Pakanood na Matagalan an Artritis

Kan kabareta kan Magmata! sa Britania

Si David, 72 anyos, masakit an paghirohiro. An dispormadong mga siko asin pupulsuhan nagpaparisa kan nakapipilay na mga epekto nin sarong helang na usong marhay sa mga gurang.

Si Peggie, na harani nang magsetenta, nasasakitan sa paglakaw. Sia man igwa kan helang na iyan, siring sa ipinaririsa kan saiyang dispormadong mga kamot. Pero, nahihimo niang magtrabaho nin kadikit sa harong asin nawiwiling maggansilyo.

Si Isa, na nasa wheelchair sa laog nin 37 taon, haros dai nang nagigibo para sa saiyang sadiri. Pero, an saiyang nakaoolakit na huyom nagparisa nin pambihirang bagsik.

SI David, Peggie, asin Isa​—tolo sa mga anom na milyon na Britano na nagkaartritis. Sono sa The Times nin Londres, taon-taon an helang na ini “an dahelan kan pagkawara nin 88 milyones na aldaw nin pagtrabaho. . . . , labi pa sa mga nawawara huli sa welga.” An artritis iyo an “kadarudakulaing dahelan nin pagkabaldado” sa Britania.

Saen man kamo nag-iistar, puwedeng umatake an artritis. Mayo nin lugar sa kinaban na napupuwera. Manongod sa helang na ini, an medikal na doktor na si Vernon Coleman nagsurat: “Pipira sanang helang an nakaaapektar sa siring kadakol na tawo . . . Pipira sana an nagtatao nin siring na kolog asin pagkabaldado, asin pipira sana an tema nin kadakol na osipon asin grabeng salang paghona.”​—Helingon an kahon sa pahina 26.

Bakong makangangalas na an dakol na may artritis, arog ni David, mamondo sa buhay. Sa ibong na lado, si Peggie, Isa, asin iba pa nakayanan an saindang mga diperensia, na may marahay pa nganing paglaom. Paano ini? Kumusta man kamo? Kun kamo may artritis, o naghohonang siring, ano an mga magigibo nindo na makatatabang saindo na makayanan an helang na iyan?

Kun Kamo Biktima

Enot, paeksamen tolos. “Dai puwedeng sumobra an pagdodoon,” sabi kan The Arthritis Book, “na an amay na pagpaeksamen makatatabang na mainaan an maabot na kolog asin pagkabaldado.” Iyo, an pagbolong sa artritis talagang “pakikilaban sa panahon.” Si Dr. Coleman minaoyon: “Kun . . . an pagbolong pinoponan nin amay asin may entusiasmo minarahay na gayo an paglaom sa ngapit.”

Kaya dai kamo magpadirodigson. Aramon an detalye kan problema nindo sa salud. Dangan, kun iyan artritis, gumibo nin areglo na ponan an pagbolong na daing pag-atraso.

Pagtagal sa Kolog

Para sa mga may artritis, napakahalaga an pag-ina sa kolog. Pero, sa pirang kaso nin osteoartritis, an nagkapirang doktor ini an hatol: ‘Padagos na tagalan an kolog.’ Taano? Huli ta an mga drogang pampamagol sa kolog inoolang an natural na alarma kan hawak. An dai pag-intindi sa mga alarmang ini puwedeng magbunga nin dai na mariremedyohan na danyos sa pagsokmolan.

Maninigo man na konsideraron an posibleng maraot na mga epekto kan siring na mga kalmante. An The Lancet nagpatanid na an “peligro na maospital huli sa nagdudugong peptic ulcer . . . luminangkaw na marhay sa mga paratomar nin NANSAID [nonaspirin nonsteroidal anti-inflammatory drug].” Kaya, ginugusto nin dakol na kadikit sana an tomaron na droga. An iba nakagiginhawa sa kolog paagi sa pagkonsentrar sa mga bagay na nakakukua kan saindang interes. An Nursing Mirror nagsasabi: “An dibersion magagamit bilang pansarag sa pagmate paagi sa pagrayo kan atension asin pagsentro kaiyan sa bagay na dai konektado sa kolog.”

Dai man boot sabihon na bako nang marahay an paglikay sa gabos na kalmante. Sa ibang kaso an dai pakahale sa kolog puwedeng magbunga kan dai paggamit sa makokolog na pagsokmolan, na nagbubunga nin panunuog, pagkaalang kan laman, asin sa huri dai na pakahiro kan pagsokmolan. An NANSAID asin aspirin ginagamit nin dakol na kalmante. Iyan irinireseta man sa pagpababa sa paggatok asin pamumula. An duwang ini ibinibilang na epektibo nin dakol na may artritis asin kan saindang mga doktor.

