Muˇ juˇ juˇ˗eu mehˬ nah maˬ ya caw teh gʼeh ni yaw beuˇ beuˇ˗ehˇ jawˇ˗awˬ

1-2. (a) Yeˬsuˇ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu nga? (b) Zaˬ lahˇ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh Yeˬsuˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗awˇ cehˆ˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

“Nui ma keuˆ kʼawꞈ, gʼawˇ mawˇ gʼaˬ baˬ meh.”a (Maꞈtehˬ 26:41) Dawˬ teu˗ahˇ haw ngeh, Yeˬsuˇ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˇ mˇ lehˬ nya meh lehˇ siˬ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ aˬ dui˗ahˇ yawˬ haˇ yawˬ ha nui jah aˇ dzehˬ˗ehˇ taˬ ahˇ dzeuˇ lehˇ jiˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ dehꞈ saˬ saˬ ngeh miˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ byehˇ dzeh lehˇ nui kʼaˬ tsmˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 26:35) Aˬ yawꞈ maꞈ yaw muiˬ jeˬ noeˬ˗awˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ nyehꞈ suꞈ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mˇ mawꞈ˗eu nui ma yaw awˇ laꞈ˗ehˇ byoˆ˗iˇ nya meh lehˇ maˬ noeˬ keuˆ˗aˬ. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Muˇ juˇ juˇ˗eu mehˬ nah naw maꞈ maˬ ya caw teh gʼeh ni, guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ yaw beuˇ beuˇ˗ehˇ jawˇ˗awˬ” lehˇ saˇ tiˇ biꞈ˗euˬ meh.—Maꞈtehˬ 26:41.

² Nui ma nyiˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ naˇ, zaˬ lahˇ deuˬ aˬ myah luꞈ yaw beuˇ beuˇ lehˇ maˬ jawˇ˗aˬ. Yeˬsuˇ bi nyehꞈ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ jawˇ ngaˇ laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ, guˆ˗eu miˇ neh cehˆ˗euˬ nga laˬ? Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ myah luꞈ yaw beuˇ beuˇ lehˇ maˬ jawˇ˗euˬ miˇ neh, Yeˬsuˇ˗ahˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ byehˇ dzeh lehˇ ehˇ kʼawꞈ, Yeˬsuˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗awˇ cehˆ˗euˬ meh.—Maꞈtehˬ 26:56.

3. (a) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ saˇ jaˇ ziꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh yawˬ ha˗ahˇ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni nui kʼaˬ maˬ ya tsmˬ˗eu nga? (b) Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

³ Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ nui kʼaˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ maˬ ya tsmˬ dzeuˇ˗a. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ maˬ ya leˇ˗eu jeˬ maˬ mˇ lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ kʼawꞈ, maˬ byah kuꞈ˗eu miˇ neh muˇ juˇ juˇ˗eu mehˬ nah yaw awˇ laꞈ˗ehˇ caw teh nya˗eu meh. (Loˇmaˆ 5:12; 7:21-23) Aˬ dui maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ bi mˇ lehˬ laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ tahˬ puˬ le nya˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, muˇ juˇ juˇ˗eu mehˬ nah maˬ ya caw teh gʼeh ni aˬ myah luꞈ yaw beuˇ beuˇ lehˇ jawˇ lehˇ Yeˬsuˇ neh ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya mˇ caw˗eu meh. Heu kawˆ naˇ aˬ dui˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Jeˬ hu aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ saˇ tiˇ ya taˬ˗eu nga lehˇ haw ma. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui muˇ juˇ juˇ˗eu mehˬ nah maˬ caw teh gʼeh ni saˇ tiˇ aˬ joˆ˗ehˇ taˬ nya˗eu nga lehˇ haw˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui aˬ myah luꞈ yaw beuˇ beuˇ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ jawˇ nya˗eu nga lehˇ haw ma.

Aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ saˇ tiˇ ya taˬ˗eu nga

4-5. Aˬ dui huiˬ˗eu iˬ baˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh saˇ tiˇ ya taˬ˗eu nga?

⁴ Iˬ baˇ tiˬ jeˬ na˗aˬ, huiˬ˗eu iˬ baˇ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ, aˬ dui hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ yaw kaˬ jaˆ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ laˇ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ huiˬ˗eu iˬ baˇ jiˇ bi mˇ laˇ nya˗eu meh.

