?Sran’m be bu sa tɛ yolɛ’n i sɛ siɛn’n?

FLUWA klɛfuɛ kun seli kɛ: “Kɛ be se sran’m be kɛ sran wie i sa ng’ɔ yoli’n ti’n, fɔ’n o sran’m be nun’n, ɔ yo be kɛnsrɛn. Be kunndɛman kɛ be kan like nga be flɛ i sa tɛ’n i ndɛ kaan sa naan be ti. [...] Sran kɛ Adolf Itilɛli nin Josef Stalini sa’n, e kwla se kɛ be yoli sa tɛtɛ. Sanngɛ e nga mun e liɛ’n, kɛ sa’n fa ti’n i su yɛ e nian e yo ninnge mun ɔn. E lemɛn i yowlɛ.”—The Wall Street Journal.

Ndɛ nga be klɛli i icra’n kle kɛ like nga be flɛ i sa tɛ yolɛ’n i su ndɛ’n w’a tɔ cinnjinnjin. ?Sanngɛ ngue ti yɛ ɔ ti sɔ ɔ? ?Wafa sɛ yɛ sran’m be bu i siɛn’n niɔn? ?Yɛ ngue ti yɛ sa tɛ’n i su ndɛ’n yo sran’m be kɛnsrɛn sɔ ɔ?

Sa tɛ’n ti wafa nɲɔn. I klikli’n yɛle sa tɛ nga fɔ m’ɔ o e nun’n ti’n e yo’n. Yɛ i nɲɔn su’n yɛle sa nga ɔ nin i fataman mɔ sran kun bɔbɔ yo’n. Siɛn’n, maan e fa e ɲin sie i ninnge nɲɔn sɔ’m be su kunngunngun.

?Fɔ m’ɔ o e si nin e nin klikli’m be nun’n, ɔ sali e wie?

Biblu’n waan sa tɛ nga e si nin e nin klikli’m be yoli’n, ɔ sali klɔ sran’m be kwlaa. Ɔ maan kɛ bé wú e’n, fɔ’n o e nun. Biblu’n waan: “Sa kwlaa nga be yo b’ɔ kɔ-man atin su’n ti sa tɛ.”—1 Zan 5:17.

Sanngɛ asɔnun kɔfuɛ sunman be waan be wunman like ti mɔ laa sa tɛ wie mɔ sran wie’m be yoli’n ti’n, kɛ bé wú sran’m be kwlaa’n fɔ o be nun’n i wlɛ. Afin sran’m be kwlaa b’a yoman sa tɛ sɔ’n wie. Ɲanmiɛn i su like klefuɛ kun mɔ be flɛ i Edward Oakes i waan sa tɛ’n i ndɛ kanlɛ’n “ɔ yo sran’m be kɛnsrɛn. Annzɛ kusu be kɛn i trele kɛ be bumɛn i nanwlɛ. Wie liɛ kusu’n be kplin su kɛ sa tɛ’n o lɛ sanngɛ i sɔ mɔ be kan’n, ɔ finman be awlɛn’n nun. Yɛ be wunman wafa nga sran kun mɔ i waan ɔ́ sú Ɲanmiɛn’n, sa tɛ’n i su ndɛ’n ti’n ɔ kwla kaci i nantilɛ’n.”

Like kun m’ɔ maan ɔ ti kekle man sran’m be kɛ be lafi su kɛ fɔ’n o sran’m be nun’n, yɛle like nga be kleli be asɔnun’m be nun’n. I wie yɛle kɛ aɲia nga be flɛ i kɛ Concile de Trente (1545-1563) i bo’n, be kɛnnin i kɛ sɛ sran wie se kɛ ɔ fataman kɛ be yo bakanngan’m be batɛmu naan b’a yaci be sa tɛ’n b’a cɛ be’n, maan be bu i fɔ. Be nga be suan Ɲanmiɛn i su like’n, be waan sɛ be yoman ba kaan kun i batɛmu’n, ɔ su kwlá juman Ɲanmiɛn i wun lɔ. Afin fiɛn’n o ba’n i wun. Calvin i liɛ ng’ɔ kannin’n ti tɛ tra su. I waan be boli bakanngan’m ‘be sannzan naan be nin i sɔ be fin be nin klun.’ Ɔ kan tinnin su kɛ fɔ m’ɔ o bakanngan’m be nun’n ti’n, ‘be ti fiɛn Ɲanmiɛn ɲrun.’

