Фәсил 6
Һамыја аидијјәти олан мүбаһисәли мәсәлә
1, 2. а) Шејтан Еден бағында һансы мүбаһисәли мәсәләни галдырды? б) Аллаһын һөкмранлығына гаршы чыхмасы онун сөзләриндән неҹә бәлли олур?
СӘН бәшәријјәтин гаршысында дуран ән мүһүм бир мәсәләјә ҹәлб едилмисән. Әбәди ҝәләҹәјин бу мәсәләдә кимин тәрәфини тутмағындан асылыдыр. Бу мүбаһисәли мәсәлә Еден бағындакы үсјан заманы ортаја чыхмышды. Шејтан Һәввадан сорушмушду: «Доғруданмы, Аллаһ сизә “бағда олан һеч бир ағаҹын бәһрәләриндән јемәјин” дејиб?» Һәвва Аллаһын јалныз бир ағаҹ һаггында: «Ондан јемәјин... јохса өләҹәксиниз!» дедијини билдирди. Сонра Шејтан ачыг-ашкар Аллаһы јалан данышмагда ҝүнаһландырыб деди ки, онларын һәјаты Аллаһа гулаг асмагдан асылы дејил. Шејтан иддиа едирди ки, ҝуја Аллаһ јаратдығы варлыглардан јахшы бир шеји — истәдикләри кими јашамаг имканыны ҝизләдир. Шејтан деди: «Аллаһ билир ки, о мејвәләрдән једијиниз ҝүн ҝөзләриниз ачылаҹаг вә хејирлә шәри биләрәк Аллаһ кими олаҹагсыныз» (Јарадылыш 3:1-5).
2 Шејтанын сөзләриндән елә чыхды ки, инсанлар Аллаһын ганунларына табе олмагданса, истәдикләри кими јашасалар даһа јахшы олар. Беләҹә, Шејтан Аллаһын идарә тәрзини рәдд етди вә Онун һөкмранлығыны, башга сөзлә каинаты идарә етмәк һүгугуну сүбһә алтына гојду. Орталыға суал чыхды: Инсанлар үчүн ән јахшысы нәдир: Аллаһын идарә тәрзи, јохса өзләринин мүстәгил идарә системи? Әлбәттә, Јеһова Адәмлә Һәвваны дәрһал мәһв едә биләрди, амма онда мүбаһисәли мәсәлә там һәлл олунмамыш галарды. Инсан ҹәмијјәтинин узун мүддәт әрзиндә өзбашына инкишаф етмәсинә јол вермәклә, Аллаһ Өзүндән вә ганунларындан сәрбәст јашамағын нәјә ҝәтириб чыхараҹағыны нүмајиш етдирмәк гәрарына ҝәлди.
3. Ортаја һансы икинҹи дәрәҹәли мүбаһисәли мәсәлә чыхды?
3 Јеһова Аллаһын һөкмранлығына гаршы Шејтанын һәмләләри јалныз Едендәки һадисә илә битмәди. О диҝәр шүурлу варлыгларын да Јеһоваја сәдагәтини шүбһә алтына алды. Беләликлә, ортаја икинҹи дәрәҹәли мүбаһисәли мәсәлә чыхды. Бу мәсәләјә Адәмлә Һәвванын нәсли, бүтүн руһани варлыглар вә һәтта Аллаһын севимли илкин Оғлу да ҹәлб едилди. Әјјубун ҝүнләриндә Шејтан, Јеһованын хидмәтчиләринин Аллаһа вә Онун идарә тәрзинә мәһәббәтдән дејил, шәхси мәгсәдләр ҝүдәрәк хидмәт етдикләрини сүбут етмәјә чалышды. О иддиа едирди ки, инсан чәтинлијә дүшән кими өз шәхси истәкләринин далынҹа дүшүб Аллаһын ганунуну позаҹаг (Әјјуб 2:1-6; Вәһј 12:10).
Тарих нәји ашкар етди
4, 5. Тарих инсанларын «өз аддымларыны доғрултмаг» ҹәһдләри барәсиндә нә ҝөстәрди?
