Pagmamasid sa Kinaban

Pananom sa Kadlagan

● An dating midbid kaidto bilang negosyo ni nanay asin ni tatay nagin negosyo na may halagang $10 bilyones kada taon na an kadaklan na nagpapalakaw mga dating preso asin mga tawong daing inadalan asin daing trabaho. Ano iyan? An pagtanom nin marihuana, an bareta kan The New York Times. An mga lugar na nangengenot sa pagprodukto kaiyan iyo an parteng amihanan nin California, Hawaii, Oregon, Kentucky, Missouri, Arkansas, Oklahoma, Washington, asin Idaho. An pinakadarakulang paratanom ginagamit an mga lugar sa kadlagan, na an kadaklan mga dagang sadiri kan publiko, tanganing magtanom nin makosogon na klase nin marihuana—na an halaga $2,000 sagkod $3,500 kada poon—na inaapod sinsemilla. An mga paratanom sa parteng amihanan nin California binabadil an mga parabaklay asin paraayam na daing pakaaram na nakalaog sa saindang mga tinatanoman asin pinilay man an iba paagi sa mga litag. “An paggadan asin pagpilay sa mga tawo nangyayari haros aroaldaw sa distritong ini,” sabi kan The Ukiah Daily Journal, saro sa pinakadakulang peryodiko kan distritong iyan. Mapadapit sa mga paratanom, si John Rooney, direktor kan Idaho Department of Law Enforcement, nagsasabi, “An mga ini bako nang mga hippie, kundi mga tawo na daing inadalan asin daing trabaho na ibinibilang iyan na sarong negosyo, asin sinda seryoso asin sobra kamapagbantay sa saindang kapital.”

Kakulangan nin Songo

● “An songo, na panluto asin pampainit kan mga dukha, nagkukulang na asin lalong naiinaan sa dakol na mga lugar,” sabi kan magasin na Science sa pagsumaryo sa bago pa sanang report kan Earthscan, sarong kabtang kan International Institute for Environment and Development na sa Londres an pinakabase. An kakulangan—na enot na iinapod sa atension kan publiko kaidtong sarong dekada na an nakaagi—nagpapadagos sa ibong kan paghihingoa nin dakol na mga nasyon sa Ikatolong Kinaban asin kan mga ahensia nin asistensia na suportaran an mga pagtanom nin mga kahoy asin iba pang mga proyekto. An linalaoman na pangangaipo nagpaparisa “nin pangangaipo poon sa mga limang doble sagkod sa, sa pirang parte kan Aprika, 20-doble o labi pa na paghiwas sa lugar na tinanoman” nin mga kahoy. “Para sa mga talagang pobre,” an konklusyon kan Earthscan, “an kakulangan kan dating libreng songo nangangahulogan na an songo kaiba na kan kakanon, tubig, asin istaran sa lista nin mga pundamental na pangangaipo na dai man napapanigoan nin igo asin may dakulang kasakitan.”

Paorumbasan sa Espasyo

● Kan nakaaging Nobyembre, duwang aldaw pakatapos na an ida y buwelta sa espasyo na Discovery lumupad tanganing kuanon an duwang satelayt na daing direksion, an daing gayo nabareta na raket na Ariane V 11 luminupad hale sa mga kadlagan nin French Guiana asin inalsa an duwang satelayt sa telekomunikasyon—na an saro para sa sarong kompaniyang Amerikano. Inapod kan magasin na Time an misyon na “mapanggana sa paaging nagpapasabong nin maraot.” Taano? Huli ta ini asin an iba pang mapangganang mga misyon ginibo an space rocket na Ariane—sarong produkto kan European Space Agency—na an pangenot na karibal kan lunadan na ida y buwelta sa espasyo para sa mga ganansia sa espasyo. An minagibo sa Ariane na nakaaakit iyo an mas halangkaw na kabilangan nin mapangganang pagsapuwesto kaiyan nin mga satelayt kun ikokomparar sa mga sakayan na ida y buwelta. Saro pa, an presyo sa pagsapuwesto nin mga satelayt paagi sa mga raket na Ariane nakikipagdaogan, na sarong bagay na mahalaga, nangorogna ta an mga bayad sa sakayan na ida y buwelta para sa pagsapuwesto nin mga satelayt nakaiskedyul na lumangkaw nin 80 porsiento sa Oktubre.

