An Biblia—Tataramon nin Dios o nin Tawo?

Kapitulo 6: An mga Milagro​—Talaga daw na an mga Iyan Nangyari?

Sarong aldaw kan 31 C.E., si Jesus asin an saiyang mga disipulo nagbibiyahe pasiring sa Nain, sarong siudad sa amihan nin Palestina. Mantang nagdadangadang sinda sa tata kan siudad, nakasabat sinda nin mga maglolobong. An nagadan sarong barobata. An saiyang ina sarong balo, asin sia sana an aki kaiyan, kaya ngonyan nagsosolo na an saiyang ina. Sono sa rekord, “naherak sia [si Jesus] sa saiya, asin sia nagsabi sa saiya: ‘Dai ka magtangis.’ Dangan sia nagdolok asin dinoonan an lungon, asin nag-orontok an mga nagbuburulig, asin sia nagsabi: ‘Barobata, ako nagsasabi sa saimo, Bangon!’ Asin an gadan nagbangon asin nagpoon na magtaram.”​—Lucas 7:​11-15.

An mga Milagro​—Tunay daw Iyan na Nangyari?

1. (Iiba an introduksion.) (a) Anong milagro an ginibo ni Jesus harani sa siudad nin Nain? (b) Gurano kahalaga an mga milagro sa Biblia, alagad an gabos daw na tawo naniniwalang tunay na nangyari iyan?

Iyan nakaoogma sa pusong estorya, alagad totoo daw iyan? Dakol an nasasakitan na tubodon na tunay na nangyari an siring na mga bagay. Minsan siring, an mga milagro mahalagang kabtang kan rekord kan Biblia. An paniniwala sa Biblia nangangahulogan nin paniniwala na nangyari an mga milagro. An totoo, an bilog na disenyo kan katotoohan kan Biblia depende sa sarong mahalaga nanggad na milagro: an pagkabuhay liwat ni Jesu-Cristo.

Kun Taano ta Dai Naniniwala an Iba

2, 3. Anong pangangatanosan an ginamit kan pilosopong taga-Scot­land na si David ­Hume sa paghingoang patunayan na dai nangyari an mga milagro?

² Naniniwala daw kamo sa mga milagro? O sa paghona daw nindo sa sientipikong panahon na ini, bakong makatanosan na maniwala sa mga milagro​—an boot sabihon, sa lihis sa ordinaryong mga pangyayari na nagpapatunay sa labaw sa tawong paghiro? Kun dai kamo naniniwala, bako kamo an enot. Duwang siglo na an nakaagi, an pilosopong taga-Scotland na si David Hume nagkaigwa man kan kaagid na problema. Tibaad magkaagid an saindong mga rason sa dai paniniwala.

³ Kabilang sa pagtumang ni Hume sa ideya nin mga milagro an tolong pangenot na punto. Enot, an surat nia: “An milagro pagbalga sa mga ley nin naturalesa.” An tawo nananarig sa mga ley nin naturalesa poon pa kan panahon na daing sagkod. Aram nia na an sarong bagay mahoholog kun iholog iyan, na an aldaw masirang kada aga asin masolnop kada banggi, asin iba pa. Sa naturalesa, aram nia na an mga pangyayari perming nagsusunod sa siring na pamilyar na areglo. Daing mangyayari na bakong kaoyon kan natural na mga ley. An ‘patotoong’ ini, an paghona ni Hume, “an kabilogan kan arin man na argumento hale sa eksperyensia” tumang sa posibilidad kan mga milagro.

4, 5. Ano an duwa pang rason na iinatubang ni David ­Hume tanganing pahimutikan an posibilidad kan mga milagro?

⁴ An ikaduwang argumentong iinatubang nia iyo na an mga tawo madaling mapaniwala. An iba gustong tumubod sa mga ngangalasan asin milagro, nangorogna kun iyan may koneksion sa relihiyon, asin an dakol na inaapod na milagro napatunayan na falso. An ikatolong argumento iyo na an mga milagro parateng nababaretaan kan mga panahon nin ignoransia. Mas edukado an mga tawo mas dikit an nababaretang mga milagro. Siring kan ipinahayag ni Hume, “An siring na pambihirang mga pangyayari dai na nangyayari sa satong panahon.” Kaya, sa paghona nia iyan nagpapatunay na dai nanggad iyan nangyari.

