Maninigo daw Kamong Tumubod sa Trinidad?: Iyan Daw Malinaw na Katokdoan kan Biblia?
1. Kun totoo an Trinidad, taano iyan ta maninigong malinaw na itokdo sa Biblia?
KUN totoo an Trinidad, iyan maninigong malinaw asin daing pagliwatliwat na ipinaliliwanag sa Biblia. Taano? Huli ta, arog kan pinatunayan kan mga apostol, an Biblia iyo an kapahayagan nin Dios sa katawohan manongod sa saiya man sana. Asin mantang kaipuhan na mamidbid niato an Dios tanganing masamba sia nin tama, an Biblia maninigong malinaw sa pagsabi sato kun siisay man nanggad sia.
2. Ano an pagheling sa Kasuratan kan mga nagturubod kan enot na siglo?
2 An mga nagturubod kan enot na siglo inako an Kasuratan bilang an masasarigan na kapahayagan nin Dios. Iyan an pasisikadan kan saindang mga tinutubod, an ultimong autoridad. Halimbawa, kan si apostol Pablo maghulit sa mga tagasiudad nin Berea, “inako ninda an tataramon na igwa nin dakulang pagkagalaga sa isip, na maingat na sinisiyasat an Kasuratan aroaldaw kun baga an mga bagay na ini iyo man nanggad.”—Gibo 17:10, 11.
3, 4. Ano an ginamit ni apostol Pablo asin ni Jesus bilang pasisikadan kan saindang pagtotokdo?
3 Ano an ginamit na autoridad kan bantog na mga tawohan nin Dios kan panahon na idto? Sinasabi sato kan Gibo 17:2, 3: “Sono sa kaugalean ni Pablo . . . sia nakipagrasonan sa sainda hale sa Kasuratan, na ipinaliliwanag asin pinatutunayan paagi sa mga reperensia [gikan sa Kasuratan].”
4 Si Jesus mismo nagtao kan halimbawa sa paggamit kan Kasuratan bilang pasisikadan kan saiyang pagtotokdo, na paorootrong sinasabi: “Nasusurat.” “Ipinaliwanag nia sa sainda an mga bagay manongod sa saiya sa bilog na Kasuratan.”—Mateo 4:4, 7; Lucas 24:27.
5, 6. (a) Anong autoridad an iinatribuwir kan mga nagturubod kan enot na siglo sa Kasuratan? (b) Ano an tamang laoman niatong manompongan sa Biblia kun totoo an Trinidad?
5 Kaya si Jesus, Pablo, asin an mga nagturubod kan enot na siglo ginamit an Kasuratan bilang pasisikadan kan saindang pagtotokdo. Aram ninda na “an gabos na Kasuratan ipinasabong nin Dios asin kapakipakinabang para sa pagtokdo, sa pagsagwe, sa paghusay kan mga bagay, sa pagdisiplina sa katanosan, tanganing an tawo nin Dios magin lubos na may kakayahan, andam nanggad para sa lambang marahay na gibo.”—2 Timoteo 3:16, 17; helingon man an 1 Corinto 4:6; 1 Tesalonica 2:13; 2 Pedro 1:20, 21.
6 Mantang an Biblia ‘nakakahusay kan mga bagay,’ maninigo na iyan malinaw na magtao nin impormasyon manongod sa bagay na arog daa kan Trinidad kapundamental. Alagad an mga teologo asin historyador daw mismo nagsasabi na iyan malinaw na katokdoan kan Biblia?
“Trinidad” sa Biblia?
7-9. (a) Ano an inaadmitir kapwa kan mga reperensiang Protestante asin Katoliko manongod sa terminong “Trinidad,” asin kasuarin enot na naglataw an termino sa teolohiya kan iglesya? (b) An paggamit daw ni Tertullian kan termino sa Latin para sa Trinidad nangangahulogan na itinokdo nia an doktrina?
7 An sarong publikasyon na Protestante nagsasabi: “An terminong Trinidad mayo sa Biblia . . . Iyan dai pormal na nagkaigwa nin lugar sa teolohiya kan iglesya sagkod kan ika-4 na siglo.” (The Illustrated Bible Dictionary) Asin an sarong autoridad na Katoliko nagsasabi na an Trinidad “bakong . . . direkta asin tolos-tolos na tataramon nin Dios.”—New Catholic Encyclopedia.
