Mga Reperensiya Para sa Workbook sa Pagtiripon na Pamumuhay Asin Ministeryo
OKTUBRE 1-7
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | JUAN 9-10
“Inaataman ni Jesus an Saiyang mga Karnero”
(Juan 10:1-3) “Sinisigurado ko nanggad sa saindo, an saro na bako sa pinto minaagi sa paglaog sa turil nin mga karnero kundi minasakat sa ibang parte tanganing makalaog, an sarong iyan parahabon asin tulisan. 2 Alagad an saro na sa pinto minaagi sa paglaog iyo an pastor kan mga karnero. 3 Binubuksan siya kan parabantay sa pinto, asin an mga karnero nagdadangog sa boses niya. Inaapod niya sa pangaran an saiyang mga karnero asin ginigiyahan sinda paluwas.
(Juan 10:11) Ako an marahay na pastor; an marahay na pastor itinatao an saiyang buhay para sa mga karnero.
(Juan 10:14) Ako an marahay na pastor. Midbid ko an sakuyang mga karnero asin midbid ako kan sakuyang mga karnero,
nwtsty media
Turil nin mga karnero
An turil nin mga karnero sarong nakukudalan na lugar na ginibo para protektaran an mga karnero sa mga parahabon asin naninibang mga hayop. Para magin ligtas pag banggi, dinadara kan mga pastor an saindang mga aripumpon sa turil nin mga karnero. Kan mga panahon kan Bibliya, an turil nin mga karnero mga estrukturang daing atop na manlain-lain an korte asin sukol, na sa parati may kudal na gapo asin may saro sanang laugan. (Bi 32:16; 1Sa 24:3; Sof 2:6) May sinasabi si Juan manungod sa paglaog sa turil nin mga karnero paagi “sa pinto,” na binabantayan nin sarong “parabantay sa pinto.” (Ju 10:1, 3) Sa pampublikong turil nin mga karnero, labi sa sarong aripumpon an puwedeng magpalihis nin banggi, asin babantayan kan parabantay sa pinto an mga karnero tanganing maprotektaran an mga ini. Pagkaaga, bubukasan kan parabantay sa pinto an pinto para sa mga pastor. Titipunon kan lambang pastor an saindang aripumpon paagi sa pag-apod sa mga karnero, asin mamimidbid kan mga karnero an boses kan saindang pastor asin masunod an mga ini. (Ju 10:3-5) Sinambit ni Jesus an kostumbreng ini tanganing iilustrar an paagi niya nin pag-ataman sa saiyang mga disipulo.—Ju 10:7-14.
Mga Pamilyang Kristiano—“Magpuka”
5 An relasyon nin pastor asin mga karnero nakabasar sa pakamidbid asin pagtitiwala sa lambang saro. Aram kan pastor an gabos manongod sa mga karnero nia, asin sia midbid saka pinagtitiwalaan kan mga karnero. Midbid ninda asin sinusunod an boses nia. “Midbid ko an sakong mga karnero saka midbid ako kan sakong mga karnero,” an sabi ni Jesus. Bakong hababaw sana an pakamidbid nia sa kongregasyon. An Griegong tataramon digdi na trinadusir na “midbid” nagpaparisa nin “personal asin hararom na pakamidbid.” Iyo, midbid personalmente kan Marahay na Pastor an mga karnero nia. Aram nia an mga pangangaipo kan kada saro sa sainda, an mga kaluyahan ninda, asin kun ano an positibo sa sainda. Mayong ano man na bagay manongod sa mga karnero nia an dai naririsa kan satong Arogan. Asin midbid nin lubos kan mga karnero an pastor asin nagtitiwala sinda sa pangengenot nia.
(Juan 10:4, 5) Pag napaluwas na niya an gabos na saiya, minalakaw siyang nasa inutan ninda, asin an mga karnero nagsusunod sa saiya, huli ta midbid ninda an saiyang boses. 5 Siguradong dai sinda masunod sa sarong estranghero kundi madulag sa saiya, huli ta dai ninda midbid an boses nin mga estranghero.”
“Kun Mayo nin Ilustrasyon Dai Sia Nagtataram sa Sainda”
17 Base sa personal na obserbasyon, si George A. Smith nagsurat sa saiyang librong The Historical Geography of the Holy Land: “Kun beses nagpapahingalo kami pag-udto sa kataed kan saro sa mga bubon na idto sa Judea, kun saen tolo o apat na pastor an minaabot dara an saindang mga aripompon. Nagsasaralak an mga karnero, asin iniisip-isip mi kun paano giraray kukuanon kan lambang pastor an sadiri niang mga karnero. Alagad pagkatapos kan pagrara asin pagkawatkawat kan mga karnero, an mga pastor pasarosaro nang minahale pasiring sa laen-laen na parte kan kababan, asin ikinukurahaw kan lambang saro an saiyang sadiring pag-apod sa mga karnero; asin an kanya-kanyang mga karnero minasuhay sa grupo pasiring sa saindang sadiring pastor, asin an mga aripompon minahale nin siring kaareglado kan pag-abot ninda.” Ini nanggad an pinakamarahay na paagi ni Jesus tanganing iilustrar an gusto niang idoon, arin na baga, na kun inaako asin kinukuyog niato an saiyang mga katokdoan saka kun sinusunod niato an saiyang paggiya, kun siring pangangatamanan kita kan “marahay na pastor.”
(Juan 10:16) “Asin igwa pa ako nin ibang mga karnero, na bakong sa turil na ini; an mga iyan man dapat kong giyahan, asin magdadangog sinda sa sakuyang boses, asin magkakaigwa nin sarong aripumpon saka sarong pastor.
nwtsty study note sa Ju 10:16
giyahan: O “panginutan.” An Griegong pandiwa (verb) na aʹgo na ginamit digdi puwedeng mangahulugan na “giyahan” o “panginutan,” depende sa konteksto. Sarong Griegong manuskrito na kaidto pang mga 200 C.E. an naggamit nin sarong konektadong Griegong termino (sy·naʹgo) na parating itinatradusir na “tipunon.” Bilang an Marahay na Pastor, tinitipon, ginigiyahan, pinoprotektaran, asin pinapakakan ni Jesus an mga karnero na kabilang sa turil na ini (na inaapod man na “sadit na aripumpon” sa Lu 12:32) asin an saiyang ibang mga karnero. Sinda nagigin sarong aripumpon sa pangangataman nin sarong pastor. Idinuduon kan ilustrasyon na ini an pagkasararo na mamamatian kan mga parasunod ni Jesus.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
(Juan 9:38) Sinabi niya: “Nagtutubod ako sa saiya, Kagurangnan.” Asin nagluhod sa saiya an lalaki.
