Gurano Kasegurado kan mga Bangko?

“Sa samong opinyon kadikit na sanang panahon​—halipoton nang panahon​—​bago magkaigwa nin lakop sa kinaban na pagluwas nin kuwarta sa bangko, na magsisirra an haros gabos na bangko.”​—When Your Bank Fails, ni Dennis Turner.

“An sistema nin bangko biyong segurado. Nasa lugar an mga paagi na maasikaso an ano man na problema, dakula o sadit, na puwedeng lumataw.”​—William Isaac, dating tsirman kan Federal Deposit Insurance Corporation, kinotar sa U.S.News & World Report.

PIPIRA na sana an nagtatago nin kuwarta sa irarom kan kutson. Apuwera sa peligrong mawara huli sa pagkasolo o paghabon, an kuwartang sinasaray nin siring dai naghihiro. Iyan dai nadudugangan asin posibleng gayo na bumaba sa halaga huli sa implasyon o pagbaba kan halaga nin kuwarta.

Tanganing madugangan an natipon, an kuwarta kaipuhan na gamiton. An paagi na pinakauso asin ginagamit​—para sa pagsaray asin para sa ganansia​—iyo an mga bangko. Alagad ta gurano kasegurado an mga iyan? Arog kan ipinaheheling kan mga kotasyon sa enotan, magkalaenlaen na gayo an mga opinyon.

May Dahelan daw na Matakot?

“An bilog na pankinaban na sistema nin bangko magkakakoneksion na gayo,” sabi ni David Rockefeller, retirado nang tsirman kan Chase Manhattan Bank. “Siyempre, kadakol kan transaksion sa pag-oltanan nin mga bangko, kaya grabe an pagsinarigan.” Bilang resulta, mayo nin bangko o nasyon na tunay na nagsosolo. Kaya kun may napipierdeng bangko, may kahaditan na idamay kaiyan an ibang bangko o paluyahon an pagkompiar na kaipuhan na gayo kan industriya nin bangko. Yaon an posibilidad na an mga paradeposito sa ibang lugar maghihidaleng iluwas an saindang kuwarta asin sa siring magin dahelan kan pagbagsak nin ibang bangko sa dai makontrol na epektong garo domino.

May posibilidad daw na an pagbagsak nin sarong bangko puwedeng idamay an internasyonal na sistema nin bangko? “An mga namamahala sa E.U. asin iba pang nasyon seguradong magibo nin mapuwersang mga paagi na maolang an ano man na nagdadangadang na dakulang pagkapierde,” sabi ni Rockefeller. “Sa paghona ko harayoon an posibilidad na iyan mangyari.”

Sagkod ngonyan, minsan ngani nagkaigwa nin pirang magabat na problema asin pagkapierde sa palibot kan kinaban sa nakaaagi pa sanang mga taon, an mga gobyerno nangunlabot tanganing iligtas an mga pinansial na institusyon ninda na nasa kasakitan. “An mga finance minister asin kagsadiri nin bangko orog ki sa kasuarin pa man natatakot sa nangyari kan 1929, asin gigibohon ninda an bilog nindang makakaya na malikayan an pagkaotro kan pinansial na kapahamakan na nangyari kaidtong singkuwentang taon na an nakaagi​—kaiba an poko mas o menus naaaraman na paglaom na malikayan an garo baga dai malilikayan na resulta kaiyan, an guerra mundial,” an paliwanag kan Pranses na semanal na babasahon na L’Express. Pero, igwa man nanggad nin dahelan na mahadit.

An Problema nin Utang

An mga bangko dati nang peligrosong negosyo. Kinakapotan ninda an darakulang halaga nin kuwarta na an kadaklan bakong sainda. Dugang pa, sinda minagibo nin kuwarta asin nagpapautang nin sobrang gayo sa netong halaga ninda. Minsan ngani tibaad gumibo sinda nin igong mga pagmamaan, aram kan mga bangko na may mga utang na dai mababayadan. Kaya itinatagama an sarong kantidad bilang reserba sa utang tanganing maabonaran an mga utang na dai nabayadan. Alagad kun dakol na utang an dai mabayadan, an mga reserbang iyan dai magigin igo na maabonaran an darakulang kapierdihan sa pautang, o an daing ontok na pagluwas nin kuwarta sa bangko. “Mientras na mas dakula an balor na nasa peligro huli sa mga utang na dai nabayadan, mas minaluya man an bangko sa pinansial,” sabi kan magasin na New York. “Nangyayari an pagkabangkarote (o pagkapierde) kun naubos na an gabos na balor kan bangko.”

