Инсанлары әсил мә’нада бирләшдирмәк мүмкүндүрмү?
ҺАНСЫ әгидәјә саһиб олманыздан асылы олмајараг, бүтүн динләрдә һәгигәти севән инсанларын олмасы фикри илә јәгин ки, разылашаҹагсыныз. Һиндуистләр, католикләр, јәһудиләр вә башга динләрин нүмајәндәләри арасында һәгигәти сәмими гәлбдән гијмәтләндирән вә она ҹан атан инсанлары тапмаг олар. Лакин, ҝөрүндүјү кими, дин инсанлары бир–бириндән јалныз ајырыр. Дин бә’зән тамаһкар мәгсәдләр үчүн дә истифадә олунур. Бәс бүтүн динләрин, һәгигәти вә салеһлији сәмимијјәтлә севән нүмајәндәләри арасында бирлик јаратмаг мүмкүндүрмү? Онлары үмуми мәгсәдләр бирләшдирә биләрми?
Динин әксәр вахт дүшмәнчилијә вә ајрылыға сәбәб олмасы факты неҹә дә кәдәрлидир! Буна даир бир нечә нүмунәни нәзәрдән кечирәк. Шри–Ланкада һиндуистләр буддистләрлә мүһарибә едирдиләр. Протестантлар, католикләр вә јәһуди дининин нүмајәндәләри мүхтәлиф мүһарибәләр вә иғтишашлар заманы ган төкүрдүләр. “Христианлар” Боснија, Чеченистан, Индонезија вә Косова кими өлкәләрдә мүсәлманларла дөјүшүрдүләр. 2000–ҹи илин март ајында исә, дини зиддијјәт нәтиҹәсиндә төрәдилән һәрби тоггушмада, ики ҝүнүн әрзиндә 300 ниҝеријалы һәлак олмушдур. Һәгигәтән дә дини әдавәт, гәддарлығы вә зоракылығы јалныз гызышдырыр.
Динин адындан төрәдилән писликләр, чох вахт сәмими гәлбли инсанлары дәһшәтә ҝәтирир. Мәсәлән, иман ҝәтирән инсанларын әксәријјәтини һиддәтләндирән одур ки, онларын килсәләри ушаглары зорлајан кешишләрин гаршысыны алмыр. Башга иманлылары, христианлығын бир чох тәригәтләриндә һомосексуализмә вә аборта даир апарылан мүбаһисәләр чашгынлыға салыр. Бурадан ајдын олур ки, дин бәшәријјәтә бирлик ҝәтирә билмәди. Буна бахмајараг, нөвбәти нүмунәләрдән ҝөрәҹәјимиз кими, бир чох динләрдә һәгигәти севән инсанлары тапмаг олар.
Онлар һәгигәти тапмаға ҹан атырдылар
Ла–Пас (Боливија) шәһәриндәки Сан–Франсиско килсәсини зијарәт едән Фиделија адлы католик гадын, өз иманына олдугҹа садиг иди. О, Мәрјәмин сурәти өнүндә диз чөкүр вә ала биләҹәји ән баһалы шамлары хачын гаршысына дүзүрдү. Касыблара пајласынлар дејә, кешишләрә һәр һәфтә чохлу јемәк ҝәтирирди. Буна бахмајараг, Фиделијанын беш ушағы вәфтиз олунмамыш өлдү. Кешиш деди ки, онун ушаглары ҹәннәтдә дејилләр, амма ҹәннәтлә ҹәһәннәмин арасында әзијјәт чәкирләр. Фиделијаны һејрәт ҝөтүрдү: “Әҝәр Аллаһ мәрһәмәтлидирсә, бу неҹә мүмкүндүр?”
Катмандудан (Непал) олан һәким Тара, һиндуист аиләсиндә тәрбијә алмышдыр. Әҹдадларынын әсрләрлә давам едән ән’әнәләринә риајәт едәрәк, һиндуизм мә’бәдиндәки танрылара ибадәт едир вә евиндә мүхтәлиф бүтләр сахлајырды. Лакин Тараја, “јер үзүндә нәјә ҝөрә бу гәдәр изтираблар мөвҹуддур?”, “инсанлар нәјә ҝөрә өлүр?” кими суаллар раһатлыг вермирди. О өз дининдә бу суаллара инандырыҹы ҹаваблар тапмырды.
Панја, Бангкокда (Таиланд), каналын саһилиндәки евдә јашајан буддист аиләсиндә тәрбијә алмышдыр. Ону өјрәдирдиләр ки, изтираблар, әввәлки һәјатда ишләдилән ҝүнаһларын әвәзидир вә онлардан, бүтүн арзулардан имтина етмәклә азад олмаг олар. Сәмими гәлбли башга буддистләр кими, она да, сары рәнҝли бүрүнҹәкләрдә ҝәзән вә һәр ҝүн сәһәр тездән сәдәгә үчүн адамларын јанына ҝәлән раһибләрин һикмәтинә дәрин һөрмәт һисси ашыламышдылар. О, медитасија (руһани анлајыша наил олмаг үчүн фикри бир јерә ҹәмләмә) илә мәшғул олур вә Будданын сурәтләриндән коллексија топлајырды. О санырды ки, бу сурәтләр инсаны мүдафиә етмәјә гадирдир. Бир дәфә о, ҹидди фәлакәтә уғрады вә бундан сонра бәдәнинин ашағы һиссәси ифлиҹ олду. Панја мө’ҹүзә васитәсилә шәфа тапаҹағына сәмими гәлбдән инанараг, буддист мә’бәдләрини зијарәт етмәјә башлады. Анҹаг нә физики, нә дә руһани ҹәһәтдән шәфа тапды. Бунун әвәзиндә исә спиритизмә ҹәлб олунду.
Вирҹил Бирләшмиш Штатларда дүнјаја ҝөз ачыб. Коллеҹдә охујаркән зәнҹи мүсәлманлара гошулду. О, зәнҹи мүсәлманлара мәхсус вәрәгәләри сә’јлә пајлајырды. Бу вәрәгәләрдә гејд олунурду ки, ағ адамлар Иблисдирләр. Зәнҹи мүсәлманларын фикринҹә, ағ адамлар мәһз буна ҝөрә гара дәрили адамларла бу гәдәр амансыз давранырдылар. Вирҹил бүтүн бунлара сәмими гәлбдән инанса да, ону: “Мәҝәр бүтүн ағ адамлар пис ола биләрми?” “Нәјә ҝөрә килсә тәрәфиндән сөјләнилән тәблиғдә һәмишә пулдан данышырлар?” кими суаллар нараһат едирди.
Чаро адлы гадын, әсас е’тибары илә католисизмә үстүнлүк верилән Ҹәнуби Америкада бөјүсә дә, протестант дининә е’тигад едир вә бу динә олдугҹа садиг иди. Јашадығы өлкәдә ҝениш јајылмыш бүтпәрәстликдә иштирак етмәдији үчүн фәхр едирди. Һәр базар ҝүнү килсәјә ҝетмәк Чаронун хошуна ҝәлирди. Ибадәт заманы уҹадан “Һалелуја” чығырмагла, өзүндә бөјүк емосионал јүксәлиш һисс едирди. Сонра һамы дини нәғмәләр охујур вә рәгс едирди. Чаро артыг хилас олдуғуна вә јенидән доғулдуғуна сәмими гәлбдән инанырды. О, ҝәлиринин онда бир һиссәсини килсәјә өдәјир вә севимли телевизија мүждәчиси ианә истәјәндә, Чаро Африкадакы ушаглар үчүн она пул јоллајырды. Анҹаг бир дәфә кешишә, мәрһәмәтли Аллаһын инсан ҹанларыны ҹәһәннәмдә нә үчүн инҹитдијинә даир суал вердикдә Чаро һисс етди ки, кешиш она инандырыҹы ҹаваб верә билмир. Сонрадан исә онун ианәләринин африкалы ушаглара чатмадығыны өјрәнди.
Бу ҹүр мүхтәлиф олан беш адамы ејни шеј — һәгигәтә мәһәббәт вә суалларына доғру ҹаваб тапмаға сәмими истәк бирләшдирирди. Бәс бу адамлар һәгиги диндә бирләшә билдиләрми? Нөвбәти мәгалә бу суала ҹаваб верир.
[4-ҹү сәһифәдәки шәкил]
Мүхтәлиф өлкә вә мәдәнијјәтләрин нүмајәндәләри үчүн һәгиги бирлик мөвҹуддурму?
[Иҹазә илә]
G.P.O., Jerusalem