4 Һөкмранлыгла бағлы мүбаһисәли мәсәләнин мүһүм бир ҹәһәти одур ки, Аллаһ инсанлары Онун һакимијјәтиндән мүстәгил јашајараг хошбәхт олмаг имканы илә јаратмамышдыр. Инсанларын хејри үчүн Аллаһ онлары Өз салеһ ганунларындан асылы јаратмышды. Јеремја пејғәмбәр етираф едирди: «Ја Рәбб, билирәм ки, инсанын өмрү өз әлиндә дејил. Аддымларыны дүзәлтмәк ҝедән адамын иши дејил» (Јеремја 10:23). Аллаһын Кәламы бизи дәвәт едир: «Бүтүн гәлбинлә Рәббә ҝүвән, өз идракына етибар етмә» (Сүлејманын мәсәлләри 3:5). Аллаһ инсанлары елә јарадыб ки, сағ галмаг үчүн онлар физики ганунлара табе олмалыдырлар. Ејни заманда, Аллаһ әхлаг нормаларыны да вериб ки, инсанлар бу нормалара риајәт етмәклә ҝөзәл бир ҹәмијјәт гура билсинләр.
5 Сөзсүз, Аллаһ билирди ки, бәшәр аиләси Онун рәһбәрлији олмадан хошбәхт јашаја билмәјәҹәк. Сәрбәстлик јолуну сечән инсанлар сијаси, игтисади вә дини системләр јаратмыш, амма онларын уғурлу ҹәмијјәт гурмаг ҹәһдләри боша чыхмышдыр. Бу мүхтәлифлик нәтиҹәсиндә инсанлар бир-бири илә јола ҝетмир, зоракылыг, мүһарибәләр вә өлүм ади һал алыб. Бәли, «бир нәфәрин башга адама ағалыг етмәси башына бәла олур» (Ваиз 8:9). Бәшәр тарихи буну сүбут етмишдир. Аллаһын Кәламында габагҹадан дејилдији кими, пис адамлар вә сахтакарлар ‘ҝетдикҹә даһа бетәр олурлар’ (2 Тимотејә 3:13). Бөјүк елми-техники тәрәгги әсри адланан ХХ әср бунунла бәрабәр ән дәһшәтли бәлалар әсри кими дә јадда галмышдыр. Јеремја 10:23 ајәсиндәки сөзләр тамамилә доғрудур: инсан өз аддымларыны доғрултмаг игтидарында дејил.
6. Аллаһ бәшәријјәтин Ондан сәрбәст јашамасы мәсәләсини тезликлә неҹә һәлл едәҹәк?
6 Аллаһдан сәрбәст јашамағын башыбәлалы вә аҹы нәтиҹәләри бирдәфәлик сүбут етди ки, инсан һакимијјәтләри һеч вахт уғур газанмајаҹаг. Сәадәтә, бирлијә, сағламлыға вә һәјата апаран јеҝанә јол Аллаһын һакимијјәтидир. Мүгәддәс Јазылар ҝөстәрир ки, Аллаһын мүстәгил инсан һакимијјәтләринин мөвҹуд олмасына изин вердији вахт артыг битмәк үзрәдир (Матта 24:3-14; 2 Тимотејә 3:1-5). Тезликлә, Аллаһ јердәки вәзијјәтә мүдахилә едәҹәк вә јер үзүндә Өз һакимијјәтини бәргәрар едәҹәк. Мүгәддәс Китаб пејғәмбәрлијиндә дејилир: «О падшаһларын [инди мөвҹуд олан инсан һакимијјәтләри] дөврүндә ҝөјләрин Аллаһы һеч вахт дағылмајан бир падшаһлыг [ҝөјдә] гураҹаг вә бу падшаһлыг башга халгын әлинә кечмәјәҹәк [инсанлар даһа һеч вахт јер үзүнү идарә етмәјәҹәкләр]. О бүтүн әввәлки [инди мөвҹуд олан] падшаһлыглары әзиб-дағыдаҹаг, өзү исә әбәди галаҹаг» (Даниел 2:44).
Аллаһын јени дүнјасына өлмәдән ҝирмәк
7. Аллаһын һакимијјәти инсан һакимијјәтинә сон гојанда кимләр сағ галаҹаг?