Padakol nang padakol na bangko an namumugtak sa situwasyon na iyan​—kadakol na pautang ninda an dai nababayadan, asin kulang an kapital tanganing masuportaran sinda. Kadakol kan itinataong mga dahelan: an krisis sa krudo, mga restriksion asin deficit sa negosyo, pagbagsak kan ekonomiya, paliwatliwat na halaga nin interes, pagkawara kan kapital, implasyon, disimplasyon, pagluya nin negosyo, sobra kaagresibong mga palakaw sa pagpapautang, pagkapierde nin korporasyon, grabeng kompetisyon, paghale nin mga regulasyon​—pati an pagkaignorante asin katontohan.

Pero may mga paaging magdanay na buhay​—sa papel. An pagliwat kan iskedyul nin mga pautang, na pinalalawig an utang sa mas haloy na panahon, sarong paagi na ginagamit asin paorootrong ginagamit. An saro pa iyo an paglista kan mga pautang sa kabilogan na halaga, minsan ngani tibaad kakadikit kan paglaom na mabayadan nin bilog an prinsipal. An parateng gamiton na taktika pautangon pa nin dagdag an mga may utang tanganing mabayadan ninda an interes.

An gabos na paaging ini ginagamit ngonyan nin mga bangko mapadapit sa utang kan Ikatolong Kinaban, na ibinibilang nin dakol na iyo an pinakadakulang peligro sa karigonan kan internasyonal na sistema nin bangko. Sono sa surbey kan World Bank, an utang sa luwas nin labing sanggatos na nagpoprogresong mga nasyon nakaabot sa kabilogan na total na mga $950 bilyones sa katapusan kan 1985, na 4.6 porsiento an ilinangkaw kisa nakaaging taon. Minsan ngani dati nang dakulaon, linalaoman na iyan makaabot sa $1.01 trilyones sa katapusan nin 1986. Taano? Huli ta an kadaklan sa mga nasyon na iyan dai nanggad makababayad asin naghahagad nin dagdag na panahon asin kuwarta. Sa pagkonsiderar sa kadakulaan kan saindang mga utang, nagkuyog an mga bangko. Arog kan sabi nin sarong tawo: “Kun ako may utang saimong sarong dolyar, ako nasa irarom kan saimong kapangyarihan; pero kun ako may utang saimong sarong milyon, ika nasa irarom kan sakong kapangyarihan.”

Perming nasa enotan an posibilidad na an pirang nasyon na dakulaon an utang, huling napagal na sa mga kasakitan nin mga programa sa pag-ekonomiya, tibaad magdesisyon na sanang dai magbayad. Dai mapipirit nin mga bangko na magbayad an mga soberanong estado. “Para sa mga bangko, an kahulogan kan lakop sa globong krisis nin utang simple sana,” sabi kan magasin na Savvy. “Nakukua ninda an kadaklan nindang ganansia sa pagpapautang, asin kun an mga nasyon dai makabayad sa darakula nindang utang, an ganansia, kapital, asin halaga nin mga aksion kan bangko puwedeng bumagsak. . . . An darakulang dai pakabayad kan Ikatolong Kinaban puwedeng magtao nin grabeng kasakitan sa sistema pinansial, na posibleng magbunga kan pagbagsak nin darakulang bangko.”

An dai pakabayad nin apat sanang nasyon​—Mejico, Brazil, Argentina, asin Venezuela​—puwedeng makapabagsak sa siyam na pinakadakulang bangko sa E.U., an patanid nin mga eksperto. “Pambihira nanggad na dai pa nangyayari an aktuwal na dai pakabayad,” sabi kan The New York Times Magazine. “Siyempre, puwede iyan na iatribuwir sa pagpakahulogan. Kun paanong an mga guerra dai na ‘idinideklarar,’ mayo na ngonyan nin idinideklarar na ‘legal’ na dai nagbayad.”

“Segurado daw an Sakong Bangko?”