⁵ Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ iˬ baˇ mˇ ni muˇ juˇ juˇ laˇ nya˗eu meh. Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ laꞈ kʼoeˇ huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗eu, maˬ muiˬ maˬ shawˇ˗eu jeˬ mˇ˗eu, miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ˗euˬ nui noeˬ noeˬ˗eu, heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, tiˬ gʼaˬ gʼaˬ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya deuˆ ceh ceh˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, tiˬ gʼaˬ na naˇ yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ laˆ shiˇ˗eu, maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ haw˗eu, heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu heu deuˬ˗ahˇ ya deuˆ ceh ceh˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ na naˇ, tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu, nui kʼahˇ huiˬ˗eu, nui ma pehˇ˗eu awˬ˗eu, heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ deuˬ hawˇ˗eu nui deuˬ˗ahˇ ya deuˆ ceh ceh˗eu meh. Heu naˇ Yaˬkoˆ neh “tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗aˬ, yawˬ ha˗euˬ maˬ muiˬ maˬ jaˬ˗eu nui kʼahˇ neh bi tsahˇ pyawˇ˗awˇ lahˇ ju bi kʼmˇ ngeh, muˇ juˇ juˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu dawˬ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ˗eu meh.—Yaˬkoˆ 1:14.

6. Aˬ dui dawˇ coe ni aˬ jeˬ˗ahˇ ya pyehˆ tseˇ˗eu nga?

⁶ Nawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ yaw awˇ laꞈ˗ehˇ muˇ juˇ juˇ laˇ nya˗eu jeˬ naˇ, aˬ jeˬ nga lehˇ siˬ nya ma laˬ? Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ ngaˇ˗aˬ gʼaˬ kʼaˆ˗eu miˇ neh tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ mˇ lehˬ lehˇ noeˬ˗eu heu naˇ maˬ muiˬ˗a. (1 Yoˇhaˬ 1:8) Pawˇluˆ “guiˬ lahˬ saꞈ laˇ paw gʼaˬ kʼaˆ˗eu deuˬ” kʼawꞈ, aˬ myah luꞈ yaw beuˇ beuˇ lehˇ maˬ jawˇ naˇ muˇ juˇ juˇ˗eu jeˬ˗euˬ mehˬ nah caw teh iˇ nya meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 6:1) Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ dawˇ coe ni ya pyehˆ tseˇ˗awˇ, yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ aˬ jeˬ jeˇ jaˆ˗eu lehˇ ya siˬ nya˗eu meh.—2 Gawˇliˬtu 13:5.

7. Aˬ dui aˬ jeˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ saˇ tiˇ ya taˬ˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

⁷ Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ kʼaˇ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya siˬ nya ngeh aˬ jeˬ jahˇ˗eu loˬ nga? Deuˆ gʼaˬ nya ni ya leh jeh˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Jaˇliꞈ saˇ ka˗ahˇ meuˬ laꞈ kʼoeˇ neh gʼaˬ kʼaˇ baˬ˗eu tsahˇ naˇ, meuˬ lahˇ laˇ gʼoˆ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh meuˬ lahˇ laˇ gʼoˆ˗ahˇ loꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, yehˇ deuˬ gʼawˬ mya gʼaˬ ya bi jawˇ˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ lehˇ ya siˬ ngeh, yaw kʼaˆ˗ehˇ saˇ tiˇ ya taˬ˗eu meh.—1 Gawˇliˬtu 9:27.

Aˬ dui saˇ tiˇ aˬ joˆ˗ehˇ taˬ nya˗eu nga?

8-9. Dawˬdaˬ sahˬ boꞈ gaˬ naˇ yui huiˬ 7 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ aˬ li zaˬ guˬ heu gʼaˬ, huiˬ˗eu iˬ baˇ maˬ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh law hawˇ nga? (Dawˬdaˬ 7:8, 9, 13, 14, 21)