Ba nɔnman’m be yo sran sunman be klanman kpa. Afin be bu i kɛ be kwlá yoman like fi naan ɔ fata kɛ be nian be lika klolɛ su kpa. Ɔ maan kɛ be ti i kɛ fɔ m’ɔ o be nun’n ti’n, bé wún be ɲrun’n, be waan ɔ fataman kɛ be yo bakanngan’m be sɔ. Like kɛ ngalɛ’n sa mɔ be kle i asɔnun wie’m be nun’n ti’n, sran’m be wunman fɔ m’ɔ o klɔ sran’m be nun’n i su ndɛ’n i wlɛ. Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be su kpɛnngbɛn wie’m be kwlá seman kɛ sɛ b’a yoman ba kaan kun i batɛmu naan ɔ wu’n, saan ɔ́ kɔ́ sin fɛtɛ nun. Be waan sa nga bé fá yó be’n, ɔ ti akplowa mɔ be nin a kwla kpɛmɛn i ti ɔ. Asɔnun Katoliki’n nun lɔ’n be kleli sran’m be kɛ be nga b’a yoman be batɛmu’n, sɛ be wu’n, be wawɛ’n kɔ lika wie mɔ be flɛ i Limbes i nun.a

Like uflɛ ng’ɔ yo maan sran’m be lafiman su kɛ e nin sa tɛ yolɛ’n e fin e nin klun, yɛle akunndan bulɛ wafa wie mɔ mɛn’n nun ngwlɛlɛ sifuɛ nin siansifuɛ nin Ɲanmiɛn Ndɛ’n su like suanfuɛ be ninnge kleli’n. Afin kɛ ɔ fɛ i afuɛ nga be flɛ i 1801 nun lele 1900, sran sɔ’m be waan ndɛ nga ɔ o Biblu’n nun’n, ɔ timan nanwlɛ. Sran sunman be liɛ’n, ndɛ nga bian mɔ be flɛ i Darwin wa kannin ti’n, Adam nin Ɛvu be su ndɛ’n wa kacili ngua be ɲrun. Siɛn’n sran’m be bu i kɛ klɔ sran’m be akunndan yɛ ɔ o Biblu’n nun ɔn. Naan ɔ finman Ɲanmiɛn.

?Sran’m be bu sa tɛ yolɛ mɔ e nin i e fin e nin klun’n i su ndɛ’n i sɛ siɛn’n? Sɛ be nga be kɔ asɔnun’n be waan Adam nin Ɛvu be su ndɛ’n ti akunndan nun ndɛ’n, nn ɔ nunman nun kɛ be yoli sa tɛ naan ɔ sali e. Be nga mɔ be bu i sakpasakpa kɛ fɔ’n o klɔ sran’m be nun bɔbɔ’n, kɛ be kan sa tɛ ng’ɔ sali sran mun’n i ndɛ’n, ɔ ti kɛ fɔ m’ɔ o klɔ sran’m be nun’n yɛ be su yiyi nun sa ngbɛn ɔn.

Nanwlɛ sa tɛ yolɛ mɔ e nin i e fin e nin klun’n i su ndɛ nga sran’m be kan’n, ɔ sɔnnin! Sa tɛ mɔ be wuli e nin i’n, ɔ nin sa tɛ nga sran’m be bɔbɔ be yo’n, ngbaciɛ o be afiɛn. ?Sanngɛ sa tɛ nga klɔ sran’m be bɔbɔ be yo sɔ’n, m’ɔ saci Ɲanmiɛn dunman wie’n i su akunndan benin yɛ sran’m be bu ɔ?