Pero huli sa potensial na mga peligro, aramon an pinakadakol na mahihimo manongod sa sarong bolong bago iyan ponan. Aramon kun ano an mga peligro. Kaolayon an saindong doktor manongod digdi.

Minsan ngani an grabeng lipot asin talimasa dai ginigikanan nin artritis, an klima minalataw na talagang nakaiimpluwensia sa kun gurano an kolog na namamatean kan mga may artritis. Kaya, para sa nagkapira, nagtao nin pakaginhawa an pagbalyo sa mainit, marang klima. Pero kun bakong praktikal an siring na pagbalyo, may mga iba pang magigibo.

Si Dr. Frederic McDuffie, lider sa pagsiyasat sa artritis na rheumatoid, nagsasabi na an direktang “pagbugtak nin malipot asin mainit puwede man na makarahay.” Sa sarong pagsiyasat, an mga pasyente binugtakan nin bolsa de yelo an mga tuhod na may artritis na rheumatoid sa laog nin 20 minutos. Ginibo ninda ini tolong beses aroaldaw sa laog nin apat na semana, asin ibinareta ninda an mas daing kolog na paghirohiro asin mas makosog na kalamnan. Sinda nagpaheling nin orog na liksi asin napatorog nin mas nanok. Taano? Ipinaliwanag ni McDuffie na “iniinaan nin lipot an transmisyon kan nerbiyos nin kolog.”

Makamomondo, an epektibo sa saro tibaad daing epekto sa iba. An dakol na may artritis natatabangan nin maluway na masahe. Si Isa nag-estorya: “Kun dai ako mapamugtak huli sa kolog, pinakikiolayan ko an sakong agom na hiloton nin todo an parteng iyan. Makolog ini, pero kun beses naiinaan an kolog.”

An pagbolong paagi sa init ibinibilang man na kapakipakinabang. May mga doktor na irinirekomendar an paggamit nin bolsa de caliente o de koryenteng almohadon para makaginhawa sa kolog. An rayumatologong si Dr. Dudley Hart nagpapaliwanag: “An init pinarerelaks an kalamnan, iniinaan an panunuog asin kinakalma an kolog.”

‘Gamiton o Mawara Logod!’

“An saro sa pinakamahalagang bagay . . . tanganing matabangan an saindong artritis iyo an . . . ehersisyo,” sabi kan The Arthritis Helpbook. ‘Iyo,’ sabi nindo, ‘pero makologon iyan.’ Totoo, pero pagmaigotan na magin timbang.

An paglakaw, paglangoy, asin pagbisikleta iyo an paboritong mga klase nin pankagabsan na ehersisyo. Pero, tanganing magin tunay na epektibo an saindong ehersisyo, kakaipuhanon nindo an programa na ibinagay sa saindong artritis. Ipakipag-olay ini sa saindong doktor o physiotherapist tanganing masierto kun arin na mga hiro an pinakamakatatabang saindo.

Kun makamate kamo nin kolog sa panahon nin ehersisyo, magpahingalo nin kadikit. Kun kinakalintura asin namumula an saindong apektadong mga pagsokmolan, maninigo na ipondo nguna nindo an ehersisyo​—tibaad iyan sobra man. Girumdoma, an pasohan nindo pakahiro imbes na kosog. An paghiro kan mga pagsokmolan sa pinakadakol na mosyon na magigibo kisuerra duwang beses aroaldaw puwedeng makatabang na ikapadagos an libreng paghiro.

Malalaoman na Bolong?

“An bolong sa artritis ‘haranihon na,’” an paisi kan Daily Post sa Liverpool kaidto pang Mayo 28, 1980. Pero sinabi kan bareta na “mayo nin itinalaan na depinidong panahon.”

Pakalihis nin labing 12 anyos, nagpapadagos an pagsiyasat. Para sa artritis na rheumatoid, isinisentro ngonyan an atension sa paggibo nin mga droga na makontrol sa “may diperensiang” mga genes na tinutubod na causa kaiyan. Si Propesor Ravinder Maini kan Arthritis and Rheumatism Council naglalaom na an mga ini makukua na “sa lima o 10 taon.”

Mientras tanto, tanganing ikabalik an pakahiro asin makaginhawa sa sakit, ginusto nin ibang biktima nin artritis an pagpasalida nin pagsokmolan paagi sa operasyon. An iba man nadidiskobreng nakatatabang an nagkapirang pagkakan. An acupuncture, homeopathy asin osteopathy gabos may mga parasuportar sa langtad na ini.