⁸ Aˬ dui saˇ tiˇ aˬ joˆ˗ehˇ taˬ nya˗eu nga? Aˬ dui Dawˬdaˬ sahˬ boꞈ gaˬ naˇ yui huiˬ 7 laꞈ kʼoeˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ aˬ li zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw˗awˇ, teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga lehˇ jiˇ haw ma. Aˬ yawꞈ haiˬ˗eu zaˬ miˬ zaˬ nehˬ˗ehˇ dehꞈ bahˬ˗euˬ meh. Yaw nyiˇ 22-ahˇ aˬ yawꞈ zaˬ miˬ zaˬ teu gʼaˬ˗euˬ mehˬ nah “caw teh gʼeh˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ mehˬ shi paw˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ deuˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ li zaˬ guˬ heu gʼaˬ iˬ baˇ mˇ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ maˬ iˇ keuˆ miˇ na˗ehˇ teu˗euˬ mehˬ hu nui gahˇ maˬ ahˇ˗eu gʼawˬ mya jeˬ mˇ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

⁹ Aˬ li zaˬ guˬ heu gʼaˬ huiˬ dui dui˗eu iˬ baˇ maˬ mˇ˗euˬ siˬ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ uˬ ciꞈ taw paw “laꞈ coeˇ˗ahˇ tsoˆ taˬ˗euˬ zaˬ miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ˗euˬ [dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu zaˬ miˬ zaˬ] nymˇ dawˬ peh, gaˇ ma caw caw˗ehˇ aˬ yawꞈ iˇ luꞈ˗eu meh.” (Dawˬdaˬ 7:8, 9-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ zaˬ miˬ zaˬ teu gʼaˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh maˬ cehˆ ni aˬ yawꞈ neh mehˬ cuˇ bi cuˇ˗awˇ, cawˬ cawˬ taꞈ˗eu lawˇ˗eu jeˬ ja gaˇ jiˇ paˇ naˇ haˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ teu loꞈ˗ehˇ ja˗eu teu naˇ, aˬ yawꞈ muiˬ˗eu zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Dawˬdaˬ 7:13, 14, 21-ahˇ gui.) Zaˬ guˬ heu gʼaˬ iˬ baˇ bi mˇ laˇ nya˗eu gaˇ ma kuiˇ toꞈ heu deuˬ˗ahˇ maˬ ciˬ law nmˇ˗aˬ, aˬ yawꞈ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya daˬ˗a. Maˬ mˇ lehˬ˗a.

10. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui Dawˬdaˬ gaˬ naˇ yaw huiˬ 7 laꞈ kʼoeˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ aˬ li zaˬ guˬ heu gʼaˬ loꞈ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ lehˬ laˇ nya˗eu nga?

¹⁰ Gaˇ kawˆ teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ pyeuꞈ laˇ nya meh lehˇ bi siˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗awˇ, yawˬ jeˬ na luꞈ ‘ja pyuˬ ni’ pyeuꞈ laˇ nya. Nymˬ˗mˇ hawˇ pyeuꞈ laˇ nyaˬ lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ naˇ, bi mˇ bahˬ laˇ nya˗eu nui gahˇ maˬ ahˇ˗eu gʼawˬ mya jeˬ mˇ˗euˬ gaˇ ya mawˇ˗eu meh. Teu laꞈ kʼoeˇ maˬ muiˬ˗eu cawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ˗eu, maˬ muiˬ˗eu byawˬ gʼa mo gʼa˗eu jeˬ hawˇ˗eu, Ka li zaˬ deuˬ iˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ iˇ˗eu, maˬ ngeuˇ naˇ Iˇteuꞈnehꞈ paw neh haw˗eu, heu deuˬ pyeuꞈ nya meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ guiˬ lahˬ shaˇ˗eu, Jaˇliꞈ gui˗eu, mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ˗eu, tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu heu deuˬ maˬ paˇ mˇ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Dawˬdaˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ aˬ li zaˬ guˬ heu gʼaˬ jiˇ, aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ iˬ baˇ heu naˇ maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ ja pyuˬ ni pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Teu˗euˬ jeˬ hu aˬ yawꞈ nui gahˇ maˬ ahˇ˗eu gʼawˬ mya jeˬ mˇ˗euˬ meh.