⁵ Sagkod sa panahon na ini, an kadaklan na argumento tumang sa mga milagro nagsusunod sa pankagabsan na mga prinsipyong ini, kaya saro-saro niatong konsideraron an mga pagtumang ni Hume.

Tumang daw sa mga Ley nin Naturalesa?

6. Taano ta bakong makatanosan na isikwal an ideya sa mga milagro huli sa pasisikadan na iyan ‘mga pagbalga sa mga ley nin naturalesa’?

⁶ Kumusta an pagtumang na an mga milagro ‘mga pagbalga sa mga ley nin naturalesa’ asin sa siring bakong totoo? Sa panluwas, tibaad nakakokombensir ini; alagad analisaron an tunay na sinasabi. Sa parate, an milagro puwedeng ipakahulogan bilang sarong bagay na nangyari na lihis sa normal na mga ley nin naturalesa.a Iyan sarong pangyayari na dai nanggad linalaoman kaya an mga nagheheling nakombensir na nakaheling sinda nin labaw sa tawong paghiro. Kaya, an tunay na kahulogan kan pagtumang: ‘Imposible an mga milagro huli ta iyan milagroso!’ Taano ta dai nguna konsideraron an ebidensia bago magkonklusyon nin siring?

7, 8. (a) Kun manongod sa mga ley nin naturalesa siring sa pagkaaram niato dian, sa anong mga paagi nagin mas mahiwas an kaisipan kan mga sientista sa saindang pagmansay kun ano iyan asin an bakong posible? (b) Kun nagtutubod kita sa Dios, ano an dapat man niatong tubodon kun manongod sa saiyang kakayahan na gumibo nin pambihirang mga bagay?

⁷ An katotoohan, an edukadong mga tawo ngonyan mas bakong andam kisa ki David Hume sa pag-insister na an pamilyar na mga ley nin naturalesa totoo sa gabos na lugar asin sa gabos na panahon. Gusto kan mga sientista na maging teoritikal manongod sa kun baga, imbes na an pamilyar na tolong sokol kan laba, lakbang, asin langkaw, may iba pang sokol sa uniberso. Sinda may teoriya na may nag-eeksister na black holes, darakulang bitoon na magkakasuruhaysuhay sagkod na iyan dai na masokol. Sa rona kaiyan an espasyo sinasabing mararaot kaya maontok mismo an oras. An mga sientista nagdidiriskutiran pa ngani kun baga sa irarom nin nagkapirang kamugtakan, an panahon magdadalagan na paatras imbes na paabante!

⁸ Si Stephen W. Hawking, Propesor na Lucasian sa Matematika sa Unibersidad nin Cambridge, kan kinokonsiderar kun paano nagpoon an uniberso nagsabi: “Sa klasikal na teoriya nin general relativity . . . sa kapinonan bakong ordinaryo an labi-labing sokol kan uniberso asin an relasyon kan espasyo sa panahon. Sa irarom kan siring na mga kamugtakan, an gabos na aram na ley nin pisika mararaot.” Kaya, an modernong mga sientista dai minaoyon na huling an sarong bagay kontra sa normal na mga ley nin naturalesa dai nanggad iyan mangyayari. Sa pambihirang mga kamugtakan, puwedeng mangyari an pambihirang mga bagay. Sierto nanggad, kun nagtutubod kita sa makakamhan sa gabos na Dios, dapat tang akoon na may kapangyarihan sia na pangyarihon na mangyari an pambihira​—milagrosong—​mga pangyayari kun iyan sono sa saiyang katuyohan.​—Exodo 15:​6-10; Isaias 40:​13, 15.

Kumusta an mga Falso?