8 An The Catholic Encyclopedia nagsasabi man: “Sa Kasuratan sagkod ngonyan mayo ni sarong termino na paagi kaiyan iribang sinasambit an Tolong Banal na Persona. An terminong τρίας [triʹas] (na dian traduksion an Latin na trinitas) enot na nanompongan ki Teofilo na taga-Antioquia mga A. D. 180. . . . Dai nahaloy pakalihis kaiyan iyan luminataw sa pormang Latin na trinitas ki Tertullian.”
9 Minsan siring, ini bakong pruweba na si Tertullian nagtokdo kan Trinidad. An reperensiang Katoliko na Trinitas—A Theological Encyclopedia of the Holy Trinity, halimbawa, nagsasabi na an nagkapira sa mga termino ni Tertullian kan huri ginamit nin iba para sa Trinidad. Dangan iyan nagpapatanid: “Alagad an marikas na mga konklusyon dai makukua sa paggamit, ta dai nia iinaaplikar an mga termino sa Trinitaryong teologo.”
Patotoo kan Hebreong Kasuratan
10, 11. Ano an inaadmitir nin duwang ensiklopedya manongod sa Hebreong Kasuratan asin sa Trinidad?
10 Minsan ngani an terminong “Trinidad” mayo sa Biblia, an ideya daw kan Trinidad minsan paano malinaw na itinotokdo dian? Halimbawa, ano an ibinubuyagyag kan Hebreong Kasuratan (“Daan na Tipan”)?
11 An The Encyclopedia of Religion nag-aadmitir: “An mga teologo ngonyan minaoyon na an Hebreong Biblia mayo nin doktrina kan Trinidad.” Asin an New Catholic Encyclopedia nagsasabi man: “An doktrina kan Banal na Trinidad dai itinotokdo sa D[aan] na T[ipan].”
12. Ano an komento nin sarong pading Jesuita manongod sa patotoo kan Hebreong Kasuratan?
12 Siring man, sa saiyang librong The Triune God, an Jesuitang si Edmund Fortman nag-admitir: “An Daan na Tipan . . . mayo nin sinasabi sato nin malinaw o huli sa kinakaipuhan na koneksion manongod sa Trinidad na Dios na Ama, Aki asin Banal na Espiritu. . . . Mayo nin ebidensia na an siisay man na sagradong parasurat nagsuspetsa man lamang sa pag-eksister nin sarong [Trinidad] sa pagka-Dios. . . . Minsan an pakaheling sa [“Daan na Tipan”] nin mga suhestion o anino o ‘natatahoban na mga senyal’ kan trinidad nin mga persona, paglihis na sa mga tataramon asin intension kan sagradong mga parasurat.”—Samo an italiko.
13. Ano an ipinaheheling kan pagsiyasat sa Hebreong Kasuratan?
13 An pagsiyasat sa mismong Hebreong Kasuratan magpapatunay sa mga komentong ini. Kaya, mayo nin malinaw na katokdoan nin Trinidad sa enot na 39 libro kan Biblia na minakompuwesto sa tunay na opisyal na lista nin mga libro kan ipinasabong na Hebreong Kasuratan.
Patotoo kan Griegong Kasuratan
14-16. Ano an sinasabi nin duwang reperensia manongod sa Trinidad asin sa Kristianong Griegong Kasuratan?
14 Bueno, kun siring, an Kristianong Griegong Kasuratan daw (“Bagong Tipan”) malinaw na nagtataram manongod sa Trinidad?
15 An The Encyclopedia of Religion nagsasabi: “Minaoyon an mga teologo na an Bagong Tipan mayo man nin malinaw na doktrina kan Trinidad.”
16 An Jesuitang si Fortman nagsasabi: “An mga parasurat kan Bagong Tipan . . . mayo nin itinatao sa satong pormal o nabilog nang doktrina kan Trinidad, mayo nin malinaw na katokdoan na sa sarong Dios igwa nin tolong pantay-pantay na banal na mga persona. . . . Minsan saen mayo kita nin manonompongan na ano man na trinitaryong doktrina manongod sa tolong klarong indibiduwal na may banal na buhay asin aktibidad sa saro sanang pagka-Dios.”