Puwede daw na maaraman kun an bangko makosog asin makababayad? “Para sa kadaklan na paradeposito depisil o imposible na maaraman kun ano an kamugtakan nin sarong bangko,” sabi kan magasin na Changing Times. An idinugang pa kan The New York Times: “An bago pa sanang mga agi-agi nagpaheling na depisil na gayo para sa mga tagaluwas na mahusgaran an kakosogan nin sarong bangko. An haros gabos na dakulang bangko na buminagsak sa nakaaagi pa sanang mga taon, o haros buminagsak, rekomendadong gayo nin mga bank-stock analyst. . . . Dawa an mga namamahala asin auditor nin mga bangko dai nakarisa sa grabeng mga problema sagkod na idto huri nang gayo.”

Parate na an magigibo sana nin sarong parokyano siyasaton an bangko sa panluwas: an klase nin mga serbisyong iinoopresir, an pagkamakikatood asin rikas kan paglilingkod sa saiya. An totoo, kun may anunsio an mga bangko, parate na iyan an saindang mga idinodoon​—an makikatood na namamahala sa bangko, an madaling pakautang, espesyal na mga kuwenta o serbisyo, pagigin kombenyente. Kun beses may iinoopresir na mga regalo tanganing maagyat an bagong mga paradeposito. Pero kakadikit kan sinasabi manongod sa pinansial na situwasyon kan bangko. Siyempre, importante an mga serbisyo nin sarong bangko. Saro pang dapat na risahon an itinataong interes asin kun paano iyan pinatutubuan, ta laen-laen an tubo. An pinakamahalaga sa madeposito iyo an kasegurohan kan saiyang kuwarta.

Digdi, an sekreto iyo an seguro sa deposito. “Huli sa seguro sa deposito, apuwera na sana kun biyong bumagsak an sistema nin bangko ini problema nin mga kagsadiri nin bangko asin aksionista sa bangko, bakong kan mga nagdeposito,” sabi kan The Atlantic Monthly. “Harayoon an posibilidad na an mga pagkapierde nin bangko ngonyan magbubunga nin pagkawara kan bilog na natipon nin mga tawo arog kan nangyari kaidtong mga taon nin 1930.”

Kaya marahay na siyasaton kun baga an mga deposito nakaseguro asin niisay. Siyempre, pinakamarahay an seguro kan gobyerno. An sarong halimbawa kaini iyo an Federal Deposit Insurance Corporation sa Estados Unidos. An ibang sinabihan na an saindang deposito nakaseguro nadiskobre sa huri na idto nakaseguro sa sarong pribadong ahensia na mayo nin igong pondo tanganing bayadan an gabos na nagdeposito kan mapierde an bangko. Siyasaton man kun gurano an kantidad na nakaseguro. Kun an deposito nindo sobra sa limiteng iyan, isipon an pagdeposito sa ibang bangko tanganing nakaseguro an gabos nindong kuwarta.

Ano an Natatagama sa Ngapit?

An pagkapierde nin indibiduwal na mga bangko linalaoman na magpadagos asin tibaad magdakol pa. Pero, an pinakamahalaga sa sistema nin bangko iyo na mapagdanay an pagkompiar dian. “Mangyayari sana an krisis kun interpretaron nin mga nagdeposito an pinansial na mga pagrupaydupay na ini bilang dahelan na iluwas an saindang kuwarta sa mga bangkong apektado,” sabi kan magasin na Fortune. Kaya, ginigibo an todo-todong paghihingoa na pakosogon an sistema asin papagdanayon na makosog an pagkompiar na iyan.

Ginigibo man an mga plano na inaan an utang kan mga nasyon sa Ikatolong Kinaban sa makakayang mga halaga asin tabangan sinda na mabayadan an saindang mga obligasyon. “Sa katapustapusi, an dakulang pinansial na deficit babayadan kan mga parabuhis sa bilog na kinaban,” sabi ni Albin Chalandon, dating Minister of Industrial Planning sa Pransia.

Kun siring, gurano kasegurado kan mga bangko? Arog kaini an pagkasabi nin sarong opisyal sa bangko: “An mga bangko kapareho kasegurado kan mga gobyerno na nagsusuportar dian.” Minsan ngani tibaad nakapakokosog iyan sa boot ngonyan, iyan nagtatao sa mapaghorophorop na mga tawo nin dahelan na magpensar. Taano? Huli ta ihinuhula kan Biblia an lubos na kalaglagan nin gabos na daganon na gobyerno asin an pagsalida sa sainda kan daing sagkod na Kahadean nin Dios. (Daniel 2:44) Asin itinotokdo kaiyan an mga pangyayari sa ika-20 siglong ini bilang tanda sa pagtatapos kan presenteng palakaw nin mga bagay.​—Mateo 24:​3, 6, 7, 21, 22.