9. Totoo daw na falso an ibang milagro? Ipaliwanag an saindong simbag.

⁹ Mayong makatanosan na tawo na dai maniniwala na may falsong mga milagro. Halimbawa, hinihingako nin iba an kapangyarihan na bolongon an may helang paagi sa milagrosong pagbolong huli sa pagtubod. Sarong medikal na doktor, si William A. Nolan, an ginibong espesyal na proyekto an pagsiyasat sa siring na pagbolong. Siniyasat nia an dakol na hinihingakong pagbolong kapwa kan ebanghelikal na mga parabolong huli sa pagtubod sa Estados Unidos asin an inaapod na mga siruhanong psychic sa Asia. An resulta? An gabos nanompongan niang mga halimbawa nin kasudyaanan asin pandadaya.

10. Hinohona daw nindo na huling sa katunayan an ibang milagro napatunayan na falso iyan nagpapatotoo na falso an gabos na milagro?

¹⁰ An siring daw na mga pandadaya nangangahulogan na dai nanggad nangyari an tunay na mga milagro? Dai nanggad. Kun beses nakadadangog kita manongod sa pagpalakop nin palsipikadong mga kuwarta, alagad dai iyan nangangahulogan na palsipikado an gabos na kuwarta. An ibang may helang dakula an paniwala sa mga arbolaryo, mapandayang mga doktor, asin nagtatao nin dakol na kuwarta sainda. Alagad dai ini nangangahulogan na mapandaya an gabos na doktor. An ibang pintor maabilidad sa pagpalsipikar kan “obra maestrang” mga ipininta. Alagad dai iyan nangangahulogan na palsipikado an gabos na ipininta. Ni an katunayan na an ibang hinihingakong milagro malinaw na falso nangangahulogan na an tunay na mga milagro dai nanggad nangyari.

‘An mga Milagro Dai na Nangyayari Ngonyan’

11. Ano an ikatolong pagtumang ni David ­Hume sa ideya kan mga milagro?

¹¹ An ikatolong pagtumang binibilog sa ekspresyon na: “An siring na pambihirang mga pangyayari dai na nangyayari sa satong panahon.” Si Hume dai pa nakaheling nin milagro, kaya habo niang maniwala na puwedeng mangyari an mga milagro. Alagad, an klaseng ini nin pangangatanosan, paborobago. Aakoon kan siisay man na nag-iisip na tawo na, bago an panahon kan pilosopong taga-Scotland, an “pambihirang mga pangyayari” nangyari na dai na naotro durante kan saiyang panahon. Anong mga pangyayari?

12. Ano an makangangalas na mga pangyayari kan nakaagi na dai ikapaliliwanag kan mga ley nin naturalesa na naghihiro ngonyan?

¹² An sarong bagay, an buhay nagpoon sa daga. Dangan, an nagkapirang klase nin buhay tinawan nin pakamate. Dai nahaloy, naglataw an tawo, tinawan nin kadonongan, imahinasyon, kakayahan na mamoot, asin pakultad nin konsensia. Daing sientista an makapaliliwanag sa basehan kan mga ley nin naturalesa na naghihiro ngonyan kun paano nangyari an siring na labi sa ordinaryong mga bagay. Alagad igwa kita nin nabubuhay na ebidensia na nangyari iyan.

13, 14. Anong mga bagay na ordinaryo ngonyan an garo milagroso kan panahon ni ­Hume?

¹³ Asin kumusta an “pambihirang mga pangyayari” na nangyari poon kan panahon ni David Hume? Ipaghalimbawa na puwede kitang magbiyahe pabalik sa panahon asin sabihan sia manongod sa kinaban ngonyan. Imahinaron na ipaliwanag na an negosyante sa Hamburg puwedeng makipag-olay sa saro na rinibong milya an rayo sa Tokyo na dai man lamang ilinalangkaw an saiyang tingog; na an kawat na soccer sa España puwedeng maheling sa bilog na kinaban mantang kinakawat iyan; na an mga lunadan na mas darakula nanggad kisa sa mga bapor na nagbibiyahe sa kadagatan kan panahon ni Hume puwedeng pumaitaas asin may lunad na 500 katawo sa pagbiyahe sa aire nin rinibong milya sa laog sana nin nagkapirang oras. Maiimahinar daw nindo an saiyang simbag? ‘Imposible! An siring na pambihirang mga pangyayari dai nanggad nangyayari sa satong panahon!’