11. Maˬ mˇ bahˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ saˇ tiˇ ya taˬ˗eu nga?

¹¹ Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Aˬ dui maˬ mˇ lehˬ ni yahˇ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, bi mˇ lehˬ laˇ nya˗eu kuiˇ toꞈ deuˬ˗ahˇ jiˇ ya yahˇ˗eu meh. Sawˇlaˬmoˬ, aˬ li zaˬ guˬ kʼoeˇ gʼaˬ hawˇ˗eu haiˬ˗eu zaˬ miˬ zaˬ kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ gʼaˬ ngeh, Sawˇlaˬmoˬ “aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah taˬ caw teh” lehˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ˗euˬ meh. (Dawˬdaˬ 7:25) Kʼoeˇ naˇ Sawˇlaˬmoˬ “kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu zaˬ miˬ zaˬ˗ahˇ gaˇ mahˇ kaˬ gaˇ yahˇ pawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ laˇ gʼoˆ dawˬ peh taˬ iˇ” lehˇ jiˇ ehˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 5:3, 8) Teu miˇ neh aˬ dui muˇ juˇ juˇ laˇ nya˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ maˬ iˇ naˇ, bi mˇ lehˬ laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ yahˇ pawˇ nya meh.b Mˇ jeˬ shaˇ kawˆ tiˬ hmˬ maˬ ehˇ, jawˇ duˬ tiˬ tsahˇ maˬ ehˇ, Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ yaw bahˬ lehˇ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ, lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh naˇ ya yahˇ pawˇ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 5:29, 30.

12. Yawˇbaˆ aˬ jeˬ jahˇ lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ nga? Teu naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (Yawˇbaˆ 31:1)

¹² Aˬ dui bi mˇ lehˬ laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ neh yahˇ pawˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ jeˬ ziꞈ dah ni ya bi gʼeh˗eu meh. Yawˇbaˆ teu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ zaˬ miˬ aˬ buˇ˗ahˇ mehˇ juiˇ juiˇ˗eu ‘myaˆ nuiˆ neh maˬ haw lehˇ, ziˇ tsehˆ˗euˬ’ meh. (Yawˇbaˆ 31:1-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ dehꞈ caw˗eu miˇ neh, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ joe˗eu heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu iˬ baˇ deuˬ˗ahˇ yahˇ pawˇ nya˗euˬ meh. Aˬ dui jiˇ muˇ juˇ juˇ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh yahˇ pawˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ jeˬ ya jaˆ˗eu meh.

13. Aˬ dui˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh saˇ tiˇ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹³ Kʼoeˇ naˇ aˬ dui yawˬ ha˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ jiˇ ya yahˇ˗eu meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 20:17) Tiˬ deuˬ na˗aˬ, maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ shaˇ shaˇ noeˬ˗eu tehꞈ nehˬ˗aˬ, laꞈ maˬ keuˆ˗iˇ naˇ maˬ lehˬ˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ toˆ˗ehˇ noeˬ˗eu teu naˇ maˬ tsaˬ˗a. Maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ teu˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ naˇ ngehˬ˗ehˇ teu loꞈ˗ehˇ mˇ mawꞈ˗eu nui ma huiˬ laˇ˗eu meh. Teu naˇ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yawˬ haˇ yawˬ ha laˆ doˆ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Tiˬ poˆ na˗aˬ, aˬ dui˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ maˬ tsaˬ˗eu nui noeˬ deuˬ ahˇ laˇ nya˗eu nmˇ ngeuˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ teu ahˇ laˇ shaw˗euˬ naˇ, kawˇ ma˗ehˇ ya laˆ byoˆ˗eu meh. Teu˗euˬ dah zaˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu nui noeˬ kawˇ ma˗ehˇ ya bi ahˇ laˇ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ teu maˬ loꞈ hmˬ nya gaˇ keuˆ ni pyeuꞈ laˇ˗awˇ, yaw lehˬ mˇ iˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ paˇ ya puˬ meh.—Piˇliˇpiˆ 4:8; Gawˇlawˇsehˇ 3:2; Yaˬkoˆ 1:13-15.

14. Lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yahˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ paˇ jaˆ nga siˬ?

¹⁴ Lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ yahˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ paˇ jaˆ nga siˬ? Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ caw teh naˇ, aˬ myah luꞈ muiˬ˗eu jeˬ za meh lehˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ jah ziꞈ˗eu heu meh. Tiˬ poˆ na˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ noeˬ˗eu, mˇ˗eu, lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Maˬ awˬ kʼawꞈ aˬ dui leh jeh naˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ za˗eu miˇ neh leh jeh poeˬ kʼoꞈ meh.

