An NU—Napagsararo daw Kaiyan an mga Nasyon?
“SIISAY an mag-eestablisar kan nagdadanay na katoninongan, asin noarin?” Ihinapot kan mga Saksi ni Jehova an mga hapot na iyan sa pulyetong nginaranan Peace—Can It Last? na ipinublikar kan 1942. Huli kan Guerra Mundial II an Liga de Naciones temporaryong napaontok, o ‘namugtak sa bungaw,’ siring sa pagkasabi kan Biblia. (Kapahayagan 17:8) Kaya minalataw man an hapot, Magdadanay daw an Liga sa kalot nin pagigin inaktibo?
Maski kan enot pa, nanompongan na kan mga Saksi ni Jehova an simbag sa Biblia. Sa katahawan kan Guerra Mundial II, naghula an pulyetong Peace: “Matindog giraray an asosasyon kan kinabanon na mga nasyon.” Nangyari daw an anunsio?
Kan Abril 1945 sarong komperensia an ginibo sa San Francisco tanganing aprobaran an carta para sa Naciones Unidas. Sa librong The Great Design, ilinadawan ni Cornelia Meigs kun ano an nangyari kan magpopoon na an miting: “Igwa nin ginibong sarong dakula asin nakakapahirong misa sa Katedral nin Washington, tanganing mamibi para sa tabang nin Dios sa bagong paghihingoa. . . . Sa Komperensia mismo maririsa kun paanong an kadakol na prinsipal na mga espiker, sa saindang pambukas asin pantapos na mga pahayag, naghagad kan tabang nin Dios sa mga gigibohon kan saindang kamot.”
An nagkapira boot na sambiton an Dios sa Carta. An iba habo. Dai nagkasararo an mga nasyon, kaya an “Dios” dai iiniba. An barangang opinyon na iyan dapat kutanang nagin amay na patanid sa kun ano an masunod. Minsan siring, an 51 kagpundar na mga nasyon nagpirma sa Carta kan NU, asin an nagadan nang Liga buminangon hale sa mga abo kaiyan.
Paano napapalaen an NU sa Liga? Asin igwa daw iyan nin orog na kapangganahan sa pagmantener sa katoninongan? Talaga daw na napagsararo kaiyan an mga nasyon?
An Sekretaryo-Heneral
An pundasyon para sa mas makosog asin mas epektibong organisasyon itinogdok ni Franklin D. Roosevelt, Winston Churchill, Joseph Stalin, asin kan saindang mga parahatol. An mga tawong ini nagrepresentar sa Big Three—an Estados Unidos, United Kingdom, asin Unyon Sobyet—sa mga komperensiang ginibo sa Moscow, Tehran, Yalta, asin Dumbarton Oaks (Washington, D.C.). Sa katunayan, si Presidente Roosevelt an sa katapustapusi nagpili kan ngaran na Naciones Unidas.
An Asamblea Heneral kan NU ginibo an enot na sesyon kaiyan kan Enero 1946. Pag-Pebrero 1 an NU nagnombra kan enot na sekretaryo-heneral kaiyan, an Noruegong si Trygve Lie. Ano an saiyang pagmansay sa pagkanombra sa saiya? “Garo baga basta na sana ako iinapon sa pagka-Sekretaryo-Heneral kaining bagong internasyonal na organisasyon, tanganing papagdanayon an katoninongan asin ipalakop an pag-oswag sa sarong kinaban na napapalibotan nin paghorasa, pagtios, asin dakulang pagriribal sa kapangyarihan. Iyan sarong angat na dai ko man lamang pinangatorogan; alagad iyan saro man na pangum-um. . . . Orootrong hinahapot ko an sakong sadiri, Taano an makangingirhat na trabahong ini ta napasasarong abogado nin mga trabahador na hale sa Norway?”