¹⁴ Alagad an siring na ‘pambihirang mga bagay’ nangyayari sa satong panahon. Taano? Huli ta an tawo, sa paggamit kan sientipikong mga prinsipyo na manongod kaiyan daing ideya si Hume, nakanood na gumibo nin mga telepono, telebisyon, asin mga eroplano. Kaya, masakit daw na tubodon na kan nakaagi puwedeng an Dios, sa mga paaging dai pa niato nasasabotan, ginibo an mga bagay na milagroso para sa sato?

Paano Niato Maaaraman?

15, 16. Kun an mga milagro tunay na nangyari, ano an solamenteng paagi na maaraman niato iyan? Iilustrar an saindong simbag.

¹⁵ Siyempre, an pagsabi na an mga milagro tibaad nangyari dai nangangahulogan na iyo nanggad. Paano niato maaaraman, sa ika-20 siglong ini, kun baga kaidtong mga panahon kan Biblia an Dios naggibo nin tunay na mga milagro paagi sa saiyang mga lingkod sa daga o dai? Anong klase nin ebidensia an lalaoman nindo para sa siring na mga bagay? Imahinaron an sarong suanoy na miyembro nin tribo na kinua hale sa kadlagan tanganing darahon sa sarong dakulang siudad. Sa pagbalik nia, paano nia ilaladawan sa saiyang mga katribo an mga ngangalasan kan sibilisasyon? Dai nia ikapaliliwanag kun paano nagdadalagan an auto o kun taano ta may minaluwas na musika sa radyo. Dai sia makagigibo nin computer tanganing patunayan na nag-eeksister an siring na bagay. An magigibo sana nia iyo an pagsabi kan naheling nia.

¹⁶ Magkaagid an situwasyon niato kan mga katribo kan lalaking iyan. Kun tunay na naggibo an Dios nin mga milagro, an mga nakaheling an solamenteng paagi na maaraman niato an manongod dian. An mga nakaheling dai nakapaliliwanag kun paano nangyari an mga milagro, ni puwede nindang arogon iyan. Masasabi sana ninda sato an naheling ninda. Malinaw, puwedeng dayaon an mga nakaheling. Madali man nindang pasobrahan asin salaon an impormasyon. Kaya, kun tutubodon ta an saindang patotoo, kaipuhan tang maaraman na an mga nakaheling na ini makatotoohan, may halangkaw na kuwalidad, asin nagpatunay na sinda may marahay na mga motibo.

An Pinakamatibay an Patotoong Milagro

17. (a) Ano an may pinakamatibay an patotoong milagro sa Biblia? (b) Ano an mga kamugtakan na naggiya sagkod sa kagadanan ni Jesus?

¹⁷ An pinakamatibay an patotoong milagro sa Biblia iyo an pagkabuhay liwat ni Jesu-Cristo, kaya taano ta dai gamiton ini bilang kasong sisiyasaton, sabi ngani. Enot, konsideraron an ibinaretang mga katunayan: inarestar si Jesus kan banggi nin Nisan 14​—na Huwebes nin banggi sa satong modernong pagkuwenta nin semana.b Nag-atubang sia sa mga lider kan mga Judio na nagsumbong saiya huli sa paglanghad asin dinesisyonan na gadanon. Dinara kan mga lider na Judio si Jesus sa atubang kan Romanong gobernador na si Poncio Pilato, na nagpadara sa saindang pangigipit asin itinao sia tanganing gadanon. Kan Biyernes nin hapon​—Nisan 14 pa sa kalendaryong Judio—​ipinako sia sa hariging pasakitan asin sa laog nin nagkapirang oras nagadan.​—Marcos 14:​43-65; 15:​1-39.

