An Ideya Nakalaog sa Judaismo, Kakristianohan, Asin Islam

“An relihion saro man na paagi na ipaako sa mga tawo an katotoohan na pag-abot nin aldaw sinda kaipuhan na magadan, baga man paagi sa panuga na mas marahay na buhay sa ibong kan lolobngan, pagkamundag liwat, o pareho.”​—GERHARD HERM, AUTOR NA ALEMAN.

1. An kadaklan na relihion ibinabasar an saindang panuga na buhay pagkagadan sa anong pundamental na paniniwala?

SA PANUNUGA nin buhay pagkagadan, an haros gabos na relihion nagsasarig sa paniniwala na an tawo may kalag na inmortal asin na sa pagkagadan minaduman sa ibang rona o minatransmigrar sa ibang linalang. Arog kan sinabi sa sinusundan na kabtang, an paniniwala sa inmortalidad nin tawo nagin mahalagang kabtang nin mga relihion sa Sirangan poon sa kapinonan kan mga iyan. Alagad kumusta man an Judaismo, Kakristianohan, asin Islam? Paano nagin prinsipal na kabtang kan mga pagtubod na ini an katokdoan na iyan?

Inako kan Judaismo an mga Ideyang Griego

2, 3. Oyon sa Encyclopaedia Judaica, nagtokdo daw an sagradong Hebreong mga kasuratan kan inmortalidad kan kalag?

² An ginikanan nin Judaismo masususog mga 4,000 na taon pabalik ki Abraham. An sagradong Hebreong mga kasuratan pinonan na isurat kan ika-16 na siglo B.C.E. asin natapos kan panahon na bilogon ni Socrates asin Plato an teoriyang inmortalidad kan kalag. An mga Kasuratan daw na ini nagtokdo kan inmortalidad kan kalag?

³ An simbag kan Encyclopaedia Judaica: “Kaidto sanang panahon pakatapos kan Biblia na an malinaw asin marigon na paniniwala sa inmortalidad kan kalag naestablisar . . . asin nagin saro kan mga pundasyon kan Judio asin Kristianong pagtubod.” Sinasabi man kaiyan: “An personalidad ibinilang na bilog kaidtong panahon kan Biblia. Sa siring an kalag dai malinaw na marhay na ipinamidbid na laen sa hawak.” An enot na mga Judio nagtubod sa pagkabuhay liwat kan mga gadan, asin ini “dapat na ilaen sa paniniwala sa . . . inmortalidad kan kalag,” sabi kan ensiklopedyang iyan.

4-6. Paano an doktrinang inmortalidad kan kalag nagin “saro kan mga pundasyon” nin Judaismo?

⁴ Kun siring, paano nagin “saro kan mga pundasyon” nin Judaismo an doktrinang iyan? An kasaysayan an nagtatao kan simbag. Kan 332 B.C.E., sinakop ni Alejandrong Dakula an dakol na parte kan Tahaw na Sirangan sa garo kikilat na pagkongkistar. Pag-abot nia sa Jerusalem, galaga siang inako kan mga Judio. Oyon sa Judiong historyador kan enot na siglo na si Flavio Josefo, ipinaheling pa ngani ninda sa saiya an hula sa librong Daniel, na isinurat labing 200 na taon bago kaidto, na malinaw na naglaladawan kan mga pagkongkistar ni Alejandro sa papel na “hade nin Grecia.” (Daniel 8:​5-8, 21) Ipinagpadagos kan mga kasalihid ni Alejandro an plano niang Helenisasyon, na pinalalakop sa gabos na parte kan imperyo an Griegong lenguahe, kultura, asin pilosopiya. An pagkombinar kan duwang kultura​—an Griego asin an Judio—​dai malikayan.

⁵ Sa pagpopoon kan ikatolong siglo B.C.E., pinonan an enot na traduksion kan Hebreong Kasuratan sa Griego, na inapod Septuaginta. Paagi kaiyan dakol na Hentil an nagkaigwa nin paggalang asin nagin pamilyar sa relihion na Judio, na nakombertir pa ngani an nagkapira. Sa ibong na lado, an mga Judio nagkakaigwa na nin aram sa opinyon na Griego, asin an nagkapira nagin pilosopo, bagay na biyong bago para sa sainda. Si Filo na taga-Alejandria, kan enot na siglo C.E., saro sa Judiong mga pilosopong iyan.

⁶ Si Filo iginalang na marhay si Plato asin hiningoa na ipaliwanag an Judaismo sa pananaram nin Griegong pilosopiya. “Paagi sa pagmukna nin napapalaen na pagkombinar kan pilosopiya ni Plato asin kan biblikong tradisyon,” sabi kan librong Heaven​—A History, “inandam ni Filo an dalan para sa mas huring mga pensador na Kristiano [saka Judio].” Asin ano an paniniwala ni Filo manongod sa kalag? An libro nagpapadagos: “Para sa saiya, ibinabalik kan kagadanan an kalag sa orihinal, bago mamundag na kamugtakan kaiyan. Mantang an kalag talagang para sa espirituwal na kinaban, an buhay sa hawak nagigin sanang halipot, sa parate makamomondo, na pangyayari.” Kabilang sa iba pang pensador na Judio na naniwala sa inmortalidad kan kalag iyo si Isaac Israeli, an midbid na marhay na Judiong doktor kan ika-10 siglo, asin si Moses Mendelssohn, sarong Aleman-Judiong pilosopo kan ika-18 siglo.

7, 8. (a) Paano ilinaladawan kan Talmud an kalag? (b) Ano an sinasabi nin mas huring mistikong babasahon na Judio manongod sa kalag?

⁷ An sarong libro na nakaimpluwensia man na marhay sa opinyon asin buhay nin mga Judio iyo an Talmud​—an nasusurat na sumaryo kan inaapod na berbal na ley, na may nahuring mga komentaryo asin esplikasyon kan ley na ini, na kinompilar nin mga rabi poon kan ikaduwang siglo C.E. sagkod kan Edad Media. “An mga rabi sa Talmud,” sabi kan Encyclopaedia Judaica, “naniwala sa padagos na pag-eksister kan kalag pagkagadan.” Nagtataram pa ngani an Talmud manongod sa pakikikomunikar kan mga gadan sa mga nabubuhay. “Huli gayod sa impluwensia nin Platonismo,” sabi kan Encyclopædia of Religion and Ethics, “[an mga rabi] naniwala sa pag-eksister bago pa kan kalag.”

⁸ An mas huring mistikong babasahon na Judio, an Cabala, nagtokdo pa ngani nin reenkarnasyon. Mapadapit sa paniniwalang ini, an The New Standard Jewish Encyclopedia nagsasabi: “An ideya garo baga guminikan sa India. . . . Sa Cabala iyan enot na nagluwas sa librong Bahir, dangan, poon sa Zohar padagos, parate nang rekonosido kan mga parasuportar sa teoriya nin mistisismo, na nagkaigwa nin importanteng kabtang sa Hasidikong paniniwala asin babasahon.” Sa Israel ngonyan, an reenkarnasyon rekonosido nin dakol bilang Judiong katokdoan.

9. Ano an punto de vista kan kadaklan na grupo kan Judaismo ngonyan kun dapit sa inmortalidad kan kalag?

⁹ Kun siring, an ideyang inmortalidad kan kalag nakalaog sa Judaismo paagi sa impluwensia nin Griegong pilosopiya, asin an ideya rekonosido ngonyan kan kadaklan na grupo kaiyan. Ano an masasabi manongod sa paglaog kan katokdoan na iyan sa Kakristianohan?

Inarog kan Kakristianohan an mga Opinyon ni Plato

10. Ano an konklusyon nin sarong prominenteng intelektuwal na Kastila mapadapit sa paniniwala ni Jesus sa inmortalidad kan kalag?

¹⁰ An tunay na Kristianismo nagpoon ki Cristo Jesus. May labot ki Jesus, si Miguel de Unamuno, sarong prominenteng intelektuwal na Kastila kaining ika-20 siglo, nagsurat: “Imbes sia nagtubod sa pagkabuhay liwat kan laman, oyon sa Judiong paagi, bakong sa inmortalidad kan kalag, oyon sa [Griegong] paagi ni Plato. . . . An mga prueba digdi maheheling sa arin man na onestong libro nin interpretasyon.” Sia nagkonklusyon: “An inmortalidad kan kalag . . . pilosopikong opisyal na doktrina na pagano.”

11. Kasuarin nagpoon na makalaog an Griegong pilosopiya sa Kristianismo?

¹¹ Kasuarin asin paano nakalaog sa Kristianismo ining “pilosopikong opisyal na doktrina na pagano”? Sinasabi kan New Encyclopædia Britannica: “Poon sa kabangaan kan ika-2 siglo AD an mga Kristiano na natokdoan sa Griegong pilosopiya nagpoon na makamate kan pangangaipo na ipahayag an saindang pagtubod sa pananaram kaiyan, kapwa para sa sadiri nindang intelektuwal na pagkakontento asin tanganing makombertir an edukadong mga pagano. An pilosopiya na pinakanasonoan ninda iyo an Platonismo.”

12-14. Ano an nagin kabtang ni Origen asin Agustin sa pagsalak kan pilosopiya ni Plato sa Kristianismo?

¹² An duwa sa enot na mga pilosopong iyan dakula an nagin impluwensia sa mga doktrina kan Kakristianohan. An saro iyo si Origen na taga-Alejandria (mga 185-​254 C.E.), asin an saro pa, si Agustin na taga-Hipo (354-​430 C.E.). Mapadapit sa sainda, an New Catholic Encyclopedia nagsasabi: “Paagi sana ki Origen sa Sirangan asin ki San Agustin sa Solnopan na an kalag naestablisar bilang espirituwal na bagay asin nagkaigwa nin pilosopikong ideya manongod sa naturalesa kaiyan.” Basado sa ano na si Origen asin Agustin nagkaigwa kan saindang mga ideya manongod sa kalag?

¹³ Si Origen estudyante ni Clemente na taga-Alejandria, na iyo “an enot sa mga Ama na malinaw na nag-arog sa Griegong tradisyon manongod sa kalag,” sabi kan New Catholic Encyclopedia. An mga ideya ni Plato manongod sa kalag seguradong nakaimpluwensiang marhay ki Origen. “Ginibo [ni Origen] na magin mahalagang kabtang kan Kristianong doktrina an enterong dakulaon na katokdoan manongod sa kalag, na kinua nia ki Plato,” sabi kan teologong si Werner Jaeger sa The Harvard Theological Review.

¹⁴ Si Agustin ibinibilang nin nagkapira sa Kakristianohan na an nakalalabi sa gabos na pensador kan suanoy na mga panahon. Bago nakombertir sa “Kristianismo” sa edad na 33, si Agustin may makosogon na interes sa pilosopiya asin nagin sarong Neoplatonista.a Kan sia makombertir, nagdanay siang Neoplatoniko sa saiyang kaisipan. “An saiyang isip iyo an pinagkataragboan nin mga puersa para sa pagbago na dian an relihion kan Bagong Tipan biyong isinalak sa Platonikong tradisyon nin Griegong pilosopiya,” sabi kan The New Encyclopædia Britannica. Inaadmitir kan New Catholic Encyclopedia na an ki Agustin na “doktrina [manongod sa kalag], na nagin lakop sa Solnopan sagkod kan huring kabtang kan ika-12 siglo, dakula an utang . . . sa Neoplatonismo.”

15, 16. An interes daw sa mga katokdoan ni Aristoteles kan ika-13 siglo nakaliwat sa punto de vista kan iglesia manongod sa katokdoan na inmortalidad kan kalag?

¹⁵ Kan ika-13 siglo, nagigin popular sa Europa an mga katokdoan ni Aristoteles, sa dakulang kabtang huli sa pagkaigwa sa Latin kan mga publikasyon nin mga intelektuwal na Arabe na dakol an komento sa mga isinurat ni Aristoteles. An sarong intelektuwal na Katoliko na an ngaran Tomas Aquinas naimpluwensiahan na marhay kan kaisipan ni Aristoteles. Huli sa mga isinurat ni Aquinas, mas dakula an nagin impluwensia kan mga opinyon ni Aristoteles sa katokdoan kan iglesia kisa sa nagin impluwensia kan mga opinyon ni Plato. Minsan siring, an dalagan na ini nin mga bagay dai nakaapektar sa katokdoan manongod sa inmortalidad kan kalag.

¹⁶ Si Aristoteles nagtokdo na an kalag dai ikasusuhay na kakonektar kan hawak saka dai nagpapadagos na may indibiduwal na pag-eksister pagkagadan asin na kun may nag-eeksister man sa tawo na bagay na daing sagkod, iyan abstrakto, daing personang intelihensia. An arog kaining pagmansay sa kalag bakong kaoyon kan paniniwala kan iglesia sa personang kalag na nagdadanay na buhay pagkagadan. Kun siring, liniwat nin kadikit ni Aquinas an opinyon ni Aristoteles manongod sa kalag, na positibong sinasabi na an inmortalidad kan kalag mapatutunayan paagi sa pangangatanosan. Sa siring, dai naliwat an paniniwala kan iglesia sa inmortalidad kan kalag.

17, 18. (a) An Reporma daw kan ika-16 na siglo nag-introdusir nin reporma sa katokdoan manongod sa kalag? (b) Ano an paninindogan kan kadaklan na denominasyon nin Kakristianohan manongod sa inmortalidad kan kalag?

¹⁷ Kaidtong ika-14 asin ika-15 siglo, na enot na kabtang kan Renasimiento, nabuhay liwat an interes ki Plato. An bantog na pamilyang Medici sa Italia nagtabang pa ngani na establisaron an sarong akademya sa Florencia tanganing palakopon an pag-adal sa pilosopiya ni Plato. Kan ika-16 asin ika-17 siglo, nagluya an interes ki Aristoteles. Asin an Reporma kan ika-16 na siglo dai nag-introdusir nin reporma sa katokdoan manongod sa kalag. Minsan ngani an mga Repormador na Protestante kinontra an katokdoan na purgatoryo, inako ninda an ideyang daing sagkod na padusa o balos.

¹⁸ Sa siring nangingibabaw an katokdoan na inmortalidad kan kalag sa kadaklan na denominasyon nin Kakristianohan. Naobserbaran ini, an sarong intelektuwal na Amerikano nagsurat: “Sa katunayan, an relihion, para sa mayoriya kan satuyang rasa, nangangahulogan nin inmortalidad, asin dai na nin iba. An Dios iyo an paragibo nin inmortalidad.”

An Inmortalidad Asin an Islam

19. Kasuarin naestablisar an Islam, asin niisay?

¹⁹ An Islam nagpoon sa pag-apod ki Muḥammad na magin propeta kan sia mga 40 anyos. Pankagabsan na paniniwala nin mga Muslim na may nag-abot sa saiya na mga kapahayagan sa laog nin mga 20 sagkod 23 na taon, poon kan mga 610 C.E. sagkod na sia nagadan kan 632 C.E. An mga kapahayagan na ini nasusurat sa Koran, an banal na libro kan mga Muslim. Kan panahon na lumataw an Islam, nakalaog na sa Judaismo asin Kakristianohan an ideya ni Plato manongod sa kalag.

20, 21. Ano an pinaniniwalaan nin mga Muslim manongod sa Buhay Pagkagadan?

²⁰ Naniniwala an mga Muslim na an saindang pagtubod iyo an kulminasyon kan mga kapahayagan na itinao sa fiel na mga Hebreo asin Kristiano kan suanoy. Sinisitar kan Koran kapwa an Hebreo asin an Griegong Kasuratan. Alagad manongod sa katokdoan na inmortalidad kan kalag, an Koran minasuhay sa mga kasuratan na ini. An Koran nagtotokdo na an tawo may kalag na nagpapadagos na mabuhay pagkagadan. Iyan nagtataram man manongod sa pagkabuhay liwat kan mga gadan, aldaw nin paghokom, asin pangultimong kaaabtan kan kalag​—magsalang buhay sa sarong langitnon na hardin nin paraiso o padusa sa sarong impiernong nagkakalayo.

²¹ Naniniwala an mga Muslim na an kalag nin gadan minaduman sa Barzakh, o “Partisyon,” “an lugar o kamugtakan na mamumugtakan nin mga tawo pagkagadan asin bago an Paghokom.” (Surah 23:​99, 100, The Holy Qur-an, nota sa ibaba) An kalag may pag-aram, na nakaeeksperyensia duman kan inaapod na “Pagkastigo sa Linobngan” kun nagin maraot an tawo o nagkakamit nin kaogmahan kun sia nagin fiel. Alagad an mga fiel kaipuhan man na makaeksperyensia nin kadikit na pasakit huli sa nagkapirang kasalan na nagibo ninda mantang nabubuhay. Sa aldaw nin paghokom, an lambang saro napapaatubang sa saiyang daing sagkod na kaaabtan, na minatapos sa kamugtakan na iyan sa pag-oltanan.

22. Anong nagkakaralaenlaen na teoriya mapadapit sa kaaabtan kan kalag an iinatubang nin nagkapirang pilosopong Arabe?

²² An ideyang inmortalidad kan kalag sa Judaismo asin Kakristianohan naglataw huli sa impluwensia ni Plato, alagad an ideyang iyan ginibong mahalagang kabtang kan Islam poon sa kapinonan kaiyan. Dai boot sabihon kaini na an mga intelektuwal na Arabe dai naghingoa na pagsalakon an mga katokdoan nin Islam asin an Griegong pilosopiya. Sa katunayan, an mga Arabe naimpluwensiahan na marhay kan isinurat ni Aristoteles. Asin an bantog na mga intelektuwal na Arabe, arog baga ni Avicenna asin Averroës, ipinaliwanag nin detalyado asin dinugangan pa an opinyon ni Aristoteles. Minsan siring, sa saindang mga pagprobar na ioyon an Griegong opinyon sa katokdoan na Muslim manongod sa kalag, nagkaigwa sinda nin nagkakaralaenlaen na teoriya. Halimbawa, si Avicenna nagsabi na an personang kalag inmortal. Sa ibong na lado, si Averroës nagtao nin mga argumento tumang sa opinyon na iyan. Sa ibong kan mga punto de vistang ini, an inmortalidad kan kalag nagdadanay na iyo an paniniwala nin mga Muslim.

23. Ano an paninindogan kan Judaismo, Kakristianohan, asin Islam manongod sa isyu kan inmortalidad kan kalag?

²³ Malinaw nanggad, kun siring, an Judaismo, Kakristianohan, asin Islam gabos nagtotokdo kan doktrinang inmortalidad kan kalag.

[Nota sa Ibaba]

[Ritrato sa pahina 14]

An pagkongkistar ni Alejandrong Dakula suminagkod sa pagkombinar kan mga kulturang Griego asin Judio

[Ritrato sa pahina 15]

Hiningoa ni Origen, na nasa itaas, asin ni Agustin na isalak an pilosopiya ni Plato sa Kristianismo

[Ritrato sa pahina 16]

Si Avicenna, na nasa itaas, nagsabi na an personang kalag inmortal. Si Averroës nagtao nin mga argumento tumang sa opinyon na iyan