Pagpapatotot sa Darakulang Siudad

● “An darakulang grupo nin mga patotot kaidto naglalakawlakaw sa 5 1/2-milyang (9-km) distansia sa Sunset Boulevard kan Hollywood,” an bareta kan The New York Times. “Alagad sa nakakaagi pa sanang Biyernes an naheling kan sarong patrolyang pulis tolo sana, na buminaba poon sa mga 80” kaidtong walong bulan na an nakaagi. An mga pag-arestar buminaba poon sa 30 o 40 kada banggi sa mga 7. Ano an nangyari? Apuwera sa matibay na mga pulis na nagpapatrolya sa mga tinampo, an paggamit nin mga computer nakaolang sa mga pagprobar nin mga patotot na gumamit nin mga alyas. Pinagpapadispadis kan mga computer an mga pisikal na itsura, mga kriminal na rekord, alyas, asin mga gira kan moro. An pakamidbid sa paorootrong mga parakasala nagbunga nin mas halawig na sentensia sa bilanggoan.

● Sa Siudad nin Nueva York, an pulis may 17,000 na inarestar para sa pagpapatotot kan nakaaging taon, na an kadaklan sa tinampo. Pero 5 porsiento sana sa mga inarestar an nagbunga nin pagkabilanggo. Haros kabanga sa mga patotot pinaluwas sa laog sana nin pirang oras, asin an iba man minultahan. Sono sa report, an pagpapatotot “nagigin maganansia sa laog na haros daing kaolangan.” An ibang mga patotot nagtatrabaho sa mga harong nin patotot na natatago sa likod nin primera klaseng mga apartment. An iba man nagtatrabaho para sa mga serbisyo nin paragiya o nagsasadiri sana paagi sa mga koneksion. Sinda nag-aanunsio sa mga diaryo sa sekso, sa mga cable television kun matanga na, asin sa mga direktoryo sa telepono na nasa irarom nin mga serbisyong paragiya.

● Sa Melbourne, minsan ngani an pagpapatotot nangyayari sa mga massage parlor na tinawan nin permiso na magpunsionar sa mga lugar nin negosyo asin industriya, an pagkua nin patotot sa tinampo ilegal pa man giraray. Sa West Germany, an mga harong nin mga patotot asin paghanap nin patotot sa tinampo legal sa “kontroladong mga lugar.” Sa Hamburg, Amsterdam, asin sa Zurich an rinibong mga turista naaakit sa mga lugar nin patotot taon-taon. Sabi kan kagsadiri nin sarong popular na gayong harong nin mga patotot, “Sagkod na may kinaban, may pagpapatotot.”

Pagdakol nin mga Aki sa Luwas

● “Labi sa saro sa kada tolong omboy na namumundag sa Siudad nin Nueva York [kan 1983] namundag na aki sa luwas,” an bareta kan The New York Times. An proporsion na iyan triple sa kabilangan kaidtong 20 anyos na an nakaagi. Ini ikinahahadit nin mga paraplano kan siudad, sabi kan report, “bakong huli sa moral na mga dahelan,” kundi huli ta sinda nagtutubod na an mga aking ini “mas posible na magin pobre asin mas masakitan sa pag-eskuwela, paghanap nin trabaho asin pagsaabaga nin paninimbagan kun nasa edad na.” An dakulang pag-oswag nin inmoralidad, sabi nin mga eksperto, huli sa mas dakol na mga pamilyang hababa an entrada na nag-iistar sa Siudad nin Nueva York asin sa mas mapagkonsinteng kaisipan nin mga tawo dapit sa pagkaigwa nin mga aki sa luwas. An sosyologong si Kenneth B. Clark nagsisitar nin saro pang dahelan. “An mga hobenes haros mayo na nin ibang maginibo,” sabi nia. “Sinda daing trabaho. Kakadikit kan mapag-aalingan ninda sa buhay apuwera sa sekso asin droga.”