nwtsty study note sa Ju 9:38
nagluhod sa saiya: O “nagduko sa saiya; naglaob siya sa atubangan niya; nagtaong galang saiya.” Pag ginamit an Griegong pandiwa na pro·sky·neʹo para ipanungod sa pagsamba sa sarong diyos, itinatradusir iyan na “sambahon.” (Mat 4:10; Lu 4:8) Pero sa kontekstong ini, an naumayan na lalaki, na ipinangaking buta, minidbid si Jesus bilang representante nin Diyos asin nagluhod sa saiya. Minidbid niya siya, bako bilang Diyos o sarong diyos, kundi bilang an ihinulang “Aki nin tawo,” an Mesiyas na may awtoridad hali sa Diyos. (Ju 9:35) Kan magluhod siya ki Jesus, minalataw na ginibo niya iyan sa paagi na arog kan ginigibo kan mga tawo na sinambit sa Hebreong Kasuratan. Nagluluhod sinda sa atubangan kan mga propeta, mga hadi, o iba pang representante nin Diyos. (1Sa 25:23, 24; 2Sa 14:4-7; 1Ha 1:16; 2Ha 4:36, 37) Sa dakul na pagkakataon, an pagluhod ki Jesus nagpapahiling nin pasasalamat sa kapahayagan nin Diyos o ebidensiya kan pag-uyon nin Diyos.—Hilingon an study notes sa Mat 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
(Juan 10:22) Kan panahon na idto, isinelebrar sa Jerusalem an Kapiyestahan nin Pagdedikar. Tiglipot kaidto,
nwtsty study note sa Ju 10:22
an Kapiyestahan nin Pagdedikar: An apod sa Hebreo kan kapiyestahan na ini Hanuka (chanuk·kahʹ), na nangangahulugan na “Inagurasyon; Pagdedikar.” Isineselebrar iyan nin walong aldaw, puon sa ika-25 aldaw kan bulan nin Kislev, harani sa winter solstice, (hilingon an study note na wintertime sa bersikulong ini asin an Appendix B15 kan New World Translation of the Holy Scriptures) tanganing girumdumon an pagdedikar liwat kan templo sa Jerusalem kan 165 B.C.E. Dinuhagi kan hadi kan Siria na si Antioco IV Epifanes si Jehova, an Diyos kan mga Judio, paagi sa paglapastangan sa Saiyang templo. Halimbawa, nagtugdok siya nin altar sa ibabaw kan dakulang altar, kun sain idinudulot kaidto an aroaldaw na dulot na tinututong. Kan Kislev 25, 168 B.C.E., tanganing lubos na malapastangan an templo ni Jehova, nag-atang si Antioco nin urig sa altar asin iwinirik an sabaw kaini sa bilog na templo. Sinulo niya an mga trangkahan kan templo, ginaba an mga kuwarto nin mga saserdote, asin kinua an bulawan na altar, an lamesa para sa tinapay na pandulot, asin an bulawan na kandelero. Dangan idinedikar niya liwat an templo ni Jehova sa paganong diyos na si Zeus kan Olympus. Pakalihis nin duwang taon, nabawi ni Judas Macabeo an siyudad asin an templo. Pagkatapos na malinigan an templo, idinedikar giraray iyan kan Kislev 25, 165 B.C.E., eksaktong tulong taon pagkatapos kan makababalding pag-atang ni Antioco sa altar para ki Zeus. Dangan naibalik an aroaldaw na dulot na tinututong para ki Jehova. Mayo nin direktang sinasabi sa ipinasabong na Kasuratan na nagpaparisa na itinao ni Jehova ki Judas Macabeo an kapangganahan asin na ininstruksiyunan ini na ibalik an templo. Minsan siring, naggamit si Jehova kaidto nin mga tawo hali sa ibang nasyon, arog ni Ciro kan Persia, para magibo an partikular na mga katuyuhan may koneksiyon sa pagsamba sa Saiya. (Isa 45:1) Kun siring, rasonable sanang isipon na puwedeng gumamit si Jehova nin sarong tawo na kabilang sa saiyang banwaan para mautob an Saiyang kabutan. Ipinapahiling kan Kasuratan na an templo dapat na nakatindog asin nagpupunsiyonar tanganing mautob an mga propesiya manungod sa Mesiyas, sa saiyang ministeryo, asin sa saiyang sakripisyo. Dugang pa, an pag-atang kan mga Levita dapat na magpadagos sagkod sa panahon na ipresentar na kan Mesiyas an mas dakulang atang, an saiyang buhay alang-alang sa katawuhan. (Da 9:27; Ju 2:17; Heb 9:11-14) Dai pinagbutan an mga parasunod ni Cristo na iselebrar an Kapiyestahan nin Pagdedikar. (Col 2:16, 17) Pero, mayo man nin sinasabi na kinondenar ni Jesus o kan saiyang mga disipulo an pagselebrar kan kapiyestahan na ini.
Pagbasa sa Bibliya
(Juan 9:1-17) Mantang nag-aagi si Jesus, nahiling niya an sarong lalaking buta na puon pa kan mamundag. 2 Asin hinapot siya kan saiyang mga disipulo: “Rabbi, siisay an nagkasala, an tawong ini o an mga magurang niya, kaya ipinangaki siyang buta?” 3 Nagsimbag si Jesus: “Bako an tawong ini an nagkasala asin bako man an mga magurang niya, alagad pagkakataon ini na mahayag an mga gibo nin Diyos paagi sa saiya. 4 Dapat tang gibuhon an mga gibo kan Saro na nagsugo sa sako miyentras na aldaw pa; maabot an banggi na mayo nang tawo an makakagibo. 5 Sagkod na yaon pa ako sa kinaban, ako an ilaw kan kinaban.” 6 Pagkasabi niya kan mga bagay na ini, naglutab siya sa daga asin guminibo nin laboy paagi sa liwoy, asin ilinahid niya an laboy sa mga mata kan lalaki 7 asin sinabi sa saiya: “Sige na, maghugas ka sa karigusan nin Siloam” (na an buot sabihon ‘Pinabulwak’). Naghali ini saka naghugas, asin nagbalik na nakakahiling na. 8 Dangan an mga pagtaraid asin an mga parating nakakahiling sa saiya kaidto na nakikilimos nagsarabi: “Bakong iyo ini su lalaki na parating nakatukaw asin nakikilimos?” 9 May mga nagsasabi: “Siya idto.” An iba man nagsasabi: “Bako, pero kaagid niya siya.” An lalaki pauruutrong nagsabi: “Ako idto.” 10 Kaya hinapot ninda siya: “Paano namuklat an mga mata mo?” 11 Suminimbag siya: “Su lalaking inaapod na Jesus naggibo nin laboy asin ilinahid niya iyan sa mga mata ko saka sinabi sa sako, ‘Magduman ka sa Siloam asin maghugas kan sadiri mo.’ Kaya nagduman ako saka naghugas asin nakahiling na ako.” 12 Sa siring sinabi ninda sa saiya: “Hain an lalaking iyan?” Sinabi niya: “Dai ko aram.” 13 Dinara ninda sa mga Fariseo an lalaking dating buta. 14 Nagkataon man na Sabbath kan aldaw na ginibo ni Jesus an laboy asin iminuklat an mga mata kan lalaki. 15 Kaya pati an mga Fariseo nagpuon na maghapot sa lalaki kun paano siya nakahiling. Sinabi niya sa sainda: “Linagan niya nin laboy an mga mata ko, tapos naghugas ako, asin nakahiling na ako.” 16 Dangan an nagkapira sa mga Fariseo nagsabi: “An tawong ini bakong gikan sa Diyos, ta dai siya nag-uutob kan Sabbath.” An iba man nagsabi: “Paanong an sarong tawong parakasala makakagibo nin arog kaiyan na mga tanda?” Kaya dai sinda nagkakauruyon. 17 Sa giraray sinabi ninda sa lalaking dating buta: “Ano an masasabi mo manungod sa saiya, mantang mga mata mo an iminuklat niya?” Nagsimbag an lalaki: “Saro siyang propeta.”
