Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ saˬ saˬ˗eu 40 nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ mˇ mehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ

1-2. Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ nyiˬ gʼaˬ Eˇmawꞈ pu˗ahˇ le luꞈ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ aˬ jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ nga?

A.D. 33 Niˬsaˬ ba la 16 nah˗ahˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗awˇ guˆ luꞈ˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ nyiˬ gʼaˬ Yeˬluˇsaˬleˬ meuˬ˗ahˇ neh doˆ˗iˇ˗awˇ, Yeˬluˇsaˬleˬ meuˬ nehˬ˗ehˇ 7 laˇ (11 kiˬloˬmiˬteuˬ) kaˬ gaˇ jaˆ˗eu Eˇmawꞈ pu˗ahˇ iˇ˗euˬ meh. Gʼaˬ kʼehˇ heu nyiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ maꞈ neh caw teh˗euˬ Yeˬsuˇ bi sehꞈ˗euˬ miˇ neh nui ma gʼaˬ baˬ dui dui luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Meˬsiˇya nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ noeˬ tmˬ taˬ˗euˬ jeˬ cawˆ˗iˇ jiˇ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ teu ngeh aˬ yawꞈ maꞈ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh.

² Aˬ yawꞈ nyaꞈ, aˬ yawꞈ nyaꞈ maˬ siˬ nya˗eu zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Gʼaˬ kʼehˇ teu nyiˬ gʼaˬ zaˬ yo aˬ li kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ neh ya puˬ˗euˬ jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ nui ma maˬ muiˬ˗eu gaˇ kawˆ ja nehˬ˗euˬ meh. Zaˬ yo aˬ li teu gʼaˬ, gʼaˬ kʼehˇ heu nyiˬ gʼaˬ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ ngehˇ leˇ˗eu gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. Zaˬ yo aˬ li teu gʼaˬ “Moˇseˬ neh boꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ deuˬ˗ahˇ neh dahˬ beh˗awˇ, Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah˗eu deuˬ neh boꞈ˗euˬ sahˬ boꞈ deuˬ˗ahˇ keuˆ ni” dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ, Meˬshiˇyaˆ aˬ jeˬ miˇ neh ya shaˬ˗awˇ ya shiˇ˗eu gaˇ kawˆ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ smˇ gʼaˬ Eˇmawꞈ pu˗ahˇ laˇ keuˆ ngeh, zaˬ yo aˬ li kʼoeˇ gʼaˬ maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ Yeˬsuˇ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗euˬ meh. Gʼaˬ kʼehˇ heu nyiˬ gʼaˬ Meˬsiˇya dehꞈ luꞈ nga siˬ lehˇ ya siˬ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu yaw duˬ bawˬ meh.—Luˇkaꞈ 24:13-35.

3-4. Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ aˬ joˆ˗ehˇ paˇ laˇ˗euˬ nga? Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga? (Gʼaˬkʼehˇ 1:3)

³ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ saˬ saˬ˗eu 40 nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ mya poˆ bi mawˇ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 1:3-ahˇ gui.) Nui ma shaˬ zahˬ mˇ˗awˇ guˆ luꞈ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh gʼaˬ kʼehˇ deuˬ, gʼaˬ ahˇ kʼoꞈ laˇ˗awˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ kʼaˬ duˬ ni Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗euˬ meh.a

⁴ Aˬ dui Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ saˬ saˬ˗eu 40 nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ mˇ yaꞈ shaˇ yaꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ gaˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ gʼawˬ mya ni za˗eu meh. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui Yeˬsuˇ aˇ yamˬ teu yamˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ (1) zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga? (2) Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga? (3) Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ mehˬ hu paw˗euˬ gaˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ dah laˇ taˬ ni aˬ joˆ˗ehˇ dzaw nehˬ˗euˬ nga? lehˇ ja sawˇ ma. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui gaˇ kawˆ teu smˬ kawˆ luꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga lehˇ jiˇ haw ma.

Aˬ cawˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ

5. Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh gʼaˬ biꞈ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ˗eu nga?

⁵ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ gʼaˬ na Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu gʼaˇ duˬ, iˇ kahˇ maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ maˬ ehˇ, mˇ dzaˬ kʼawꞈ dawˇ˗eu gaˇ maˬ ehˇ, ya byehˇ yaꞈ˗euˬ miˇ neh meh. (Maꞈtehˬ 19:27) Tiˬ gʼaˬ na naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu baˬ da neh maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ nehˬ laꞈ gaˇ ya daˬ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 9:22) Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ naˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Meˬsiˇya pyeuꞈ meh lehˇ jah˗eu miˇ neh, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ teu deuˬ˗ahˇ byehˇ yaꞈ˗awˇ kamˬ daˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 16:16) Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ bi sehꞈ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ byoˆ˗iˇ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ nui ma cawˆ˗awˇ gʼaˬ baˬ˗eu meh.

6. Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ngeh aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

⁶ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ shiˇ˗euˬ miˇ neh gʼaˬ kʼehˇ deuˬ noeˬ shaˬ˗eu teu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah gʼaˬ baˬ˗eu miˇ neh maˬ ngeuˇ˗a lehˇ siˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ ngeh, zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Maˬliˇ Maˬgaˬdaˬlaˇ Yeˬsuˇ˗euˬ lmˬ bymˇ lo kʼahˬ mehˬ shi yawꞈ˗awˇ ngoeˇ luꞈ ngeh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ bi mawˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 20:11, 16) Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ uˬ soe dahˬ beh laˇ gaˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ nyiˬ gʼaˬ˗ahˇ jiˇ bi mawˇ˗awˇ, gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ jiˇ bi mawˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 24:34) Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Yeˬsuˇ Maˬliˇ Maˬgaˬdaˬlaˇ˗ahˇ bi mawˇ ngeh˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma.

7. Yoˇhaˬ 20:11-16-ahˇ haw ngeh, Niˬsaˬ ba la 16 ngeh nah˗ahˇ uˬ shawˬ yaw naꞈ˗ehˇ Maˬliˇ aˬ jeˬ jahˇ luꞈ gaˇ Yeˬsuˇ ya mawˇ˗euˬ nga? Teu naˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ jeˬ jahˇ ni laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁷ Yoˇhaˬ 20:11-16-ahˇ gui. Niˬsaˬ ba la 16 nah˗ahˇ uˬ shawˬ yaw naꞈ˗ehˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu aˬ buˇ tiˬ deuˬ Yeˬsuˇ˗euˬ lmˬ bymˇ lo kʼahˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 24:1, 10) Teu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ naˇ, Maˬliˇ Maˬgaˬdaˬlaˇ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ lmˬ bymˇ˗ahˇ oe keuˆ ngeh, Yeˬsuˇ˗euˬ gʼawˇ mawˇ maˬ mawˇ˗euˬ miˇ neh, kawˇ ma˗ehˇ cehˆ gʼeh˗awˇ Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ iˇ˗euˬ meh. Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ ya siˬ ngeh, kawˇ ma˗ehˇ cehˆ gʼeh˗awˇ haw iˇ˗euˬ meh. Maˬliˇ jiˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ mehˬ nah caw teh gʼeh˗euˬ meh. Beˬtuˆluˆ hawˇ˗eu Yoˇhaˬ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼawˇ mawˇ maˬ mawˇ˗euˬ miˇ neh, iˇ kahˇ˗ahˇ gʼoꞈ iˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Maˬliˇ naˇ maˬ gʼoꞈ iˇ ni ngoeˇ ngoeˇ˗ehˇ jawˇ yaꞈ˗euˬ meh. Teu ngeh Maˬliˇ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ haw luꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗a. Yeˬsuˇ Maˬliˇ ngoeˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, gʼaˬ biꞈ mawꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ Maˬliˇ˗ahˇ bi mawˇ le˗awˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ dawˬ ngehˬ cawˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ tiˬ hmˬ a nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ Yeˬsuˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ bi ehˇ nehˬ iˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ neh mˇ˗euˬ jeˬ teu naˇ, yaw awˬ yaw shaw shaw˗ehˇ gʼeh˗awˇ Maˬliˇ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ leˇ dui dui˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 20:17, 18.

8. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

⁸ Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ luꞈ nga lehˇ haw mawˇ˗awˇ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ biꞈ˗eu heu neh Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ nya meh. Maˬ yehꞈ maˬ ca˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ baˬ da neh, aˬ nyiˇ bi shiˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Joˇsiˬliˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ “Ba la gʼawˬ mya siˬ byah laˇ˗euˬ kʼawꞈ nui ma maˬ muiˬ laˇ nya siˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Miˬ sawˇ yo zaˬ tiˬ gu mehˇ nmˇ Joˇsiˬliˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ kuˇ˗euˬ meh. Joˇsiˬliˬ ngehˬ gaˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ˗euˬ mehˬ shi Joˇsiˬliˬ aˇ poeˬ baw meh lehˇ jah ziꞈ leˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Joˇsiˬliˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ mehˇ nmˇ heu nyiˬ gʼaˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ ngaˬ˗ahˇ bi caw ba le ngaˬ lehˇ noeˬ laˇ nya. Teu naˇ ngaˬ˗ahˇ jaˬ lehˇ lehˇ ma baw˗awˇ, iˇ lu dzeh˗eu iˬ maˆ laˆ shaˆ˗ahˇ ga puꞈ taˬ˗euˬ gaˇ neh saˇ baoˬ baoˬ zaˬ˗euˬ kʼoeˇ taˆ gʼeu daˆ nehˬ˗euˬ gaˇ duˇ nya. Aˬ yawꞈ nyaꞈ ngaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ leh jeh kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.” Aˬ dui jiˇ mehˇ nmˇ deuˬ ngehˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˇ, gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ nya˗eu meh.—Loˇmaˆ 12:15.

Jaˇliꞈ˗ahˇ neh tseˇ mˇ biˇ paˆ nya laˇ ni caw ba nehˬ

9. Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ nga? Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga?

⁹ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ jah˗awˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ zmˬ caw iˇ˗eu meh. (Yoˇhaˬ 17:6) Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh haiˬ˗euˬ tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ zeuˇ liˬ kʼoeˇ taˆ bi taꞈ sehꞈ˗eu nga lehˇ maˬ gʼoˆ shaw˗a. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ˗eu teu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ jah˗eu miˇ neh, maˬ gaˬ˗eu miˇ neh maˬ ngeuˇ ni, Jaˇliꞈ˗ahˇ heu naˆ maˬ tseˇ gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ˗eu loˬ nga lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Luˇkaꞈ 9:44, 45; Yoˇhaˬ 20:9) Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ neh heu naˆ maˬ tseˇ, tseˇ mˇ biˇ paˆ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ Eˇmawꞈ pu˗ahˇ iˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ nyiˬ gʼaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga lehˇ haw ma.

10. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ naˇ Meˬsiˇya pyeuꞈ˗eu lehˇ jah ziꞈ leˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga? (Luˇkaꞈ 24:18-27)

¹⁰ Luˇkaꞈ 24:18-27-ahˇ gui. Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ teu nyiˬ gʼaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ taˆ lehˇ maˬ ehˇ nehˬ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ naˇ haˬ˗eu jeˬ zmˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ ahˇ˗eu jeˬ bi ehˇ doˆ laꞈ mawꞈ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ loꞈ˗ehˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ kʼaˇ ahˇ˗eu jeˬ ehˇ doˆ laꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ, nga maꞈ Yeˬsuˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu Loˇmaˆ˗euˬ laꞈ˗ahˇ neh ka kʼoꞈ doˆ nehˬ meh lehˇ noeˬ tmˬ˗euˬ ma lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ ngehˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ gʼaˬ ngeh, Jaˇliꞈ˗ahˇ zmˬ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ maˇ diˇ byah laˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.b Teu nah laꞈ kʼoeˇ uˬ ciꞈ taw paw Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ nui deuˬ nehˬ˗ehˇ paˇ mawˇ dzoeˇ˗awˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu deuˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 24:33-48) Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

11-12. (a) Aˬ dui Yeˬsuˇ Jaˇliꞈ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ neh, aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw) (b) Jaˇliꞈ mehˬ nehˬ˗eu gʼaˬ Nawˇteˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga?

¹¹ Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ya siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, naˇ haˬ˗eu jeˬ ya zmˬ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 20:5) Nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ya siˬ dzeuˇ˗euˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ˗eu Jaˇliꞈ aˇ deuˆ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ poˆ mawˇ nya˗eu nga lehˇ siˬ leˇ ni caw ba nehˬ. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nawˇ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ ya jahˇ nga, heu loꞈ˗ehˇ ya jahˇ nga lehˇ taˬ ehˇ nehˬ. Teu loꞈ˗ehˇ ehˇ nehˬ ngeh to˗aˬ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ tseˇ mˇ biˇ paˆ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗awˇ, Jaˇliꞈ zahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗iˇ nya˗eu nga lehˇ siˬ laˇ ni caw ba nehˬ. Gaˬnaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Nawˇteˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma.