Sinasabi kan Biblia an manongod sa mga tawo, sa panahon na iyan, na iinaapon sa mga lansangan pati an saindang bulawan asin pirak bilang daing halaga sa pagliligtas sa sainda. (Ezequiel 7:​19; Sofonias 1:18) Mantang mangyayari iyan sa mas mahahalagang bagay na ini, anong pagsarig an ikabubugtak sa nasyonal na mga kuwarta o sa pinansial na mga institusyon na depende dian? Mawawara na an mga gobyerno na nagsusuportar dian!

Kaya si Jesus tamang nagpatanid: “Ontok na kamo sa pagtipon nin mga kayamanan sa daga, na digdi an polilya asin takla nakararaot, asin igwa nin mga parahabon na nananalakat asin naghahabon. Kundi, magtipon kamo nin mga kayamanan sa langit, na duman an polilya ni takla dai nakararaot, asin an mga parahabon dai nagsasalakat asin dai naghahabon. Huli ta kun saen an saindong kayamanan, dian man an saindong puso. . . . Dai kamo makapaglilingkod sa Dios asin sa Kayamanan.”​—Mateo 6:19-21, 24.

[Kahon sa pahina 23]

An Situwasyon kan mga Bangko​—An Sinasabi nin Iba

● “Bakong sobra an pagsabi na an mga gobyerno nin dinosenang nasyon na pano nin utang, an International Monetary Fund, an Federal Reserve Board, asin an ginatos na bangko sa America asin sa ibang nasyon iribang napapaatubang sa pinakagrabe asin pinakamahiwas na pinansial na krisis poon kan mga taon nin 1930.”​—Magasin na New York.

● “An presenteng mga palakaw nagtatao sana nin delikado nanggad na proteksion. An pinansial na kasegurohan kan kinaban nasa ibabaw nin tarom nin lanseta. Isinasapeligro kan krisis sa utang bako sanang an progreso sa nagpoprogresong mga nasyon kundi pati an karigonan kan sistema nin bangko kan industriyal na mga nasyon.”​—Report nin sarong grupo nin mga eksperto kan Commonwealth, The Guardian nin Londres.

● “An dakulaon na utang kan mga nasyon sa ikatolong kinaban sa mga bangko kan Estados Unidos garo potensial na pagtupas sa ibabaw kan sistema nin bangko sa Amerika.”​—The New York Times Magazine.

● “An total na utang sa bilog na globo grabe kadakula na iyan nagbugtak kan pundasyon para sa primera klaseng krisis sa utang sa internasyonal na sistema nin bangko.” “An pinakadakulang kabaliktaran sa linalaoman manongod sa lakop sa globong krisis sa utang iyo na an mga bangko napairarom nang gayo na dai sinda makabubutwa na dai ibinabagsak an bilog na harong nin mga kard.”​—Magasin na Savvy.

● “An situwasyon ngonyan mas delikado asin mas peligroso kisa kan mga taon nin 1930.”​—An ekonomista sa West Germany na si Kurt Richebächer, U.S.News & World Report.

[Tsart sa pahina 24]

Desisieteng Nagpoprogresong mga Nasyon na Dakulaon an Utang

Nasyon Utang sa Luwas Porsientong Utang

($ nin E.U. sa bilyones) sa Pribadong mga Ahensiaa

Argentina 50.8 86.8

Bolivia 4.0 39.3

Brazil 107.3 84.2

Chile 21.0 87.2

Colombia 11.3 57.5

Costa Rica 4.2 59.7

Ecuador 8.5 73.8

Ivory Coast 8.0 64.1

Jamaica 3.4 24.0

Mejico 99.0 89.1

Morocco 14.0 39.1

Nigeria 19.3 88.2

Peru 13.4 60.7

Pilipinas 24.8 67.8

Uruguay 3.6 82.1

Venezuela 33.6 99.5

Yugoslavia 19.6 64.0

Total 445.9 80.8

[Nota sa Ibaba]

Pinagkuanan: World Debt Tables, edisyon nin 1985-86, ipinublikar kan The World Bank, Washington, D.C.

[Ritrato sa pahina 22]

Kun mapierde an dakol na darakulang bangko, an epektong garo domino tibaad magin dahelan kan pagbagsak kan bilog na sistema nin bangko