18. Sono sa Biblia, paano naglakop an bareta manongod sa pagkabuhay liwat ni Jesus?

¹⁸ Pakatapos na si Jesus bonoon sa hirog kan Romanong soldados tanganing siertohon na gadan na nanggad sia, ilinobong an hawak ni Jesus sa sarong bagong lolobngan. An kasunod na aldaw, Nisan 15 (Biyernes/Sabado), sarong sabbath. Alagad kan aga nin Nisan 16​—Domingong aga—​an ibang disipulo nagduruman sa lolobngan asin nanompongan na dai na iyan nin laog. Dai nahaloy, nagpoon na maglakop an mga estorya na si Jesus naheling na buhay. An enot na reaksion sa mga estoryang ini eksakto nanggad kun paano ngonyan​—daing pagtubod. Maski an mga apostol habong magturubod. Alagad kan maheling ninda mismo an nabubuhay na si Jesus, dai sindang pagpipilian kundi an akoon na binuhay sia liwat hale sa mga gadan.​—Juan 19:31–20:29; Lucas 24:11.

An Daing Laog na Lolobngan

19-21. (a) Sono ki Justin Martyr, paano tinumang kan mga Judio an paghuhulit kan mga Kristiano manongod sa pagkabuhay liwat ni Jesus? (b) Ano an masisierto niatong totoo manongod sa lolobngan ni Jesus kan Nisan 16?

¹⁹ Binuhay daw liwat si Jesus, o inimbento sana ini? An sarong bagay na posibleng ihinapot kan mga tawo kaidto iyo ini: An hawak daw ni Jesus nasa lolobngan pa nia? An mga parasunod ni Jesus siertong napaatubang sa dakulang kaolangan kun ikinatokdo kan saindang mga kaiwal an aktuwal niang bangkay na nasa lolobngan pa kaiyan bilang ebidensia na dai sia binuhay liwat. Alagad, mayong rekord na ginibo ninda ini. Imbes, sono sa Biblia, nagtao sinda nin kuwarta sa mga soldados na itinalagang bantayan an lolobngan asin sinabihan sinda: “Sabihon nindo, ‘An saiyang mga disipulo nagduruman na banggi asin hinabon sia mantang kami natotorog.’” (Mateo 28:​11-13) May ebidensia man kita apuwera sa Biblia na an mga lider na Judio naghiro sa paaging ini.

²⁰ Mga sarong siglo pagkagadan ni Jesus, si Justin Martyr nagsurat sa librong inapod na Dialogue With Trypho. Sinabi nia digdi: “Kamo [mga Judio] nagsugo nin pinili asin ordinadong mga lalaki sa bilog na kinaban tanganing ibalangibog na an bakong diosnon asin tampalasan na erehiya naggikan sa sarong Jesus, an nandadayang taga-Galilea, na ipinako niamo, alagad hinabon kan saiyang mga disipulo kan banggi hale sa lolobngan, na dian sia ilinobong.”

²¹ Ngonyan, si Trifo sarong Judio, asin an Dialogue With Trypho isinurat tanganing idepensa an Kristianismo tumang sa Judaismo. Kaya, harayo sa posibilidad na sabihon ni Justin Martyr an sinabi nia​—na sinahotan kan mga Judio an mga Kristiano na naghabon kan hawak ni Jesus hale sa lolobngan—​kun dai nagsahot nin siring an mga Judio. Kun dai, saiyang iinatubang an saiyang sadiri sa madali sanang mapatunayan na sahot nin pagputik. Masasabi sana ini ni Justin Martyr kun tunay nanggad na nagpadara an mga Judio nin siring na mga mensahero. Asin gigibohon sana ninda iyan kun tunay nanggad na daing laog an lolobngan kan Nisan 16, 33 C.E. asin kun dai ninda ikatotokdo an hawak ni Jesus sa lolobngan bilang ebidensia na dai sia binuhay liwat. Kaya mantang daing laog an lolobngan, ano an nangyari? Hinabon daw kan mga disipulo an hawak? O milagroso daw na hinale iyan bilang ebidensia na si Jesus tunay nanggad na binuhay liwat?