7 Аллаһын һакимијјәти инсан һакимијјәтләрини мәһв едәндә кимләр сағ галаҹаг? Мүгәддәс Китаб бу суала белә ҹаваб верир: «Әмәлисалеһләр [Аллаһын һөкмранлығыны дәстәкләјәнләр] јер үзүндә сакин олаҹаг, камилләр бурада галаҹаг. Пис адамлар [Аллаһын һөкмранлығыны дәстәкләмәјәнләр] бу торпагдан атылаҹаг» (Сүлејманын мәсәлләри 2:21, 22). Мәзмурчу да ејни фикри сөјләмишди: «Бир аз ҝөзлә, пис јох олаҹаг... Салеһләр өлкәни [“јери”, КМ] мүлк олараг алаҹаг, онлар орада әбәди мәскән салаҹаг» (Мәзмур 37:10, 29).
8. Аллаһ Өз һөкмранлығынын там һүгугилијини неҹә тәсдиг едәҹәк?
8 Шејтанын системи мәһвә уғрајандан сонра Аллаһ Өз јени дүнјасыны бәргәрар едәҹәк. Јени дүнјада минилликләр боју бәшәријјәти тәгиб едән зоракылығын, мүһарибәләрин, јохсуллуғун, азар-безарын, өлүмүн, үмумијјәтлә бүтүн бәлаларын көкү бирдәфәлик кәсиләҹәк. Итаәткар инсанлара нәсиб олаҹаг хејир-дуалар Мүгәддәс Јазыларда ҝөзәл тәсвир едилир: «Аллаһ онларын ҝөзләриндән бүтүн јашлары силәҹәкдир. Артыг өлүм мөвҹуд олмајаҹаг; артыг нә кәдәр, нә фәрјад, нә дә ағры олаҹагдыр, чүнки әввәлки шејләр кечиб ҝетди» (Вәһј 21:3, 4). Аллаһ Өз һөкмранлығынын там һүгугилијини Мәсиһин башчылығы алтындакы сәмави Падшаһлығы васитәсилә тәсдиг едәҹәк (Ромалылара 16:20; 2 Петер 3:10-13; Вәһј 20:1-6).
Мүбаһисәли мәсәләдә онларын мөвгеји
9. а) Јеһоваја садиг галанлар Онун сөзләринә неҹә мүнасибәт бәсләмишләр? б) Нуһ өз сәдагәтини неҹә ҝөстәрди вә биз ондан нә өјрәнирик?
9 Бүтүн дөврләрдә бир Һөкмдар кими Јеһоваја садиг галмыш кишиләр вә гадынлар јашамышлар. Онлар билирдиләр ки, һәјатлары Аллаһа итаәткарлыгдан асылыдыр. Белә адамлардан бири Нуһ олмушду. Аллаһ Нуһа демишди: «Өнүмдә олан бүтүн бәшәрин сону чатыб... Өзүнә... бир ҝәми дүзәлт». Нуһ Јеһованын ҝөстәришинә әмәл етди. Онун мүасирләри исә хәбәрдарлығы гулагардына вурараг, башларыны ҝүндәлик ишләрдән ајырмырдылар. Онлар әмин идиләр ки, гејри-ади бир шеј баш вермәјәҹәк. Нуһ исә нәһәнҝ ҝәмини тикир вә Јеһованын салеһлик јолларыны башгаларына тәблиғ едирди. Мүгәддәс Китабда охујуруг: «Нуһ һәр шеји етди: Аллаһ она неҹә әмр етмишдисә, о да һәр шеји еләҹә јеринә јетирди» (Јарадылыш 6:13-22; Ибраниләрә 11:7; 2 Петер 2:5).
10. а) Ибраһимлә Сара Јеһоваја Һөкмдар кими табе олдугларыны неҹә ҝөстәрдиләр? б) Биз онлардан нә өјрәнирик?
10 Ибраһимлә Сара да Аллаһын бүтүн әмрләрини јеринә јетирмәклә Она Һөкмдар кими табе олмуш вә бунунла ҝөзәл нүмунә гојмушлар. Онлар Халдеј торпағында, варлы Ур шәһәриндә јашајырдылар. Јеһова Ибраһимә Ур шәһәриндән чыхыб јад бир өлкәјә көчмәји бујуранда, Ибраһим «Рәббин она сөјләдији кими орадан чыхды». Шүбһәсиз, Ур шәһәриндә Саранын ҝүзараны хош кечирди. Орада онун ев-ешији, дост-танышы, гоһум-әгрәбасы вар иди. Анҹаг Сара Јеһоваја табе олур вә әри илә бирликдә танымадығы Кәнан торпағына ҝедир (Јарадылыш 11:31–12:4; Һәвариләрин ишләри 7:2-4).