?Ɔ ti sa tɛ sakpa?

Kɛ be usa sran mun like nga be bu i kɛ sɛ be yo ɔ, ɔ ti sa tɛ’n, be tɛ su kɛ yɛle ninnge nga Mmla Blu’n tannin be yolɛ’n. Ninnge sɔ’n wie yɛle sran kunlɛ, be wiengu i bo bian annzɛ bla kunndɛlɛ, be konvi m’ɔ sɔ i sɔ ɲannzuɛn sa’m be yolɛ’n, be nga be nin a jaman mɔ be kunndɛ bian annzɛ bla’n, awie wualɛ, ɔ nin ninnge wie mun ekun. Be kɛn i asɔnun’m be nun kɛ sran ng’ɔ yoli sa tɛ sɔ mun naan w’a kacimɛn i nzuɛn’n ka naan w’a wu’n, ɔ́ kɔ́ sin fɛtɛ’n nun. Ɔ́ kó wún ɲrɛnnɛn lɔ.b

Asɔnun Katoliki nun’n, be kɛn i kɛ sran ng’ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ fɛ́ fɛlɛ kpa kɛ ngalɛ sa’n, maan ɔ ko to be lɔ kpɛnngbɛn kun naan ɔ srɛ Ɲanmiɛn mɛn i. Be waan be lɔ kpɛnngbɛn sɔ mun’n, sɛ a kan fɔnlɛ nga a fɔnnin’n i ndɛ kle be’n, be kwla yaci ɔ wun sa’n cɛ ɔ. Sanngɛ Katoliki’m be sunman be waan ninnge kɛ be ko kan sa nga be yoli’n be kle sran kun naan sran sɔ’n yaci be wun sa’n cɛ be, naan be kɛn i kɛ be yomɛn i sɔ kun’n, be ti ninnge mɔ be diman su kun ɔn. Koko nun wa’n be usausali sran’m be kosan Itali lɔ. Be wunnin i kɛ sɛ be fa sran 100, sran ko ju 60, be ko kokoman be tɛ asɔnun lɔ kun.

I kwlaa sɔ’n kle weiin kɛ ndɛ nga be kɛn i asɔnun’m be nun sa tɛ’n nga sran’m be yo’n nin i sin sa’m be su’n, w’a ukaman sran mun naan b’a yaci tɛ yolɛ. Be nga be kɔ asɔnun’m be nun bɔbɔ’n, be bumɛn i kɛ ninnge nga sran’m be bu be kɛ be ti sa tɛ’n, be ti tɛ sakpa. I wie yɛle be wun annzɛ be yi i bo bian annzɛ bla kunndɛlɛ’n. Wie’m be bu i kɛ sɛ sran nɲɔn be yo i sɔ naan ɔ loman sran uflɛ ngasi’n, nn ɔ timan sa tɛ yolɛ.

Like nga ti yɛ maan sran’m be bu akunndan kɛ ngalɛ sa’n yɛle kɛ ndɛ nga be kɛn i sa tɛ yolɛ’n su’n, be lafiman su kaan sa. I ti yɛ wie’m be bumɛn i nanwlɛ kɛ Ɲanmiɛn mɔ be waan ɔ klo sran’n ɔ ra sa tɛ yofuɛ mun tititi sin fɛtɛ’n nun’n niɔn. Atrɛkpa’n, kɛ mɔ sran’m be wunman ndɛ ngalɛ’n i wlɛ’n i ti yɛ maan “sa tɛ’n” i ndɛ’n timan be cinnjin sɔ liɛ’n niɔn. Sanngɛ nán ndɛ ngalɛ’n i ngunmin ti ɔ. Ndɛ wie ekun be o lɛ mɔ i ti yɛ sran’m be wunman like nga be flɛ i “sa tɛ’n” i wlɛ ɔ.