15. Yaw muiˬ jeˬ mˇ mawꞈ˗eu nui ma heu naˇ, lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹⁵ Yaw muiˬ jeˬ mˇ mawꞈ˗eu nui ma jiˇ ya bi ahˇ laˇ˗eu meh. Aˬ dui “yaw haiˬ jeˬ˗ahˇ bye˗awˇ, yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ gaˬ” nya laˇ naˇ, yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ mˇ˗awˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ bi mˇ laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ yahˇ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ nui ma˗ahˇ bi ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh. (Aˬmoˆ 5:15) Aˬ dui laꞈ kʼoeˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ naˇ, maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ ya puˬ˗eu lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ deuˆ gʼaˬ nya meh.

16. Ka li zaˬ˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ heu naˇ, lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁶ Muiˬ˗eu jeˬ mˇ mawꞈ˗eu nui ma aˬ joˆ˗ehˇ ahˇ laˇ nya˗eu nga? Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ laꞈ kʼoeˇ gaˇ myaˬ myaˬ˗ehˇ jawˇ naˇ, yaw muiˬ jeˬ mˇ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ laˇ nya˗eu meh. Mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ ngeh maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗iˇ ngeh maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ mawꞈ˗eu nui ma myaˬ luꞈ˗eu miˇ neh, lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu gaˇ ma yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ dahˇ˗a. (Maꞈtehˬ 28:19, 20; Heˬbyehˇ 10:24, 25) Jaˇliꞈ gui˗eu, pyehˆ tseˇ˗eu, shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu jiˇ aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui ma, maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ bye˗eu nui ma bi myaˬ laˇ˗eu meh. (Yawˇshuˆ 1:8; Ja ceuˬ 1:2, 3; 119:97, 101) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬsuˇ neh “Muˇ juˇ juˇ˗eu mehˬ nah naw maꞈ maˬ ya caw teh gʼeh ni, guiˬ lahˬ shaˇ”˗awˬ lehˇ ehˇ˗eu dawˬ˗ahˇ jiˇ ya noeˬ mawˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 26:41) Guiˬ lahˬ shaˇ˗eu heu naˇ, Miˬyehˇ neh bi caw ba˗eu gʼaˇ duˬ gaˇ ma pah dahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ, Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ mawꞈ˗eu nui ma ziꞈ laˇ ni mˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Yaˬkoˆ 4:8.

Aˬ myah luꞈ yaw beuˇ beuˇ˗ehˇ jawˇ

17. Beˬtuˆluˆ aˬ jeˬ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ ya deuˆ ceh ceh˗eu nga?

¹⁷ Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ deuˆ gʼaˬ tsehˆ tsehˆ nya˗euˬ kʼawꞈ, tiˬ jeˬ na˗ahˇ naˇ nymˬ˗mˇ keuˆ ni ya deuˆ ceh ceh luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Beˬtuˆluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu baˬ da neh Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya nya lehˇ smˬ poˆ keuˆ ni pyehˇ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 26:69-75) Aˇ nah naˇ Beˬtuˆluˆ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu saˇ ka˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni tsaꞈ gaˬ gaˇ haw ngeh, guˆ˗eu nui ma˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 5:27-29) Ehˇ kʼawꞈ teu gaˇ neh myaˆ kʼoꞈ naˇ, Beˬtuˆluˆ ‘baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ bi yehˬ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ˗eu tsawˇ haˬ kʼoeˇ deuˬ˗ahˇ guˆ˗eu’ miˇ neh, aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu Ka li zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ maˬ dzaˬ maˬ dawˇ taꞈ ni jawˇ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 2:11, 12) Beˬtuˆluˆ tsawˇ haˬ˗ahˇ guˆ˗eu nui ma tiˬ poˆ paˇ doˆ kʼoꞈ laˇ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ teu˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ gʼaˬ leˇ tsehˆ tsehˆ nya˗euˬ gaˇ maˬ duˇ˗a.

18. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu tiˬ jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya dzeuˇ maˬ lehˇ duˇ kʼawꞈ, aˬ jeˬ paˇ pyeuꞈ laˇ nya nga siˬ?