Nabuhay Giraray na Huring-Huding

● “Kan 1982, an huring-huding enot na pinalakop kan mga pundamentalistang Protestante,” sabi kan The Wall Street Journal. “Ngonyan, an pinakadakulang grupo na pinaggigikanan . . . iyo an mga madre asin pading Romano Katoliko.” Ano an huring-huding? Na an presidente kan Procter & Gamble, an kadarudakulaing paramanupaktura nin mga gamit sa harong kan nasyon, nagpahayag na sia sarong parasamba ki Satanas asin na an tanda kan kompaniya na “tawo na nasa bulan” igwa kan tanda ni Satanas. Kan duwang taon na an nakalihis, An P&G ginibo an gabos na medyos na magpublikar nin mga pagnigar, susugon an mga ginikanan, areglohon an mga patotoo gikan sa mga namomoon sa iglesya, asin magsangat nin anom na demanda bago nawara an estorya. Pero kan nakaaging Setyembre nabuhay giraray an estorya. An sarong madre sa parteng solnopan nin Pennsylvania nakaresibi sa koreo nin sarong pampleta na igwa kan estorya—na dai aram kun siisay an nagpadara—asin nagpadara man nin mga kopya sa iba. Bilang resulta, kan Oktubre 1984 sana, an P&G nakaresibi nin labing 5,000 na paghapot sa mga opisina kaiyan. Kan sabihan na bakong totoo an huring-huding, an dakol na nagpalakop kaiyan naghagad nin dispensasyon. “Pero an iba na nagtutubod sa huring-huding haboon na lingawan iyan—ano man an ebidensia,” sabi kan report.

“Canine CPR”

● “An saindong ido natumba sa kakanan kaiyan asin nadismayo. Ano an gigibohon nindo?” an hapot kan The Wall Street Journal. Buhayon sia, sabi ni Dr. Gabor Vajda, sarong beterinaryo na taga-Phoenix, Arizona, na nagtokdo sa mga 200 na mga may ataman na hayop asin beterinaryo sa “canine CPR” (canine cardiopulmonary resuscitation). An mga kliyente tinotokdoan kun paano bubuhayon liwat an saindang mga ido paagi sa paghayop nin haralipot na hangos sa saindang dongo. Saro pa, an sarong paramanupaktura nin edukasyonal na mga kasangkapan naggibo nin sarong para sa idong bersion kan Resusci-Annie doll—na ginagamit sa mga kurso sa CPR—na inaapod Resusci-Dog. Iyan may “barahibo, mga alambre asin gabos na klase nin mga bagay-bagay,” sabi kan sarong representante kan kompaniya. Dapit sa paghale sa mga nakaoolang sa halonan kan hayop, si Dr. Vajda nagsasabi, “Dai noarin man paggamiton an saindong moro sa paghale sa kakanon.” An mga ido nangangagat.

Peligrosong mga Palsipikasyon

● An paggibo nin mga palsipikadong produkto bako sanang nagin sarong negosyo na may halagang $19 bilyones kada taon, sabi kan U.S. Customs Service—na luminangkaw poon sa $4.5 bilyones kaidtong apat na taon na an nakaagi—kundi an dakol sa mga palsipikadong produkto ngonyan nakagagadan. “Sarong bagay an pag-olayan an dapit sa palsipikadong polo, iyan dai nakakadanyar sa saindong lawas,” sabi ni James Bikoff, presidente kan International Anticounterfeiting Coalition sa San Francisco. “Iyan bakong totoo sa mga palsipikadong brake lining, bomba sa puso sa ospital asin mga droga.” Sa Inglaterra nagkaigwa nin sunod-sunod na pagkagadan na gikan sa palsipikadong mga brake shoes na dai nag-andar. Siring man, an palsipikadong mga droga iyo an may paninimbagan sa kisuerra 12 na nagadan. An American Medical Association nagtao nin patanid dapit sa palsipikadong mga trangkilayser asin amphetamine na hababang klase.