¿Yatiyätati?
¿Cheqapunit Jesusan tiemponakapan jiwat imäwinakan pinkillo tocapjjerïna?
▪ Fiesta urunakanjja pinkill tocapjjerïna sasaw Bibliajj qhanañchi (1 Reyes 1:40; Isaías 5:12; 30:29). Ukat jiwat imäwinakans ukhamarakiw pinkill tocapjjerïna sasaw saraki, ukanakanjja pinkillotakwa parlaraki. Mateo qellqatanjja judionakan mayni jilïripaw Jesusar jakʼachasisin phuchhajaw jiwañampïski qolltʼarapita sasin rogtʼasïna. Ukat kunapachatï Jesusajj utapar purïna ukhajja, ‘walja pinkill tokirinakaru ukat ukankir walja jaqenakar jachaskir uñjäna’ kunattejj phuchhapaw jiwjjatayna (Mateo 9:18, 23, NM).
¿Kuntï Mateo qellqatan siski ukajj cheqapunïskiti? Biblia yaqha arur jaqokipir William Barclay sat chachajj akham siwa: “Roma, Grecia, Fenicia, Asiria ukat Palestina nayra markananjja, pinkill tukir istʼasajj khitiy jiwchi, jan waltʼäwiw utjpacha sasaw amuyapjjerïna” sasa. Ukat Talmud qellqatansa, nayra patak maranakanjj pisinkir judionakasa mä munat familiarap jiwirïna ukhajja, pä pinkill tokirinaka ukat mä jachir kunwa contratapjjerïna sasaw qhanañcharaki. Ukat nayra patak maranakan sarnaqanäwinakat qellqer Flavio Josefo sat chachajja, kunapachatï romanonakaw Galilea markan Jotapata sat cheqa katuntapjjäna ukat markachirinakaparus 67 maran jiwarayapjjatap yatipjjän ukhajja, “Jerusalén markankir walja jaqenakajj pinkill tokirinakaruw jiwatanakap imañatakejj contratapjjäna” sasaw qellqatayna.
Jesusamp chik jiwayatäpkän uka jan wali jaqenakajj ¿kuna jan walsa lurapjjatayna?
▪ Biblianjj uka jaqenakajj ‘lunthatanakapjjänwa’ siwa (Mateo 27:38; Marcos 15:27). Jan wali lurir jaqenakat parlkasinjja, Bibliajj mayj mayjwa qhanañchi sasaw Biblia toqet yaqhep diccionarionakajj saraki. Ukat kamisatï mä lunthatajj jan katjayasiñatakejj jamasat kuns lurejja, ukwa kleptes griego arojj sañ muni. Uka arunakampiw Judas Iscarioterojj uñtʼasi, jupajj jamasatwa discipulonakan qollqe cajapat lunthatirïna (Juan 12:6). Ukat lestes uka arojj kunjamtï mä lunthatajj nuwjasin jaqenakat yänakap aparki uk sañ munaraki. Ukat mä revolucionario jaqëkaspasa jan ukajj gobiernonak contra saytʼapki ukakaspasa ukhamarakiwa. Jesusamp chika jiwayatapkäna uka lunthatanakajja, uka kasta jaqepjjänwa. Ukat maynïrejj akham sänwa: “Juchasatjamwa tʼaqhesisktanjja” sasa (Lucas 23:41). Ukhamajj uka jaqenakajj janiw aleq lunthatakïpkänti.
Lestes uka pachpa arumpiw Barrabasarojj Biblianjj uñtʼasiraki (Juan 18:40). Barrabasajj janiw aleq lunthatakikänti, Lucas 23:19 tʼaqajj akham siwa: “Carcelaruw apantapjjatayna, marka apnaqerinak contra pejjtutapata, ukhamarak jaqer jiwayatapampita” sasa.
Jesusamp jiwayatapkäna uka jaqenakajj lunthatapjjänwa, amuyatajja, marka apnaqer contra saytʼirita ukat jaqe jiwayirit juchañchatäpjjpachänwa. Kunjamächïnjjay ukampis Roma mark apnaqer Poncio Pilatojj panpachaniruw lawar warkkatat jiwapjjañapatak juchañchäna.