Be diman laa nzuɛn’m be su kun

Ninnge nga be juli afuɛ ya nga be sinnin lɛ’n nun’n, be ti’n, lika’n w’a kaci. Yɛ sran’m be akunndan bulɛ wafa’n kusu w’a kaci. Be dili alɛ dandan nɲɔn mɛn wunmuan’n nun, alɛ kannganngan nga be di be mɛn nun kusu’n, be diman be yalɛ. Yɛ sran’m be kunnin sran kpanngban kpa be abɔlɛ kunlɛ. I kwlaa ngalɛ’n ti’n, sran’m be se kɛ wafa nga sran’m be fa nantili laa’n, w’a yoman kpa mlɔnmlɔn. Ɔ maan, be usa be wun kɛ: ‘?Kɛ nga lika’n w’a kaci yɛ’n niɔn, ɔ nin i fata kɛ e di laa ndɛ m’ɔ nin andɛ ninnge’m be kɔman likawlɛ’n be su li?’ Sran wie’m be waan i sɔ nin i fataman. Be yɛle sran nga be lafi su kɛ ngwlɛlɛ’n o ninnge kwlaa sin’n, ɔ nin be nga be buli sran’m be nzuɛn’n i akunndan. Be kɛn i ekun kɛ ɔ fataman kɛ sran’m be lafi ndɛ nga be di be su laa’n be su, naan be bɔbɔ be suan ngwlɛlɛ silɛ naan b’a yo kpa b’a tra laa.

Akunndan sɔ mɔ sran’m be bu’n ti’n, be kacili be sin sili Ɲanmiɛn. Blɔfuɛ’m be nvle’m be nun bɔbɔ’n, be flɛ i kɛ sran’m be kɔman asɔnun kun. Be nga be faman be wla guaman like fi su’n, be su sɔn be kɔ. Yɛ sran kpanngban be kunndɛman kɛ bé tí ndɛ nga be kɛn i asɔnun’m be nun’n kaan sa. Be waan ndɛ nga be kɛn i lɔ’n, ɔ ti sinnzin ndɛ ngunmin. Kusu be waan sɛ klɔ sran’m be fin ndo naan nán Ɲanmiɛn yɛ ɔ yili be’n, ɔ fataman kɛ be kɛn i kɛ mmla wie’m be o lɛ naan be fɔnnin wie mun.

Andɛ’n, sran sunman be bumɛn i kun kɛ sɛ sran kun nin a jaman bla annzɛ bian naan ɔ kunndɛ bla annzɛ bian’n ɔ ti tɛ. Be waan sɛ yasua kun klo bla kun’n, be wun kunndɛlɛ’n yɛ be fa kle kɛ be klo be wun ɔn. Are nga be nɔn naan b’a wunnzɛman annzɛ b’a tɔman tukpacɛ’n be wa yoli kusu naan akunndan nga sran’m be bu i like nga be kwla fa be wunnɛn’n be fa yo’n su’n w’a kaci. Be wa yoli Biblu’n nun mmla’m be asabesin. Andɛ’n, yasua nin bla nna ng’ɔ timan su’n, ɔ ti like kpa sran sunman be ɲrun.

