ lawˇ˗eu shehˇ˗eu lawˇ duˬ gawˬ˗awˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Giˇdoˬ Yeˬhawˇbaˬ ehˇ˗eu loꞈ˗ehˇ mˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da hawˇ˗eu meuˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ guˆ˗eu miˇ neh aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ bi mawˇ ni uˬ ciꞈ paw mˇ˗euˬ meh.
Giˬdoˬ kʼaˬ duˬ ni Baˬlaˇ miˬ yehˇ˗ahˇ laˆ cawˆ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ Miˇdiˬyaˬ hawˇ˗eu Aˬmaˬlehˇ tsawˇ haˬ deuˬ uˬ taꞈ, nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw jawˇ˗eu tsawˇ jeuˬ deuˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ deuˆ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬzaˬleˬlaˇ deh kʼawꞈ˗ahˇ nyehˆ bahˇ baˬ maꞈ loꞈ˗ehˇ uiˬ laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh Giˇdoˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu baoˬ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ tiˬ jeuˬ na˗ahˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ guiˇ deuˆ˗iˇ ma lehˇ bi cawˬ˗iˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ luꞈ˗eu lehˇ siˬ duˬ˗eu gʼaˇ duˬ, zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nyiˬ jeˬ jahˇ nehˬ laꞈ lehˇ paˇ shaˇ˗euˬ meh. Teu ngeh miˇ aˬ yawꞈ cehˇ diˬ duˬ˗ahˇ yuˇ taˬ˗euˬ yawˇ caꞈ hm˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ceuˬ ga aˬ˗awˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ naˇ gui coˇ ni bi gʼeh lehˇ shaˇ˗euˬ meh. Dzaˇ˗i tiˬ miˇ naˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ ceuˬ bi ga aˬ˗awˇ yawˇ caꞈ hm˗ahˇ naˇ gui coˇ ni bi gʼeh lehˇ shaˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ jiˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni taˬ˗awˇ aˬ yawꞈ neh kʼaˇ shaˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ nehˬ˗euˬ meh.
Giˇdoˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ muiˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ ngeh tsawˇ haˬ cuiˆ dui dui luꞈ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ paˇ bi laˆ cuiˆ
Teu loꞈ˗ehˇ ya mawˇ gʼaˬ naˇ Giˇdoˬ kʼaˬ duˬ ni gʼeh laˇ˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ 32,000 gʼaˬ˗ahˇ sheuˬ˗awˇ muiˇ˗eu tsawˇ haˬ 135,000 gʼaˬ˗ahˇ deuˆ iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Haˬloˆ lawˇ gawˆ dawˬ peh taˆ tsoˆ˗awˇ jawˇ luꞈ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ Giˇdoˬ˗ahˇ nawˬ˗euˬ tsawˇ haˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ myaˬ dzeuˇ nga, guˆ˗eu deuˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ˗iˇ˗awˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu ngeh tsawˇ haˬ 10,000 gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ yaꞈ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ myaˬ dzeuˇ nga siˬ lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ geu deuˬ˗ahˇ bi deuˆ˗iˇ˗eu lehˇ tseˇ˗eu gʼaˇ duˬ, iˇ cuꞈ jaˆ gaˇ sheuˬ gʼeh˗awˇ, iˇ cuꞈ aˬ joˆ˗ehˇ dawˇ nga lehˇ haw lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Pawˬ tsuiꞈ pawˬ dmˬ dmˬ˗awˇ uˬ duˬ ga moꞈ˗awˇ dawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ bi gʼoꞈ˗iˇ˗awˇ, tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ yawˬ ha˗euˬ laꞈ kʼawˆ neh iˇ cuꞈ kʼawꞈ dawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ naˇ guiˇ bi deuˆ˗iˇ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ Giˇdoˬ nehˬ˗ehˇ 300 gʼaˬ dzeˇ˗eu tehꞈ meh.
Teu myaˆ tehꞈ˗ehˇ dzeˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, Giˇdoˬ kʼaˬ duˬ ni guiˇ deuˆ˗iˇ˗eu lehˇ lehˬ hmˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu lehˇ tiˬ poˆ paˇ bi siˬ duˬ˗eu gʼaˇ duˬ, muiˇ˗eu deuˬ˗euˬ taˆ˗ahˇ uˬ ciꞈ paw ciˬ cuˇ ni bi iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ iˇ keuˆ ngeh yehˇ tiˬ gʼaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ guiˇ deuˆ gʼaˬ meh lehˇ aˬ yawꞈ yuꞈ maˆ maˆ˗euˬ gaˇ kawˆ ja gaˇ ya gaˬ˗euˬ meh. Teu ngeh Giˇdoˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu lehˇ siˬ duˬ˗euˬ miˇ neh, gʼoꞈ˗iˇ˗awˇ guiˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ deuˆ˗iˇ˗eu lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Sehˇ gʼahˇ ceh laˇ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ haˬ biˇ paˆ˗awˇ daˇ heh, miˬ dzaˬ miˬ doꞈ, ciˬ cuˇ heu deuˬ baꞈ˗awˇ muiˇ˗eu deuˬ˗euˬ taˆ˗ahˇ loꞈ jawˬ˗euˬ meh. Giˇdoˬ dawˬ biꞈ˗euˬ nehˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ daˇ heh baw˗awˇ ciˬ cuˇ deh paˆ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Giˇdoˬ gʼaˇ duˬ mi cehˇ’ lehˇ guˇ˗euˬ meh. Muiˇ˗eu deuˬ teˇ saˇ teu ya gaˬ˗awˇ miˬ dzaˬ doꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, huiˬ dui dui˗eu guiˇ maꞈ deuˆ laˇ nyaˬ lehˇ noeˬ˗awˇ luiˬ luiˬ laˬ laˬ˗ehˇ gʼeh˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ cawˬ cawˬ deuˆ ceh ceh ni Yeˬhawˇbaˬ jahˇ nehˬ˗euˬ meh. Muiˇ˗eu deuˬ 15,000 gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ dzeˇ laˇ˗awˇ cehˆ˗euˬ meh.