OKTUBRE 8-14
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | JUAN 11-12
“Arugon an Pagmalasakit ni Jesus”
(Juan 11:23-26) Sinabi ni Jesus sa saiya: “Mabangon an saimong tugang.” 24 Sinabi ni Marta sa saiya: “Aram kong mabangon siya sa pagkabuhay liwat sa huring aldaw.” 25 Sinabi ni Jesus sa saiya: “Ako an pagkabuhay liwat asin an buhay. An nagtutubod sa sako, dawa pa magadan siya, mabubuhay; 26 asin an lambang saro na nabubuhay saka nagtutubod sa sako dai na nuarin man magagadan. Nagtutubod ka digdi?”
nwtsty study notes sa Ju 11:24, 25
Aram kong mabangon siya: An paghuna ni Marta an sinasabi ni Jesus iyo an manungod sa pagkabuhay liwat sa maabot na panahon, sa huring aldaw. (Hilingon an study note sa Ju 6:39.) Kahanga-hanga an pagtubod niya sa katukduan na iyan. An nagkapirang lider nin relihiyon kan panahon niya, na inaapod na mga Saduceo, dai nagtutubod na magkakaigwa nin pagkabuhay liwat, dawa ngani sarong malinaw na katukduan iyan sa ipinasabong na Kasuratan. (Da 12:13; Mar 12:18) Sa ibong na lado, an mga Fariseo nagtutubod sa imortalidad kan kalag. Minsan siring, aram ni Marta na itinukdo ni Jesus an paglaom na pagkabuhay liwat asin nagbuhay pa ngani ini nin mga gadan, pero mayo sa mga iyan an haloy nang gadan na arog ki Lazaro.
Ako an pagkabuhay liwat asin an buhay: An kagadanan asin pagkabuhay liwat ni Jesus nagbukas nin dalan para mabuhay liwat an mga nagadan. Pagkatapos na buhayon liwat si Jesus, tinawan siya ni Jehova nin kapangyarihan bako sana para magbuhay nin mga gadan kundi para man magtao nin buhay na daing sagkod. (Hilingon an study note sa Ju 5:26.) Sa Kap 1:18, inapod ni Jesus an saiyang sadiri na “an saro na nabubuhay,” na igwa kan “mga liyabe nin kagadanan saka kan Lulubngan.” Kaya, si Jesus an paglaom kan mga buhay asin kan mga gadan. Nanuga siya na bubukasan niya an mga lulubngan asin bubuhayon an mga gadan, sa langit man iyan bilang saiyang kairibang tagapamahala o sa bagong daga na papamahalaan kan saiyang gobyerno sa langit.—Ju 5:28, 29; 2Pe 3:13.
(Juan 11:33-35) Kan mahiling ni Jesus si Maria na naghihibi asin an mga Judiong kaibanan kaini na naghihiribi man, nag-agrangay an puso niya asin naapektuhan siyang marhay. 34 Sinabi niya: “Sain nindo siya ilinubong?” Sinabi ninda sa saiya: “Kagurangnan, madya asin hilinga.” 35 Napaluha si Jesus.
nwtsty study notes sa Ju 11:33-35
naghihibi: O “nagtatangis.” An Griegong tataramon para sa “naghihibi” sa parati nanunungod sa paghibi nin makusog. Ginamit man ni Jesus an pandiwang iyan kan ihula niya an maabot na kalaglagan kan Jerusalem.—Lu 19:41.
nag-agrangay . . . asin naapektuhan siyang marhay: An kumbinasyon kan duwang terminong ini sa orihinal na lengguwahe naglaladawan kan makusugon na emosyon ni Jesus sa pangyayaring iyan. An Griegong pandiwa na trinadusir na “nag-agrangay” (em·bri·maʹo·mai) sa parati nagpaparisa nin makusog na pagmati, alagad sa kontekstong ini ipinapahiling kaiyan na napahirong marhay si Jesus kaya nag-agrangay siya. An Griego para sa ‘naapektuhan na marhay’ (ta·rasʹso) literal na nangangahulugan na pagkaribok. Uyon sa sarong iskolar, sa kontekstong ini nangangahulugan iyan na “magkawsa nin dai pagkapamugtak kan buot; tawan nin grabeng kulog o kamunduan.” Ginamit man an kaparehong pandiwa sa Ju 13:21 tanganing iladawan an namatian ni Jesus sa pakaaram na tatrayduron siya ni Judas.—Hilingon an study note sa Ju 11:35.
an puso niya: Sa literal, “siya sa espiritu.” An Griegong tataramon na pneuʹma na ginamit digdi nanunungod sa sarong nagpapahirong puwersa na minagikan sa piguratibong puso nin sarong tawo na nagpapahiro sa saiya na sabihon asin gibuhon an mga bagay-bagay sa partikular na paagi.—Hilingon an Glosaryo, “Espiritu.”
napaluha: An tataramon na ginamit digdi (da·kryʹo) iyo an porma nin pandiwa sa Griegong pangngaran (noun) para sa “mga luha” na ginamit sa Lu 7:38; Gi 20:19, 31; Heb 5:7; Kap 7:17; 21:4, na garo baga mas nakapokus sa pagbulos kan luha kisa sa makusog na paghibi. Sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, digdi sana ginamit an Griegong pandiwang ini, asin iba ini sa ginamit sa Ju 11:33 (hilingon an study note) tanganing iladawan an paghibi ni Maria asin kan mga Judio. Aram ni Jesus na bubuhayon niya liwat si Lazaro, pero nakulgan siyang marhay kan mahiling niya an grabeng kamunduan kan namumutan niyang mga amigo. Huli sa hararom na pagkamuot asin pagmalasakit sa saiyang mga amigo, naghibi siya na nahihiling kan iba. Ipinapahiling kan salaysay na ini na si Jesus may pakikidamay sa mga nawaran nin mahal sa buhay huli sa kagadanan na minana ki Adan.
(Juan 11:43, 44) Pagkasabi niya kan mga bagay na ini, nagkurahaw siya nin makusog: “Lazaro, lumuwas ka!” 44 An tawong nagadan nagluwas na napupuruputan nin tela an mga bitis asin mga kamot, saka napapatos man nin tela an lalawgon. Sinabi ni Jesus sa sainda: “Haralion nindo an nakapurupot sa saiya asin palakawon nindo siya.”
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
(Juan 11:49) Alagad an saro sa sainda, si Caifas, na halangkaw na saserdote kan taon na idto, nagsabi sa sainda: “Mayo lamang kamo nin aram,
nwtsty study note sa Ju 11:49
halangkaw na saserdote: Kan an Israel saro pang independiyenteng nasyon, nagdadanay sa katungdan an halangkaw na saserdote sagkod na siya nabubuhay. (Bi 35:25) Pero, kan pamahalaan kan Roma an Israel, an mga tagapamahalang itinalaga kan Roma igwa nin awtoridad na magnombra asin magpahali nin halangkaw na saserdote. (Hilingon an Glosaryo, “Halangkaw na saserdote.”) Si Caifas, na ninombrahan kan mga Romano, sarong mahusay na diplomatiko na nagdanay sa saiyang katungdan nin mas haloy kisa sa saiyang mga sinundan. Ninombrahan siya kan mga 18 C.E. asin nagdanay sa saiyang katungdan sagkod kan mga 36 C.E. Sa pagsabi na si Caifas an halangkaw na saserdote kan taon na idto, kan 33 C.E., minalataw na an buot sabihon ni Juan iyo na kan panahon na nakatukaw si Caifas bilang halangkaw na saserdote nangyari an dai malilingawan na taon na ginadan si Jesus.—Hilingon an Appendix B12 kan New World Translation of the Holy Scriptures para sa posibleng lokasyon kan harong ni Caifas.
(Juan 12:42) Minsan siring, dakul an talagang nagturubod sa saiya maski an mga tagapamahala, alagad dai ninda ini ipinapahayag dahil sa mga Fariseo, tanganing dai sinda matiwalag sa sinagoga;
nwtsty study notes sa Ju 12:42
an mga tagapamahala: An Griegong tataramon para sa “mga tagapamahala” minalataw na nanunungod sa mga miyembro kan Judiong korte suprema, an Sanhedrin. An terminong iyan ginamit sa Ju 3:1 may koneksiyon ki Nicodemo, sarong miyembro kan korte.—Hilingon an study note sa Ju 3:1.
matiwalag sa sinagoga: O “halion; pagbawalan sa sinagoga.” Digdi sana ginamit saka sa Ju 12:42 asin 16:2 an Griegong adjective na a·po·sy·naʹgo·gos. An sarong itiniwalag rarayuan, tutuyaon, asin isisikwal sa sosyedad. An siring na pagputol nin pakikiiba sa sainda kan ibang mga Judio puwedeng magkaigwa nin grabeng epekto sa pagbuhay kan pamilya. An mga sinagoga, na panginot na ginagamit para sa edukasyon, ginagamit man kun minsan bilang lokal na mga korte, na may awtoridad na maghatol nin mga padusa siring baga nin paghampak asin pagtiwalag.—Hilingon an study note sa Mat 10:17.
Pagbasa sa Bibliya
(Juan 12:35-50) Kaya sinabi ni Jesus sa sainda: “An ilaw makakaibanan pa nindo nin dikit na panahon. Maglakaw kamo miyentras na yaon pa sa saindo an liwanag, tanganing dai kamo madaog kan kadikluman; an siisay man na naglalakaw sa kadikluman dai aram kun sain siya paduman. 36 Mantang an ilaw kaibanan pa nindo, magtubod kamo sa ilaw, tanganing kamo magin mga aki nin liwanag.” Itinaram ni Jesus an mga bagay na ini dangan naghali siya saka nagtago sa sainda. 37 Maski ngani dakulon nang tanda an nahiling nindang ginibo niya, dai sinda nagtutubod sa saiya, 38 tanganing mautob an tataramon ni Isaias na propeta, na nagsabi: “Jehova, siisay an nagtubod sa mensaheng nadangog hali sa samo? Asin kun manungod sa kusog ni Jehova, kiisay iyan ihinayag?” 39 An dahilan kun taano ta dai ninda nagibong magtubod iyo na may saro pang sinabi si Isaias: 40 “Binuta niya an saindang mga mata asin pinatagas niya an saindang mga puso, tanganing dai sinda makahiling paagi sa mga mata ninda asin makasabot paagi sa mga puso ninda dangan magbakli asin paumayan ko sinda.” 41 Sinabi ni Isaias an mga bagay na ini huli ta nahiling niya an kamurawayan kan Cristo, asin nagtaram siya manungod sa saiya. 42 Minsan siring, dakul an talagang nagturubod sa saiya maski an mga tagapamahala, alagad dai ninda ini ipinapahayag dahil sa mga Fariseo, tanganing dai sinda matiwalag sa sinagoga; 43 huli ta mas minamawot pa ninda an kamurawayan na hali sa mga tawo kisa sa kamurawayan na hali sa Diyos. 44 Alagad, nagtaram si Jesus sa makusog na boses, na sinasabi: “An siisay man na nagtutubod sa sako nagtutubod bako sana sa sako kundi sa saiya man na nagsugo sa sako; 45 asin an siisay man na nakakahiling sa sako nakakahiling man sa Saiya na nagsugo sa sako. 46 Nagdatong ako bilang ilaw sa kinaban, tanganing an lambang nagtutubod sa sako dai magdanay sa kadikluman. 47 Alagad kun an siisay man nakakadangog kan sakuyang mga tataramon asin dai iyan inuutob, dai ko siya hinuhukuman; huli ta nagdatong ako, bako tanganing hukuman an kinaban, kundi tanganing iligtas an kinaban. 48 Kun an siisay man nagbabasang-basang sa sako asin dai nag-aako kan sakuyang mga tataramon, igwa nin mahukom sa saiya. An tataramon na ipinahayag ko iyo an mahukom sa saiya sa huring aldaw. 49 Huli ta dai ako nagtataram sa sadiri kong kabutan, kundi an Ama na nagsugo sa sako iyo mismo an nagtao sa sako nin pagbuot manungod sa kun ano an sasabihon asin kun ano an itataram. 50 Asin aram kong an saiyang pagbuot nangangahulugan nin buhay na daing katapusan. Kaya ano man an itinataram ko, itinataram ko iyan sigun sa mismong itinaram kan Ama sa sako.”
OKTUBRE 15-21
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | JUAN 13-14
“Nagtao Ako sa Saindo nin Arugan”
(Juan 13:5) Pagkatapos, naglaag siya nin tubig sa sarong planggana asin pinunan niyang hugasan an mga bitis kan mga disipulo dangan pinunasan an mga iyan kan tuwalyang nakahagkos sa saiya.
nwtsty study note sa Ju 13:5
hugasan an mga bitis kan mga disipulo: Sa suanoy na Israel, an sandalyas an pinakakomun na pansapin sa bitis. Haros igo sana ini sa dapan asin may sintas na nakabugkos sa bitis saka sa buko-buko, kaya talagang maaatian an mga bitis kan parabaklay huli sa maalpog asin malaboy na mga tinampo asin kalangtadan. Kun siring, napagkatudan nang halion nin sarong tawo an saiyang sandalyas pag naglalaog sa harong, asin sisiguraduhon nin sarong mapag-istimar na kagharong na mahugasan an mga bitis kan saiyang bisita. Dakul na beses na sinambit sa Bibliya an manungod sa kaugalian na ini. (Ge 18:4, 5; 24:32; 1Sa 25:41; Lu 7:37, 38, 44) Kan hugasan ni Jesus an mga bitis kan saiyang mga disipulo, ginamit niya an kaugalian na ini para ipahiling sainda an buot sabihon nin kapakumbabaan asin nin paglilingkod sa lambang saro.
(Juan 13:12-14) Pagkatapos niyang hugasan an mga bitis ninda asin isulot an pang-ibabaw niyang mga bado, nagtukaw giraray siya sa may lamesa asin nagsabi sa sainda: “Nasasabutan nindo an ginibo ko sa saindo? 13 Inaapod nindo akong ‘Paratukdo’ saka ‘Kagurangnan,’ asin tama an pag-apod nindong iyan. 14 Kaya kun ako ngani, na Kagurangnan asin Paratukdo, naghugas kan mga bitis nindo, dapat man nindong hugasan an mga bitis kan lambang saro.
nwtsty study note sa Ju 13:12-14
dapat: O “obligasyon.” An Griegong pandiwa na ginamit digdi sa parati ginagamit may koneksiyon sa pinansiyal, na panginot nang nangangahulugan na “magkautang sa saro; na magkautang nin sarong bagay sa saro.” (Mat 18:28, 30, 34; Lu 16:5, 7) Digdi asin sa ibang mga konteksto, ginamit ini sa mas mahiwas na aplikasyon na nanunungod sa pagigin obligado o may obligasyon na gibuhon an sarong bagay.—1Ju 3:16; 4:11; 3Ju 8.
(Juan 13:15) Huli ta nagtao ako sa saindo nin arugan, tanganing kun ano an ginibo ko sa saindo, iyo man dapat an gibuhon nindo.
An Pinakadakulang Tawo Naggibo nin Mapakumbabang Paglilingkod
Paagi sa paghanaw kan mga bitis kan saiyang mga disipulo, si Jesus nagtao nin sarong mapuersang leksion manongod sa kapakumbabaan. Tunay nanggad, an mga Kristiano maninigo na dai mag-isip na sinda importanteng marhay kaya an iba maninigong pirmeng maglingkod sa sainda, ni maninigo man na mawoton ninda an mga posisyon na may onra asin prestihio. Imbes, sinda maninigong sumunod sa arogan na itinao ni Jesus, na “nagdigdi, bakong tanganing paglingkodan, kundi tanganing maglingkod asin magtao kan saiyang kalag bilang pantubos na karibay nin dakol.” (Mateo 20:28) Iyo, an mga parasunod ni Jesus maninigong magin andam na gibohon an pinakamapakumbabang mga paglilingkod para sa lambang saro.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
(Juan 14:6) Sinabi ni Jesus sa saiya: “Ako an dalan asin an katotoohan asin an buhay. Mayo nin makakaduman sa Ama kun bakong paagi sa sako.
nwtsty study note sa Ju 14:6
Ako an dalan asin an katotoohan asin an buhay: Si Jesus an dalan huling paagi sana sa saiya nagin posible na makadulok sa Diyos paagi sa pamibi. Siya man “an dalan” para makipag-ulian sa Diyos an katawuhan. (Ju 16:23; Ro 5:8) Si Jesus an katotoohan huling nagtaram siya asin namuhay kauyon kan katotoohan. Inutob man niya an dakul na propesiya na nagpapahiling kan saiyang mahalagang marhay na papel sa kautuban kan katuyuhan nin Diyos. (Ju 1:14; Kap 19:10) An mga propesiyang ini nagin “‘iyo’ [o nautob] paagi sa saiya.” (2Co 1:20) Si Jesus an buhay huling paagi sa pantubos, pinagin posible niya na an katawuhan mag-ako nin “tunay na buhay,” na iyo an “buhay na daing katapusan.” (1Ti 6:12, 19; Efe 1:7; 1Ju 1:7) Siya man magigin “an buhay” para sa minilyon na bubuhayon liwat na may paglaom na mabuhay nin daing sagkod sa Paraiso.—Ju 5:28, 29.
(Juan 14:12) Sinisigurado ko nanggad sa saindo, an siisay man na minatubod sa sako magibo man kan mga ginigibo ko; asin magibo siya nin mga bagay na labi pa kisa sa mga ini, huli ta maduman ako sa Ama.
nwtsty study note sa Ju 14:12
mga bagay na labi pa kisa sa mga ini: Dai sinasabi ni Jesus na an mga milagrong gigibuhon kan saiyang mga disipulo magigin labi pa kisa sa mga milagrong ginibo niya. Imbes, mapakumbaba niyang minidbid na an hiwas kan saindang paghuhulit asin pagtutukdo magigin urog kisa sa saiya. An saiyang mga parasunod mas dakul na teritoryo an makokobrehan, mas dakul na tawo an mahuhulitan, asin mas halawig na panahon na makakapaghulit kisa saiya. Malinaw na ipinapahiling kan mga tataramon ni Jesus na inaasahan niya na ipagpapadagos kan saiyang mga parasunod an saiyang gibuhon.
Pagbasa sa Bibliya
(Juan 13:1-17) Bago pa an kapiyestahan kan Paskuwa, aram na ni Jesus na nag-abot na an oras tanganing bayaan niya an kinaban na ini asin magpasiring siya sa Ama. Kaya, huling namumutan niya an saiyang mga parasunod na yaon digdi sa kinaban, namutan niya sinda sagkod sa katapusan. 2 Nagkakakan sinda kaidto kan pamanggihan, asin ilinaag na kan Diyablo sa puso ni Judas Iscariote na aki ni Simon an pagtraydor ki Jesus. 3 Huling aram ni Jesus na itinao na kan Ama sa saiyang kamot an gabos na bagay asin na naggikan siya sa Diyos saka mapasiring siya sa Diyos, 4 nagtindog siya hali sa lamesa asin hinuba an saiyang pang-ibabaw na mga bado. Asin nagkua siya nin tuwalya saka ihinagkos iyan sa habayan niya. 5 Pagkatapos, naglaag siya nin tubig sa sarong planggana asin pinunan niyang hugasan an mga bitis kan mga disipulo dangan pinunasan an mga iyan kan tuwalyang nakahagkos sa saiya. 6 Kan pagrani niya ki Simon Pedro, sinabi kaini sa saiya: “Kagurangnan, huhugasan mo an mga bitis ko?” 7 Sinimbag siya ni Jesus: “Dai mo nasasabutan ngunyan an ginigibo ko, pero pag-abot nin panahon masasabutan mo.” 8 Sinabi ni Pedro sa saiya: “Dai nanggad ako matugot na hugasan mo an mga bitis ko.” Nagsimbag sa saiya si Jesus: “Sagkod na dai taka hugasan, bako kang angay na magin kaibanan ko.” 9 Sinabi ni Simon Pedro sa saiya: “Kagurangnan, bako lang mga bitis ko an hugasan mo, kundi pati an mga kamot ko asin an payo ko.” 10 Sinabi ni Jesus sa saiya: “An siisay man na nagkarigos mayo na nin iba pang kaipuhan na hugasan kundi an mga bitis niya sana, huli ta lubos na siyang malinig. Asin kamo mga malinig na, pero bako kamo gabos.” 11 Huli ta aram na niya kun siisay an matraydor sa saiya. Ini an dahilan kaya sinabi niya: “Bako gabos sa saindo malinig.” 12 Pagkatapos niyang hugasan an mga bitis ninda asin isulot an pang-ibabaw niyang mga bado, nagtukaw giraray siya sa may lamesa asin nagsabi sa sainda: “Nasasabutan nindo an ginibo ko sa saindo? 13 Inaapod nindo akong ‘Paratukdo’ saka ‘Kagurangnan,’ asin tama an pag-apod nindong iyan. 14 Kaya kun ako ngani, na Kagurangnan asin Paratukdo, naghugas kan mga bitis nindo, dapat man nindong hugasan an mga bitis kan lambang saro. 15 Huli ta nagtao ako sa saindo nin arugan, tanganing kun ano an ginibo ko sa saindo, iyo man dapat an gibuhon nindo. 16 Sinisigurado ko nanggad sa saindo, an uripon bakong mas urog sa saiyang kagurangnan, asin an isinugo bako man mas urog sa nagsugo sa saiya. 17 Kun aram nindo an mga bagay na ini, maugma kamo kun ginigibo nindo iyan.
OKTUBRE 22-28
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | JUAN 15-17
“Kamo Bakong Kabtang kan Kinaban”
(Juan 15:19) Kun kamo kabtang kan kinaban, magugustuhan kamo kan kinaban bilang sadiri kaiyan. Ngunyan huling kamo bakong kabtang kan kinaban, kundi pinili ko kamo hali sa kinaban, kaya nauungis sa saindo an kinaban.
nwtsty study note sa Ju 15:19
kinaban: Sa kontekstong ini, an Griegong tataramon na koʹsmos nanunungod sa bilog na katawuhan na suway sa mga lingkod nin Diyos, an bakong matanos na sosyedad nin tawo na siblag sa Diyos. Si Juan sana an solamenteng kagsurat nin Ebanghelyo na nagkotar kan sinabi ni Jesus na an mga parasunod niya bakong kabtang kan kinaban o bakong sa kinaban. An siring na ideya duwang beses pang sinambit sa huring pamibi ni Jesus kaiba kan saiyang maimbod na mga apostol.—Ju 17:14, 16.
(Juan 15:21) Alagad gigibuhon ninda an gabos na bagay na ini laban sa saindo huli sa ngaran ko, dahil dai ninda midbid Siya na nagsugo sa sako.
nwtsty study note sa Ju 15:21
huli sa ngaran ko: Sa Bibliya, an terminong “ngaran” kun minsan nanunungod sa tawo na nagdadara kan pangaran, kan saiyang reputasyon, asin kan gabos na irinerepresentar niya. (Hilingon an study note sa Mat 6:9.) May koneksiyon sa ngaran ni Jesus, nanunungod man ini sa awtoridad asin posisyon na itinao sa saiya kan saiyang Ama. (Mat 28:18; Flp 2:9, 10; Heb 1:3, 4) Ipinapaliwanag digdi ni Jesus kun taano ta an mga tawo sa kinaban magibo nin mga bagay na laban sa saiyang mga parasunod: dahil dai ninda midbid Siya na nagsugo sa saiya. An pakamidbid sa Diyos matabang sa sainda na masabutan asin mamidbid an kahulugan kan pangaran ni Jesus. (Gi 4:12) Kaiba na digdi an posisyon ni Jesus bilang an ninombrahan nin Diyos na Tagapamahala, an Hadi kan mga hadi, na dapat na dukuan kan gabos na tawo bilang pagpasakop tanganing mag-ako nin buhay.—Ju 17:3; Kap 19:11-16; ikumparar an Sal 2:7-12.
(Juan 16:33) Sinasabi ko sa saindo an mga bagay na ini tanganing paagi sa sako magkaigwa kamo nin katuninungan. Sa kinaban magkakaigwa kamo nin grabeng kasakitan, alagad kusugan nindo an saindong buot! Dinaog ko an kinaban.”
it-1 516
Kusog nin Buot
Kaipuhan kan mga Kristiyano an kusog nin buot tanganing dai maulakitan kan mga sabuot asin gawi-gawi kan kinaban na kaiwal nin Diyos na Jehova asin tanganing magdanay na maimbod sa Saiya dawa pa mapaatubang sa pagkaungis kan kinaban. Sinabi ni Jesu-Cristo sa saiyang mga disipulo: “Sa kinaban magkakaigwa kamo nin grabeng kasakitan, alagad kusugan nindo an saindong buot! Dinaog ko an kinaban.” (Ju 16:33) Dai nagpadaog an Aki nin Diyos sa impluwensiya kan kinaban, imbes nanggana siya laban sa kinaban paagi sa dai pag-arog digdi sa ano man na paagi. An marahayon na halimbawa ni Jesu-Cristo bilang saro na nakadaog kan kinaban asin an resulta kan saiyang perpektong pamumuhay matao sa saro kan kinakaipuhan na kusog nin buot tanganing maarog siya sa pagdadanay na siblag asin daing digta kan kinaban.—Ju 17:16.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
(Juan 17:21-23) tanganing sinda gabos magin saro, kun paanong ika, Ama, kasaro ko asin ako kasaro mo, na sinda man magin kasaro niyato, tanganing an kinaban magtubod na isinugo mo ako. 22 Itinao ko sa sainda an kamurawayan na itinao mo sa sako, tanganing sinda magin saro kun paanong kita saro. 23 Ako kasaro ninda asin ika kasaro ko, tanganing sinda lubos na magin saro, para maaraman kan kinaban na isinugo mo ako asin na namutan mo sinda kun paanong namutan mo ako.
nwtsty study notes sa Ju 17:21-23
saro: O “nagkakasaro.” Ipinamibi ni Jesus na an saiyang tunay na mga parasunod magin “saro,” na nagkakasararong ginigibo an sarong katuyuhan, kun paanong siya asin an saiyang Ama “saro,” na nagpaparisa nin pagtinabangan asin pagkasararo sa kaisipan. (Ju 17:22) Sa 1Co 3:6-9, ilinadawan ni Pablo an arog kaining pagkasararo sa tahaw kan mga ministrong Kristiyano mantang iribang nagtatrabaho kaiba nin Diyos.—Hilingon an 1Co 3:8 asin an study notes sa Ju 10:30; 17:11.
lubos na magin saro: O “lubos na magkasararo.” Sa bersikulong ini, ikinonektar ni Jesus an lubos na pagkasararo sa pagigin namumutan kan Ama. Kauyon ini kan sinasabi sa Col 3:14: “An pagkamuot . . . an bugkos nin lubos na pagkasararo.” An lubos na pagkasararong ini may limitasyon. Dai ini nangangahulugan na mawawara na an gabos na pagkakalain sa personalidad, arog kan indibidwal na mga kakayahan, ugali, asin konsiyensiya. Nangangahulugan ini na an mga parasunod ni Jesus nagkakasararo sa paggawi, paniniwala, asin itinutukdo.—Ro 15:5, 6; 1Co 1:10; Efe 4:3; Flp 1:27.
(Juan 17:24) Ama, buot ko na kun hain ako, makaibanan ko duman an mga itinao mo sa sako, tanganing mamasdan ninda an sakuyang kamurawayan na itinao mo sa sako, huli ta namutan mo ako bago pa an pagkaestablisar kan kinaban.
nwtsty study note sa Ju 17:24
pagkaestablisar kan kinaban: An Griegong tataramon para sa “pagkaestablisar” itrinadusir sa Heb 11:11 “na magkaaki.” An ginamit digdi na ekspresyon na “pagkaestablisar kan kinaban,” minalataw na nanunungod sa pagkamundag kan mga aki ni Adan asin Eva. An “pagkaestablisar kan kinaban” ikinonektar ni Jesus ki Abel, na minalataw na iyo an inot na tawong angay na tubuson asin an inot na tawo na an pangaran “nakasurat sa libro nin buhay puon pa sa pagkaestablisar kan kinaban.” (Lu 11:50, 51; Kap 17:8) An mga tataramon na ini ni Jesus sa pamibi niya sa saiyang Ama nagpapatunay man na magpuon pa kaidto—bago pa si Adan asin Eva magkaaki—namumutan na kan Diyos an saiyang bugtong na Aki.
Pagbasa sa Bibliya
(Juan 17:1-14) Pagkataram ni Jesus kan mga bagay na ini, nagtangad siya sa langit asin nagsabi: “Ama, nag-abot na an oras. Pamurawayon mo an saimong aki tanganing pamurawayon ka kan saimong aki, 2 kun paanong tinawan mo siya nin awtoridad sa gabos na laman, tanganing matawan niya nin buhay na daing katapusan an gabos na itinao mo sa saiya. 3 Ini nangangahulugan nin buhay na daing katapusan, na mamidbid ninda ika, an iyo sanang tunay na Diyos, asin an saro na saimong isinugo, si Jesu-Cristo. 4 Pinamuraway taka digdi sa daga asin tinapos ko an gibuhon na itinao mo sa sako. 5 Kaya ngunyan, Ama, tawan mo ako nin kamurawayan sa kaibanan mo, siring kan kamurawayan ko kaidto kan nasa kaibanan mo ako bago pa an kinaban. 6 “Ipinahayag ko an saimong ngaran sa mga tawong itinao mo sa sako hali sa kinaban. Sadiri mo sinda, asin itinao mo sinda sa sako, asin inuutob ninda an saimong tataramon. 7 Ngunyan aram na ninda na an gabos na bagay na itinao mo sa sako naggikan sa saimo; 8 huli ta ipinahayag ko sa sainda an mga tataramon na ipinahayag mo sa sako, asin inako ninda iyan saka naaraman nanggad ninda na nagdatong ako bilang saimong representante, asin nagturubod sinda na isinugo mo ako. 9 May hahagadon ako para sa sainda; an sakuyang hinahagad bakong para sa kinaban, kundi para sa mga itinao mo sa sako, huli ta sadiri mo sinda; 10 asin an gabos na bagay na yaon sa sako sadiri mo asin an gabos na bagay na yaon sa saimo sadiri ko, asin napapamuraway ako sa tahaw ninda. 11 “Mayo na ako sa kinaban, alagad sinda yaon sa kinaban, asin madiyan ako sa saimo. Amang Banal, bantayan mo sinda alang-alang sa ngaran mo, na itinao mo sa sakuya, tanganing sinda magin saro kun paanong kita saro. 12 Kan ako kaibanan ninda, pirmi ko sindang binabantayan alang-alang sa ngaran mo, na itinao mo sa sakuya; asin prinotektaran ko sinda, asin mayo ni saro sa sainda an napahamak apuwera sa aki nin kapahamakan, tanganing mautob an sinabi sa Kasuratan. 13 Alagad ngunyan madiyan ako sa saimo, asin sinasabi ko an mga bagay na ini miyentras na yaon ako sa kinaban, tanganing mamatian ninda nin lubos an sakuyang kaugmahan. 14 Ipinahayag ko sa sainda an saimong tataramon, alagad an kinaban nauungis sa sainda, huli ta sinda bakong kabtang kan kinaban, kun paanong ako bakong kabtang kan kinaban.
OKTUBRE 29–NOBYEMBRE 4
KAYAMANAN NA YAON SA TATARAMON NIN DIYOS | JUAN 18-19
“Si Jesus Nagpatotoo Manungod sa Katotoohan”
(Juan 18:36) Nagsimbag si Jesus: “An sakuyang Kahadian bakong kabtang kan kinaban na ini. Kun an sakuyang Kahadian kabtang kan kinaban na ini, nakipaglaban kutana an mga lingkod ko tanganing dai ako maitao sa mga Judio. Pero an totoo, an Kahadian ko bakong gikan digdi.”
(Juan 18:37) Kaya sinabi ni Pilato sa saiya: “Buweno, hadi ka man nanggad?” Suminimbag si Jesus: “Ika na mismo an nagsasabi na hadi ako. Huli kaini kaya ako namundag, asin huli kaini kaya ako nagdatong sa kinaban, tanganing magpatotoo ako manungod sa katotoohan. An siisay man na kampi sa katotoohan nagdadangog sa itinataram ko.”
nwtsty study notes sa Ju 18:37
magpatotoo ako manungod sa: Siring kan pagkagamit sa Kristiyanong Griegong Kasuratan, an Griegong mga tataramon na trinadusir na ‘magpatotoo manungod sa’ (mar·ty·reʹo) asin “magpatotoo” (mar·ty·riʹa; marʹtys) mahiwas an buot sabihon. Ginagamit an parehong termino panginot na para patunayan an mga katotoohan na base sa direkta o personal na kaaraman, pero puwede man na kaiba digdi an ideya na “pagdeklarar; pagkumpirma; pagtaram nin marahay manungod sa.” Dai lang ni Jesus pinatotoohan o ibinalangibog an mga katotoohan na nakakumbinsir sa saiya kundi ipinahiling niya paagi sa saiyang pamumuhay na sinusuportaran niya an katotoohan kan propetikong tataramon asin mga panuga kan saiyang Ama. (2Co 1:20) An katuyuhan nin Diyos may koneksiyon sa Kahadian asin sa Mesiyanikong Tagapamahala ihinula nin detalyado. Nahiling sa bilog na buhay ni Jesus sa daga, na nagtapos kan magadan siya bilang atang, an kautuban kan gabos na propesiya manungod sa saiya, kaiba na an mga anino, o mga arugan, na nasa tipan na Katugunan. (Col 2:16, 17; Heb 10:1) Kaya paagi sa tataramon asin gibo, masasabi na si Jesus ‘nagpatotoo manungod sa katotoohan.’
sa katotoohan: An pinapanungdan ni Jesus, bako an katotoohan sa pangkagabsan, kundi an katotoohan manungod sa mga katuyuhan nin Diyos. An panginot na kabtang kan katuyuhan nin Diyos iyo na si Jesus, an “aki ni David,” maglilingkod bilang Halangkaw na Saserdote asin Tagapamahala kan Kahadian nin Diyos. (Mat 1:1) Ipinaliwanag ni Jesus na an panginot na dahilan kan pagdatong niya sa kinaban, kan saiyang buhay sa daga, asin kan saiyang ministeryo iyo na ipahayag an katotoohan manungod sa Kahadian. Ipinahayag man kan mga anghel an kaparehong mensahe bago asin kan panahon na ipangaki si Jesus sa Betlehem nin Judea, an siyudad kun sain namundag si David.—Lu 1:32, 33; 2:10-14.