Ɲanmiɛn sulɛ nga i nun be buman sran’m be fɔ’n

Fluwa kun kannin wafa nga lika’n kacili Amlɛnkɛn’m be lɔ’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Siɛn’n like nga be nga be kle like asɔnun’m be nun be yo’n, yɛle kɛ be kan ndɛ ng’ɔ yo sran’m be su nun fɛ’n. I liɛ’n, sran’m be su tuman be asɔnun liɛ nun kɔman asɔnun uflɛ nun.” Be waan sɛ be kɛn i ngboko kɛ sran’m be kaci be nzuɛn’n, ɔ cɛman naan b’a tu be asɔnun nun b’a wɔ lika uflɛ. Sran’m be kunndɛman kɛ be se be kɛ be yo wun ase kanfuɛ naan be tra be awlɛn, naan be yo sa kpa. Kusu be kunndɛman kɛ be se be kɛ sɛ be akunndan’n bu be fɔ’n, be kaci be aeliɛ’n. Zronali kun kan kɛ siɛn’n, like nga w’a ju su’n, yɛle kɛ asɔnun’m be nun’n, “be kanman Ɲanmiɛn ndɛ’n i mlɔnmlɔn kun. Sanngɛ ndɛ nga be kan ɔn, ɔ yɛyɛ sran mun’n yɛ be kan ɔn. Be waan i sɔ yɛ be flɛ i Ɲanmiɛn ndɛ kanlɛ’n niɔn.”—Chicago Sun-Times.

Akunndan bulɛ kɛ ngalɛ’n sa’n ti’n, ɔ le wafa nga sran kun bɔbɔ bu Ɲanmiɛn ɔn. Asɔnun’m be nun kusu’n, be faman sran’m be ɲin siemɛn i Ɲanmiɛn nin like nga i waan e yo’n su kun. Sanngɛ like nga klɔ sran ko yo naan w’a bu i wun sran kpa’n, i su yɛ be fa sran’m be ɲin sie ɔ. Like kunngba nga be yo’n yɛle asɔnunfuɛ’m be yɛyɛlɛ. Ɔ maan, siɛn’n asɔnun’m be nun’n, be kleman sran’m be like fi. Fluwa kun nun’n, be usali kɛ: “?Sɛ be kanman Ɲanmiɛn ndɛ asɔnun’m be nun’n, ngue yɛ be yo i lɔ ɔ? Be ɲrun’n ‘sran ng’ɔ ti kpa’n,’ kannzɛ ɔ yo sa tɛ’n be bumɛn i fɔ’n.”—The Wall Street Journal.

I kwlaa sɔ’n, ɔ kle kɛ sɛ a kɔ asɔnun wie nun naan ɔ wun yo ɔ fɛ lɔ’n, nn asɔnun sɔ’n ti kpa. Zronali kun kannin kɛ be nga be bu i sɔ akunndan’n, “be kwla kɔ asɔnun kwlaa nga be klo’n nun. I li mɔ be seman be kɛ be kaci be aeliɛ’n yɛ be tuman be fɔ, sanngɛ i kwlaa nga be yo’n yɛle sran yɛyɛlɛ’n.” Ɔ maan ɔ min kun nga a kɔ asɔnun kun nun’n, “kannzɛ ɔ aeliɛ’n ti sɛ ti sɛ’n,” be sɔ ɔ nun klanman cɛ. Be seman wɔ kɛ a kaci ɔ nzuɛn’n.—The Wall Street Journal.

I sɔ liɛ’n maan Biblu’n nun kannganfuɛ’m be wla kpɛn ndɛ nga akoto Pɔlu klɛli i Klistfuɛ klikli’m be blɛ su’n i su. Ɔ seli kɛ: “Afin cɛn wie lele’n, sran’m be su fa-man ndɛ nanwlɛ’n su kun, bé yó sa ng’ɔ yo be bɔbɔ be fɛ’n, yɛ bé kúnndɛ sran kpanngban kpa kɛ be kle be like ng’ɔ yo be fɛ’n. Be su sie-man be su nanwlɛ’n su kun.”—2 Timote 4:3, 4.

Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be su kpɛn mɔ be ɲin kpa sa tɛ’n su’n, be liɛ’n ɔ leman like mɔ sɛ be yo ɔ ɔ ti tɛ ɔ. Be kunngba sɔ mun’n, be kle be ndɛ tiefuɛ mun “like ng’ɔ yo be fɛ’n.” Sanngɛ be kanman Biblu’n nun ndɛ’n ba kun sa kleman be. Nanwlɛ be nga be yo i sɔ’n, be ukaman sran’m be kaan sa. Afin i sɔ ndɛ mɔ be kan’n, ɔ ti ato. I tɛ liɛ’n ɔ tra duwlɛ. Ɔ yo maan sran’m be wunman like cinnjin kun mɔ Klistfuɛ’m be Ɲanmiɛn sulɛ’n taka su’n i wlɛ. Jasin nga Zezi nin i akoto’m be boli’n nun’n, sa tɛ’n ɔ nin sa tɛ’n i yaci cɛlɛ’n be ti cinnjin kpa. Kɛ ɔ ko yo naan amun a wun like nga ti yɛ e kan sɔ’n, amun kanngan ndɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n i nun.

[Ja ngua lɛ ndɛ mun]

[Ndɛ kwle, bue 7]

Ɲanmiɛn sulɛ nga i nun be buman sran’m be fɔ’n, ɔ yoman sa fi ye.

[Kuku, bue 6]

“E ndɛ nunman sa tɛ’n nun kun”

▪ Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be su fluwa klɛfuɛ kun waan: “Ninnge nga be kle asɔnun’m be yalɛ andɛ’n, yɛle kɛ sran’m be buman be wun kɛ be ti ‘sa tɛ yofuɛ’ naan ɔ fata kɛ be yaci be wun sa cɛ be. Atrɛkpa’n laa’n sa tɛ yolɛ’n ti ndɛ dan. Sanngɛ siɛn’n e ndɛ nunman sa tɛ yolɛ’n i ndɛ nun kun. Ɔ maan asɔnun’m be wunnin sa tɛ yolɛ’n i su ndɛ’n i trawlɛ. Sanngɛ kannzɛ ɔ ti sɔ’n, sa tɛ yolɛ’n timan like fi Amlɛnkɛn’m be ɲrun.”—John A. Studebaker, Jr.

▪ “Sran’m be waan: ‘N kunndɛ kɛ min nzuɛn’n ɔ nin sran’m be liɛ’n be yo kpa, sanngɛ n si kɛ e kwlaa e ti klɔ sran. Ɔ maan i nga n kwlɛ i yo’n yɛ n yo ɔ.’ E kunndɛman kɛ é yó sa kpa dan, kusu e kunndɛman kɛ é yó sa tɛ dan. Ɔ maan e o afiɛn lɛ. E se e wun kɛ i kan nga e yo’n ɔ ti kpa. Sanngɛ ndɛ cinnjin nga be o sa tɛ’n i sin’n, ɔ timan e ndɛ.”—Albert Mohler, ɔ ti Séminaire théologique des baptistes du Sud i su plezidan.

▪ “Laa ninnge nga be ti ɲannzuɛn sa’n, siɛn’n be ti kpa sran’m be ɲrun. I wie yɛle kɛ siɛ nin niɛn’m be wla be mma’m be fanngan kɛ be di tutre naan be wun w’a fa be feke. Aflansi lɔ aliɛ tɔnfuɛ wie mɔ be bu be wun sran dan’n, be klɛli fluwa ko mannin asɔnun Katoliki’n i bo bia m’ɔ o Vatican lɔ’n. Be waan aliɛ dilɛ dan’n timan sa tɛ yolɛ. Konvi’n yɛ maan sran’m be kunndɛ kɛ bé sí be nga be dunman w’a fu’n be ninnge nga be le be’n naan b’a to wie ɔ. Be nga be bo ninnge’m be ndolo naan sran’m b’a to’n, be yo maan sran’m be konvi tran bian nin bla kunndɛlɛ sukusuku’n su. Asa ekun’n, sran’m be waan sɛ be yo sran kun i like naan ɔ fa ya’n ɔ ti su. Ɔ ju wie’n, n kunndɛ kɛ ḿ búbú i sa nin n ja mun ń trán su.”—Nancy Gibbs, zronali nga be flɛ i Time i nun.

[Foto, bue 5]

Sran kpanngban be waan Adam nin Ɛvu be su ndɛ’n ti ngua.