¹² Nawˇteˬ 16 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh neh Jaˇliꞈ dzaw dahˬ beh laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ teu gaˇ neh gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ deuˬ neh bi laˆ tsoeˬ˗euˬ meh. Nawˇteˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ dzaw daˆ leꞈ ni caw ba nehˬ˗euˬ jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ dzaw mehˬ˗eu gʼaˬ, aˬ yawꞈ˗ahˇ Maꞈtehˬ yaw huiˬ 10-ahˇ zmˬ˗awˇ maˇ diˇ Ka li zaˬ deuˬ naˇ kʼehˬ gaˇ kʼaˆ gaˇ ya daˬ meh lehˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. Nawˇteˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ dahˬ beh ngeh, ngaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ ma lehˇ jah ziꞈ laˇ nyaˬ.” Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ dzaw mehˬ˗eu gʼaˬ, Nawˇteˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ nui jah gaˇ kawˆ yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ yaw muiˬ˗ehˇ dzawˇ nehˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, Maꞈtehˬ 10:16-ahˇ ja sawˇ nehˬ˗euˬ meh. Nawˇteˬ iˇ cuꞈ shawˇ gʼaˬ ngeh, aˬ yawꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ yawꞈ˗ahˇ sahˬ boꞈ bi dzaw goˇ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ dzaw mehˬ˗eu gʼaˬ aˬ yawꞈ aˬ jeˬ ya jahˇ˗a lehˇ maˬ ehˇ nehˬ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ zahˇ zmˬ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, naˇ haˬ˗eu jeˬ zmˬ˗euˬ meh. Nawˇteˬ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ tiˬ byah ni mˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ yawꞈ˗ahˇ iˇ kahˇ˗ahˇ neh teh doˆ˗euˬ meh. Nawˇteˬ gaˇ kawˆ teu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ “Ngaˇ noeˬ tsehˆ tsaˬ˗euˬ ma lehˇ jah ziꞈ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ dui aˇ yamˬ zmˬ˗awˇ aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ tseˇ mˇ biˇ paˆ nya laˇ ni caw ba nehˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui jah ziꞈ dah ni gʼeh ni maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ nya˗eu meh.—Eˇpeˇsu 3:16-19.

Tsawˇ haˬ zaˬ pyeuꞈ˗eu “laꞈ sawˬ” pyeuꞈ nya ni mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li deuˬ˗ahˇ dzaw nehˬ

13. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda neh kʼehˇ˗euˬ gaˇ heu˗ahˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? (Eˇpeˇsu 4:8)

¹³ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ bi mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 17:4) Yeˬsuˇ ‘Aˬ jeˬ kʼawꞈ ngaˇ maˬ mˇ naˇ maˬ geuꞈ nya˗a lehˇ noeˬ˗eu nui noeˬ heu maˬ ahˇ˗a.’ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ 3 kʼoꞈ taꞈ tiˬ paˆ gaˇ mˇ ngeh, tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ dzaw nehˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ mˬ kʼoeˇ taˆ maˬ gʼoꞈ daˆ leˇ mi naˆ˗ehˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ gaˇ a nehˬ˗euˬ meh. Teu laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ na, 20 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni tehꞈ˗ehˇ kʼawˆ laˇ˗euˬ deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ poeˬ baw˗eu yawˇ deuˬ˗ahˇ bo saˆ˗awˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, mehˬ˗eu gaˇ maˬ ehˇ, sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ heu a nehˬ taˬ˗euˬ meh. (Eˇpeˇsu 4:8-ahˇ gui.) Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ saˬ saˬ˗eu 40 nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ leh jeh˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ zaˬ pyeuꞈ˗eu “laꞈ sawˬ” pyeuꞈ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga?

14. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ saˬ saˬ˗eu 40 nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ mehˬ˗euˬ nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁴ Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ do lehˇ biꞈ kʼawꞈ, nui gaˬ keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ biꞈ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ na oˇ loˬ maˇ laˬ˗ehˇ gʼeh gaˇ ya mawˇ ngeh, mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 24:25-27; Yoˇhaˬ 20:27) Kʼoeˇ naˇ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ mˇ dzaˬ kʼawꞈ dawˇ˗eu gaˇ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ, yawˇ deuˬ˗ahˇ bo˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ lehˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 21:15) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yawˬ ha neh za taˬ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ taˬ sheu cehˆ lehˇ jiˇ saˇ tiˇ biꞈ taˬ˗euˬ meh. (Yoˇhaˬ 21:20-22) Kʼoeˇ naˇ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ na, Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ tsaˬ˗eu nui noeˬ maˬ ahˇ ngeh, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 1:6-8) Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

15-16. (a) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? (b) Paˇtaˬ˗liꞈ za˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ aˬ jeˬ za˗euˬ nga?