(Juan 18:38a) Sinabi ni Pilato sa saiya: “Ano an katotoohan?”
nwtsty study note sa Ju 18:38a
Ano an katotoohan?: Minalataw na an hapot ni Pilato nanunungod sa katotoohan sa pangkagabsan, bako “an katotoohan” na sinabi pa sana ni Jesus. (Ju 18:37) Kun sinsero an hapot na ini, daing duda na sisimbagon ini ni Jesus. Pero posibleng marhay na an hapot ni Pilato sarong mapagduda o mapagtuyang retorikong hapot, na garo sinasabi, “Katotoohan? Ano iyan? Mayo nin arog kaiyan na bagay!” Sa katunayan, dai man lang ngani naghalat si Pilato nin simbag kundi naghali na asin nagluwas pasiring sa mga Judio.
Maghanap nin Espirituwal na Kayamanan
(Juan 19:30) Kan manamitan ni Jesus an maalsom na arak, sinabi niya: “Nautob na!” asin idinuko niya an saiyang payo dangan nautsan siya.
nwtsty study note sa Ju 19:30
isinuko an saiyang espiritu: O “nautsan siya; nagpundo na siyang maghangos.” An terminong “espiritu” (sa Griego, pneuʹma) digdi puwedeng ipanungod sa “hinangos” o “puwersa na nagsusustenir nin buhay.” Sinuportaran ini kan paggamit kan Griegong pandiwa na ek·pneʹo (sa literal, “mawaran nin hinangos”) sa kaagid na mga pagkasaysay sa Mar 15:37 asin Lu 23:46 (kun sain trinadusir ini na “nautsan” o, sa ibang traduksiyon na sinambit sa study notes sa mga bersikulong ini, “naputol an saiyang hinangos”). May mga nagsasabi na an paggamit kan Griegong termino na trinadusir na “isinuko” nangangahulugan na boluntaryo nang ipinundo ni Jesus an saiyang paglaban para magdanay na buhay, huling nautob na an gabos na bagay. Boluntad niyang ‘pinabulos an saiyang buhay sagkod sa kagadanan.’—Isa 53:12; Ju 10:11.
(Juan 19:31) Huling idto an aldaw nin Pag-andam, hinagad kan mga Judio ki Pilato na ipabari an mga tabay kan mga nasa harigi asin haralion duman an mga hawak kaini, tanganing dai iyan magdanay sa hariging pasakitan sa aldaw nin Sabbath (an aldaw nin Sabbath na idto sarong dakulang Sabbath).
nwtsty study note sa Ju 19:31
an aldaw nin Sabbath na idto sarong dakulang Sabbath: An Nisan 15, an aldaw pagkatapos kan Paskuwa, pirming sabbath, ano man na aldaw kan semana iyan natangod. (Le 23:5-7) Pag nagkasabay an espesyal na Sabbath na ini saka an regular na Sabbath (an ikapitong aldaw sa semana kan mga Judio, na nagpupuon sa pagsulnop kan saldang sa Biyernes sagkod sa pagsulnop kan saldang sa Sabado), inaapod ining “sarong dakulang” Sabbath. An arog kaiyan na Sabbath nangyari kasunod kan aldaw kan kagadanan ni Jesus, na nangyari nin Biyernes. Magpuon 29 C.E. sagkod 35 C.E., an solamenteng taon na natangod na Biyernes an Nisan 14 iyo an taon nin 33 C.E. Kaya sinusuportaran kan ebidensiyang ini an kongklusyon na siguradong kan Nisan 14, 33 C.E. nagadan si Jesus.
Pagbasa sa Bibliya
(Juan 18:1-14) Pagkasabi niya kan mga bagay na ini, nagluwas si Jesus kaiba an mga disipulo niya asin nagpasiring sinda sa balyo kan Kababan nin Kidron sa sarong lugar na may hardin, asin naglaog sinda kan mga disipulo niya sa hardin. 2 Aram man kan traydor na si Judas an lugar, huli ta parating tinatagbo duman ni Jesus an mga disipulo niya. 3 Kaya inibanan ni Judas an grupo nin mga suldados saka an mga guwardiyang isinugo kan mga panginot na saserdote asin kan mga Fariseo asin nagduman sinda na may darang mga karaba asin ilawan saka mga armas. 4 Dahil aram na ni Jesus an gabos na mangyayari sa saiya, hinampang niya sinda asin sinabi sa sainda: “Siisay an pighahanap nindo?” 5 Suminimbag sinda sa saiya: “Si Jesus na Nazareno.” Sinabi niya sa sainda: “Ako siya.” An traydor na si Judas nakatindog man duman kaiba ninda. 6 Alagad, kan sabihon ni Jesus sa sainda, “Ako siya,” napaatras sinda asin nagkaturumba sa daga. 7 Kaya hinapot niya sinda giraray: “Siisay an pighahanap nindo?” Sinabi ninda: “Si Jesus na Nazareno.” 8 Nagsimbag si Jesus: “Sinabi ko na sa saindo na ako siya. Kaya kun ako an pighahanap nindo, pabayaing makahali an mga ini.” 9 Nangyari ini tanganing mautob an saiyang sinabi: “Sa mga itinao mo sa sako, mayo akong naiwara maski saro.” 10 Dangan hinugkot ni Simon Pedro an dara niyang espada saka tinigbas an uripon kan halangkaw na saserdote, asin natakras an tuong talinga kaini. An pangaran kan uripon Malco. 11 Alagad, sinabihan ni Jesus si Pedro: “Isarong mo an saimong espada. Dai daw ako mainom sa kopa na itinao kan Ama sa sako?” 12 Dangan dinakop saka iginapos si Jesus kan mga suldados asin kan komandante militar saka kan mga guwardiyang isinugo kan mga Judio. 13 Dinara nguna ninda siya ki Annas, huli ta siya an panugangan ni Caifas, na iyo an halangkaw na saserdote kan taon na idto. 14 Si Caifas iyo idtong nagsabi sa mga Judio na sinda an makikinabang kun magagadan an sarong tawo para sa banwaan.