An Biblia—Tataramon nin Dios o nin Tawo?
Kasumpay kan Kapitulo 12: Mas Halangkaw na Burabod nin Kadonongan
Madonong na mga Prinsipyo
8. Paano kita matatabangan kan Biblia dawa kun kita napaaatubang sa situwasyon na dai espisipikong sinasabi dian?
8 Alagad ano kun napaaatubang kita sa situwasyon na dai espisipikong sinasabi sa Biblia? Sa parate, nakanonompong kita nin mahiwas na mga prinsipyo na magiya sa sato. Halimbawa, an dakol may panahon sa saindang buhay na napaaatubang sa desisyon manongod sa bisyong pagsigarilyo. Mantang an tabako dai midbid sa Tahaw na Sirangan kan kaaldawan ni Jesus, iyan dai nasasambitan kan Biblia. Minsan siring, may angay na mga prinsipyo sa Biblia na makatatabang sato na gumibo nin madonong na desisyon sa bagay na ini.
9-11. Sa anong paagi na nakatatabang sato an mga prinsipyo sa Biblia na makaabot sa madonong na desisyon sa paggamit nin tabako, asin paano kita nakikinabang sa pagsunod sa mga prinsipyong ini?
9 An pagsigarilyo, minsan ngani sinasabing masiram, sa katotoohan paghangos nin konsentradong mga nakaaati sa mga pulmon. Inaatian kan parasigarilyo an saiyang hawak, saka an saiyang mga gubing asin an aire sa palibot nia. Dugang pa, an pagsigarilyo adiksion. An mga tawong gustong pumondo sa parate nasasakitan na marhay. Nasa isip ini, puwede kitang patabang sa Biblia sa pakaabot sa madonong na konklusyon manongod sa pagsigarilyo.
10 Enot, horophoropa an problema nin adiksion. Si Pablo, kan nagtataram manongod sa pagkakan, nagsabi: “Dai ko itotogot na ako mapasairarom kan kapangyarihan nin ano man.” (1 Corinto 6:12) Si Pablo talingkas na kumakan nin ano man na klaseng pagkakan, pero aram nia na an iba kaidto may sensitibong mga konsensia. Kaya sinabi nia na sia bakong “adikto” sa nagkapirang kakanon na dai nia kayang talikdan iyan kun kaipuhan tanganing dai makapasingkog sa iba. Kun an saro dai nakaoontok sa pagsigarilyo—o pagmama—nin tabako, sierto na sia ‘nasa irarom kan kapangyarihan kaiyan.’ Kaya an isinabi ni Pablo manongod sa pagkakan marahay na giya sa paggamit nin tabako. Dai niato maninigong itogot na kita oriponon nin sarong bisyo.
11 Ikaduwa, horophoropa an manongod sa pag-ati. An Biblia nagsasabi: “Magpakalinig kita sa lambang ramog nin laman asin espiritu.” (2 Corinto 7:1) An pagsigarilyo daing duwa-duwa na ramog, o ati, sa laman. An pagigin seryoso kan ating ini maheheling sa bagay na, sono sa World Health Organization, iyan dahelan na an labing sarong milyon katawo magadan nin amay kada taon. Kun kukuyogon niato an prinsipyo kan Biblia manongod sa pagpakalinig sa mga ramog nin laman, maiingatan kita sa grabeng mga peligro sa salud nin pagsigarilyo, saka nin mga droga asin iba pang ramog.
Kapakipakinabang na mga Tataramon
12. Taano an hatol kan Biblia ta perming konektado sa satong pisikal asin emosyonal na ikararahay?
12 Dai niato maninigong ipagngalas na an pagkuyog sa hatol kan Biblia nagtatao sato nin pakinabang sa pisikal na paagi. An hatol kan Biblia gikan sa Dios. Bilang satong Kaglalang, aram nia nanggad kun paano an pagkagibo sato asin kun ano an kaipuhan niato. (Salmo 139:14-16) An hatol nia perming konektado sa satong pisikal asin emosyonal na ikararahay.
13, 14. Taano ta kadonongan an pagkuyog sa hatol kan Biblia na dai magputik?