¹⁸ Aˬ dui jiˇ Beˬtuˆluˆ loꞈ˗ehˇ duˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya dzeuˇ maˬ lehˇ duˇ kʼawꞈ, paˇ gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˇ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ biˬdiˬoˬ deuˬ˗ahˇ maˬ haw˗eu 10 kʼoꞈ byah laˇ shaw˗euˬ ma. Teu miˇ neh ngaˇ deuˆ gʼaˬ nya shaw˗euˬ ma lehˇ noeˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ nui noeˬ nui ma teu naˇ, byoˆ˗iˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ ni juˇ zaꞈ taˬ˗awˇ yehꞈ laˇ ngeh tsawˬ kawꞈ˗eu lehˇ lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ haiˬ˗eu jeˬ zaˬ˗ahˇ duˇ nya.” Ja ceuˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ naˇ, mehˇ nmˇ heu gʼaˬ gʼaˬ byehˆ maˬ byehˆ˗a. Aˬ yawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ heu˗ahˇ yawˬ nah na luꞈ deuˆ ceh ceh˗eu ya leh jeh nga lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ maˬ saˬ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni ya deuˆ ceh ceh˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ miˬ zaˬ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ caw ba˗eu baˬ da neh maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ hawˇ˗eu biˬdiˬoˬ deuˬ˗ahˇ maˬ haw ni yahˇ nya dzehˬ laˇ˗eu meh.

19. Deuˆ gʼaˬ˗eu maˬ awˬ˗eu yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya deuˆ gʼaˬ˗eu nga?

¹⁹ Aˬ dui gʼaˬ baˬ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ maˬ deuˆ gʼaˬ nya˗euˬ siˬ naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Aˬ dui Yeˬsuˇ neh muˇ juˇ juˇ˗eu mehˬ nah maˬ ya caw teh˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ “yaw beuˇ beuˇ˗ehˇ jawˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya mˇ caw˗eu meh. Yawˬ ha ziꞈ dah ni gʼeh ma lehˇ noeˬ ngeh yamˬ˗ahˇ kʼawꞈ, lawˬ haw laˇ nya˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ yahˇ. (1 Gawˇliˬtu 10:12) Yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ mˇ˗eu taˬ naˬ leˇ. Dawˬdaˬ 28:14-ahˇ “Aˬ myah luꞈ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu tsawˇ haˬ nui saˇ oꞈ”˗eu meh lehˇ ehˇ˗eu meh.—2 Beˬtuˆluˆ 3:14.

Yaw beuˇ beuˇ˗ehˇ jawˇ naˇ za˗eu guiˬ lahˬ deuˬ

20-21. (a) Aˬ dui lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ deuˆ ceh ceh naˇ, aˬ jeˬ˗euˬ guiˬ lahˬ za˗eu nga? (b) Aˬ dui yawˬ ha jawˇ paw neh kʼaˇ jahˇ nya˗eu jeˬ jahˇ shaw˗euˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (2 Gawˇliˬtu 4:7)

²⁰ Aˬ dui lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ yahˇ˗eu, yahˇ poeˬ kʼoꞈ meh. Yaw bahˬ jeˬ mˇ ngeh “tiˬ kʼehˇ laˇ kʼehˬ byawˬ” meh. Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ caw teh gaˇ neh za˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ sheu cehˆ laˇ nya˗a. (Heˬbyehˇ 11:25; Ja ceuˬ 19:8) Yaw beh ba neh Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ bi caw teh˗eu lehˇ beh taˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 1:27) Teu miˇ neh aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ caw teh naˇ, nui ma shawˇ jehˆ ni gʼeh˗awˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu meh.—1 Tiˆmoˇseˬ 6:12; 2 Tiˆmoˇseˬ 1:3; Yuˇdaˆ 20, 21.

²¹ “Gʼawˇ mawˇ gʼaˬ baˬ meh.” Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ deuˆ gʼaˬ nya˗a lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ loˬ˗eu gʼaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ biꞈ nehˬ˗eu meh. (2 Gawˇliˬtu 4:7-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ gʼaˬ heu naˇ, aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ dzehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. Aˬ dui lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ jeˬ hu ya zmˬ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha jawˇ paw neh kʼaˇ jahˇ nya˗eu jeˬ jahˇ gʼaˬ shaw˗euˬ naˇ, dzaˇ˗i gʼaˬ paˇ za˗eu gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ shaˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ biꞈ nehˬ laꞈ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. (1 Gawˇliˬtu 10:13) Yeˬhawˇbaˬ caw ba naˇ aˬ dui lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ deuˆ gʼaˬ nya˗eu yaw duˬ baw meh.