Qədim tumar «açıldı»

ARXEOLOQLAR 1970-ci ildə İsraildə, Ölü dənizin qərb sahilləri yaxınlığında, Eyn-Gedi ərazisində kömürləşmiş tumar tapmışdılar. Onlar tumarı bir sinaqoqda qazıntı apararkən aşkar etmişdilər. Bu sinaqoq eramızın təxminən 6-cı əsrində kənd dağıdılan zaman yandırılmışdı. Tumar oxunulası vəziyyətdə deyildi, hətta onu zədələmədən açmaq qeyri-mümkün idi. Lakin 3D-skaner vasitəsilə tumarı «açmaq», həmçinin yeni rəqəmsal proqramlar sayəsində onu oxumaq mümkün oldu.

Skan nəyi aşkar elədi? Məlum oldu ki, bu, Müqəddəs Kitabın mətnindən ibarət olan bir tumardır və Lavililər kitabının əvvəlindən bəzi ayələr yazılıb. Ayələrdə ibrani dilində Allahın adı — tetraqrammaton qeyd olunub. Tapıntının eramızın 50-ci illərindən 400-cü illərinə qədərki dövrə aid olunduğu ehtimal olunur. Bu isə o deməkdir ki, tumar Tövratın Ölü dəniz əlyazmalarından (Kumran) sonra aşkarlanan ən qədim əlyazmasıdır. Gil Zohar yazmışdı: «Eyn-Gedidə tapılmış Lavililər kitabından olan bu parçanı virtual olaraq açıb oxuyana qədər İkinci məbəd dövrünün sonuna aid olan 2000 yaşlı Ölü dəniz əlyazmaları ilə eramızın 10-cu əsrində yazılmış orta əsrlərə aid olan Hələb kodeksi arasında 1000 illik zaman kəsiyi var idi» («Jerusalem Post»). Mütəxəssislər virtual açılmış tumarın mətni barədə deyir ki, bu tumar Tövratın mətninin «min illər boyu dəqiqliklə qorunduğuna və köçürücülərin öz səhvləri ilə mətnə xələl gətirmədiyinə» sübutdur.