Siring kan dating Liga, dati bakong grabe an linalaoman sa sekretaryo kan organisasyon. Oyon sa parasurat na si Andrew Boyd, an mga kagpundar kan NU dai natanaw kun magigin gurano kahiwas an kapangyarihan kan sekretaryo-heneral. Siring sa sinabi ni Boyd sa saiyang libro na Fifteen Men on a Powder Keg: “Sinda [an Big Three] dai man lamang nakatanaw kan posibilidad na an pangenot na opisyal kan bagong pankinaban na organisasyon mangengenot sa sadiring internasyonal na mga hukbo kaiyan.” Sia nagdagdag: “An pagheling ninda saiya linalang ninda, asin sarong masosopgon na linalang pati.”
Alagad an artikulo 99 kan Carta kan NU malinaw na nagpahayag: “An Sekretaryo-Heneral puwedeng darahon sa atension kan Junta de Seguridad an ano man na bagay na sa saiyang opinyon puwedeng magsapeligro kan pagmantener kan internasyonal na katoninongan asin katiwasayan.” (Samo an italiko.) Siring sa isinurat ni Trygve Lie: “An Artikulong ini nagtao sa Sekretaryo-Heneral kan Naciones Unidas nin pankinaban na politikal na mga responsibilidad na mayo nin indibiduwal, ni representante nin sarong solong nasyon, na nagkaigwa kaiyan kasuarin pa man.” Kun siring, sia magigin puwersa na aatubangon.
An totoo, nagtalubo an impluwensia kan sekretaryo-heneral bilang parahusay sa mga iriwal sagkod sa punto na durante kan krisis sa Congo kan 1961 si Dag Hammarskjöld, na nagsalida ki Trygve Lie, kuminua nin 20,000 na mga soldados asin tekniko hale sa 18 nasyon tanganing tumabang na tapuson an iriwal. Kan 1964 si U Thant, na iyo an nagkakapot kan katongdan kaidto, responsable sa tolong sabay-sabay na parapatoninong na mga hukbo kan NU.
An presenteng sekretaryo-heneral, an Peruvianong si Javier Pérez de Cuéllar, nangengenot sa parapatoninong na mga hukbo kan NU na nagpapadagos pa sa Cyprus asin Tahaw na Sirangan. Pinapamayuhan man nia an Secretariat na ngonyan igwa nin mga tawohan na 7,400 sa opisina prinsipal kan NU sa Nueva York. Mga 19,000 pa an nagtatrabaho sa irarom kan NU sa ibang nasyon. Alagad, sa ibong kan gabos na trabahador na ini, nagin epektibo daw an NU sa pag-olang sa guerra sa nakalihis na 40 taon?
Iyan Nagbabatok Alagad Dai Nakakakagat
Kaipuhan magin iyo asin dai an simbag sa ultimong hapot na iyan. Beinte anyos pakalihis na an Liga de Naciones pundaron kan 1919, nagpasiring iyan sa saiyang kagadanan kan pumutok an Guerra Mundial II. Kuwarentang taon pakapundara kaiyan, nagtitindog pa giraray an NU. Alagad minsan ngani an ikatolong guerra mundial dai pa napoon, tunay na kadakol na grabeng guerra an pinaglabanan asin minilyon na tawo an nagsapo kan mga pangyayari. An mga guerra sa Korea (1950-53), Tahaw na Sirangan (1948-49, 1967, asin 1973), asin Indochina/Vietnam (1945-54 asin 1959-75) an tolos man na masabong sa isip. May rason nanggad na maghapot, Taano ta dai nakayang paontokon kan NU an mga guerrang iyan?
An simbag na itinao kan mga opisyal nin NU iyo na an pagkaepektibo kan organisasyon depende sana sa itinotogot kan mga miembro. Si Mr. Stefan Olszowski, an Polacong Ministro kan Foreign Affairs, nagsabi sa sarong surat na may petsang Mayo 9, 1985: “Maski an sangkap na mga desisyon kan Organisasyon dai makakatao nin linalaoman na praktikal na mga resulta sagkod na talagang magkaigwa sinda nin paghiro asin pagsuportar kan politikal na kabotan kan Miembrong mga Estado. Nagsasarig ako na an katawohan magigin mapanggana sa pagpapondo asin pagliwat kan direksion pasiring sa ampas.”
Kun siring, an NU saro sanang pan-agyat na puwersa, bakong sarong nagbabantay na puwersa na igwa nin puwersang mag-arestar. Iyan sa katotoohan sarong pankinaban na tiriponan, sarong lugar nin derebatihan na dian an mga nasyon iinaatubang an saindang mga hinanakit—kun iyan gusto ninda. Siring kan isinurat kan dating Sekretaryo-Heneral Kurt Waldheim: “Kun habo nindang mag-atubang nin sarong problema sa Junta [de Seguridad], daing gayo nin ikakatabang an Naciones Unidas . . . An pagpagilid o pag-ignorar sa Junta de Seguridad nag-iina sa prestihiyo kaiyan asin nagpapaluya sa kamugtakan kaiyan . . . Ibinibilang ko ini na saro sa pinakadelikadong nangyayari sa kasaysayan kan Naciones Unidas.”
Minsan siring, kun darahon man kan mga nasyon an saindang mga problema sa NU, iyan parateng tanganing mag-akusar asin ibuwelta an pag-akusar. An NU nagigin sarong tiriponan para sa politikal na propaganda. Huli kaiyan, puwede kamong maghapot, ‘Paano magagamit kan NU an impluwensia kaiyan para sa katoninongan?’
An simbag na itinatao kan mga opisyal nin NU iyo na an NU nagpupublikar nin mga isyu asin hinihingoang impluwensiahan an opinyon kan kinaban tanganing an mga gobyerno maghiro. Alagad sa saiya mismo, iyan dai makakagibo nin ano man na armadong paghiro tanganing olangon o paontokon an sarong guerra. Sa kasong iyan, kumusta an sadiri kaiyan na armadong mga hukbo nin NU?
An sarong publikasyon nin NU minasimbag: “An mga hukbong ini [kun tinawan nin kapangyarihan kan Junta de Seguridad o Asamblea Heneral] sa kadaklan minatabang na olangon an pag-otro nin pag-iriwal, na ibinabalik asin pinagdadanay an areglo asin hinihingoa na ibuwelta sa normal an mga kamugtakan. Sa katuyohan na ini, an mga hukbong nagpapadanay nin katoninongan autorisado siring sa kinakaipuhan na gumamit nin pakipagnegosyar, pag-agyat, obserbasyon asin pag-imbestigar. . . . Minsan sinda armado, sinda tinotogotan na gamiton an saindang mga armas sa pagdepensa sana sa sadiri.” (Samo an italiko.) Kun siring an saindang katuyohan iyo na paluyahon an iba sa pakikipaglaban asin likayan mismo iyan.
Kaya, sa katunayan, nagigin ano an NU? Ginigibo iyan na bantay na tinotogotan na magbatok pero dai mangagat. Alagad minsan paano an nagbabatok na ayam nagtatao nin patanid sa peligro. Kun siring taano an NU ta garo baga bakong epektibo?
Kun Saen Namumugtak an Tunay na Kapangyarihan
Oyon ki Andrew Boyd, an mga problema kan NU ibinugtak kan Big Three sa Carta. Sia nagpaliwanag: “Diretsahan na sinabi ninda sa mga saradit na sinda nakapagdesisyon na sa sarong estruktura de seguridad nin NU na biyong makokontrol kan darakulang kapangyarihan. . . . Igwa na nin lubos na pag-oroyon si Roosevelt, Churchill asin Stalin na an proponidong organisasyon nin Naciones Unidas magigin sarong instrumento para sa pagpaotob sa mga desisyon na iribang ginibo kan Big Three (kaiba an Tsina asin Pransia bilang may pribilehiyong kairiba).”