11. а) Муса һансы шәраитдә Јеһованын һөкмранлығынын тәрәфиндә дурурду? б) Мусанын нүмунәсиндән биз нә өјрәнирик?
11 Јеһованын һөкмранлығынын тәрәфиндә оланлардан бири дә Муса олмушдур. О мөвгејини олдугҹа чәтин шәраитдә — Мисир фирону илә дәфәләрлә үз-үзә ҝөрүшәркән нүмајиш етдирмишди. Муса өзүнә ҝүвәнән инсан дејилди. Әксинә, она елә ҝәлирди ки, данышыг габилијјәти јохдур. Амма Муса Јеһоваја гулаг асды. Јеһованын, һәм дә гардашы Һарунун көмәји илә Аллаһын сөзләрини дәфәләрлә инадкар фирона чатдырды. Һәтта бәзи исраиллиләр дә Мусаны тәнгид атәшинә тутурдулар. Буна бахмајараг, Муса Јеһованын бүтүн әмрләрини сәдагәтлә јеринә јетирирди. Јеһова онун васитәсилә Исраили Мисир әсарәтиндән гуртарды (Чыхыш 7:6; 12:50, 51; Ибраниләрә 11:24-27).
12. а) Јеһоваја сәдагәтин јалныз јазылы ганунлары иҹра етмәклә битмәдијини һансы нүмунә ҝөстәрир? б) Әсл сәдагәтин нә олдуғуну анладыгда 1 Јәһја 2:15 ајәсини һәјатымызда неҹә тәтбиг едә биләрик?
12 Јеһованын садиг хидмәтчиләри дүшүнмүрдүләр ки, Аллаһын јазылы ганунларыны иҹра етмәклә иш битир. Мисирли Потифарын арвады Аллаһын хидмәтчиси Јусифи өзү илә јахынлыг етмәк үчүн дилә тутурду. О вахт Аллаһ инсанлара никаһдан кәнар ҹинси әлагәни гадаған едән јазылы гануну һәлә вермәмишди. Буна бахмајараг, Јусиф билирди ки, никаһын тәмәли Јеһова Аллаһ тәрәфиндән Еден бағында гојулмушдур. О баша дүшүрдү ки, башгасынын арвады илә ҹинси јахынлыг етмәк Аллаһын гаршысында бөјүк ҝүнаһдыр. Јусиф мисирлиләрә бәнзәмәк истәмирди вә өз азадлығындан суи-истифадә едиб Аллаһын сәбрини јохламаг фикриндә дејилди. О, Јеһованын инсанлар үчүн етдикләринин үзәриндә дәриндән дүшүнүр вә Аллаһын ирадәсини дәрк етдикдә ону виҹданла јеринә јетирирди. Бунунла Јусиф Јеһованын һөкмранлығынын тәрәфиндә олдуғуну ҝөстәрирди (Јарадылыш 39:7-12; Мәзмур 77:11, 12).
13. а) Әјјуб Шејтанын јаланларыны неҹә ифша етди? б) Үч ҝәнҹ јәһуди Шејтанын јаланчы олдуғуну неҹә үзә чыхартдылар?
13 Јеһованы јахшы таныјанлар һәтта ән ағыр сынагларла гаршылашанда белә, Ондан үз дөндәрмирләр. Шејтан иддиа едирди ки, Јеһованын, сәдагәтинә шүбһә етмәдији Әјјуб да бүтүн вар-дөвләтини вә сағламлығыны итирсә, Аллаһдан үз дөндәрәҹәк. Лакин Әјјуб башына ҝәлән бәлаларын сәбәбини билмәсә дә Шејтанын јаланчы олдуғуну сүбут етди (Әјјуб 2:9, 10). Бир нечә әср сонра Шејтан өз иддиаларыны јенидән сүбут етмәк үчүн Бабил падшаһындан истифадә етди. Һиддәтләнмиш падшаһ дүзәлтдирдији һејкәлә сәҹдә етмәдикләри тәгдирдә үч ҝәнҹ јәһудини гызмар собаја атаҹағы илә һәдәләди. Ҝәнҹләр сечим гаршысында идиләр. Нәјә табе олмалы: падшаһын әмринә, јохса Аллаһын бүтпәрәстлији гадаған едән ганунуна? Онлар Јеһова Аллаһа хидмәт етдикләрини вә јалныз Она Каинатын Һөкмдары кими табе олдугларыны гәтијјәтлә бәјан етдиләр. Аллаһа садиг галмаг онлар үчүн һәјатдан да гијмәтли иди! (Даниел 3:14-18).
14. Биз, гејри-камил инсанлар Јеһоваја һәгигәтән садиг олдуғумузу неҹә сүбут едә биләрик?
14 Бу нүмунәләрдән ҝөрүрүк ки, Јеһоваја садиг галмаг үчүн камиллик тәләб олунмур. Ејни заманда, кимсә сәһвә јол верәндә дүшүнмәмәлидир ки, Аллаһ ону бағышламајаҹаг. Мәсәлән, Мүгәддәс Китабда Мусанын да һәрдәнбир сәһв етдији јазылыб. Бу, Јеһованын наразылығына сәбәб олса да, Аллаһ ондан үз дөндәрмәди. Иса Мәсиһин һәвариләринин дә зәиф ҹәһәтләри варды. Јеһова гејри-камиллијимизи нәзәрә алыр вә вар ҝүҹүмүзлә Онун ирадәсини јеринә јетирмәјә чалышдығымызы ҝөрәндә севинир. Зәифлик уҹбатындан ҝүнаһ иш ҝөрәндә сидги-үрәкдән төвбә етмәк вә бир даһа бу иши тутмамаг чох ваҹибдир. Бу јолла биз Јеһованын јахшы сајдығы шејләри севдијимизи, пис сајдығы шејләрә исә нифрәт бәсләдијимизи нүмајиш етдиририк. Ҝүнаһлары јумаға гадир олан Исанын гурбанлығына ҝәтирдијимиз иманын әсасында Аллаһын гаршысында тәмиз ад газана биләрик (Амос 5:15; Һәвариләрин ишләри 3:19; Ибраниләрә 9:14).
15. а) Бәшәр өвладларындан Аллаһын гаршысында өз камил нөгсансызлығыны ким горумушдур вә бу нәји сүбут едир? б) Исанын нүмунәси бизә неҹә көмәк едир?
15 Бәс Каинатын Һөкмдары Јеһоваја мүкәммәл итаәт етмәк һеч ҹүр мүмкүн дејил? Бу суалын ҹавабы тәхминән 4 000 ил әрзиндә мүгәддәс ‘сирр’ олараг галырды (1 Тимотејә 3:16). Адәм камил јарадылмышды, лакин Аллаһа сәдагәтли олмагда өз өвладларына камил нүмунә гојмады. Бәс буну ким едә биләрди? Әлбәттә, Адәмин гејри-камил өвладларындан һеч ким буну баҹармазды. Аллаһа камил сәдагәти горујан јеҝанә инсан Иса Мәсиһ олмушдур (Ибраниләрә 4:15). Исанын нүмунәси сүбут етди ки, ондан гат-гат әлверишли шәраитдә олан Адәм истәсәјди камил нөгсансызлығыны горуја биләрди. Аллаһын јаратдығында гүсур јох иди. Иса Мәсиһ һәм Аллаһын ганунларына итаәт етмәкдә, һәм дә Каинатын Һөкмдары Јеһоваја садиг галмагда бизә нүмунә гојду (Ганунун тәкрары 32:4, 5, КМ).
Биз кимин тәрәфиндәјик?
16. Јеһованын һөкмранлығы илә бағлы мүбаһисәли мәсәләни нәзәрә алараг, нә үчүн сајыглығы әлдән вермәк олмаз?
16 Һәр биримиз Каинатда һөкмранлыгла бағлы мүбаһисәли мәсәләјә ҹәлб едилмишик. Јеһованын тәрәфини тутдуғумузу ачыг-ашкар нүмајиш етдирәндә Шејтан бизи өз һәдәфинә чевирир. О бизә һәртәрәфли тәзјиг ҝөстәрир вә бу пис системин сонуна кими пислијиндән әл чәкмәјәҹәк. Она ҝөрә ҝәлин сајыглығымызы әлдән вермәјәк (1 Петер 5:8). Јеһованын һөкмранлығы илә бағлы әсас мүбаһисәли мәсәләдә вә сынаглар заманы Аллаһын гаршысында нөгсансызлығымызла бағлы икинҹи дәрәҹәли мүбаһисәли мәсәләдә кимин тәрәфини тутдуғумузу давранышымызла ҝөстәририк. Инсанларын әксәријјәти Аллаһын салеһ принсипләрини веҹинә алмыр, амма биз белә етмирик. Нөгсансызлығымызы горумаг үчүн һәјатымызын һәр саһәсиндә Јеһованын салеһ нормаларына риајәт етмәјә чалышмалыјыг.