Laen-laen na marhay an mga opinyon manongod sa tamang bolong. An ibang klase inapod na “pandaraya” nin mga propesyonal na doktor huli sana ta an mga pagbolong na iyan ibinibilang na dai pinagkatodan, bakong huli ta iyan bakong epektibo. Pero kadakol na mga bolong daa na kustionable an halaga na iinoopresir sa mga may artritis.

Sa presente, an medikal na propesyon dai pa nakanonompong nin bolong sa nakapipilay na helang na ini. Kaya madonong na turotimbangon nin maingat an gabos na bagay kun nagpipili nin sarong paagi nin pagbolong. Oras na ini magibo, magdanay sa pinakaepektibo sa saindo.

Kun Paano Makatatabang an Iba

Kun kamo may paryente o katood na may artritis, dakula an magigibo nindo na matabangan an tawong iyan na matagalan an inaagihan na mga limitasyon. Paano?

Minsan ngani nagsosolo sa harong, para ki Peggie matinabang na marhay an saiyang mga aki. Sinda perming nakikokomunikar paagi sa surat asin telepono. Kun minabisita an saiyang mga aking babae na nag-iistar sa ibang nasyon, sinda maogmang nagtatabang sa pagdekorar asin iba pang trabaho sa harong na masakit nang marhay para sa saiya. An makoapo niang daragita minasongko serosemana tanganing asikasohon an magabat na paglinig sa harong.

An agom ni David ngonyan nagpapaheling nin mas aktibong interes sa pag-ataman sa saiya. Sa pagtotokdo nin sarong nars sa komunidad, nakanood sia kun paano tatabangan si David sa paglinig sa sadiri. Mas maogma na ngonyan si David, asin sindang duwa mas dakol an nagigibong magkaibanan.

“An kadaklan na ginigibo nin iba,” sabi ni Isa bago nagadan, “dai ko kayang gibohon.” Kaya inapresyar niang marhay an mamomoton na pag-ataman kan saiyang agom na nagkarigos saiya, nagbolos saiya, asin hinuhugayan pa ngani sia!

An mga may artritis parateng minamahal na marhay an ano man na independensia na itinotogot pa kan saindang helang. Maninigong likayan nin mga paryentes asin katood na paluyahon ini. An pinakakaipuhan, sono ki Dr. Hart, “praktikal na simpatiya asin pagpakosog-boot.” Kun siring, gibohon para sa may artritis an dai nia kayang gibohon. An halipot na pagsongko, nakapakokosog na mga tataramon, asin tabang sa mga trabaho asin pagsaod inaapresyar na marhay.

Pataluboon an Optimistikong Punto-de-Vista

‘Sa helang na arog kan artritis, iyan mas pasil na sabihon kisa gibohon,’ tibaad masabi kamo. Totoo, pero iyan dependeng gayo sa tinatanaw nindo, kan saindong mga paryentes, asin kan saindong mga katood para sa ngapit.

Helinga si Peggie asin Isa. Sabi ni Isa: “Nagpondo na ako sa paghadit manongod sa sakong diperensia.” Imbes, sia asin si Peggie naghanap nin mga oportunidad na makatabang sa iba. Si Peggie naggagamit nin panahon sa nakapakokosog na mga pagsongko sa saiyang kataraed. Si Isa, sa tabang kan saiyang mga aki asin makoapo, nakikabtang nin bilog na panahon sa pagpahayag sa iba kan mga panuga na ihinula sa Biblia. Si Peggie saro sa mga Saksi ni Jehova, arog man ni Isa.

Iyo, si Peggie asin Isa narangang marhay kan madali nang maotob na panuga na “mayo nin siisay man na nag-eerok sa satong daga na magrereklamo pa na may helang.” (Isaias 33:​24, Today’s English Version) Para sa mga may artritis, iyan kanigoan kaogmang aldaw!

[Kahonsa pahina 14]

Rayuma o Artritis?

Kita gabos nakamamate nin mga tanglay asin kolog paminsanminsan. Tibaad isipon niato na iyan “kadikit na rayuma.” Sa medisina, an rayuma pankagabsan na apod sa 200 o labi pang makolog na kamugtakan, minsan ngani mga kabanga sana an nasa kategoriya nin artritis. An apat na usong klase nin artritis iyo:

An osteoartritis (nagpapaluyang artritis o osteoarthrosis) sa kadaklan nangyayari sa mga may edad na asin mamimidbid sa pagluya nin kapit sa pagsokmolan, pagdakula nin tolang sa gilid kan pagsokmolan, asin mga pagkaliwat sa membranang synovial, o nagpoprodusir nin fluido, nin pagsokmolan. “Pag-edad niato nin 65, an 80 porsiento sa sato makalalaom na magkaigwa nin osteoartritikong mga pagkaliwat sa saro o labi pang pagsokmolan; an un-kuwarto sa sato makamamate nin kolog asin pagkabaldado huli kaiyan.”​—New Scientist.

An artritis na rheumatoid sa parate ipinaririsa kan paggatok nin nagkapirang pagsokmolan asin kan nagpoprodusir nin fluidong mga membrana kaiyan asin kan pagkaalang kan mga kalamnan asin tolang na nasa palibot nin pagsokmolan. Kun beses, ini puwedeng ibunga nin pagkakolgi. “Puwedeng pumoon sa ano man na edad pero mas uso sa mga babae kisa sa mga lalaki sa proporsion na mga 3:1.”​—Nursing Mirror.

An ankylosing spondylitis (o artritis sa udog) “naaapektaran an udog na sa pangenot nagbubunga nin tuog o ‘panduldog’ na likod. . . . na mas uso sa mga lalaki.”​—101 Questions and Answers About Arthritis.

An gout namamanang klase nin artritis na ipinamimidbid nin sobrang uric acid (hyperuricemia) sa dugo na nagbubunga nin mga atake nin grabeng artritis na sa parate saro sanang pagsokmolan an kalabot, na sinusundan nin lubos na pagrahay nin temporaryo. “An mga lalaki apektado nin mga 20 doble kisa mga babae.”​—Nursing Mirror.

[Kahon sa pahina 15]

PAGKAKAN PARA SA ARTRITIS?

An minasunod na mga kotasyon sa mga libro asin bareta nagpapaheling kan dakulang dai pagkaoroyon nin mga eksperto. Kaya kaipuhan an indibiduwal na pagturotimbang asin desisyon.

“An mahalaga iyo an dai mo kinakakan. . . . Dai pagkakanon: An ano man na klaseng karne, pati an sabaw; ano man na klaseng prutas; mga produktong hale sa gatas . . . ; pula nin sogok; suka, o ano pa man na ibang maalsom; sili . . . ano man na klase; maharang na mga rikado; tsokolate; sinanlag na mga nuwes; mga inomon na de alkohol, partikularmente an arak; mga soft drink . . . ; gabos na panimpla, pampreserba, kemikal, nangorogna an vetsin.”​—New Hope for the Arthritic, 1976.

“An pinakamarahay na pagkakan para sa may artritis iyo an masustansiang mga kakanon kaiba an kinakaipuhan na mga sustansia​—protina, carbohidrato, taba, bitamina, asin mineral—​na kinakakan nin regular, may tamang pag-oltanan. An preskong prutas, madahon na gulay, asin kompletong mga grano maninigong iiba kun kamo dai nararaot kaiyan.”​—Arthritis—​Relief Beyond Drugs, 1981.

“An tunay na artritis huli sa nakakan na nakararaot pambihira pero talagang nangyayari paminsanminsan huli sa pagkasensitibo sa harina nin trigo (gluten) o mga produkto nin gatas (keso) o iba pang pagkakan. Kun nagdududa tibaad marahay na magkaigwa nin pan-aroaldaw na listahan nin pagkakan tanganing maaraman kun ano an kinakan sa mga aldaw na uminatake o naggrabe an artritis.”​—101 Questions and Answers About Arthritis, 1983.

“An Espesyal na Pagkakan sa Artritis. Dai na iyan pag-isipon. Mayo man kaiyan. Mayo nin sientipikong ebidensia na an artritis matatabangan o mapagagrabe nin ano man na bitamina, mineral, protina, taba, o carbohidrato. Kun an mga pasyente magdesisyon na ponan an pagkakan nin yoghurt, mga kakanon na organiko, tagok nin gulay, mga kakanon na alkalino, o mga kakanon na asidiko, seguro dai man sinda mararaot kaiyan.”​—The Arthritis Book, 1984.

“Nadiskobre nin mga parasiyasat na an pagkakan nin sira asin karneng daing taba, kaiba an mga suplementong asayte nin sira, nakababawas sa panunuog asin kolog sa mga pagsokmolan gikan sa artritis na rheumatoid.”​—The Sunday Times, Londres, 1985.

Sa sarong bagay oroyon an mga autoridad: Likayan an pagtaba, na nagpapagrabe sana sa mga problema sa pagsokmolan, nangorogna sa mga piad, tuhod, asin bukobuko.