“Panahon nin Pagbolong”

Si Ann perming may simpatiyang nagdadangog sa mga problema nin iba; paratabang sa siisay man na may problema. Marahay an tindog asin daing ikakomento sa saiyang paggubing, mayo man lamang nin senyal na sia may hilom na emosyonal na mga lugad, sagkod na sarong aldaw sia nagpoon na makagirumdom. “Yaon ako kaidto sa trabaho,” an paggirumdom ni Ann, “asin nakamate ako nin kolog asin grabeng kasosopgan. Haros dai ako makatindog! Nagsakit ako nin pirang aldaw. Nagbuwelta sa isip ko an paglupig sa sako kan sakong padrasto—an totoo, idto panlulugos. Asin bako sana kaidto.”

MAY “panahon nin pagbolong.” (Eclesiastes 3:3) Asin para sa dakol na biktima nin pagmaltrato kan aki pa—kapareho ni Ann—an pagbuwelta nin mga pangyayaring haloy nang ilinobong mahalagang kabtang kan pagbolong.

Pero, paano malilingawan nin siisay man an sarong bagay na arog kakolog kan seksuwal na pagsalakay? Horophoropa kun gurano kadaing maginibo nin aki tumang sa mga ginigibo nin sarong ama o nin iba pang makosog na nasa edad na. Dai sia makadulag. Natatakot siang kumagrit. Asin natatakot siang magsabi—sa siisay pa man! Pero, tibaad kaipuhan niang maheling an nagmamaltrato saiya aroaldaw asin gumawe na garo mayong nangyari. An siring na pagsaginsagin depisil para sa sarong nasa edad na; iyan haros imposible para sa sarong aki. Kaya ginagamit nia an dakulaon na imahinasyon na itinao sa mga aki asin minadulag sia sa isip! Sia nagsasaginsagin na dai nangyari an pagmaltrato, na linilingawan iyan o pinamamagol an saiyang mga pagmate.

An totoo, sa panapanahon, kita gabos linilingawan an mga bagay na habo niatong maheling o madangog. (Ikomparar an Jeremias 5:21.) Pero an mga biktima nin pagmaltrato ginagamit an kakayahan na ini bilang paaging mabuhay. An ibang biktima nagbabareta: “Ako nagsaginsagin na idto nangyayari sa iba asin ako miron sana.” “Ako nagsaginsagin na ako natotorog.” “Pinagkuwenta ko an mga hapot sa matematika sa sakong isip.”—Strong at the Broken Places, ni Linda T. Sanford.

Kaya, bakong makangangalas, an librong Surviving Child Sexual Abuse nagsasabi: “Kinakarkulo na sagkod sa 50 porsiento sa mga nag-agi sa seksuwal na pagmaltrato sa aki an dai nakaaaram kan mga eksperyensiang ini.” Pero an iba man tibaad nagigirumdoman an mismong pagmaltrato pero linilingawan an mga pagmate na konektado dian—an kolog sa boot, an kaanggotan, an pagkasopog.

Paglingawlingaw—Paglalaban sa Isip

Kun siring, bako daw pinakamarahay na an mga bagay na ini magdanay na natatalbong—na iyan lingawan na sana nin mga biktima? An iba tibaad iyan an pilion na gibohon. An iba dai iyan kayang gibohon. An nangyayari siring sa sinasabi kan Job 9:27, 28: “Kun ako maghuyom asin probaran na lingawan an sakong kakologan, an gabos kong kasakitan minabuwelta sa pagpagirumdom sa sako.” (Today’s English Version) An paglingawlingaw sa makatatakot na mga nakaagi nakapapagal sa isip, grabeng paglalaban na tibaad magkaigwa pa nin magabat na mga resulta sa salud.

Mantang nagkakaedad an biktima, an mga pangigipit sa buhay tibaad makapaluya sa saiyang kakayahan na lingawan an nakaagi. An parong nin sarong pahamot, an sarong lalauogon na garo pamilyar, an nakabibiglang ribok, o minsan an pag-eksamin nin doktor o dentista tibaad ponan nin makatatakot na pagbuwelta nin mga nakaaging pangyayari asin pagmate.a Bako daw na maninigo sanang orog niang pagmaigotan na makalingaw? Sa puntong ini dakol na biktima an nakagiginhawa sa paghihingoang makagirumdom! Sabi nin sarong babae na an ngaran Jill: ‘Oras na mapaluwas an nakaaging mga pangyayari, iyan nawawaran nin kapangyarihan. An pagtago kaiyan mas makolog asin peligroso kisa paghale kaiyan.’

An Halaga nin Pag-admitir

Taano man? Enot, an paggirumdom minatogot sa biktima na magmondo. An pagmondo natural na reaksion sa makolog na eksperyensia; iyan nakatatabang sato na lingawan an masakit na mga pangyayari. (Eclesiastes 3:4; 7:1-3) Pero an biktima nin pagmaltrato dai natawan nin oportunidad na magmondo, napiritan na deharan an saiyang makatatakot na eksperyensia, pinirit na tioson an saiyang kolog. An siring na paglingawlingaw tibaad magbunga kan inaapod nin mga doktor na posttraumatic stress disorder—bagol na kamugtakan na haros daing emosyon.—Ikomparar an Salmo 143:3, 4.

Kun minabuwelta na an pakagirumdom, an biktima tibaad garo mamatean liwat an pagmaltrato. An iba nganing biktima temporaryong minabalik sa pagkaaki. “Kun nangyayari an paglaladawan sa isip kan nakaagi,” an paggirumdom ni Jill, “parate na nagkakaigwa ako nin pisikal na mga sintomas. Kun beses maraoton an mga nagigirumdoman ko, an pagmate ko garo ako marurungaw.” An haloy nang pinopogolan na pagkabalde kan aki pa ngonyan tibaad biglang lumuwas. “An pakagirumdom nagdadara sako sa depresyon asin kaanggotan,” sabi ni Sheila. Pero sa pambihirang mga kamugtakan na ini, maninigo an kaanggotan. Kamo nagmomondo, nagpapahayag nin pinogolan na matanos na pagkabalde! Igwa kamo nin katanosan na ikaongis an maraot na mga ginibo tumang sa saindo.—Roma 12:9.

Sabi nin sarong biktima nin pagmaltrato: “Kan ako talagang makagirumdom na, nakamate ako nin dakulang pakaginhawa . . . Minsan paano aram ko na ngonyan kun ano an problema ko. Minsan ngani masakiton na maggirumdom, ibinalik kaiyan sa sako an sarong kabtang kan sakong buhay na nagin makatatakot huli ta idto dai aram asin misteryoso.”—The Right to Innocence.

An paggirumdom tibaad makatabang man sa biktima na maaraman an pinakadahelan kan pira niang problema. “Aram kong permi na igwa ako nin hararom na pagkaongis asin pagkaanggot sa sadiri pero dai ko aram kun taano,” sabi nin sarong biktima nin incesto. An paggirumdom nakatatabang sa dakol na marealisar na an nangyari bako nindang kasalan, na sinda nabiktima.

Siyempre, bakong gabos nakakagirumdom sa pagmaltrato sa sainda nin siring kadramatiko o kabuhay sa iba. Asin an kadaklan na parakonseho minaoyon na dai kaipuhan na girumdomon an gabos na detalye kan pagmaltrato sa saro tanganing maomayan sa mga epekto kaiyan. An pag-admitir sana na may nangyaring pagmaltrato puwedeng magin dakulaon na tangga pasiring sa pagkarahay.—Helingon an kahon sa pahina 9.

Pagkakamit nin Tabang

Kun kamo biktima nin seksuwal na pagmaltrato kan kamo aki pa, dai nindo tagalan nin solo an paggirumdom sa nakaaging mga pangyayari. Nakatatabang na ipakipag-olay an saindong mga saboot. (Ikomparar an Job 10:1; 32:20.) An iba na grabe an kasakitan tibaad magdesisyon na patabang sa sarong kuwalipikadong doktor, parahatol, o propesyonal sa mental na salud. Ano man an kamugtakan, an pinaniniwalaan na katood, agom, miembro nin pamilya, o Kristianong mga paraataman na maghihinanyog na may empatiya asin paggalang puwede man na magin mahahalagang paratabang.b “An pinakadakula kong tabang iyo an pinakadayupot kong amiga, si Julie,” sabi ni Janet. “Pinabayaan nia akong paorootrong iestorya an sarong nakaaging pangyayari. Pinababayaan nia akong mamatean an mga saboot na ibinubunga. Sia naghihinanyog asin minasimbag na may pagsabot.”

An pagkompiar delikado, asin tibaad an pagmate nindo kamo dai maninigong umako nin tabang—o nasosopog na marhay na ipakipag-olay an pagmaltrato sa saindo. Pero an tunay na katood “namundag manongod sa panahon nin kasakitan” asin tibaad makatao nin mahalagang tabang kun sia tatawan nindo nin oportunidad. (Talinhaga 17:17) Pero pilion kun siisay an pagsasabihan nindo. Pag-adalan na luway-luway na ipahayag an saindong mga kahaditan. Kun an katood mapatunayan na may simpatiya asin maingat, dangan puwede nindong probaran na ituga an dugang pang impormasyon.

Nakatatabang man na atamanon an saindong sadiri sa pisikal. Matorog nin bastante. Mag-ehersisyo nin tama sana. Magkakan nin masustansiang mga pagkakan. Kun puwede, gibohon na simple an saindong buhay. Dai mag-alangan na maghibi. An kolog tibaad garo baga daing katapusan, pero paghaloyhaloy iyan maiinaan. Girumdoma: Inagihan nindo an pagmaltrato kan kamo aki na dai pang maginibo—asin nakatagal kamo! Bilang nasa edad na, igwa kamo nin mga kakayahan asin kosog na mayo pa kaidto sa saindo. (Ikomparar an 1 Corinto 13:11.) Kaya atubangon nindo an saindong makolog na mga nakaagi asin dai na magpaapekto dian. Manarig sa Dios para sa kosog. Sabi kan salmista: “Gurano man kadakula kan kahaditan sa sakong puso, an saimong mga pagranga nakararanga sa sako.”—Salmo 94:19, The New Jerusalem Bible.

Paghale sa Pakamate nin Kasalan Asin Kasopganan

An pagtapos sa pagbasol sa sadiri saro pang mahalagang trabaho sa pagkaomay. “Minsan ngonyan nadedepisilan akong isipon na ako daing sala,” sabi nin sarong biktima na an ngaran Reba. “Iniisip ko, taano ta dai ko sia pinapondo?”

Alagad, girumdoma na an mga paramaltrato minagamit kan pinakamakadiablong mga paagi nin pamimirit: autoridad (‘Ama mo ako!’), mga pananakot (‘Gagadanon taka kun ika magsabi!’), pisikal na puwersa asin pati pakamate nin kasalan (‘Kun masabi ka, mapipreso si Tatay.’). Kabaliktaran, an iba minagamit nin maboot na pangongombensir o mga regalo asin soborno. An iba minimisrepresentar an seksuwal na mga aktibidad na kawat o pagpadangat nin magurang. “Sinabi nia na ini an ginigibo nin mga tawo kun sinda nagkakaminootan,” an paggirumdom nin sarong biktima. Paano mapaglalabanan nin sarong aki an siring na pananakot asin pandadaya? (Ikomparar an Efeso 4:14.) Iyo, daing pagmateng kinakasangkapan kan paramaltrato an bagay na an mga aki daing maginibo, madaling mabiktima, “mga omboy kun dapit sa karatan.”—1 Corinto 14:20.

Kun siring, tibaad kaipuhan na ipagirumdom nindo sa saindong sadiri kun gurano kamo kadaling mabiktima asin daing maginibo kan kamo aki pa. Puwede nindong probaran na makiiba sa saradit na aki o helingon an mga retrato nindo kan aki pa kamo. An matinabang na mga katood makatatabang man paagi sa daing ontok na pagpagirumdom saindo na an pagmaltrato bako nindong kasalan.

Pero, an sarong babae nagsasabi: “Nababalde ako kun nagigirumdoman ko an mga pagmateng napukaw sa sako kan sakong ama.” May mga biktima (58 porsiento sa sarong pagsiyasat) na nakakagirumdom na sinda nakamate nin seksuwal na pagkapukaw sa panahon nin paglupig. Siyempre, ini ikinasosopog na gayo ninda. Alagad an librong Surviving Child Sexual Abuse nagpapagirumdom sato na “an pisikal na pagkapukaw automatiko sanang [reaksion] kan hawak sa pagkapot o pagpukaw sa nagkapirang paagi” asin na an aki “daing kontrol sa pagkapukaw na ini.” Kun siring, an paramaltrato sana an may bilog na paninimbagan sa nangyari. IDTO BAKO NINDONG KASALAN!

Maranga man kamo kan pakaaram na an pagheling saindo nin Dios “daing kasagwean asin daing kasalan” sa bagay. (Filipos 2:15) Pag-abot nin panahon tibaad mainaan an ano man na pagmawot na gumibo nin mapanlaglag sa sadiring gawe-gawe, asin manonodan nindong mahalon an sadiri nindong laman.—Ikomparar an Efeso 5:29.

Pag-ako sa Saindong mga Magurang

Ini tibaad saro sa pinakadepisil na trabaho sa pagkaomay. An iba nagpapadagos na pano nin kaanggotan, pag-imahinar nin pagbalos—o pakamate nin kasalan. An sarong biktima nin pagmaltrato nagsabi: “Namomondo ako ta sa paghona ko linalaoman ni Jehova na patawadon ko an nanlupig sa sako, asin dai ko magibo.” Sa ibong na lado, tibaad kamo natatakot nin makuri sa nagmaltrato sa saindo. O tibaad anggot kamo sa saindong ina kun dai nia inintindi an pagmaltrato o nagdehar o naanggot kan mabuyagyag an pagmaltrato. “Sinabihan ako kan sakong ina na kaipuhan na pagpasensiahan ko [an sakong ama],” an mapait na paggirumdom nin sarong babae.

Natural sanang maanggot kun an saro minaltrato. Minsan siring, an bogkos nin mga pamilya puwedeng makosogon, asin tibaad habo man nindong putolon an gabos na komunikasyon sa saindong mga magurang. Tibaad andam pa ngani kamong isipon na makipag-ulian. Alagad iyan dependeng gayo sa mga kamugtakan. An mga biktima kun beses may tendensia na patawadon tolos an saindang mga magurang—dai man tinatawan nin rason an pagmaltrato, kundi nagsasayumang mapano nin pagsentir o dominaron nin takot. Pinipiling likayan an emosyonal na hampangan, an iba kontento nang ‘magtaram sa saindang puso’ asin pabayaan na sana an mga bagay.—Salmo 4:4.

Minsan siring, tibaad an pagmate nindo mareresolberan sana an mga bagay paagi sa pakipag-atubang sa saindong mga magurang manongod sa pagmaltrato—sa personal, sa telepono, o sa surat. (Ikomparar an Mateo 18:15.) Kun iyo, seguradohon na naomayan na kamo nin igo—o kisuerra may bastante kamong tabang—na matagalan an emosyonal na bagyo na tibaad pumotok. Mantang kakadikit kan ibubunga nin pagsirilyakan, pagmaigotan na magin marigon pero kalmado. (Talinhaga 29:11) An puwedeng gibohon nindo isabi (1) kun ano an nangyari, (2) kun ano an epekto kaiyan sa saindo, asin (3) kun ano an linalaoman nindo sa sainda ngonyan (arog baga nin paghagad nin tawad, pagbayad sa doktor, o pagbakle sa gawe-gawe). Minsan paano, an pagbuyagyag kan mga bagay tibaad makatabang na mawara an ano man na natatada pang pagmate na kamo daing maginibo. Asin tibaad papangyarihon kaiyan an bagong relasyon sa saindong mga magurang.

Halimbawa, tibaad admitiron kan saindong ama an pagmaltrato, na nagpapahayag nin hararom na pagsolsol. Tibaad nakagibo naman sia nin odok na mga paghihingoa na magbakle, tibaad paagi sa pagpabolong sa adiksion sa alkohol o sa pag-adal sa Biblia. Tibaad humagad man nin tawad an saindong ina sa pagkulang nia na tawan kamo nin proteksion. Tibaad lubos na pagkainulian an ibunga. Pero dai kamo magngalas kun sagkod ngonyan nag-aalangan pa man giraray kamo sa saindong mga magurang asin mas gusto nindo na dai tolos makidayupot sa sainda. Pero, minsan paano tibaad ikabalik nindo an rasonableng pakikiiba sa pamilya.

Sa ibong na lado, an paghampangan tibaad ponan nin dakol na pagdehar asin pagmuda kan nanlupig asin nin iba pang miembro nin pamilya. Mas grabe pa, tibaad madiskobre nindo na kamo sagkod ngonyan namemeligro pa sa saiya. Kun siring tibaad dai maninigo an pagpapatawad, imposible an dayupot na relasyon.—Ikomparar an Salmo 139:21.

Ano man an mangyari, tibaad kaipuhan an harohalawig na panahon bago mawara an saindong kakologan nin boot. Tibaad kaipuhan na paorootro nindong ipagirumdom sa saindong sadiri na sa Dios an ultimong hustisya. (Roma 12:19) An pakikipag-olay sa sarong matinabang na naghihinanyog o pagsurat kan saindong mga saboot tibaad makatabang man saindo na maresolberan an saindong kaanggotan. Sa tabang nin Dios masasabotan dangan mahahale nindo an saindong kaanggotan. Sa pag-agi nin panahon, an nakararaot na mga saboot dai na mangingibabaw sa saindong isip.—Ikomparar an Salmo 119:133.

Espirituwal na Pagrahay

Mayo kita nin igong lugar tanganing ipaliwanag an gabos na emosyonal, sa gawe, asin espirituwal na mga isyung napapalabot. Igo nang sabihon na dakula an magigibo nindo tanganing magin madali an pagkarahay nindo paagi sa “pagbago kan saindong pag-isip” sa tabang kan Tataramon nin Dios. (Roma 12:2) ‘Piriton na aboton an mga bagay na nasa enotan,’ na pinapano an saindong buhay nin espirituwal na mga kaisipan asin aktibidad.—Filipos 3:13; 4:8, 9.

Halimbawa, dakol na biktima nin pagmaltrato an nakakanompong nin dakulang karangahan sa pagbasa sana sa Mga Salmo. Pero mas dakula pang pakinabang an nakakamtan paagi sa maimbod na pag-aplikar kan mga prinsipyo sa Biblia. Pag-abot nin panahon puwedeng mainaan an tension nin mag-agom. (Efeso 5:21-33) Puwedeng mapondo an mapanlaglag na gawe-gawe. (1 Corinto 6:9-11) Puwedeng maomayan an salang seksuwal na mga pagmate. (Talinhaga 5:15-20; 1 Corinto 7:1-5) Puwede man kamong makanood na magin timbang sa saindong personal na relasyon asin makultibar an marigon na moral na mga sagkodan.—Filipos 2:4; 1 Tesalonica 4:11.

Siertohon nindo: An pagrahay nagkakaipo nin makosog na determinasyon asin dakulang paghihingoa! Alagad sinisierto sato kan Salmo 126:5: “An mga nagsasabwag nin banhi na may luha mag-aaraning may maogmang kurahaw.” Girumdomon man na an tunay na Dios, si Jehova, interesado sa saindong ikararahay. Sia “harani sa mga nababaak an puso; asin an mga nasasakitan sa espiritu saiyang ililigtas.” (Salmo 34:18) An sabi nin sarong biktima nin pagmaltrato: “Kan sa katapustapusi marealisar ko na aram ni Jehova an gabos na saboot ko asin na sia nagmamakolog—talagang nagmamakolog—dangan nakamate man giraray ako nin panlaog na katoninongan.”

An satuyang mamomoton na Dios, si Jehova, bako sanang katoninongan nin isip an iinaalok. May ipinanunuga siang bagong kinaban nin katanosan, na dian paparaon nia an gabos na pagkagirumdom sa kakologan kan kamo aki pa. (Kapahayagan 21:3, 4; helingon man an Isaias 65:17.) An paglaom na ini makatatabang asin makakapakosog sa saindo mantang kamo nag-ooswag pasiring sa lubos na pagkarahay.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Ritrato sa pahina 9]

Mga Paagi na Marahayan

◻ Girumdomon asin admitiron an pagmaltrato

◻ Ipagmondo an pagmaltrato

◻ Ipakipag-olay an mga saboot nindo sa matinabang na naghihinanyog

◻ Haleon an mga pagmate nin kasalan asin pagkasopog

◻ Akoon an mga magurang

◻ Iaplikar an mga prinsipyo sa Biblia tanganing mabakle an mapanlaglag na gawe-gawe

◻ Bolongon an bakong marahay na mga seksuwal na pagmate

◻ Pataluboon an marahay na personal asin moral na mga sagkodan

◻ Pataluboon an dayupot na relasyon sa Dios asin sa mga kapwa Kristiano

[Ritrato sa pahina 10]

Paggirumdom sa Nakaaging mga Pangyayari

An nakaaging mga pangyayari parateng nagigirumdoman sa laog nin mga semana, bulan, o taon, na an kada paggirumdom nagtatao nin temporaryong krisis. An The Right to Innocence nagsasabi na kun beses “tibaad mamatean nindo na kamo nagbubuwelta sa dating gibo. Dai man. Nagrarahay kamo. An totoo, nakamtan nindo an kosog na kaipuhan sa pag-atubang sa mas grabe, mas makolog pa nganing mga saboot asin pagmate.” Pero, tibaad sa kadikit na panahon an pagrahay iyo an makaubos sa atension nin saro.—Talinhaga 18:14.

An ibang biktima nakikinabang sa pagbasa o pagdangog sa mga kapahayagan nin ibang biktima. An pagheling sa mga retrato kan pamilya asin mga subenir kan kamo aki pa, pagsongko sa mga lugar na dinudumanan nindo kan kamo aki pa, asin pakikipag-olay sa matinabang na mga katood asin miembro nin pamilya tibaad makapukaw man sa paggirumdom. Partikularmenteng epektibo an pagsurat. An ibang biktima isinusurat an gabos na nagigirumdoman ninda sa saindang makolog na inagihan. An iba man ipinahahayag nin detalyado an saindang mga saboot sa sarong surat para sa nagmaltrato sa sainda—surat na dai ipinadadara—na sa parate nakapupukaw sa orog pang paggirumdom. An pamibi saro man na mapuwersang kasangkapan sa pagrahay. Arog kan salmista puwede kamong mamibi: “Baloa ako, asin arama an sakuyang mga kaisipan na nakariribok, asin helinga kun baga igwa sa sakuya nin ano man na nakararaot na dalan, asin giyahi ako sa dalan na daing katapusan.”—Salmo 139:23, 24.

[Ritrato sa pahina 8]

An pag-atubang sa nakaagi asin pagbilog liwat kaiyan puwedeng sarong tangga pasiring sa pagrahay