Maninigo daw Kamong Tumubod sa Trinidad?: Paano Nabilog an Doktrina nin Trinidad?
1, 2. Lubos daw na nabilog an katokdoan nin Trinidad sa Konsilyo nin Nicea kan 325 C.E.?
SA PUNTONG ini tibaad ihapot nindo: ‘Kun an Trinidad bakong katokdoan kan Biblia, paano iyan nagin doktrina nin Kakristianohan?’ An paghona nin dakol iyan nabilog sa Konsilyo nin Nicea kan 325 C.E.
2 Pero iyan bakong biyong tama. An Konsilyo nin Nicea talagang nag-insister na si Cristo kapareho sa naturalesa nin Dios, na iyo an nagin pundasyon kan Trinitaryong teolohiya sa huri. Pero dai kaiyan inestablisar an Trinidad, ta sa konsilyong idto dai nasambitan an banal na espiritu bilang an ikatolong persona sa trinidad na pagka-Dios.
An Papel ni Constantino sa Nicea
3. Taano ta inapod ni Constantino an Konsilyo nin Nicea?
3 Sa laog nin dakol na taon, makosogon an pagtumang basado sa Biblia sa nagtutubong ideya na si Jesus Dios. Tanganing probaran na maresolberan an diskutiran, an Romanong emperador na si Constantino inapod sa Nicea an gabos na obispo. Mga 300, na sadit na kabtang sana kan kabilogan, an aktuwal na nag-atender.
4. Ano an sinasabi nin sarong historyador manongod sa pagkakombertir ni Constantino?
4 Si Constantino bakong Kristiano. Nakombertir daa sia kan huring kabtang kan saiyang buhay, pero nabunyagan sana sia kan naghihigagdan na sia. Manongod sa saiya, si Henry Chadwick nagsasabi sa The Early Church: “Si Constantino, arog kan saiyang ama, nagsasamba sa Dai Nadadaog na Aldaw; . . . An pagkakombertir nia dai maninigong interpretaron na panlaog na pakaeksperyensia nin grasya . . . Idto militar na bagay. An pakasabot nia sa Kristianong doktrina noarin man dai nagin malinaw na marhay, pero segurado nia na an kapangganahan sa ralaban nasa balaog kan Dios kan mga Kristiano.”
5. Ano an papel ni Constantino sa Nicea?
5 Ano an papel kan dai nabunyagan na emperador na ini sa Konsilyo nin Nicea? An Encyclopædia Britannica nagsasaysay: “Si Constantino mismo an nangenot, na aktibong ginigiyahan an orolay, asin personal na nagsuherir . . . kan nagdedeterminar na pormula na nagpapahayag kan relasyon ni Cristo sa Dios sa kredo na ilinuwas kan konsilyo, ‘kapareho kan Ama sa naturalesa’ . . . Huli sa sobrang paghanga sa emperador, an mga obispo, apuwera sana sa duwa, puminirma sa kredo, na an kadaklan kontrang marhay sa saindang boot.”
6. Talaga daw na nasabotan ni Constantino an teolohikong mga hapot na pinagdedebatihan sa Konsilyo nin Nicea?
6 Kaya, napakahalaga kan papel ni Constantino. Pakalihis nin duwang bulan na mainitan na debate sa relihiyon, an paganong politikong ini nakiaram asin nagdesisyon apabor sa mga nagsasabi na si Jesus Dios. Alagad taano? Tunay na bakong huli sa ano man na paniniwala na basado sa Biblia. “Si Constantino sa pundamental mayo man lamang nin pakasabot sa mga ihinahapot manongod sa Griegong teolohiya,” sabi kan A Short History of Christian Doctrine. An nasasabotan nia iyo na an pagkabaranga sa relihiyon nagtataong peligro sa saiyang imperyo, asin boot niang pagsararoon an saiyang nasasakopan.
7. Huli sa napagdesisyonan sa Konsilyo nin Nicea, ano an puwedeng ihapot?
7 Pero mayo sa mga obispo sa Nicea an nagpalakop nin Trinidad. An pinagdesisyonan sana ninda iyo an naturalesa ni Jesus pero bakong an papel kan banal na espiritu. Kun an Trinidad malinaw na katotoohan sa Biblia, bako daw na maninigo kutanang isinuherir ninda iyan kaidto?
Dugang Pang mga Pangyayari
8, 9. (a) Ano an nangyari pakalihis kan konsilyo sa Nicea? (b) Ano an napagdesisyonan sa Konsilyo nin Constantinople kan 381 C.E.?
8 Pakalihis kan Nicea, nagpadagos an mga debate sa temang iyan sa laog nin mga dekada. An mga nagtutubod na si Jesus bakong kapantay nin Dios may panahon pa ngani na nakabalik sa pabor. Alagad kan huri si Emperador Teodosio nagdesisyon tumang sa sainda. Inestablisar nia an kredo kan Konsilyo nin Nicea bilang pamantayan sa saiyang kahadean asin inapod an Konsilyo nin Constantinople kan 381 C.E. tanganing klarohon an pormula.
9 An konsilyong iyan uminoyon na ipantay an banal na espiritu sa Dios asin ki Cristo. Sa enot na pangyayari, an Trinidad kan Kakristianohan nagpoon na luminaw.
10. Ano an nangyari pakalihis kan Konsilyo nin Constantinople, asin kasuarin sana an Trinidad ibinugtak sa pihong mga kredo?
10 Pero, minsan pakalihis kan Konsilyo nin Constantinople, an Trinidad dai pa man giraray nagin popular na kredo. Dakol an nagkontra dian asin kun siring nag-ako nin madahas na paglamag. Kaidto sanang nahuhuring mga siglo na an Trinidad ibinugtak sa pihong mga kredo. An The Encyclopedia Americana nagsasabi: “An lubos na pagkabilog kan Trinitaryanismo nangyari sa Solnopan, sa Iskolastisismo kan Edad Media, kan gibohon an paliwanag oyon sa mga termino nin pilosopiya asin sikolohiya.”
An Kredo ni Atanacio
11. Siisay si Atanacio, asin ano an sinasabi kan kredo na nagdadara kan saiyang ngaran?
11 An Trinidad orog na tinawan nin kahulogan sa Kredo ni Atanacio. Si Atanacio klerigo na nagsuportar ki Constantino sa Nicea. An kredo na nagdadara kan saiyang ngaran nagsasabi: “Kami nagsasamba sa sarong Dios sa Trinidad . . . An Ama Dios, an Aki Dios, asin an Espiritu Santo Dios; alagad sinda bakong tolong dios, kundi sarong Dios.”
12. (a) Kinompuwesto daw ni Atanacio an kredo na nagdadara kan saiyang ngaran? (b) Gurano kahaloy bago nakalakop sa Europa an Kredo ni Atanacio?
12 Minsan siring, an may pakaaram na mga iskolar nagkakaoroyon na dai kinompuwesto ni Atanacio an kredong ini. An The New Encyclopædia Britannica nagkokomento: “An kredo dai aram kan Iglesya sa Sirangan sagkod kan ika-12 siglo. Poon kan ika-17 siglo, sa pankagabsan oroyon an mga iskolar na an Kredo ni Atanacio dai isinurat ni Atanacio (na nagadan kan 373) kundi posibleng kinompuwesto sa timog nin Pransia kaidtong ika-5 siglo. . . . Minalataw na an impluwensia kan kredo sa pangenot duman sa timog nin Pransia asin España kan ika-6 asin ika-7 siglo. Idto ginamit sa liturhiya kan iglesya sa Alemania kan ika-9 siglo asin paghaloyhaloy sa Roma.”
13. Sa laog kan mga siglong nag-agi bago akoon nin dakol an Trinidad, ano an pangenot na naggiya sa mga desisyon?
13 Kaya mga siglo an nag-agi poon kan panahon ni Cristo bago akoon nin dakol sa Kakristianohan an Trinidad. Asin sa gabos na ini, ano an naggigiya sa mga desisyon? An Tataramon daw nin Dios, o an sa klero asin politikal na mga bagay? Sa Origin and Evolution of Religion, si E. W. Hopkins minasimbag: “An ultimong ortodoksong pakahulogan sa trinidad sa pangenot may labot sa politika kan iglesya.”
Ihinula an Apostasiya
14. Paano an kasaysayan kan Trinidad tamang-tama sa hula kan Biblia?
14 An may maraot na dangog na kasaysayan na ini kan Trinidad tamang-tama sa ihinula ni Jesus asin kan saiyang mga apostol na mangyayari pakalihis kan panahon ninda. Sinabi ninda na magkakaigwa nin apostasiya, pagsuki, pagsiblag sa tunay na pagsamba sagkod na bumalik si Cristo, na sa panahon na iyan an tunay na pagsamba ibabalik bago an aldaw nin Dios sa paglaglag sa palakaw na ini nin mga bagay.
15, 16. Ano an ihinula ni apostol Pablo asin nin iba pang parasurat sa Biblia?
15 Manongod sa “aldaw” na iyan, si apostol Pablo nagsabi: “Iyan dai maabot kun dai nguna mangyari an apostasiya asin mahayag an tawo nin katampalasanan.” (2 Tesalonica 2:3, 7) Kan huri, ihinula nia: “Pakahale ko an maringis na mga lobo masalakay sa saindo asin dai maheherak sa aripompon. Hale mismo dian sa saindo may mga lalaking matindog na may pagbiribid kan katotoohan sa saindang ngabil tanganing maguyod ninda an mga disipulo na sumunod sa sainda.” (Gibo 20:29, 30, JB) An ibang disipulo ni Jesus nagsurat man manongod sa apostasiyang ini na may ‘tampalasan’ na grupong klero.—Halimbawa, helingon an 2 Pedro 2:1; 1 Juan 4:1-3; Judas 3, 4.
16 Nagsurat man si Pablo: “Madatong an panahon na, imbes na manigoan sa marahay na katokdoan, an mga tawo mababangkag sa pinakabagong bagay asin matipon sinda nin mga paratokdo sono sa gusto ninda; dangan, imbes na maghinanyog sa katotoohan, sinda makiling sa mga osipon.”—2 Timoteo 4:3, 4, JB.
17. (a) Siisay an ipinaheling ni Jesus na nasa likod kan pagsiblag na ini sa tunay na Kristianismo? (b) Ano an apod nin sarong ensiklopedya sa nangyari?
17 Si Jesus mismo nagpaliwanag kun ano an nasa likod kan pagsiblag na ini sa tunay na pagsamba. Sinabi nia na sia nagsabwag nin marahay na banhi alagad ta an kaiwal, si Satanas, sasabwagan man an oma nin mga doot. Kaya kadungan kan enot na mga dahon nin trigo, naglataw man an mga doot. Kaya, malalaoman an pagsiblag sa purong Kristianismo sagkod sa pag-ani, kun itanos na ni Cristo an mga bagay. (Mateo 13:24-43) An The Encyclopedia Americana nagkokomento: “An Trinitaryanismo kan ikaapat na siglo dai nagpapabanaag nin eksakto kan enot na katokdoan Kristiano manongod sa naturalesa nin Dios; al kontraryo, idto pagsiblag sa katokdoan na ini.” Kun siring, saen guminikan an pagsiblag na ini?—1 Timoteo 1:6.
Kun Ano an Nakaimpluwensia Dian
18, 19. (a) Ano an usong porma nin falsong pagsamba kan suanoy na mga panahon? (b) Paano, sono sa mga historyador, nakalaog sa Kristianismo an ideya kan Trinidad?
18 Sa bilog na suanoy na kinaban, duman pa sa Babilonya, uso an pagsamba sa paganong mga dios na manolotolo, o trinidad. Lakop man an impluwensiang iyan sa Egipto, Grecia, asin Roma kan mga siglo bago, durante, asin pakalihis ni Cristo. Asin pagkagadan kan mga apostol, an paganong mga paniniwalang iyan nagpoon na lumaog sa Kristianismo.
19 An historyador na si Will Durant nagkomento: “An Kristianismo dai linaglag an paganismo; iyan inarog kaiyan. . . . Hale sa Egipto an mga ideya nin banal na trinidad.” Asin sa librong Egyptian Religion, si Siegfried Morenz nagsasabi: “An trinidad dakulang pinagsisibotan kan mga teologong Egipcio . . . An tolong dios pinag-iiriba asin ibinibilang na sarong persona, na inaapod sa singular. Sa paaging ini an espirituwal na puwersa kan relihiyon na Egipcio nagpapaheling nin direktang koneksion sa teolohiyang Kristiano.”
20, 21. Ano an koneksion kan pagsambang Egipcio sa paganong mga trinidad asin kan Trinidad nin Kakristianohan?
20 Kaya, sa Alexandria, Egipto, an mga padi kan paghihinanapos kan ikatolo asin pagpopoon kan ikaapat na siglo, arog baga ni Atanacio, nagpabanaag kan impluwensiang ini sa saindang pagbilog nin mga ideya na guminiya sa Trinidad. Luminakop an saindang impluwensia, kaya ibinibilang ni Morenz “an teolohiya sa Alexandria na nasa pag-oltanan kan relihiyon na Egipcio asin kan Kristianismo.”
21 Sa introduksion kan History of Christianity ni Edward Gibbon, mababasa niato: “Kun an Paganismo nadaog kan Kristianismo, totoo man na an Kristianismo naraot nin Paganismo. An purong pagtubod sa Dios nin enot na mga Kristiano . . . liniwat, kan Iglesya nin Roma, na magin dai masabotan na doktrina nin trinidad. An dakol na paganong doktrina, na inimbento kan mga Egipcio asin ginibong arogan ni Plato, pinapagdanay bilang angay na paniwalaan.”
22. Ano an nagigin konklusyon nin duwang reperensia kun manongod sa ginikanan kan Trinidad?
22 An A Dictionary of Religious Knowledge nagsasabi na dakol an nagsasabi na an Trinidad “sarong kabikoan na sinubli sa paganong mga relihiyon, asin isinugpon sa Kristianong pagtubod.” Asin an The Paganism in Our Christianity nagsasabi: “An ginikanan kan [Trinidad] biyong pagano.”
23. Ano an komento kan Encyclopædia of Religion and Ethics ni Hastings manongod sa koneksion kan paganong mga trinidad asin kan Trinidad nin Kakristianohan?
23 Iyan an dahelan na sa Encyclopædia of Religion and Ethics, si James Hastings nagsurat: “Sa relihiyon nin India, halimbawa, maheheling niato an trinitaryong grupo ni Brahmā, Siva, asin Viṣṇu; asin sa relihiyon nin Egipto an trinitaryong grupo ni Osiris, Isis, asin Horus . . . Ni sa makasaysayan sanang relihiyon niato manonompongan na an Dios ibinibilang na Trinidad. Partikularmenteng magigirumdoman nin saro an Neo-Platonikong punto-de-vista sa Supremo o Ultimong Realidad,” na “irinirepresentar nin trinidad.” Ano an koneksion kan pilosopong Griegong si Plato sa Trinidad?
Platonismo
24, 25. Paano an Griegong pilosopong si Plato nakaimpluwensia sa pagkabilog sa huri kan Trinidad nin Kakristianohan?
24 Si Plato ipinamumugtak na nabuhay poon 428 sagkod 347 bago si Cristo. Minsan ngani dai nia itinokdo an Trinidad sa presenteng porma kaiyan, an saiyang mga pilosopiya an nagbukas kan dalan para kaiyan. Kan huri, naglataw an pilosopikong mga mobimiento na may kaibang mga paniniwala sa trinidad, asin an mga ini naimpluwensiahan kan mga ideya ni Plato manongod sa Dios asin sa naturalesa.
25 An Pranses na Nouveau Dictionnaire Universel (Bagong Diksionaryo Unibersal) nagsasabi manongod sa impluwensia ni Plato: “An Platonikong trinidad, na saro mismong pag-areglar sa mas naenot na mga trinidad kaidto pang suanoy na mga banwaan, minalataw na iyo an rasonableng pilosopikong trinidad nin mga atributo na ginikanan kan tolong indibiduwal o banal na persona na itinotokdo kan mga iglesyang Kristiano. . . . An paniniwala kan Griegong pilosopong ini sa banal na trinidad . . . manonompongan sa gabos na suanoy na [paganong] relihiyon.”
26, 27. Paano ipinaheheling nin mga historyador an impluwensia ni Plato sa pagkabilog kan Trinidad?
26 An The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge nagpapaheling kan impluwensia kan Griegong pilosopiyang ini: “An mga doktrina kan Logos asin kan Trinidad binilog kan mga Amang Griego, na . . . impluwensiadong marhay, direkta man o bakong direkta, kan Platonikong pilosopiya . . . Dai maninigaran na an mga sala asin kabikoan naglaog sa Iglesya gikan digdi.”
27 An The Church of the First Three Centuries nagsasabi: “An doktrina kan Trinidad luway-luway asin bago pa sanang nabilog; . . . iyan gikan sa pinaghalean na harayoon sa Judio asin Kristianong Kasuratan; . . . iyan nagtalubo, asin isinugpon sa Kristianismo, paagi sa kamot kan mga Amang nag-aarog ki Plato.”
28, 29. Ano an nangyari sa katapusan kan ikatolong siglo C.E.?
28 Sa katapusan kan ikatolong siglo C.E., an “Kristianismo” asin an bagong mga pilosopiyang Platoniko nagkasaro na. Arog kan sabi ni Adolf Harnack sa Outlines of the History of Dogma, an doktrina kan iglesya “nakagamot nin marigon sa daga nin Helenismo [paganong Griegong kaisipan]. Kaya iyan nagin misteryo sa mayoriya nin mga Kristiano.”
29 An iglesya naghingako na an bagong mga doktrina kaiyan basado sa Biblia. Alagad si Harnack nagsasabi: “An totoo ginibo kaiyan na magin legal sa tahaw nia an Helenikong mga pagpamugtak, an superstisyosong mga opinyon asin an mga kaugalean nin paganong pagsamba sa misteryo.”
30. Arog kan sabi nin relihiyosong mga reperensia, ano an dapat na sabihon manongod sa pagkabilog kan Trinidad?
30 Sa librong A Statement of Reasons, si Andrews Norton nagsasabi manongod sa Trinidad: “Puwede niatong susugon an kasaysayan kan doktrinang ini, asin diskobrehon an pinaghalean kaiyan, bakong sa Kristianong kapahayagan, kundi sa Platonikong pilosopiya . . . An Trinidad bakong doktrina ni Cristo asin kan saiyang mga Apostol, kundi eroestorya kan huring mga parasunod ni Plato.”
31. Kaoyon sa hula kan Biblia, ano an biyong namurak kan ikaapat na siglo C.E.?
31 Kaya, kan ikaapat na siglo C.E., an apostasiya na ihinula ni Jesus asin kan mga apostol biyong namurak. An pagkaigwa kan Trinidad saro sanang ebidensia kaini. An apostatang mga iglesya nagpoon man na tumubod sa iba pang paganong mga ideya, arog baga kan impiernong may kalayo, inmortalidad kan kalag, asin pagsamba sa ladawan. Sa espirituwal na pagtaram, an Kakristianohan naglaog na sa ihinulang madiklom na mga panahon kaiyan, na dominado nin nagdadakulang “tawo nin katampalasanan” na grupong klero.—2 Tesalonica 2:3, 7.
Taano ta Dai Iyan Itinokdo kan mga Propeta nin Dios?
32. Ano an nagpapaheling na an doktrina nin Trinidad dai puwedeng gikan sa Dios?
32 Taano ta, sa laog nin rinibong taon, mayo sa mga propeta nin Dios an nagtokdo sa saiyang banwaan manongod sa Trinidad? Sa pinakahuri, dai daw gagamiton ni Jesus an saiyang abilidad bilang an Dakulang Paratokdo tanganing linawon an Trinidad sa saiyang mga parasunod? An Dios daw ipasasabong an ginatos na pahina kan Kasuratan pero dai gagamiton an arin man sa pagtotokdong ini tanganing itokdo an Trinidad kun iyan an “pangenot na doktrina” kan pagtubod?
33, 34. (a) Taano ta bakong makatanosan para sa mga Kristiano na paniwalaan an Trinidad? (b) Ano an dapat na magin konklusyon niato manongod sa Trinidad?
33 Dapat daw maniwala an mga Kristiano na sa dakol na siglo pakalihis ni Cristo asin pakatapos na ikapasabong an pagsurat sa Biblia, susuportaran nin Dios an pagbilog nin sarong doktrina na dai aram kan saiyang mga lingkod sa laog nin rinibong taon, saro na “masakit masabotan na misteryo” na “dai kayang saboton kan isip nin tawo,” saro na inadmitir na may paganong ginikanan asin “sa pangenot may labot sa politika kan iglesya”?
34 Malinaw an patotoo kan kasaysayan: An katokdoan nin Trinidad pagsiblag sa katotoohan, pag-apostata dian.