13 Ini maheheling sa hatol na dai magputik. An pagputik saro sa pitong bagay na ikinaoongis ni Jehova, asin iiniiba kan librong Kapahayagan an mga putikon sa mga mayo nin lugar sa bagong kinaban nin Dios. (Talinhaga 6:19; Kapahayagan 21:8) Sa ibong kaini, an pagputik lakop. An sarong magasin sa negosyo nagkomento: “An E.U. nag-aagi sa pinakagrabeng pagputok nin paninikas, pandadaya asin konektadong mga pag-abuso sa kasaysayan kaiyan.”
14 Pero minsan uso, an pagputik maraot sa sosyedad asin maraot sa indibiduwal. An kolumnistang si Clifford Longley tama an pagkasabi: “An putik nakadadanyar sa putikon asin sa pinagputikan, sa pinakahararom na grado kan saindang pagkatawo, paagi sa pagputol sa napakahalagang koneksion kan isip asin katunayan.” An The American Journal of Psychiatry nagsasabi: “An sikolohikong epekto sa mga tawo na pinagsasabihan nin putik puwedeng magin nakalalaglag. An darakulang desisyon sa buhay puwedeng ibasar sa falsong impormasyon na pinaniniwalaan na tama. An mga putik puwede man na magkaigwa nin maraot na mga epekto sa mismong mga putikon.” Gurano kamas marahay na isabi an katotoohan, arog kan madonong na ihinahatol kan Biblia!
15, 16. Sa anong mga paagi na para sa satong kapakinabangan na kuyogon an hatol kan Biblia na magpaheling nin pagkamoot sa iba?
15 Sa mas positibong pagtaram, sinasabi sato kan Biblia na maninigo kitang magmakolog sa iba, magpaheling nin pagkamoot sa sainda, asin magin matinabang sa sainda. Aram na marhay an mga tataramon ni Jesus: “Kaya an gabos na boot nindong gibohon sa saindo nin mga tawo, gibohon man nindo sa sainda.”—Mateo 7:12.
16 Magigin mas marahay nanggad an kinaban kun an gabos makuyog sa pagboot na ini! Dugang pa, sono sa sikolohikong pagsiyasat na ginibo sa Estados Unidos, an mga tawo magigin mas marahay an pagmate. An 1,700 katawo na siniyasat nagsabi na an pagtabang sa iba nagtao sainda nin pakamate nin katrangkilohan asin pakaginhawa sa mga kamatean na konektado sa tension na arog kan mga kolog-payo asin pagkawara nin boses. An report nagkonklusyon: “Kaya minalataw na an pagmakolog sa iba kabtang kan naturalesa nin tawo na arog kan pagmakolog sa satong sadiri.” Ipinagigirumdom kaini an pagboot sa Biblia: “Mamotan mo an saimong kataed nin siring sa saimo man sana.” (Mateo 22:39; ikomparar an Juan 13:34, 35.) Natural sanang kamotan an satong sadiri. Pero tangani kitang magin marahay an salud kun dapit sa emosyon, sinasabi kan Biblia na kaipuhan na timbangan niato an pagkamoot na iyan sa sadiri nin pagkamoot sa iba.
Pag-agom asin Moralidad
17. Taano ta may beses na garo baga lipas na sa panahon an hatol sa Biblia?
17 Minsan ngani an hatol kan Biblia nagtatao nin ebidensia nin hararom na kadonongan, iyan dai perming nagsasabi kan gustong madangog nin mga tawo. Sa parate, iyan pinagsasahotan na lipas na sa panahon. Taano daw? Huli ta minsan ngani an hatol kan Biblia para sa ikararahay niato sa huring panahon, an pag-aplikar kaiyan sa parate nagkakaipo nin disiplina asin pagdehar sa sadiri; asin an mga kuwalidad na ini bakong popular ngonyan.
18, 19. Ano an mga pamantayan kan Biblia sa pag-agom asin moralidad?
18 Halimbawa an pag-agom asin moralidad. Estriktong marhay an mga pamantayan digdi kan Biblia. Espisipikong ipinagboboot kaiyan an monogamiya, sarong agom na lalaki sa sarong agom na babae. Asin minsan ngani may sinasabi iyan na grabeng mga kaso na puwede an diborsio o separasyon, sa kagabsan sinasabi kaiyan na parasiyempre an bogkos nin pag-agom. “Dai daw nindo nabasa na sia na naglalang sainda sa kapinonan ginibo sindang lalaki asin babae asin nagsabi, ‘Huli kaini babayaan nin lalaki an saiyang ama asin ina asin magdadanay sa saiyang agom, asin an duwa magigin sarong laman’? Kaya bako na sindang duwa, kundi sarong laman. Kaya, an pinagsaro nin Dios dai puwedeng pagsuwayon nin siisay man.”—Mateo 19:4-6; 1 Corinto 7:12-15.
19 Dugang pa, sinasabi kan Biblia na an solamenteng lugar para sa seksuwal na pagdodorog sa laog kan bogkos nin pag-agom. Ipinangangalad kaiyan an gabos na siring na pagdodorog sa luwas nin pag-agom. Mababasa niato: “Minsan an mga parapakisaro, ni an mga parasamba sa ladawan, ni an mga parasambay, ni an mga binabae, ni an mga lalaki na minadurog sa kapwa lalaki . . . dai magmamana kan kahadean nin Dios.”—1 Corinto 6:9, 10.
20. Sa anong mga paagi na an mga pamantayan kan Biblia sa moralidad dai iniintindi nin dakol ngonyan?
20 Ngonyan, dai iniintindi nin dakol an mga pamantayan na ini. An propesor sa sosyolohiya na si David Mace nagsabi: “Sa presenteng siglo an kultura niato nagkaigwa nin darakulang pagkaliwat, asin an dakol na suanoy na kostumbre asin institusyon natanyog sagkod sa pundasyon kaiyan. An pag-agom dai napupuwera.” Uso an malaswang mga gibo sa moral. Sa parate ibinibilang na normal an pagdodorog nin nag-iilusyonan na tin-edyer. Parate an pagsasaro bago ikasal—‘tanganing makasegurado.’ Asin oras na makasal, bakong pambihira an bawal na mga seksuwal na pakikidorog.
21. Ano an ibinunga kan lakop na dai pag-intindi sa mga pamantayan kan Biblia sa pag-agom asin moralidad?
21 Nagtao daw nin kaogmahan an mas haluag na kamugtakan na ini sa moral? Dai, iyan daing ibang itinao kundi karibokan—asin magastos pating karibokan—na nagbubunga nin kamondoan asin laglag na mga pamilya. May lakop man na epidemya nin mga helang na ikinaoolakit sa pagdodorog na direktang masususog sa malaswang moralidad. Dai na makontrol an paglakop nin gonorrea, sipilis, asin chlamydia, kabilang nin iba pa. Sa nakaaagi pa sanang mga taon, an pagpapatotot asin homoseksuwal na mga gibo nakaparikas sa paglakop nin AIDS. May epidemya nin hoben na mga babaeng daing agom na nagkakaaki mantang sinda mismo haros dai pa nakalilihis sa pagkaaki. An Ladies’ Home Journal nagsabi: “An pagdodoon sa sekso na iyo an nagin marka kan mga taon na sisenta asin setenta nagtao bakong nin daing sagkod na kaogmahan nin tawo kundi nin grabeng kasakitan nin tawo.”
22. Kun dapit sa moralidad, ano an nagtatao kan pinakadakulang kaogmahan?
22 Kaya, nadadangog na niato ngonyan an mga komento na arog kan sinabi nin propesor nin sosyolohiya na si Carlfred B. Broderick: “Seguro nasa igo na kitang edad tanganing horophoropon kun baga dai magigin mas sa ikararahay niato gabos na ipalakop an paglikay sa pagdodorog bago an kasal bilang palakaw na pinakanagpapanigo sa mga pangangaipo kan satong mga siudadano asin kan saindang diretso sa katalingkasan: katalingkasan sa helang, katalingkasan sa pagbabados na dai ginusto.” Tunay nanggad, sa kahaloyan, napatunayan na an pamantayan kan Biblia sa moralidad iyo an nagtatao kan pinakadakulang kaogmahan.
Mga Prinsipyong Talagang Epektibo
23. (a) Kun an pag-agom bakong maogma, diborsio sana daw an solusyon? (b) Ano an duwa sa mga liyabe sa maogma, marigon na pag-agoman?
23 Mantang an pag-agom katuyohan na magin parasiyempre, kaipuhan na manodan niato kun paano iyan gigibohon na mapanggana. An iba nangatanosan na mas marahay na lumuwas sa mamondong pag-agoman kisa magdanay dian asin magin miserable. Pero may saro pang solusyon: maghingoa na maresolberan an mga problema na ginigikanan nin kamondoan. Ini saro pang bagay na dian nakatatabang an Biblia. Naheling na niato kun paano iyan nagtatao nin hatol na magmaimbod sa satong agom, asin ini sarong liyabe sa maogma, marigon na pag-agoman. An saro pa midbidon na saro sana an puwedeng magin payo sa pag-agoman, asin sinasabi kan Biblia na iyan kaipuhan na an agom na lalaki. An agom na babae hinahatolan na magsuportar sa saiyang agom na lalaki asin dai pag-angaton an saiyang katongdan. An lalaki man sinasabihan na gamiton an saiyang katongdan sa ikararahay kan saiyang agom asin dai magin paslo.—1 Corinto 11:3; 1 Timoteo 2:11-14.
24, 25. Paano pinakokosog kan Biblia an mga mag-agom na otobon an tama nindang mga kabtang sa pag-agoman?
24 Sa agom na lalaki, an Biblia nagsasabi: “An mga agom na lalaki kaipuhan na mamoot sa saindang agom siring sa saindang sadiring hawak. An namomoot sa saiyang agom namomoot sa saiya man sana, huli ta noarin man mayong tawo na naongis sa saiyang sadiring laman.” (Efeso 5:28, 29) An mamomoton na agom na lalaki ginagamit an saiyang kapangyarihan sa makonsiderasyon na paagi. Ginigirumdom nia na minsan ngani sia an payo, an saiyang agom na babae maninigong konsideraron asin konsultahon. An pag-agoman pagtinabangan nin magkapadis, bakong diktadura.
25 Kaiba sa hatol kan Biblia sa mga agom na babae an mga tataramon na ini: “An agom na babae maninigong magkaigwa nin hararom na paggalang sa saiyang agom.” (Efeso 5:33) Iginagalang nia an saiyang agom huli sa katongdan kaini, asin an paggalang nia patutunayan kan saiyang pagsuportar sa saiya, kun paanong an pagkamoot kan saiyang agom na lalaki patutunayan kan saiyang pagmakolog sa babae. Para sa dakol na may modernong kaisipan, dai ninda maako an hatol na arog kaini. Pero an mga mag-agom na ibinabasar an saindang relasyon sa pagkamoot asin paggalang—arog kan hatol kan Biblia—perming maogma.
26. Talaga daw na epektibo an Makakasuratan na mga pamantayan sa pag-agoman? Iilustrar.
26 An bagay na talagang epektibo an hatol kan Biblia sa bagay na ini maheheling sa sarong eksperyensia hale sa South Seas. An sarong mag-agom duman, pakalihis nin sampulong taon na pag-ibaiba, kombensido na nasudya an saindang pag-agoman. Kaya nagpoon sindang magplano na magbulag. Dangan nakipag-olay an agom na babae sa saro sa mga Saksi ni Jehova. Magkaibanan, pinag-adalan nia asin kan Saksi an hatol kan Biblia para sa mga mag-agom. Ibinabareta kan agom na lalaki: “Mantang nanonodan kan agom ko an mga prinsipyo sa Biblia, naghingoa sia na iaplikar iyan sa saiyang buhay. Sa laog nin pirang semana, may narisa na akong mga pagbago.” Namimisteryohan, nag-oyon an lalaki na umiba sa pag-adal kan agom nia sa Biblia asin nakanood kan hatol kan Biblia sa mga lalaking may agom. An resulta? Sia nagsabi: “Ngonyan nanompongan mi na an basihan para sa tunay na maogmang buhay pampamilya.”
27. An pag-aplikar kan arin na mga prinsipyo sa Biblia an makatatabang sa mga Kristiano na dukha sa kabuhayan?
27 An pag-atubang sa kadukhaan saro pang bagay na dian nakatabang an hatol kan Biblia. Halimbawa, an pagsigarilyo asin pagbuburat, na kapwa kontra sa mga prinsipyo kan Biblia, nagsasayang sa limitadong kuwarta. (Talinhaga 23:19-21) Dugang pa, irinirekomendar kan Biblia an kahigosan, ta an tawong mahigos mas parateng nakakukua nin paagi na mapakakan an saiyang pamilya kisa hugakon o sa madaling madisganar. (Talinhaga 6:6-11; 10:26) Dugang pa, an pagkuyog sa hatol na dai “mauri sa mga naggigibo nin karatan” nakaoolang sa saro sa paggibo nin krimen o sa pagsugal bilang paagi na mainaan an kadukhaan. (Salmo 37:1) An siring na mga gibo tibaad garo nagtatao nin madaling solusyon sa mga kasakitan sa kuwarta, pero mapaiton an bunga kaiyan sa huri.
28-30. (a) Paano nakatabang an pag-aplikar kan mga prinsipyo sa Biblia sa sarong Kristiana na maatubang an kadukhaan? (b) An mga eksperyensia nin rinibong Kristiano sa dukhang mga kamugtakan nagpapatunay sa ano?
28 Talaga daw na nakatatabang sa mga dukhang marhay an hatol na ini, o iyan daw idealistiko sanang teoriya? An simbag, Epektibo an hatol, arog kan ipinaheheling nin dakol na eksperyensia sa bilog na kinaban. Bilang sarong halimbawa, an sarong Kristiana sa Asia nabalo, na daing nakukuang kuwarta, asin may inaataman na aking lalaki. Paano sia asin an saiyang aki natabangan kan Biblia?
29 Mahigos sia, arog kan hatol kan Biblia, asin nagpoon na tumahi nin mga gubing asin itinda iyan. Huling sia sadiosan asin masasarigan, siring sa hatol man kan Biblia, dai nahaloy may regular na siang mga parokyano. (Colosas 3:23) Dangan, ginibo niang sadit na kakanan an sarong sadit na kuwarto sa saiyang harong asin nagmamata nin alas kuwatro kada aga tanganing magluto nin ititinda, asin nakadugang ini sa saiyang nakukuang kuwarta. “Minsan siring,” sabi nia, “kaipuhan kaming mamuhay nin simple.” Pero nagigirumdoman nia an hatol kan Biblia: “Kun igwa na nin kakanon asin gubing, manigoan na kita kan mga bagay na iyan.”—1 Timoteo 6:8.
30 Idinugang nia: “Minsan ngani harani ako sa grado kan mga pinakadukha, dai akong pagsentir o kapaitan nin boot. An katotoohan sa Biblia nakapapano sako nin positibong pagmansay.” Dugang pa, nadiskobre nia na talagang epektibo sa saiya an sarong bantog na panuga ni Jesus. Sia nagsabi: “Kaya padagos na hanapon nguna an kahadean asin an saiyang katanosan, asin ini gabos na ibang bagay [materyal na mga pangangaipo] idadagdag na sana sa saindo.” (Mateo 6:33) An eksperyensia nia iyo na sa pag-enot kan saiyang paglilingkod sa Dios sa saiyang buhay, permi niang inaako, sa laen-laen na paagi, an materyal na mga pangangaipo. An mga eksperyensia kan Kristianang ini, kaiba kan sa dai mabilang na ibang Kristiano na dukha man, nakadudugang sa patotoo na talagang epektibo an hatol kan Biblia.
31. Ano an nangyayari kun kinukuyog niato an hatol kan Biblia, asin an bagay na ini nagpapatotoo sa ano?
31 Sa kapitulong ini, napag-olayan niato an kadikit sana sa mayaman na hatol asin sadol na yaon sa Biblia, asin naheling niato an pira sanang kaso na nagkaepekto an hatol na ini. An mga eksperyensiang nasambitan puwedeng doblehon nin rinibong beses. Paorootro, kun kinukuyog nin mga tawo an Biblia, nakikinabang sinda. Kun iyan dai ninda iniintindi, nagsasakit sinda. Mayo nin ibang grupo nin hatol, suanoy man o moderno, na perming kapakipakinabang asin aplikado sa mga tawo hale sa gabos na rasa. An madonong na hatol na arog kaini dai puwedeng kadonongan sana nin mga tawo. An bagay na an Biblia mayaman na burabod nin siring na kadonongan mapuwersang ebidensia na iyan Tataramon nin Dios.