An Konklusyon kan Parabolong na si Lucas

22, 23. Siisay an sarong edukadong tawo kan enot na siglo na nagsiyasat kan pagkabuhay liwat ni Jesus, asin anong mga reperensia nin impormasyon an nakua nia?

²² An sarong may halangkaw na inadalan kan enot na siglo na maingat na nagkonsiderar kan ebidensia iyo si Lucas, sarong parabolong. (Colosas 4:14) Isinurat ni Lucas an duwang libro na kabtang na ngonyan kan Biblia: an saro Ebanghelyo, o kasaysayan kan ministeryo ni Jesus, asin an saro na inaapod na Gibo kan mga Apostol, an kasaysayan kan paglakop kan Kristianismo sa mga taon pagkagadan ni Jesus.

²³ Sa introduksion kan saiyang Ebanghelyo, itinokdo ni Lucas an kadakol na ebidensia na nakua nia alagad dai na niato makukua. Sinabi nia an manongod sa nasusurat na mga dokumento manongod sa buhay ni Jesus na siniyasat nia. Ipinarisa nia man na nakipag-olay sia sa mga saksing nakaheling kan buhay, kagadanan, asin pagkabuhay liwat ni Jesus. Dangan sinabi nia: “Sinosog ko an gabos na bagay poon sa kapinonan na may lubos na katamaan.” (Lucas 1:​1-3) Malinaw, lubos an pagsiyasat ni Lucas. Marahay daw siang historyador?

24, 25. Paano minansay kan dakol an mga kuwalipikasyon ni Lucas bilang historyador?

²⁴ Dakol an nagpapatunay na iyo. Kaidtong 1913, si Sir William Ramsay sa sarong pahayag nagkomento manongod sa pagigin makasaysayan kan mga isinurat ni Lucas. An saiyang konklusyon? “Si Lucas sarong historyador na primera klase; bako sanang mapananarigan an saiyang mga pahayag nin katotoohan; igwa man sia nin tunay na kaisipan sa kasaysayan.” An mas bagong mga parasiyasat nagkaigwa man nin siring na konklusyon. An The Living Word Commentary, sa pag-introdusir kan mga tomo kaiyan kan Lucas nagsabi: “Si Lucas kapwa historyador (asin maimbod) asin teologo.”

²⁵ Si Dr. David Gooding, dating propesor kan Griegong Daan na Tipan sa Amihan nin Irlandia, nagpahayag na si Lucas “sarong suanoy na historyador sa tradisyon kan mga historyador kan Daan na Tipan asin sa tradisyon ni Thucydides [saro sa pinakahalangkaw an gradong historyador kan suanoy na kinaban]. Arog sainda nag-agi sia sa grabeng kasakitan sa pagsiyasat kan saiyang mga reperensia, sa pagpili kan saiyang materyal, asin sa paggamit kan materyal na iyan. . . . Isinaro ni Thucydides an metodong ini sa pagmawot para sa katamaan kan kasaysayan: daing rason na isipon na kulang an nagibo ni Lucas.”

26. (a) Ano an konklusyon ni Lucas manongod sa pagkabuhay liwat ni Jesus? (b) Ano an tibaad nakapakosog sa saiya sa konklusyon na ini?

²⁶ Ano an konklusyon kan halangkaw an kuwalipikasyon na lalaking ini kun taano ta daing laog an lolobngan ni Jesus kan Nisan 16? Kapwa sa saiyang Ebanghelyo asin sa libro nin Gibo, ibinareta ni Lucas bilang katunayan na binuhay liwat si Jesus hale sa mga gadan. (Lucas 24:​1-52; Gibo 1:3) Daing pagduwaduwa manongod kaiyan. Tibaad an saiyang paniniwala sa milagro kan pagkabuhay liwat napakosog kan saiya mismong mga eksperyensia. Mantang malinaw na bako siang saksing nakaheling kan pagkabuhay liwat, ibinareta niang naheling nia an mga milagrong ginibo ni apostol Pablo.​—Gibo 14:​8-10; 20:​7-12; 28:​8, 9.

Naheling Ninda an Binuhay Liwat na si Jesus

27. Sairisay an iba na naghingakong nakaheling sa binuhay liwat na si Jesus?

²⁷ Duwa sa mga Ebanghelyo an sa tradisyonal na paagi iinatribuwir sa mga lalaking nakamimidbid ki Jesus, naheling sia kan magadan, asin naghingakong aktuwal na nakaheling saiya pagkabuhay nia liwat. Ini an apostol na si Mateo, an dating parasingil nin buwis, asin si Juan, an namomotan na apostol ni Jesus. Saro pang parasurat kan Biblia, si apostol Pablo, naghingako man na nakaheling sa binuhay liwat na si Cristo. Dugang pa, ilinista ni Pablo an ngaran kan iba na nakaheling na buhay si Jesus pakatapos kan saiyang kagadanan, asin sinabi nia na sarong beses nagpaheling si Jesus sa “labing limang gatos na mga tugang.”​—1 Corinto 15:​3-8.

28. Ano an epekto kan pagkabuhay liwat ni Jesus ki Pedro?

²⁸ An sarong sinambit ni Pablo bilang nakaheling iyo si Santiago, an tugang sa ina ni Jesus, na siertong nakamimidbid ki Jesus poon sa pagkaaki. An saro pa iyo si apostol Pedro; na ibinareta kan historyador na si Lucas na nagtao nin mapusong patotoo manongod sa pagkabuhay liwat ni Jesus nagkapirang semana sana pagkagadan ni Jesus. (Gibo 2:​23, 24) Duwang surat sa Biblia an sono sa tradisyon iinatribuwir ki Pedro, asin sa enot kaini ipinaheling ni Pedro na an saiyang paniniwala sa pagkabuhay liwat ni Jesus an mapuwersa pa man giraray na nagmomotibar saiya maski ngani dakol nang taon pakatapos kan pangyayari. Isinurat nia: “Pag-omawon an Dios asin Ama kan satong Kagurangnan na si Jesu-Cristo, huli ta sono sa saiyang dakulang pagkaherak tinawan nia kita nin bagong pagkamundag sa buhay na paglaom paagi sa pagkabuhay liwat ni Jesu-Cristo hale sa mga gadan.”​—1 Pedro 1:3.

29. Maski ngani dai kita puwedeng makipag-olay sa mga nakaheling kan pagkabuhay liwat, alagad anong makangangalas na ebidensia an makukua niato?

²⁹ Kaya, kun paanong nakaolay ni Lucas an mga tawong naghingako na nakaheling asin nakipag-olay ki Jesus pakagadan, mababasa ta man an mga tataramon na isinurat kan mga ini. Asin mahuhusgaran niato sa satong sadiri kun baga nadaya an mga tawong idto, kun baga pinagmamaigotan nindang dayaon kita, o kun baga tunay nindang naheling an binuhay liwat na si Jesus. Sa prangkang pagtaram, dai nanggad sinda nadaya. An nagkapira sainda dayupot na mga katood ni Jesus sagkod kan saiyang kagadanan. An iba sainda nakaheling kan saiyang pagsakit sa hariging pasakitan. Naheling nindang buminolos an dugo asin tubig hale sa lugad huli sa budyak kan soldados. Aram kan soldados, asin aram ninda, na daing duwa-duwang gadan si Jesus. Pakatapos, sabi ninda, naheling nindang buhay si Jesus asin aktuwal na nakipag-olay sainda. Dai, dai sinda puwedeng dayaon. Kun siring, pinagmamaigotan daw nindang dayaon kita sa pagsabi na binuhay liwat si Jesus?​—Juan 19:​32-35; 21:​4, 15-24.

30. Taano ta imposibleng magputik an enot na mga nakaheling kan pagkabuhay liwat ni Jesus?

³⁰ Tanganing simbagon ini, hapoton ta sana an satong sadiri: Naniniwala daw sinda mismo sa saindang sinasabi? Iyo, daing duwa-duwa. Sa mga Kristiano, kabilang na an mga naghingako na mga saksing nakaheling, an pagkabuhay liwat ni Jesus iyo an bilog na basehan kan saindang paniniwala. Sinabi ni apostol Pablo: “Kun dai binuhay liwat an Cristo, tunay na sayang sana an satuyang paghulit, asin sayang sana an satuyang pagtubod . . . Kun dai binuhay liwat an Cristo, sayang sana an saindong pagtubod.” (1 Corinto 15:​14, 17) Kun dangogon, iyan daw siring sa mga tataramon nin lalaking nagpuputik kun sabihon nia na naheling niang binuhay liwat si Cristo?

31, 32. Anong mga pagsakripisyo an ginibo kan enot na mga Kristiano, asin taano ini ta makosog na ebidensia na an mga Kristianong ini nagsasabi kan katotoohan kan sabihon ninda na binuhay liwat si Jesus?

³¹ Konsideraron kun ano an kahulogan nin pagigin Kristiano kan mga panahon na idto. Daing makukuang kabantogan, kapangyarihan, o kayamanan. An kabaliktaran pa ngani. Dakol sa enot na mga Kristiano an ‘maogma na inako an pagsamsam sa saindang mga rogaring’ huli sa saindang pagtubod. (Hebreo 10:34) An Kristianismo inapod na buhay nin sakripisyo asin paglamag na sa dakol na kamugtakan natapos sa pagigin martir paagi sa makasosopog, makolog na kagadanan.

³² An ibang Kristiano hale sa mayaman na mga pamilya, arog ki apostol Juan na an ama malinaw na may maoswag na negosyo sa pagdakop nin sira sa Galilea. Dakol an may marahay na malalaoman, siring ki Pablo, na kan akoon an Kristianismo, nagin estudyante kan bantog na paratokdo na si Gamaliel asin nagpopoon na mamidbid mismo kan mga namamahalang Judio. (Gibo 9:​1, 2; 22:3; Galacia 1:14) Alagad, tinalikdan kan gabos an iinaalok kan kinaban tanganing ikalakop an mensahe basado sa katotoohan na si Jesus binuhay liwat hale sa mga gadan. (Colosas 1:​23, 28) Taano ta gigibohon ninda an siring na mga sakripisyo para sa katuyohan na aram nindang basado sa kaputikan? An simbag, dai ninda gigibohon an siring. Andam an boot nindang magsakit asin magadan para sa katuyohan na aram nindang pinundar sono sa katotoohan.

An mga Milagro Tunay na Nangyari

33, 34. Mantang an pagkabuhay liwat tunay na nangyari, ano an masasabi ta manongod sa iba pang milagro sa Biblia?

³³ Iyo nanggad, an nagpapatotoong ebidensia lubos na nakakokombensir. Si Jesus tunay na binuhay liwat hale sa mga gadan kan Nisan 16, 33 C.E. Asin mantang nangyari an pagkabuhay liwat na iyan, posible an gabos pang ibang milagro sa Biblia​—mga milagrong igwa man kita nin marigon, patotoo nin mga nakaheling. An iyo man sanang Kapangyarihan na nagbuhay liwat ki Jesus hale sa mga gadan an nagpangyari man ki Jesus na buhayon liwat an aki kan balo sa Nain. Pinangyari nia man si Jesus na gumibo nin mas saradit​—alagad makangangalas man​—na mga milagro nin pagpaomay. Sia an nasa likod kan milagrosong pagpakakan sa kadaklan, asin Sia man an nagpangyari ki Jesus na lumakaw sa tubig.​—Lucas 7:​11-15; Mateo 11:​4-6; 14:​14-21, 23-31.

³⁴ Kaya, an katotoohan na an Biblia nagsasaysay kan mga milagro bakong rason tanganing pagdudahan an pagigin totoo kaiyan. Imbes, an katotoohan na an mga milagro nangyari sa mga panahon kan Biblia sarong mapuwersang patotoo na an Biblia tunay na Tataramon nin Dios. Alagad may saro pang akusasyon na ginibo tumang sa Biblia. Dakol an nagsasabi na iyan nagkakakorontrahan mismo asin sa siring dai puwedeng magin Tataramon nin Dios. Totoo daw ini?

[Mga Nota sa Ibaba]