17. Јаланын вә оғурлуғун архасында кимин дурдуғуну биләрәк белә ишләрдән нә үчүн кәнар дурмалыјыг?
17 Мисал үчүн, биз ‘јаланын атасы’ Шејтаны тәглид етмәмәлијик (Јәһја 8:44). Һәр бир ишдә доғруҹул олмалыјыг. Шејтанын дүнјасында, валидејнләрә јалан данышмаг ҝәнҹләр үчүн ади һалдыр. Мәсиһчи ҝәнҹләр исә белә дејилләр. Бунунла, онлар Аллаһын хидмәтчиләринин сынагларда нөгсансызлығы горумајаҹагларыны иддиа едән Шејтанын јаланчы олдуғуну сүбут едирләр (Әјјуб 1:9-11; Сүлејманын мәсәлләри 6:16-19). Ишҝүзар мәсәләләрдә мүәјјән ишләр адамын һәгигәт Аллаһынын дејил, ‘јаланын атасынын’ тәрәфиндә олдуғуну үзә чыхара биләр. Мәсиһчиләр бу ҹүр ишләрдән кәнар дурурлар (Микеја 6:11, 12). Киминсә еһтијаҹ уҹбатындан оғурлуг етмәси вә ја әмлакы оғурланан адамын дөвләтли олмасы оғурлуға һеч ҹүр бәраәт газандырмыр (Сүлејманын мәсәлләри 6:30, 31; 1 Петер 4:15). Јашадығымыз әразидә оғурлуг ади һал, оғурланмыш шејин дәјәри исә ҹүзи олса белә, фәрги јохдур, оғурлуг Аллаһын ганунларына зиддир (Лука 16:10; Ромалылара 12:2; Ефеслиләрә 4:28).
18. а) Мәсиһин Миниллик һакимијјәтинин сонунда бәшәријјәт һансы сынагла гаршылашаҹаг? б) Артыг индидән һансы вәрдишимиз олмалыдыр?
18 Исанын Миниллик һакимијјәти дөврүндә Шејтан вә онун ҹинләри «дибсиз дәринлијә» атылаҹаглар вә бәшәријјәтә тәсир ҝөстәрә билмәјәҹәкләр. Ахыр ки, о вахт һамы раһат нәфәс ала биләҹәк! Анҹаг миниллијин сонунда онлар гыса бир мүддәтә азад едиләҹәкләр. Шејтан вә онун тәрәфдарлары Аллаһ гаршысында нөгсансызлыгларыны горујан камил инсанлара тәзјиг ҝөстәрәҹәкләр (Вәһј 20:7-10). Әҝәр биз о дөврдә јашамаг шәрәфинә лајиг ҝөрүлсәк, Каинатда һөкмранлыгла бағлы мүбаһисәли мәсәләдә кимин тәрәфини тутаҹағыг? О вахт һамы камил олдуғу үчүн кимсә гәсдән сәдагәтсизлик етсә әбәдилик мәһв едиләҹәк. Јеһованын Өз Кәламы вә тәшкилаты васитәсилә вердији һәр бир ҝөстәришә артыг индидән ҹанла-башла әмәл етмәк вәрдишини јаратмаг олдугҹа ваҹибдир! Белә олдугда, Каинатын Һөкмдары Јеһова Аллаһа һәгиги сәдагәтимизи сүбут едәҹәјик.
Тәкрар үчүн суаллар
• Һансы мүһүм мәсәлә һәр бир инсана аиддир? Биз бу мәсәләјә неҹә ҹәлб едилмишик?
• Гәдимдә јашамыш киши вә гадынларын Аллаһ гаршысында нөгсансызлыгларыны горумаларында һансы диггәтәлајиг мәгамлар вар?
• Јеһоваја һәр ҝүн өз давранышымызла еһтирам ҝөстәрмәк нә үчүн ваҹибдир?