Si Boyd nagpadagos: “Siyempre, an sistemang binilog kan Three dai magigin saro na kaiba an pagsuko ninda kan ano man na kabtang kan saindang makosog na puwersa militar sa kontrol kan bilog na grupo nin saradit na estado; o sa Sekretaryo-Heneral kan NU . . . o sa Korte Internasyonal o sa siisay pa man.” Kaya paano ninda mapoprotehiran an pagkasolo ninda sa kapangyarihan asin kontrol?
Si Boyd nagpapaliwanag: “An Three dai nagtitiwala sa lambang saro. An kapangyarihan nin pagsayuma magseserbing pansagang ninda tumang sa lambang saro saka tumang sa kapangyarihan huli sa kabilangan kan mas maluyang mga estado.” Ano an kapangyarihan nin pagsayuma? Iyan iyo an diretso na olangon an sarong desisyon paagi sa sarong negatibong pagboto. Iyan reserbado para sa 5 permanenteng mga miembro (Tsina, Pransia, Unyon Sobyet, United Kingdom, asin Estados Unidos) kan may 15 miembrong Junta de Seguridad. Kaya, tanganing an sarong mayor na desisyon kan Junta mangyari, iyan kaipuhan magkaigwa nin maski siyam na botong apabor kaiba kan mga botong nag-aaprobar kan lima. Minsan siring, an dai pagboto dai puwedeng ibilang na pagsayuma.
Kun siring, huling iiniba an kapangyarihan nin pagsayuma, an Carta kan NU “nagpaheling nin paglaom na an darakulang kapangyarihan posibleng mag-iriwal.” Mantang siring kaini an klase nin pagpoon, an mga nasyon na “nagkakasararo” dai nagkaigwa nin marahay na kapinonan.
Minsan siring, yaon na kita ngonyan sa 1986, asin sagkod ngonyan an Guerra Mundial III nalikayan pa. An NU igwa pa nin aktibong papel sa mga aktibidad kan kinaban. Kun siring, rasonable daw na matubod na an NU puwede pang magin paagi nin Dios pasiring sa katoninongan?
[Kahon sa pahina 15]
An Sekretaryo-Heneral nin NU Asin an Nagkapira sa Saiyang mga Problema
Trygve Lie (1946-53)_____________Guerra sa Korea; Tahaw na Sirangan; paglaom sa Berlin
Dag Hammarskjöld (1953-61)_____________Guerra sa Congo; panggunlabot nin Sobyet sa Hungaria; Tahaw na Sirangan
U Thant (1961-71)_____________Guerra sa Vietnam; guerra sibil sa Nigeria/Biafra; krisis sa Rhodesia; guerra nin India/Pakistan; panggunlabot nin Sobyet sa Czechoslovakia; Tahaw na Sirangan; Cyprus; krisis sa Cuba
Kurt Waldheim (1972-81)_____________Guerra sa Vietnam; Kampuchea; Afghanistan; Tahaw na Sirangan
Javier Pérez de Cuéllar (1982-)_____________Guerra sa Lebanon; Afghanistan; Iran asin Iraq
[Ritrato sa pahina 13]
Si Trygve Lie naghapot, ‘Taano ta napasakuya an makangingirhat na trabahong ini?’
[Credit Line]
Retrato kan NU
[Ritrato sa pahina 14]
Si U Thant nangenot sa tolong durungan na nagpapatoninong na mga hukbo kan NU
[Credit Line]
Retrato kan NU
[Ritrato sa pahina 16]
Si Kurt Waldheim nagsurat manongod sa “saro sa pinakadelikadong nangyayari sa kasaysayan kan Naciones Unidas”
[Credit Line]
Retrato kan NU
[Ritrato sa pahina 16]
Si Javier Pérez de Cuéllar namamayo sa mga 26,000 na trabahador
[Credit Line]
Retrato kan NU