¹⁵ Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ kʼoꞈ yaw nyiˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, gaˇ deuˬ˗ahˇ mˇ nya dzehˬ laˇ ni ya mehˬ nehˬ˗eu meh.c Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, aˬ yawꞈ maꞈ neh dzaw nehˬ˗euˬ deuˬ ya byah kuꞈ meh lehˇ maˬ ya noeˬ tmˬ˗a. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˇ kʼoꞈ nyiˇ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li heu deuˬ˗ahˇ noeˬ dahˇ doe laˇ ni maˬ ehˇ, taˬ aw˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ nui ma keuˆ˗awˇ aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu heu naˇ, aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ leˇ ni maˬ ehˇ, nui gaˬ keuˆ˗awˇ nui noeˬ nui duˇ ya biꞈ˗eu meh.—1 Tiˆmoˇseˬ 3:1; 2 Tiˆmoˇseˬ 2:2; 1 Beˬtuˆluˆ 5:5.

¹⁶ Za˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ neh gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗euˬ mehˇ nmˇ Paˇtaˬ˗liꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw ma. Aˬ yawꞈ zaˬ guˬ ngeh, aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, dawˬ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ ngehˬ nehˬ ni, gʼawˬ shaˬ maˬ gaˬ nehˬ ni gʼeh˗eu meh. Noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ, Paˇtaˬ˗liꞈ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ haw mawˇ˗awˇ nui noeˬ nui duˇ do lehˇ biꞈ kʼawꞈ, nui gaˬ ahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Paˇtaˬ˗liꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Aˬ yawꞈ ngaˬ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ˗euˬ miˇ neh, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ngaˇ aˬ cawˬ deuˬ yawˬ ha neh za mawꞈ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ za gaˇ ya mawˇ ngeh nui ma nyiˇ haw˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu heu gʼaˬ neh biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ heu naˇ, ngaˬ˗ahˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ za taˬ˗euˬ gaˇ naˆ maˬ tseˇ, taˬ aw˗awˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu jeˬ heu˗ahˇ aˇ yeˇ taˬ huiˬ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh.” Teu baˬ da neh Paˇtaˬ˗liꞈ aˇ kʼoꞈ 23 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh neh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ ya geuꞈ˗euˬ meh.—Dawˬdaˬ 27:9.

17. Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ jah ziꞈ˗eu lehˇ a joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ˗euˬ nga?

¹⁷ Yeˬsuˇ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗eu gaˇ jiˇ a nehˬ taˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 28:20) Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ heu˗ahˇ maˬ mˇ nya nya lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ jahˇ nya meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “Aˬda ngaˬ˗ahˇ kʼehˇ gʼeh leꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, naw maꞈ˗ahˇ ngaˇ kʼehˇ gʼeh˗eu ma” lehˇ ehˇ gaˇ keuˆ ni aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jah ziꞈ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 20:21.

18. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁸ Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, gaˇ deuˬ aˬ cawˬ˗ahˇ a nehˬ˗awˇ bi mˇ˗eu meh. (Piˇliˇpiˆ 2:19-22) Yaw jeˬ ma jeˬ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ Bawˬdzaˬnymˇ˗ahˇ laˆ luiˆ laˆ buˇ gaˇ maˬ ehˇ, laˆ saˆ gaˇ maˬ ehˇ, bi mˇ laˇ nya˗eu meh. Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˇ a nehˬ dzeuˇ ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ dzaw nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ teu˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ doˆ leꞈ nya meh lehˇ jah ziꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ nya˗eu meh. Nymˬ˗mˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Mehˇtiˬ˗uˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ dzaw nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ gaˇ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ luiˆ nya meh lehˇ jah ziꞈ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˇ gaˇ mˇ lehˬ ngeh, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ ngaˬ˗ahˇ yaw lehˬ teu˗ahˇ neh dzaw geuꞈ˗awˇ, nyaˆ taꞈ poˆ maˬ mˇ lehˬ ni caw ba nehˬ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ zawˇ˗ehˇ huiˬ nya.”d

19. Aˬ dui aˬ jeˬ jahˇ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁹ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dehꞈ saˬ saˬ˗eu 40 nah aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ mehˬ nehˬ˗euˬ uˬ taꞈ, dzaw mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ dzaw geuꞈ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ kaˇ˗euˇ. (1 Beˬtuˆluˆ 2:21) Yeˬsuˇ aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ “Miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni, naw maꞈ nehˬ˗ehˇ aˬ myah luꞈ ngaˇ jawˇ ma” lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh.—Maꞈtehˬ 28:20.