Giˇdoˬ teh˗iˇ˗awˇ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ deuˆ behˬ gʼaˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ sehꞈ dzeh jiˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ teh iˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ maˬ caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ jiˇ kʼehˬ nehˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ gaˇ neh taꞈ naˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Giˇdoˬ˗ahˇ sahˬ paˬ bi geuꞈ˗eu leh jeh˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Giˇdoˬ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ naw maꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ gahˇ ahˇ˗awˇ kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu Giˇdoˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ gʼawˬ myahˇ ni ya dehꞈ˗awˇ Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ, guiˇ deuˆ˗eu jeˬ maˬ jaˆ ni yaw saˇ saˇ lehˇ ya dehꞈ˗euˬ meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ nui jah ziꞈ dah ni gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh Giˇdoˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ jiˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh.—Heˬbyehˇ 11:32.
Jaˇliꞈ aˇ deuˆ heu deuˬ˗ahˇ gui:
Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 6:1–7:22; 8:4-23, 28
Ja sawˇ˗eu gʼaˇ duˬ:
Giˇdoˬ kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu lehˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga?
Naꞈ suiˇ ni poˆ tseˇ
1. Miˇdiˬyaˬ˗euˬ yehˇ yuꞈ maˆ laꞈ kʼoeˇ “lawˬ loeˇ kaˬ muˇ tiˬ siˬ˗ahˇ” maˆ mawˇ˗euˬ meh. Teu˗ahˇ Giˇdoˬ˗euˬ guiˇ maꞈ˗ahˇ sheu cehˆ˗eu aˬ jeˬ miˇ neh tsaˬ leˇ˗eu nga? (Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 7:13; it “Lawˬ loeˇ” ¶7-wcgr˗SI)
2. Miˇdiˬyaˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh tsawˇ haˬ 300 gʼaˬ neh baw˗euˬ daˇ heh teˇ saˇ˗ahˇ tsawˬ guˆ˗iˇ˗awˇ cehˆ byaˆ jiˇ˗euˬ nga? (it “Daˇ heh” ¶3-wcgr˗SI) (Aˇ baˇ 1)
Aˇ baˇ 1: Saˇ tiˇ biꞈ ngeh, maˬ ngeuˇ naˇ tiˬ jeˬ na bi jahˇ˗eu lehˇ ehˇ gaˬ ngeh zmˬ˗eu yawˇ uˬ coeˇ daˇ heh
3. Giˇdoˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Miˇdiˬyaˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? (w04-SI 10/15 16 ¶9-10) (Aˇ baˇ 2)
Aˇ baˇ 2: Giˇdoˬ Miˇdiˬyaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ 80 kiˬloˬmiˬteuˬ (50 laˇ) ehˇ gʼaˬ ni kaˬ˗eu Yoˇbeˬhaˇ meuˬ˗ahˇ keuˆ ni teh˗iˇ (gaˇ ma aˬ geu kahˇ neh iˇ˗euˬ lehˇ maˬ ya siˬ duˬ)
4. Gaˇ kawˆ heu maˇ diˇ ngeuˇ˗eu lehˇ bi siˬ laˇ˗eu Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ ehˇ taˬ˗euˬ nga? (w05-SI 4/15 32)
Aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ iˇ nya nga lehˇ shaˇ noeˬ
Giˇdoˬ sheuˬ gʼeh˗eu uˬ moˆ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ guiˇ deuˆ gʼaˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ taˬ aw˗awˇ, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ ngehˬ tsaˬ nya˗euˬ meh. (Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 8:1-3) Nymˇ sahˇ aˬ da hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh tiˬ gʼaˬ gʼaˬ nui ma maˬ muiˬ ni gʼeh luꞈ naˇ, Giˇdoˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya nga?
Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh ngeh yamˬ˗ahˇ yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ kʼaˬ duˬ ni ya gʼeh nga? (Aˇ baˇ 3)
Aˇ baˇ 3
Giˇdoˬ˗euˬ kʼaˬ duˬ ni gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya nga?
Naꞈ suiˇ ni shaˇ noeˬ
Gaˇ kawˆ heu Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ngaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ bi siˬ laꞈ nga?
Gaˇ kawˆ heu miˇ shuiꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ jeˬ nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ taꞈ nga?
Giˇdoˬ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ngeh ngaˇ aˬ jeˬ naˇ haˬ paˬ nga?
Haw lahˬ
Muiˬ dui dui˗eu aˬ kawˬ˗aˬ za ngeh, Giˇdoˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya nga?
“Nui ma nahˬ yu ni gʼeh˗eu mehˬ nah zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ caw” (w00-SI 8/1 16-18 ¶11-15)
Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ aˇ baˇ boꞈ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗ahˇ nui ma taˬ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ.