“Miˇ kʼahˬ dawˬ tawˆ luꞈ kʼoeˇ taˆ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu yaw sahˇ gʼaˬ˗aˬ” aˬ myah luꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mˇ

1. Aˬbyaˬhaˬ Yeˬhawˇbaˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ nui ma taˬ nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

“Miˇ kʼahˬ dawˬ tawˆ luꞈ kʼoeˇ taˆ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu yaw sahˇ gʼaˬ˗aˬ dawˇ coe ni mˇ”˗eu maˬ ngeuˇ nga loˇ? (Aˇdahˬbeh˗eu 18:25) Saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Aˬbyaˬhaˬ yawˬ jeˬ yawˬ noeˬ˗eu miˇ neh naˇ haˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬbyaˬhaˬ Yeˬhawˇbaˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ laꞈ kʼoeˇ Gawˇmawˇlaˆ meuˬ hawˇ˗eu Sawˇdoˬ meuˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ meh lehˇ jah˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ “iˬ baˇ maˬ mˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ iˬ baˇ mˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ” maˬ laˆ cawˆ˗a lehˇ aˬ yawꞈ jah˗eu meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ “aˬ dui lo guˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ yawꞈ mˇ˗euˬ jeˬ tsaˬ meh byah meh. Aˬ dui Miˬyehˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ tsaˬ dui sui dui dawˇ dui dui meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 31:19; 32:4.

2. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ mˇ˗eu aˬ jeˬ miˇ neh maˬ pyeuꞈ nya˗eu nga?

² Yeˬhawˇbaˬ aˬ myah luꞈ tsaˬ˗eu jeˬ mˇ meh lehˇ Aˬbyaˬhaˬ aˬ jeˬ miˇ neh jah˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ mehˬ nehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. “Tsaˬ˗eu jeˬ” hawˇ˗eu “dawˇ˗eu jeˬ” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ dawˬ tsuiꞈ duˇ leˇ˗eu miˇ neh Heˬbyehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ tiˬ dawˬ tehꞈ˗ehˇ zmˬ taˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ neh jahˇ taˬ˗euˬ zahˇ˗aˬ aˬ myah luꞈ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu jeˬ aˬ myah luꞈ tsaˬ meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “tsaˬ˗eu dawˇ˗eu sui˗eu jeˬ˗ahˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nui gaˬ ahˇ” meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh.—Ja ceuˬ 33:5.

3. Nymˇ miˇ tsaˬ heu siˬ˗ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ ehˇ haw sheˇ?

³ Aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu heu naˇ aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ ahˇ laˇ˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ nymˇ miˇ tsaˬ heu siˬ˗ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ byah jiˇ taˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ gʼaˬ na maˬ mˇ bahˬ˗euˬ gaˇ tawˬ˗ahˇ bi nyehꞈ ahˇ taˬ˗euˬ meh. DNA tseˇ˗awˇ maˬ ngeuˇ nga lehˇ siˬ laˇ ngeh˗aˬ tawˬ˗ahˇ ahˇ luꞈ˗eu yaw myaˬ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ meh. Maˬ tsaˬ maˬ dawˬ˗eu jeˬ heu naˇ nui ma laˆ cawˆ nehˬ˗awˇ nui ma laˆ pehˇ nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ maˬ oˇ daˬ coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu nui deuˬ jiˇ jaˆ˗a siˬ. Teu aˬ jeˬ nga?

Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu

4. Ka li zaˬ˗euˬ nui jah aˬ joˆ˗ehˇ lawˬ haw gaˇ ya daˬ˗eu nga?

⁴ Ka li zaˬ deuˬ laꞈ nyiˇ paw maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ ya puˬ meh lehˇ noeˬ jiˇ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ gaˇ duˇ˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ ya mawˇ ya tahˬ puˬ ngeh aˬ duiˬ˗euˬ nui jah˗ahˇ lawˬ haw gaˇ ya daˬ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ naˇ nawˇ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ le? Nawˇ yawˬ ha˗ahˇ sahˬ tiꞈ bi tiꞈ maˬ loˇ?

5. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ dui ya puˬ ya mawˇ˗eu maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗eu nga?

⁵ Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh mˇ lehˬ nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ na aˬ dui˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu jeˬ mˇ laˇ nya˗awˇ aˬ dui kʼawꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ tsaˬ˗eu jeˬ mˇ nya˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 1:8) Gaˇ kawˆ heu maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ ngeh kʼawꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Ka li zaˬ deuˬ maˬ zahˬ leˇ˗eu uˬ taꞈ sahˬ tiꞈ jiˇ maˬ tiꞈ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ jawˇ gaˇ neh maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ laˇ ngeh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ bo saˆ˗eu gʼaˇ duˬ maˇ diˇ zmˬ nya˗eu dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh.—Ja ceuˬ 55:12-14.

6, 7. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ nga? aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu aˬ jeˬ nga?

⁶ Mehˇ nmˇ Gʼoeˬliˬ Diˇ˗oˬ neh ya puˬ haw˗euˬ jeˬ˗ahˇ ja sawˇ ma. 1931 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ mehˇ nmˇ Diˇ˗oˬ Soiˇjeuˬlehˬ miˇ kʼahˬ Beuˬ meuˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ gaˇ mˇ˗euˬ meh. 1946 kʼoꞈ˗ahˬ Aˬmeˬliˇkaˬ Niˬ˗yuˬyawˇ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu Giˇlaˆ dzaw Nymˇ yehꞈ poˆ aˬ yawꞈ poˆ˗ahˇ dzaw iˇ˗euˬ meh. Dzaw gʼaˬ naˇ Soiˇjeuˬlehˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ ya geuꞈ iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ neh puˬ haw˗euˬ jeˬ boꞈ taˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ ehˇ˗eu Soiˇjeuˬlehˬ saˇ naˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ ngaˬ siˬ ba la 1949 kʼoꞈ˗ahˇ oeˇ mˇ baˇ˗eu lehˇ lehˬ hmˬ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu ngeh aˬ yawꞈ˗ahˇ haw teˬ˗eu gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ biꞈ taˬ˗euˬ gaˇ dawˬ tawˆ luꞈ yuˇ kʼoꞈ jiˇ maˬ lehˇ ehˇ leꞈ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ nya˗eu tehꞈ meh. “Ngaˬ˗ahˇ dawˬ mehˬ maˬ bi mehˬ laꞈ˗a”. “Yaw myaˬ gʼaˬ ngaˬ nyaꞈ˗ahˇ maˬ ngehˬ cawˬ laˇ ni teh doˆ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ loꞈ˗ehˇ mˇ nehˬ laꞈ˗eu meh” lehˇ mehˇ nmˇ Diˇ˗oˬ ehˇ˗eu meh.

⁷ Mehˇ nmˇ Diˇ˗oˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ yawꞈ “oeˇ mˇ baˇ˗eu heu naˇ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ bahˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ nga nyaꞈ siˬ nya˗eu miˇ neh gaˇ kawˆ heu˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗eu” ma lehˇ ehˇ˗eu meh. Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na oeˇ mˇ baˇ dzaˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya kʼawꞈ uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh siˬ nya laˇ˗euˬ miˇ neh mehˇ nmˇ Diˇ˗oˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ paˇ za kʼoꞈ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh.a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ ‘Ngaˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ naˇ oˇ oˬ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ dawˬ ma laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ teu˗ahˇ yawˬ haˇ yawˬ ha laˆ piˇ˗eu laˬ?’ lehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 11:2; Miˇkaˬ 7:7-ahˇ gui.

8. Aˬ dui maˬ ehˇ aˬ cawˬ maˬ ehˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh aˬ jeˬ miˇ neh gʼoˆ shaw bahˬ˗euˬ pyeuꞈ nya nga?

⁸ Nawˇ Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ jaˆ nya lehˇ noeˬ naˇ yawˬ ha gʼoˆ shaw bahˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu uˬ taꞈ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ siˬ duˬ jiˇ˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui neh gʼoˆ shaw˗euˬ teu tsaˬ maˬ tsaˬ maˬ ehˇ gaˇ kawˆ teu˗euˬ gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ nui ma taˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ ya bo saˆ˗eu meh. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ “iˬ baˇ” maˬ bi taˬ ni caw ba nehˬ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 19:3-ahˇ gui.

9. Heu kawˆ hawˇ˗eu nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ dzaw˗eu nga?

⁹ Gaˇ hu Jaˇliˬ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ neh ya puˬ˗euˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ smˇ hmˬ˗ahˇ haw iˇ ma. Heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ Aˬ byaˬhaˬ˗euˬ oeˬ paˬ pyeuꞈ˗eu Yoˇsehˆ˗euˬ gaˇ kawˆ hawˇ˗eu aˇ doˆ deuˬ neh jahˇ nehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ dzaw ma. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ sahˬ paˬ Aˬhaˆ hawˇ˗eu Suˇliˆ Aˬdiˇawˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu kuiˇ laꞈ Beˬtuˆluˆ neh mˇ lehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ nehˬ˗euˬ nga lehˇ ja sawˇ ma. Aˬ dui yaw jeˬ ma jeˬ heu˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya meh. Aˬ dui maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬYeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ peh aˬ joˆ˗ehˇ jawˇ nya˗awˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bo saꞈ nya˗eu nga lehˇ haw˗awˬ.

Yoˇsehˆ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ

10, 11. (a) Yoˇsehˆ aˬ jeˬ˗euˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga? (b) Yoˇsehˆ tawˬ˗ahˇ uˇ luꞈ ngeh aˬ jeˬ˗euˬ aˇ yamˬ za˗euˬ nga?

¹⁰ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Yoˇsehˆ aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ neh maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ mˇ nehˬ laꞈ gaˇ ya daˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ teu naˆ maˬ tseˇ nui ma˗ahˇ naˇ laˇ˗eu jeˬ naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ jawˇ gaˇ neh laˇ˗euˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ meh. Yoˇsehˆ 17 kʼoꞈ kʼawˆ ngeh aˇ doˆ deuˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ ahˬ kʼoeˬ˗awˇ zaˬ kʼaˆ bi geuꞈ iˇ˗eu lehˇ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ bi nyehꞈ gʼeh˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 37:23-28; 42:21) Kʼoeˇ naˇ aˬ cawˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ ngeh aˬ cawˬ˗ahˇ dawꞈ ngaˬ lehˇ ehˇ˗awˇ maˬ pyehˆ tseˇ ni tawˬ˗ahˇ dawˆ gaˇ ya daˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 39:17-20) Aˬ yawꞈ tawˬ uˇ zaˬ hawˇ˗eu zaˬ kʼaˆ pyeuꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ 13 kʼoꞈ dawˬ peh ya shaˬ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ deuˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ jeˬ jahˇ laˇ ngeh Yoˇsehˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ dzawˇ geuꞈ nya˗eu nga?

¹¹ Yoˇsehˆ tawˬ˗ahˇ uˇ luꞈ ngeh sahˬ paˬ˗euˬ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ jahˇ˗eu gʼaˬ jiˇ uˇ le˗euˬ meh. Tiˬ miˇ sahˬ paˬ˗euˬ aˬ gaꞈ dzaˇ uiˇ jahˇ˗eu gʼaˬ yuꞈ maˆ maˆ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ Yoˇsehˆ˗ahˇ yuꞈ maˆ dawˬ tsuiꞈ teu dzawˇ nehˬ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ tawˬ˗ahˇ neh ya doˆ˗iˇ˗awˇ Paˬlawˇ˗euˬ gaˇ tiˬ poˆ paˇ ya mˇ kʼoꞈ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Teu ngeh Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ jiˇ tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ dzawˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ ngehˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu maˬ ngehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 40:5-13.

12, 13. (a) Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ neh ya daˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ ni maˬ gʼeh˗a lehˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu nga? (b) Yoˇsehˆ sahˬ paˬ˗ahˇ aˬ gʼaꞈ dzaˇ uiˇ jahˇ nehˬ˗eu gʼaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ maˬ ja nehˬ˗euˬ nga?

¹² Aˇdahˬbeh˗eu 40:14, 15-ahˇ gui. Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ “kʼoeˬ” gaˇ ya daˬ leˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. Heu gaˇ haw ngeh aˬ yawꞈ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ cawˬ ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ bah˗a lehˇ maˇ jawˆ ni ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh sahˬ paˬ˗ahˇ aˬ gʼaꞈ dzaˬ uiˇ jahˇ nehˬ˗eu gʼaˬ˗ahˇ Paˬlawˇ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ lehˇ shaˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ teu loꞈ˗ehˇ shaˇ˗euˬ nga? “Heu gaˇ neh ya doˆ iˇ”˗eu gʼaˇ duˬ ma lehˇ aˬ yawꞈ ehˇ˗eu meh.

¹³ Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ neh ya daˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jahˇ˗a loˇ? Maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗euˬ lehˇ aˬ yawꞈ siˬ nya meh. Teu miˇ neh sahˬ paˬ˗ahˇ aˬ gʼaꞈ dzaˇ uiˇ jahˇ nehˬ˗eu gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba nehˬ nya meh lehˇ noeˬ˗eu miˇ neh ja nehˬ˗eu meh. Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ kʼoeˬ˗eu gaˇ kawˆ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ Paˬlawˇ˗ahˇ maˬ ehˇ ja nehˬ˗eu lehˇ Jaˇliꞈ˗ahˇ maˬ boꞈ taˬ˗a. Maˇ diˇ naˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ zeuˇ laˇ ngeh Paˬlawˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ “miˇ tsaˬ kʼaˇ muiˬ dzehˬ˗eu tsahˇ”˗ahˇ laꞈ kʼaˬ tiˬ cehˬ jawˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 45:16-20.

14. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh maˬ muiˬ jeˬ˗ehˇ maˬ ngehˬ ni aˬ jeˬ caw ba˗eu nga?

¹⁴ Aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ ngeh gaˇ kawˆ teu maˬ ja bu ni ya yahˇ˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ aˬ dui aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ nya˗awˇ mehˇ nmˇ deuˬ huiˬ dui dui˗eu iˬ baˇ mˇ ngeh aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ dzawˇ nehˬ nya˗eu meh. (Uˬduˬtahˬ˗eu 5:1) Ehˇ kʼawꞈ huiˬ˗eu iˬ baˬ maˬ ngeuˇ naˇ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ maˬ ja nehˬ ni mehˇ nmˇ yaw kʼaˬ tehꞈ˗ehˇ ja tsaˬ nya meh. (Maꞈtehˬ 5:23, 24; 18:15-ahˇ gui.) Heu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ la ngeh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ Jaˇliꞈ zahˇ zmˬ˗awˬ. Tiˬ poˆ na aˬ dui gʼoˆ shaw bahˬ˗awˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗euˬ maˬ ngeuˇ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Teu ngeh mehˇ nmˬ deuˬ˗ahˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ ngehˬ heu neh gaˇ kawˆ maˬ bi huiˬ iˇ˗eu miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ meh. Aˬ dui tsaˬ˗eu maˬ ehˇ bahˬ˗eu maˬ ehˇ nui ma˗ahˇ bi naˇ leˇ˗eu dawˬ ngehˬ˗awˇ neh muiˬ laˇ˗eu tiˬ jeˬ maˬ jaˆ˗a lehˇ noeˬ taˬ˗awˬ. Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu heu naˇ aˬ dui yaw lehˬ jeˬ maˬ bi mˇ ni yahˇ nya˗eu meh. Ja ceuˬ˗eu sahˬ boꞈ boꞈ˗eu gʼaˬ “dawˇ coe ni cah luꞈ˗eu tsawˇ haˬ”˗aˬ aˬ cawˬ˗ahˇ “ma ja bu ni dehꞈ˗eu tsawˇ haˬ” meh lehˇ ehˇ˗eu meh.—Ja ceuˬ 15:2, 3; Yaˬkoˆ 3:5.

Nawˬ˗euˬ aˇ yehˇ huiˬ dzehˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ

15. Yoˇsehˆ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ bo saˆ miˇ neh aˬ jeˬ za˗euˬ nga?

¹⁵ Aˬ dui Yoˇsehˆ˗ahˇ yawˬ jeˬ yawˬ paˇ dzaw geuꞈ nya˗a siˬ. Aˬ yawꞈ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ 13 kʼoꞈ ya shaˬ˗euˬ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 45:5-8) Aˬ yawꞈ gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ iˬ baˇ maˬ taˬ haw˗aˬ. Aˬ yawꞈ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ shaˬ zahˬ˗ahˇ maˬ ga nuiꞈ taˬ˗aˬ. Teu naˆ maˬ tseˇ aˇ yehˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ yawꞈ maˬ byah kuꞈ˗eu jeˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ neh mˇ doeˇ laꞈ˗eu jeˬ baˬ da neh Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ maˬ bi laˆ cawˆ˗aˬ. Yoˇsehˆ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ baˬ da neh aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ piˇ gaˇ ya mawˇ˗awˇ aˬ yawꞈ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ kʼawꞈ guiˬ lahˬ za˗euˬ meh.

16. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ ngeh aˬ jeˬ miˇ neh yaw beh naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ peh ya jiˆ leˇ˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui kʼawꞈ teu gaˇ duˇ ni Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya bo saˆ˗eu meh. Mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ maˬ byah kuꞈ˗eu jeˬ neh aˬ dui gaˬ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ya bi laˆ cawˆ˗a. (Loˇmaˆ 8:38, 39) Aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ naˇ Yoˇsehˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ yaw beh naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ peh ya jiˆ leˇ˗eu meh. Gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗awˇ laˆ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ kʼawꞈ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ zmˬ˗awˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ keuˆ ni mˇ gʼaˬ˗euˬ taꞈ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˬ laꞈ˗ahˇ ya a dzeh nehˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˇ yamˬ tsaˬ ngeh laˆ piˇ meh lehˇ aˬ dui jah nya meh.

“Miˇ kʼahˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ”˗ahˇ nui ma taˬ

17. Aˬ dui “miˇ kʼahˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ”˗ahˇ nui ma taˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?

¹⁷ Haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ kʼaˇ jawˇ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ meh lehˇ ya noeˬ jiˇ taˬ meh. Tiˬ poˆ na nawˇ hawˇ˗eu nawˇ siˬ nya˗eu deuˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ gaˇ duˇ˗eu jeˬ˗ahˇ tahˬ puˬ nya meh. Sahˬ tiꞈ taˬ tiꞈ. (Ja ceuˬ 119:165) Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh ngeh to˗aˬ Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ caw ba nehˬ laꞈ lehˇ shaˇ˗awˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼoe˗awˬ. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu miˇ neh gʼoˆ shaw bahˬ nya˗awˇ gaˇ kawˆ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ maˬ siˬ jiˇ nya˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh lehˇ taˬ ngehˇ. Yoˇsehˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ gaˇ kawˆ maˬ bi huiˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ muiˬ˗eu paw ngehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yahˇ˗awˬ. Yawˬ haˇ yawˬ ha nui ma taˬ ngeh to˗aˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ bo saˆ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ laˆ piˇ nehˬ laꞈ gaˇ oˇ oˬ˗awˇ dawˬ˗awˬ. Toˆ˗ehˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗awˇ Yoˇsehˆ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ nawˬ˗ahˇ jiˇ biꞈ meh. Nawˇ “miˇ kʼahˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ” aˬ myah luꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mˇ meh lehˇ jah nya meh. “Yawꞈ mˇ˗eu jeˬ tsaˬ meh.”—Aˇdahˬbeh˗eu 18:25; Dawˬmehˬmehˬ˗eu 32:4.

18. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ paˇ ja sawˇ˗eu nga?

¹⁸ Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ nyaˆ taꞈ yaw jeˬ ma jeˬ nyiˬ hmˬ˗ahˇ dzaw ma. Yaw jeˬ ma jeˬ heu naˇ taˬ aw˗eu jeˬ hawˇ˗eu iˬ baˇ pyeuˬ˗eu jeˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ noeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh.