An Planetang Daga daw Seguradong Malalaglag?
AN KATAPUSAN kan ika-20 siglo nagdadangadang, asin an ika-21 siglo paabot na. Sa kamugtakan na ini, an nagdadakol na tawo na sa parate dikit o mayo nin interes sa mga hula manongod sa kalaglagan nag-iisip-isip kun baga igwa nin nagdadangadang na pangyayari na grabe an epekto sa kinaban.
Tibaad nariparo nindo an mga artikulo sa peryodiko asin magasin manongod digdi—bilog na mga libro pa ngani manongod sa topikong ini. Kun ano an mga mangyayari sa kapinonan kan ika-21 siglo, kaipuhan tang halaton tanganing maaraman. An nagkapirang tawo nagsasabi na an pakaantos sa katapusan kan taon 2000 sarong taon sana an diperensia (o saro sanang minuto, hale sa 2000 pasiring sa 2001) asin posibleng mayo man nin dakulang epekto. Mas interesado an dakol sa panhaloyan na ngapit kan satong planeta.
An sarong hula na mas parateng minalataw ngonyan na mga aldaw iyo na sa maabot—baga man sa harani o sa harayong ngapit—an planetang Daga mismo nakatalaga sa biyong pagkalaglag. Estudyare an duwa sana sa siring na malumlom na mga prediksion.
Sa saiyang librong The End of the World—The Science and Ethics of Human Extinction, na primerong ipinublikar kan 1996, an autor asin pilosopong si John Leslie nagtatao nin tolong posibilidad kun paano tibaad matatapos an buhay nin tawo digdi sa daga. Enot sia naghahapot: “An todo-todong nuklear na guerra daw puedeng mangahulogan kan katapusan kan rasa nin tawo?” Dangan idinudugang nia: “An mas posibleng senaryo . . . iyo an pagkapara paagi sa mga epekto nin radyasyon: mga kanser, pagluya kan sistema nin paglaban sa helang kaya an nakaoolakit na mga helang naglakop, o balakid na kakundian sa pagkamundag. Puede man na magadan an mga mikroorganismo na mahalaga sa marahay na kamugtakan kan palibot.” An ikatolong posibilidad na ipinepresentar ni Mr. Leslie iyo na an daga puedeng tamaan nin sarong kometa o nin sarong asteroide: “Sa mga kometa asin asteroide na huli sa posisyon kan mga orbita kaiyan posibleng pag-abot nin panahon tumama sa Daga, minaluwas na igwa nin mga duwang ribo na an sokol nasa pag-oltanan nin sarong kilometro asin sampulong kilometro an diametro. Igwa man nin mas hababang kabilangan (na an pagkalkulo kaiyan magigin biyong pagtood) nin mas darakula pa, asin nin mas halangkaw na kabilangan nin mas saradit pa.”
Sarong Klarong Paglaladawan kan “Pagkatunaw kan Kinaban”
O estudyare an saro pang sientista, si Paul Davies, propesor sa Unibersidad nin Adelaide, Australia. Sia ilinadawan kan Washington Times bilang “an pinakamatibay na parasurat dapit sa siensia sa mag-ibong na kampi kan Atlantiko.” Kan 1994 isinurat nia an The Last Three Minutes, na inapod na “an inarogan kan gabos na libro manongod sa pagkatunaw kan kinaban.” An enot na kapitulo kan librong ini inaapod na “Pagkatunaw kan Kinaban,” asin ilinaladawan kaiyan an iniimahinar na senaryo kan puedeng mangyari kun an sarong kometa tumama sa planetang Daga. Basaha nindo an kabtang kan saiyang nakapangigirabong paglaladawan:
“An planeta nagtatakig sa puersa nin sampulong ribong linog. An biglang rapado nin natanyog na aire naglalakop sa ibabaw kan globo, na pinapatag an gabos na estruktura, pinopolbos an gabos na agihan kaiyan. An patag na daga sa palibot kan lugar na tinamaan nagigin nakapalibot na kabukidan nin natunaw na mga gapo na pirang milya an langkaw, na natuklaban an kairairaroming mga parte kan Daga sa sarong labot sa daga na siento singkuenta kilometros an lakbang. . . . An sarong dakulang kolumna nin maalpog na mga kapidaso pahiwas nang pahiwas an paglakop sa atmospera, na tinatahoban an saldang sa bilog na planeta. Ngonyan an sirang nin saldang sinalidahan nin kapahapahamak, nag-aandap-andap na nakasusulang liwanag nin sarong bilyon na bulalakaw, na tinututong an daga sa ibaba kan nakapapasong init kaiyan, mantang an natanyog na mga bagay minabugsok pabalik sa atmospera hale sa espasyo.”
Nagpadagos si Propesor Davies na ikonektar an iniimahinar na senaryong ini sa prediksion na an kometang Swift-Tuttle matama sa daga. Idinugang nia an patanid na maski ngani an siring na pangyayari tibaad bakong posible sa haraning ngapit, sa saiyang opinyon “maabot an panahon na an Swift-Tuttle, o an sarong bagay na arog kaiyan, talagang matama sa Daga.” An saiyang konklusyon basado sa mga kalkulo na nagsusuherir na an 10,000 na bagay na kabangang kilometro o labi pa an diametro nag-aagi sa mga orbita na pabalagbag sa orbita kan Daga.
Naniniwala daw kamo na an siring kamakatatakot na posibilidad totoo? An pambihira kadakol na tawo iyo. Alagad ipinagigilid ninda an ano man na paghadit paagi sa pagpakosog giraray kan saindang boot na iyan dai mangyayari sa saindang panahon. Pero taano an planetang Daga ta maninigong malaglag—magsalang sa dai mahahaloy o pirang milenyo pa poon ngonyan? Tunay nanggad, bakong an daga mismo an mayor na gikanan nin mga problema para sa mga nag-iistar dian, magin tawo o hayop. Imbes, bako daw na an tawo mismo an responsable sa kadaklan na problema sa ika-20 siglong ini, kabale an posibilidad na biyong ‘malaglag an daga’?—Kapahayagan 11:18.
Binaliktad an Salang Palakaw nin Tawo
Kumusta man an mas nangongorog na posibilidad na an tawo mismo tibaad biyong laglagon o raoton an daga paagi sa saiyang salang palakaw asin kahanaban? Malinaw na an grabeng paglaglag kan pirang kabtang kan daga nangyari na paagi sa labi-labing pagpalod sa mga kadlagan, daing kontrol na polusyon kan atmospera, asin pagraot kan mga agihan nin tubig. Ini tamang sinumaryo mga 25 taon na an nakaagi kan mga autor na si Barbara Ward asin René Dubos sa saindang librong Only One Earth: “An tolong mahiwas na sakop nin polusyon na dapat niatong siyasaton—an aire, tubig, asin daga—siempre, iyo an tolong mayor na elemento na mahalagang marhay na kabtang kan satong buhay sa planeta.” Asin sa pundamental an situwasyon dai nagrahay poon kaidto, ano?
Kun hinohorophorop an posibilidad na laglagon o raoton nin tawo an daga huli sa sadiri niang kabalisngagan, maparirigon an satong boot paagi sa paghorophorop sa makangangalas na mga kakayahan kan planetang Daga na makabalik sa dating kamugtakan asin mabuhay liwat. Ilinaladawan an abilidad na ini nin makangangalas na pakabawi, sinabi ni René Dubos an nakaparirigon sa boot na mga komentong ini sa saro pang libro, The Resilience of Ecosystems:
“Dakol na tawo an natatakot na an pagkagimata sa pagkalaglag kan palibot huri nang marhay ta an kadaklan sa danyos na nagibo na sa mga sistema nin ekolohiya dai na marerebokar. Sa sakong opinyon, an pesimismong ini mayo nin marahay na basehan huli ta an mga sistema nin ekolohiya igwa nin dakulaon na mga kakayahan na makabawi sa labi-labi kanakararaot na mga pangyayari.
“An mga sistema nin ekolohiya igwa nin nagkapirang mekanismo para sa pagparahay sa sadiri. . . . Iyan an nagpapangyari sa mga sistema nin ekolohiya na haleon an mga epekto nin mga pagkaraot paagi sana sa progresibong pag-establisar giraray kan orihinal na kamugtakan nin ekolohikong pagkatimbang.”
Magigibo Iyan
An marahayon na halimbawa kaini sa dai pa sana nahahaloy na mga taon iyo an luway-luway na paglinig kan bantog na salog nin Londres na Tamesis. An librong The Thames Transformed, ni Jeffery Harrison asin Peter Grant, nagpapatunay paagi sa mga dokumento sa pambihirang nagibo na ini na nagpapaheling kun ano an magigibo kun an mga tawo nagtatarabangan para sa ikararahay nin gabos. An Duke nin Edimburgo sa Britania nagsurat sa saiyang introduksion sa libro: “Sa katapustapusi uya an sarong estorya manongod sa kapangganahan sa dakulaon na sokol na iyan kapakipakinabang na ipublikar sa ibong kan katunayan na iyan tibaad makaenkaminar sa nagkapirang tawo na mag-asumir na an mga problema manongod sa konserbasyon bako man talagang grabe siring kan ipinapaniwala sa sainda. . . . Sinda gabos puedeng magkaigwa nin kapusoan huli sa nagibo na sa Tamesis. An maogmang bareta iyo na iyan magigibo asin an saindang mga mukna puede man na magin mapanggana.”
Sa kapitulo na “The Great Clean-up” (sa Bicol, “An Lakop na Paglinig”), si Harrison asin Grant entusiastikong nagsurat manongod sa nagibo sa nakaaging 50 taon: “Sa kaenot-enote sa kinaban, an sarong salog na grabe an polusyon asin nagkaigwa nin dakol na industriya ikinabalik sa dati sagkod sa punto na an mga gamgam na parate sa tubig asin an sira nagin abunda giraray. Na an siring na pagkaliwat nangyari nin marikason, sa sarong situwasyon na kan primero garo biyo nang daing esperansa, nakaparirigon sa boot kan dawa pinakapesimistang konserbasyonista nin layas na mga hayop.”
Dangan ilinaladawan ninda an pagkaliwat: “An kamugtakan kan salog padagos na nagruro sa nakaaging mga taon na tibaad uminabot an pangultimong kalamidad kaidtong Ikaduwang Guerra Mundial kan an pangenot na mga estruktura para sa ati sa imburnal asin an mga imburnal nadanyaran o naraot. Durante kan mga taon nin 1940 asin 1950 an Tamesis nasa pinakarurong kamugtakan. An salog garo man sana sarong daing tahob na imburnal; an tubig itom an kolor, mayo nin oksiheno, asin durante nin mga bulan nin tig-init an mabatang parong kan Tamesis nasasangab sa mahiwas na lugar. . . . An dati abundang sira sa katapustapusi nagkawarara, apuera sa nagkapirang kasili na nabuhay huli sa saindang abilidad na direktang makahangos sa ibabaw. An mga gamgam sa mas nasa laog, pano nin mga edipisyo na kadiretsohan kan salog sa pag-oltanan nin Londres asin Woolwich nagkapira na sanang layas na pato asin sisneng puti na dai nagbubura nin makosog, asin nabubuhay sinda sa mga ula hale sa mga pantalan para sa mga tipasi imbes na sa natural na suplay nin kakanon. . . . Siisay an maniniwala kaidto sa madali nang pambihirang pagkabaliktad nin mga pangyayari? Sa laog nin sampulong taon an iyo man sanang kadiretsohan kan salog maliliwat hale sa pagigin garo daing kagarogamgam pasiring sa pagigin sarong pailihan para sa dakol na klase nin gamgam sa tubig, kabale na an nangagakakanon kun tiglipot na sagkod sa 10,000 na gamgam na hinahanting asin 12,000 na gamgam na nagnonognog sa pangakakanon.”
Siempre, iyan naglaladawan kan saro sanang pagkaliwat sa sarong sadit na parte kan globo. Minsan siring, makakukua kita nin mga leksion sa halimbawang ini. Iyan nagpapaheling na an planetang Daga dai kaipuhan na ibilang na seguradong malalaglag huli sa salang palakaw, kahanaban, asin kadaihan nin pagmakolog nin tawo. An tamang edukasyon asin sararong paghihingoa para sa pankagabsan na ikararahay kan katawohan makatatabang sa daga na baliktadon dawa an mahiwas na danyos sa ekolohiya, palibot, asin ibabaw na daga kaiyan. Alagad kumusta man an posibleng kalaglagan hale sa mga puersa sa luwas, siring kan naglalagawlagaw na kometa o asteroide?
An minasunod na artikulo igwa kan liabe sa nakakokontentong simbag sa siring kanakariribong na hapot.
[Blurb sa pahina 5]
An edukasyon asin sararong paghihingoa makatatabang sa daga na baliktadon dawa an mahiwas na danyos dian