¿Jaqenakajj guerranaksa jan waltʼäwinaks chhaqtayapjjaspati?
Jaqenakajj walja razonatwa chʼajjwapjje. Yaqhepajj política toqeta qollqe toqet cambionak utjañapwa munapjje, yaqhepajj markapan cambionakwa munapjjaraki, uka razonanakatwa chʼajjwapjje. Maysa toqetjja oraq katuntasiñataki, kunanakatï mä markan utjki ukanak katuntasiñatakiw chʼajjwapjjaraki. Jaqenakajj kunayman markatäpjjewa, kunayman religionanakanïpjjarakiwa, taqe ukanakaw nayratpach jukʼamp chʼajjwañanak utjayi. ¿Guerranak chhaqtayañataki sumankañ utjayañatakejj kuns jaqenakajj lurapjje? ¿Ukham chʼamachasipjjatapampejj cheqapunit sumankañ utjayapjjaspa?
Drazen_/E+ via Getty Images
QOLLQE TOQET WAL CHʼAMACHASIPJJE
¿Kuns jikjjatañ munapjje?: Jaqenakan sum jakasipjjañapwa gobiernonakajj munapjje. Ukhamatwa qollqe toqet jan pisin jakasjjapjjaspati, cheqas qollqe toqet pisin jakasiñaw jukʼamp guerranak utjayi.
¿Kunatsa jan puediski?: Kunarus qollq gastapjjani uk gobiernonakajj sum amuytʼapjjañapawa. 2022 maranjja, mä 34.100 millones dolaranakaw sumankañ utjañapatakejj oraqpachan gastasiwayi. Uka qollqejja, uka marajj qhawqhatï militaranakatak gastaskäna, uka qollqet sipans wali jukʼakiwa (0,4%).
“Sumankañ utjañapatak qollq gastañat sipansa, guerranakatakiw jukʼamp qollqejj gastasiwayi” (António Guterres, secretario general de las Naciones Unidas).
¿Kunsa Bibliajj yatichi?: Gobiernonakasa institucionanakas pobrenakar yanaptʼapkchispasa, janiw pisin jakasiñ chhaqtayapkaspati (Deuteronomio 15:11; Mateo 26:11).
SUMANKAÑ UTJAÑAPATAK LEYINAKWA APSUPJJE
¿Kuns jikjjatañ munapjje?: Chʼajjwapki uka markanakajja, leyinakampi ukat purapat sum parltʼasisaw jan walinak askichañ amtapjje. Ukhamat uka markanakajj sum apasipjjañapataki.
¿Kunatsa jan puediski?: Chʼajjwapki uka markanakat maynejj janiw mä acuerdor mantañ munkaspati, janirakiw uka toqet parlañs munkaspati. Janiw ukakïkiti, kuna acuerdorotï puripki uk janiw jila partejj phoqapkiti.
“Sumankañatak leyinak apsupki ukajj janiw yanaptʼkapuniti. Guerran tukusjjañapatak mä acuerdor puriski ukajj janiw mayni markatakejj walïkaspati, qhepat jukʼamp guerranakakwa utjayjjaspa” (Raymond Smith, American Diplomacy).
¿Kunsa Bibliajj yatichi?: Biblian “sumankañ thaqam” siski uka ewjjtʼar taqeniw istʼapjjañapa (Salmo 34:14). Ukampis jichhürunakanjja waljanejj “jaqe masipar jaytanukurinaka”, “traicioneronaka” ukat “jan kuna acuerdorus mantañ munirinaka” ukhamäpjjewa (2 Timoteo 3:1-4). Politiconakajj jan walinak askichañ munapkchisa, jaqenakan ukhamäpjjatapatwa ukanak askichañ jan puedipkiti.
ARMANAK CHHAQTAYAÑATAKIW CHʼAMACHASIPJJE
¿Kuns jikjjatañ munapjje?: Armanak chhaqtayañataki jan ukajj jukʼaptayañatakiw gobiernonakajj chʼamachasipjje. Maysa toqetjja armas nucleares, químicas, biológicas ukanakwa chhaqtayañ munapjje.
¿Kunatsa jan puediski?: Walja markanakajj janiw uka armanak chhaqtayañ munapkiti, kunatejj jan chʼamaniw uñjassna, facilakwa jan waltʼayapjjestaspa sasaw ajjsarayasipjje. Armanakap chhaqtayapkchispasa, kuna razonanakatsa chʼajjwapjje uk janiw chhaqtayañ puedipkaspati.
“Walja gobiernonakajja, 1991 marat uksarojj armamentonak chhaqtayañäniwa sasaw arsupjjäna, ukampis janiw uk phoqapkiti. Uka arsutaparjamajj janiw jan waltʼäwinakajj utj-jjañapänti, yaqha markanakamp chʼajjwañas janiw utj-jjañaparakïnti, ukhamat qhepat sumankañan oraqpachan jakasiñataki” (Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament [Asegurar nuestro futuro común: una agenda para el desarme]).
¿Kunsa Bibliajj yatichi?: Jaqenakajj armanakap apanukusajja, “espadanakap aradon rejanakaparuw” tukuyapjjañapa (Isaías 2:4). Ukampis janiw uk lurañakejj wakiskiti, jan ukasti jukʼampinakwa jaqenakajj lurapjjañapa, kuna laykutejj jan wali lurañanakajj jaqen chuymapankapuniwa (Mateo 15:19).
SUMANKAÑ UTJAÑAPATAKIW MAYACHASIPJJE
¿Kuns jikjjatañ munapjje?: Enemigonakapat jarkʼaqasiñatakejj gobiernonakajj mayachtʼasipjjewa. Kuna laykutejj mä markajj janiw mayachtʼat walja markanak contrajj nuwaskaspati sasaw amuyapjje.
¿Kunatsa jan puediski?: Jumatï naya contra sartätajja, walja markanakampiw nuwasïta sasin mä markar ajjsarayañajja, janiw sumankañ utjañapatak yanaptʼkaspati. Maysa toqetjja mayachtʼat markanakajj janiw kuntï arsupki uk phoqapkapuniti, kunjamsa ukat kunapachas enemigor castigapjjani uka toqets janiw mä acuerdor puripkarakiti.
“Sociedad de Naciones Unidas ukajj gobiernonakan mayachtʼasipjjañapatakejj walsa chʼamachasiwaykchejja, guerranakajj utjaskakiwa” (Encyclopedia Britannica).
¿Kunsa Bibliajj yatichi?: Mayachtʼatäñajj atipjañatakis yanaptʼkchejja, gobiernonakasa organizacionanakas janiw cheqpach sumankañ utjayapkaspati (Eclesiastés 4:12). “[Chʼamaninakarojj] jan confiyapjjamti, janirak khiti jaqenakarus confiyapjjamti, kuna laykutejj janiw jupanakajj salvapkaspati. Kunapachatï jaqen espiritupajj mistjje ukhajja, laqʼaruw uka jaqejj kuttʼjje, ukürpachaw amuyunakapas tukusjjaraki” (Salmo 146:3, 4).
Sumankañ utjañapatakejj waljanis chʼamachasipkchejja, guerranakajj jaqenakar jan waltʼayaskakiwa.