17-19. Anong mga kotasyon an magagamit tanganing ipaheling na an Trinidad dai itinokdo sa Kristianong Griegong Kasuratan?
17 An The New Encyclopædia Britannica nagkomento: “Ni an terminong Trinidad o an malinaw na doktrina minalataw sa Bagong Tipan.”
18 Si Bernhard Lohse nagsasabi sa A Short History of Christian Doctrine: “Kun dapit sa Bagong Tipan, an saro mayo nin makukua dian na aktuwal na doktrina kan Trinidad.”
19 An The New International Dictionary of New Testament Theology nagsasabi man: “An B[agong] T[ipan] mayo kan nabilog nang doktrina kan Trinidad. ‘An Biblia mayo kan klarong kapahayagan na an Ama, an Aki, asin an Banal na Espiritu pantay-pantay’ [sabi kan teologong Protestante na si Karl Barth].”
20, 21. Arog kan sinabi nin duwang historyador, kasuarin pinonan na itokdo an Trinidad sa Kakristianohan?
20 An propesor sa Unibersidad nin Yale na si E. Washburn Hopkins nagpatotoo: “Malinaw na dai aram ni Jesus asin ni Pablo an doktrina kan trinidad; . . . mayo sinda nin sinasabi manongod kaiyan.”—Origin and Evolution of Religion.
21 An historyador na si Arthur Weigall nagsasabi: “Si Jesu-Cristo noarin man dai nasambitan an siring na bagay, asin minsan saen sa Bagong Tipan mayo an terminong ‘Trinidad.’ An ideya inaprobaran sana kan Iglesya tolong gatos na taon pagkagadan kan satong Kagurangnan.”—The Paganism in Our Christianity.
22. Sa anong konklusyon kita dinadara kan ebidensia?
22 Kun siring, ni an 39 libro kan Hebreong Kasuratan o an opisyal na lista nin 27 ipinasabong na libro kan Kristianong Griegong Kasuratan may itinataong klarong katokdoan kan Trinidad.
Itinokdo kan Enot na mga Kristiano?
23-26. Itinokdo daw an Trinidad kan enot na mga Kristiano?
23 An Trinidad daw itinokdo kan enot na mga Kristiano? Mangnoha an minasunod na mga komento nin mga historyador asin teologo:
24 “An enot na Kristianismo mayo nin malinaw na doktrina kan Trinidad na arog kan ipinaliwanag sa mga kredo.”—The New International Dictionary of New Testament Theology.
25 “Minsan siring, an enot na mga Kristiano sa primero dai inisip na iaplikar an ideya [nin Trinidad] sa sadiri nindang pagtubod. Nagtatao sinda nin debosyon sa Dios na Ama asin ki Jesu-Cristo, an Aki nin Dios, asin minidbid ninda an . . . Banal na Espiritu; pero dai inisip na an tolong ini aktuwal na Trinidad, pantay-pantay asin iriba sa Saro.”—The Paganism in Our Christianity.
26 “Kan primero an pagtubod na Kristiano bakong Trinitaryo . . . Idto bakong siring sa mga panahon na apostoliko asin sub-apostoliko, arog kan ipinaririsa sa B[agong] T[ipan] asin iba pang mga isinurat nin enot na mga Kristiano.”—Encyclopædia of Religion and Ethics.
27. Pakalihis sana nin anong panahon na naestablisar an katokdoan kan Trinidad?
27 “An pormulasyon na ‘sarong Dios sa tolong Persona’ dai pa marigon na naestablisar, tunay na dai pa biyong nakalalaog sa Kristianong pamumuhay asin sa paghihingako kaiyan nin pagtubod, bago an katapusan kan ika-4 na siglo. . . . Sa Apostolikong mga Ama, mayo man lamang nin nakaaagid sa siring na mentalidad o punto-de-vista.”—New Catholic Encyclopedia.
An Itinokdo kan mga Ama Bago an Nicea
28-30. Ano an pagmansay kan relihiyosong mga paratokdo kan ikaduwang siglo na si Justin Martyr asin Ireneo sa Dios asin ki Cristo?
28 An mga Ama bago an Nicea minidbid na pangenot na relihiyosong mga paratokdo kan naenot na mga siglo pagkamundag ni Cristo. Interesante an saindang itinokdo.
29 Si Justin Martyr, na nagadan kaidtong mga 165 C.E., inapod an bago nagin tawong Jesus na linalang na anghel na “laen sa Dios na guminibo kan gabos na bagay.” Sinabi nia na si Jesus hababa sa Dios asin “mayo nin ginigibo kundi kun ano an binoot kan Kaglalang . . . na gibohon asin sabihon nia.”
30 Si Ireneo, na nagadan kaidtong mga 200 C.E., nagsabi na an bago nagin tawong Jesus may pag-eksister na separado sa Dios asin hababa sa saiya. Ipinaliwanag nia na si Jesus bakong kapantay kan “Sarong tunay asin iyo sanang Dios,” na “supremo sa gabos, asin apuwera sa saiya mayo na nin iba.”
31, 32. Ano an mga opinyon ni Clemente na taga-Alexandria asin ni Tertullian?
31 Si Clemente na taga-Alexandria, na nagadan kaidtong mga 215 C.E., inapod si Jesus sa saiyang pagkabuhay bago nagin tawo na “sarong linalang” pero inapod an Dios na “an dai linalang asin dai mapapara patin iyo sanang tunay na Dios.” Sinabi nia na an Aki “segunda sa solamenteng makakamhan sa gabos na Ama” pero dai nakapapantay sa saiya.
32 Si Tertullian, na nagadan kaidtong mga 230 C.E., nagtokdo kan pagkasupremo nin Dios. Sia nagkomento: “An Ama laen sa Aki (iba man), ta sia orog na dakula; ta an kag-aki laen man sa ipinangaki; an nagsugo, laen man sa isinugo.” Sinabi man nia: “May panahon na mayo an Aki. . . . Bago an gabos na bagay, an Dios solo-solo.”
33, 34. Kan ikatolong siglo, ano an ikinomento ni Hipolito asin ni Origen?
33 Si Hipolito, na nagadan kaidtong mga 235 C.E., nagsabi na an Dios iyo “an sarong Dios, an enot asin an solamenteng Saro, an Kaggibo asin Kagurangnan nin gabos,” na “mayo nin kaedad . . . Kundi sia Saro, solo-solo; na, sa saiyang kabotan, binuhay an dai nabubuhay kaidto,” arog baga kan linalang na si Jesus bago nagin tawo.
34 Si Origen, na nagadan kaidtong mga 250 C.E., nagsabi na “an Ama asin Aki duwang espiritu . . . duwang bagay kun manongod sa saindang naturalesa,” asin na “kun ikokomparar sa Ama, [an Aki] saditon na liwanag.”
35. Paano sinumaryo nin sarong historyador an ebidensia manongod sa Trinidad?
35 Sa pagsumaryo sa ebidensia sa kasaysayan, si Alvan Lamson nagsasabi sa The Church of the First Three Centuries: “An modernong popular na doktrina kan Trinidad . . . dai nin nakukuang suportasyon sa mga tataramon ni Justin [Martyr]: asin an obserbasyon na ini puwedeng sumakop sa gabos na Ama bago an Nicea; an boot sabihon, sa gabos na Kristianong parasurat sa laog nin tolong siglo pagkamundag ni Cristo. Totoo, sinda nagtataram manongod sa Ama, Aki, asin . . . banal na Espiritu, pero bakong bilang pantay-pantay, bakong bilang saro sa bilang, bakong bilang Tolo sa Saro, sa ano man na sentido na inaadmitir ngonyan nin mga Trinitaryo. An mismong kabaliktaran iyo an totoo.”
36. Ano an malinaw sa patotoo kan Biblia asin nin kasaysayan?
36 Kun siring, an patotoo kan Biblia asin nin kasaysayan linilinaw na an Trinidad dai aram sa bilog na panahon kan Biblia asin sa laog nin nagkapirang siglo pakalihis kaiyan.