Buhay Pagkagadan—Ano an Paniniwala nin mga Tawo?

“Kun an pusog na lalaki magadan puede pa daw siang mabuhay giraray?”—JOB 14:14.

1, 2. Paano naghihingoang maranga an dakol kun nagadanan sinda nin sarong namomotan?

SA SARONG punerarya sa Siudad nin Nueva York, an mga katood asin kapamilya daing girong na nag-aagi nin pirila sa nakabukas na lungon nin sarong 17 anyos na solterito na an hoben na buhay sinayang nin kanser. An laglag an pusong ina nagbobolos an luha na inoorootro: “Mas maogma ngonyan si Tommy. Gusto nin Dios na makaibanan nia sa langit si Tommy.” Iyan an itinokdo sa saiya na paniwalaan nia.

² Mga 11,000 na kilometro an distansia, sa Jamnagar, India, sinoloan kan pinakamatua sa tolong aking lalaki an songo sa damag sa pagsolo para sa bangkay kan saindang ama. Nangingibabaw sa kinirikiti kan kalayo, kinakantada kan Brahman an mga mantrang Sanskrit: “Logod an kalag na dai noarin man nagagadan magpadagos sa mga paghihingoa kaiyan na makasaro kan ultimong realidad.”

3. Anong mga hapot an pinagpensar nin mga tawo sa laog nin halawig na panahon?

³ An katunayan nin kagadanan nasa palibot niato. (Roma 5:12) Normal sanang isip-isipon niato kun baga kagadanan an katapusan kan gabos. Sa paghorophorop kan natural na siklo kan mga tanom, si Job, sarong suanoy na fiel na lingkod ni Jehova Dios, nagkomento: “Igwa nin paglaom minsan para sa sarong kahoy. Kun iyan palodon, iyan masupang liwat, asin an sanga kaiyan dai mawawara.” Kun siring, paano man an mga tawo? “Kun an pusog na lalaki magadan puede pa daw siang mabuhay giraray?” an hapot ni Job. (Job 14:7, 14) Sa nag-aging mga panahon, an mga tawo sa lambang sosyedad pinagpensar an mga hapot na: May buhay daw pagkagadan? Kun igwa, anong klaseng buhay? Bilang resulta, ano an pinaniwalaan nin mga tawo? Asin taano?

Dakol na Simbag, Parehong Tema

4. Ano an paniniwala nin mga tawo na manlaenlaen an relihion manongod sa buhay pagkagadan?

⁴ An dakol na Kristiano sa ngaran naniniwala na pagkagadan, an tawo minaduman magsalang sa langit o sa impierno. Sa ibong na lado, an mga Hindu naniniwala sa reenkarnasyon. Segun sa paniniwalang Islamiko, magkakaigwa nin aldaw nin paghokom pagkagadan, na huhusgaran ni Ala an pamumuhay kan lambang saro asin ipadadara an lambang tawo sa paraiso o sa kalayo sa impierno. Sa nagkapirang nasyon, an mga paniniwala mapadapit sa gadan pambihirang kombinasyon nin lokal na tradisyon saka Kristianismo sa ngaran. Sa Sri Lanka, halimbawa, an mga Budista sagkod Katoliko binubuksan an mga pinto saka bintana kun may nagagadan sa saindang kasararo sa harong, asin ipinupuesto ninda an lungon na paatubang sa pinto sa delantera an bitis kan nagadan. Naniniwala sinda na an mga ginigibong ini pinagigin pasil an pagluwas kan espiritu, o kalag, kan nagadan. Sa dakol na Katoliko saka Protestante sa Solnopan na Aprika, nagin nang kostumbre na tahoban an mga salming kun may nagadan tangani na mayo nin manalming asin maheling an espiritu kan gadan. Dangan, pakalihis nin 40 aldaw, sineselebrar kan pamilya saka mga katood an pagsakat kan kalag sa langit.

5. Ano an prinsipal na paniniwala na dian nagkakaoroyon an kadaklan na relihion?

⁵ Sa ibong kan pagkalaenlaen na ini, minsan paano an kadaklan na relihion garo baga nagkakaoroyon sa sarong punto. Naniniwala sinda na an sarong bagay sa laog nin tawo—baga man iyan inaapod na kalag, espiritu, o multo—inmortal asin nagpapadagos na mabuhay pagkagadan kan hawak. Haros gabos kan ginatos na relihion saka sekta nin Kakristianohan nagsusuportar sa paniniwala sa inmortalidad kan kalag. An paniniwalang ini opisyal man na doktrina sa Judaismo. Iyan an pinakapundasyon kan katokdoan na reenkarnasyon nin Hinduismo. An mga Muslim naniniwala na an kalag nagpapadagos na mabuhay pagkagadan kan hawak. An mga Aborigen sa Australia, animista sa Aprika, Sintoista, dawa an Budista, gabos nagtotokdo nin mga baryasyon kan iyo man sanang temang ini.

6. Ano an punto de vista nin nagkapirang intelektuwal manongod sa ideya na an kalag inmortal?

⁶ Sa ibong na lado, igwa man nin mga an punto de vista natatapos sa kagadanan an may pag-aram na buhay. Para sa sainda garo baga bakong rasonable an ideya na an emosyonal saka intelektuwal na buhay nagpapadagos sa sarong impersonal, garo sana aninong kalag na suway sa hawak. An intelektuwal na Kastila kaining ika-20 siglo na si Miguel de Unamuno nagsurat: “An paniniwala sa inmortalidad kan kalag pagmawot na logod an kalag inmortal, alagad mawoton iyan nin mapuersang marhay tanganing an kabotan na ini timaktimakan na an rason asin lihisan iyan.” Kabilang sa ibang naniwala nin kaagid kaini an mga tawo na laen-laen na marhay arog kan bantog na suanoy na mga pilosopong si Aristoteles asin Epicuro, an doktor na si Hipocrates, an pilosopong Eskoses na si David Hume, an intelektuwal na Arabe na si Averroës, asin an enot na primer ministro nin India pagkatapos na magkaigwa nin independensia, si Jawaharlal Nehru.

7. Anong mahahalagang hapot manongod sa paniniwalang inmortalidad kan kalag an dapat na estudyaran ngonyan?

⁷ Napapaatubang sa siring na magkakontrang mga ideya saka paniniwala, dapat na ihapot niato: Talaga daw na kita may inmortal na kalag? Kun an kalag sa katunayan bakong inmortal, kun siring paano nagin mahalagang kabtang kan kadakol sa relihion ngonyan an siring na falsong katokdoan? Saen naghale an ideya? Kaipuhan na makua niato an sadiosan saka nakakokontentong simbag sa mga hapot na ini ta depende dian an satong ngapit. (1 Corinto 15:19) Alagad, enot, siyasaton niato kun paano nagpoon an doktrinang inmortalidad kan kalag.

An Pagpoon kan Doktrina

8. Ano an nagin kabtang ni Socrates asin Plato sa pag-introdusir kan ideya na an kalag inmortal?

⁸ An mga pilosopong Griego kan ikalimang siglo B.C.E. na si Socrates asin Plato tinatawan kan kredito nin pagigin kabilang sa mga enot na nag-introdusir kan paniniwala na an kalag inmortal. Pero, bako sinda an mga kagtugdas kan ideya. Imbes, saindang pinakarhay asin ginibo iyan na magin pilosopikong katokdoan, sa siring na paagi ginigibo iyan na mas nakaaakit sa mga grupong may inadalan kaidtong saindang kaaldawan asin lampas pa. An totoo iyo na an mga Zoroastriano kan suanoy na Persia asin an mga Egipcio na naenot sa sainda naniwala man sa inmortalidad kan kalag. Kun siring, an hapot, Ano an ginikanan kan katokdoan na ini?

9. Ano an ginikanan nin impluwensia na lakop sa suanoy na mga kultura nin Egipto, Persia, asin Grecia?

⁹ “Sa suanoy na kinaban,” sabi kan librong The Religion of Babylonia and Assyria, “an Egipto, Persia, asin Grecia nakamate kan impluwensia kan relihion nin Babilonya.” Mapadapit sa relihiosong mga paniniwala nin Egipto, an libro nagpapadagos sa pagsabi: “Huli sa koneksion kaidto pa sa pag-oltanan nin Egipto asin Babilonya, siring sa ihinahayag kan mga tabla nin gapo sa El-Amarna, tunay na nagkaigwa nin kadakol na oportunidad na ilaog an mga punto de vista asin kostumbre nin Babilonya sa mga kultong Egipcio.”a Masasabi man an arog kaiyan manongod sa suanoy na mga kulturang Persiano saka Griego.

10. Ano an punto de vista kan mga Babilonyo manongod sa buhay pagkagadan?

¹⁰ Alagad naniwala daw sa inmortalidad kan kalag an suanoy na mga Babilonyo? Manongod sa puntong ini, si Propesor Morris Jastrow, Jr., kan Unibersidad nin Pennsylvania, E.U.A., nagsurat: “An banwaan o an mga namomoon sa relihiosong ideya [sa Babilonya] dai noarin man uminatubang sa posibilidad kan lubos na pagkapara kan saro na pinapag-eksister. An kagadanan [sa punto de vista ninda] pag-agi pasiring sa saro pang klase nin buhay, asin an pagdehar nin inmortalidad [sa presenteng buhay] nagdoon sana kan pagkaimposible nin pakadulag sa pagkaliwat nin pag-eksister na pinapangyayari nin kagadanan.” Iyo, naniwala an mga Babilonyo na an sarong klase nin buhay, sa sarong porma, nagpapadagos pagkagadan. Ipinahayag ninda ini paagi sa pagtalbong nin mga bagay kaiba kan gadan tanganing magamit ninda sa Buhay Pagkagadan.

11, 12. Pakalihis kan Baha, ano an ginikanan kan katokdoan na inmortalidad kan kalag?

¹¹ Malinaw nanggad, an katokdoan na inmortalidad kan kalag kaidto pang panahon kan suanoy na Babilonya. Makahulogan daw iyan? Tunay nanggad, huli ta segun sa Biblia, an siudad nin Babel, o Babilonya, inestablisar ni Nimrod, sarong makoapo sa tuhod ni Noe. Pakalihis kan lakop sa globong Baha kan kaaldawan ni Noe, an gabos na tawo saro sana an lenguahe asin saro sana an relihion. Si Nimrod bako sanang tawo na “tumang ki Jehova” kundi gusto nia saka kan mga parasunod nia na ‘gumibo nin bantog na ngaran’ para sa saindang sadiri. Sa siring paagi sa pag-establisar kan siudad asin pagtogdok nin sarong torre duman, pinonan ni Nimrod an laen man na relihion.—Genesis 10:1, 6, 8-10; 11:1-4.

¹² Sinasabi nin tradisyon na madahas an nagin pagkagadan ni Nimrod. Pagkagadan nia natural sana na an mga Babilonyo nagkaigwa nin tendensia na igalang siang marhay bilang an kag-establisar, kagtogdok, asin enot na hade kan saindang siudad. Mantang an dios na si Marduk (Merodac) ibinilang na iyo an kag-establisar kan Babilonya asin dakol na hadeng Babilonyo an inginaran pa ngani sa saiya, may mga intelektuwal na nagsuherir na si Marduk nagrerepresentar sa ginibong dios na si Nimrod. (2 Hade 25:27; Isaias 39:1; Jeremias 50:2) Kun totoo ini, kun siring an ideya na an tawo may kalag na natatadang buhay pagkagadan seguradong lakop kisuerra kan panahon kan pagkagadan ni Nimrod. Sa paano man, ihinahayag kan mga pahina nin kasaysayan na pakalihis kan Baha, an ginikanan kan katokdoan na inmortalidad kan kalag iyo an Babel, o Babilonya.

13. Paano an katokdoan na inmortalidad kan kalag nakalakop sa ibabaw kan daga, asin ano an resulta?

¹³ Ipinaheheling pa kan Biblia na inolang nin Dios an mga paghihingoa kan mga nagtotogdok nin torre sa Babel paagi sa pagribaraw sa saindang lenguahe. Huling dai na nakakakomunikar sa lambang saro, binayaan ninda an saindang proyekto asin nagkawararak sinda “hale duman pasiring sa ibabaw kan bilog na daga.” (Genesis 11:5-9) Dapat na isaisip niato na dawa ngani liniwat an pagtaram kaining mga gustong magtogdok nin torre, an saindang kaisipan saka mga ideya dai. Bilang resulta, saen man sinda nagduman, dara-dara ninda an saindang relihiosong mga ideya. Sa paaging ini an relihiosong mga katokdoan nin Babilonya—kaiba an inmortalidad kan kalag—nakalakop sa ibabaw kan daga asin nagin an pundasyon kan darakulang relihion kan kinaban. Sa siring naestablisar an pambilog na kinaban na imperyo nin falsong relihion, na tamang-tama na inaapod sa Biblia na “Dakulang Babilonya, an ina kan mga patotot asin kan makababaldeng mga bagay kan daga.”—Kapahayagan 17:5.

An Pambilog na Kinaban na Imperyo nin Falsong Relihion Naghiwas Pasirangan

14. Paano an relihiosong mga paniniwala nin Babilonya nakalakop sa subkontinente nin India?

¹⁴ Sinasabi nin nagkapirang historyador na kaidtong labi nang 3,500 na taon an nakaagi, an biglang abot nin emigrasyon dinara an mapusaw an kublit, Aryanong mga tawo pababa hale sa amihanan-solnopan pasiring sa Kababan nin Indus, na sa pangenot yaon ngonyan sa Pakistan asin India. Hale duman sinda naglakop pasiring sa kaplanodohan kan Salog Ganges asin pabagtas sa India. Sinasabi nin nagkapirang eksperto na an relihiosong mga ideya kan mga emigrante basado sa suanoy na mga katokdoan na Iranio saka Babilonyo. Kun siring, an relihiosong mga ideyang ini an nagin ginikanan kan Hinduismo.

15. Paano an ideyang inmortal na kalag nakaimpluwensia sa Hinduismo sa presente?

¹⁵ Sa India an ideyang inmortal na kalag nagin an doktrinang reenkarnasyon. An may kabatidan na mga Hindu, na nakikitusay sa lakop na problema nin karatan saka pagdusa nin mga tawo, nagkaigwa kan inaapod na ley nin Karma, an ley nin causa asin epekto. Ikinokombinar an ley na ini sa paniniwala sa inmortalidad kan kalag, nabilog ninda an katokdoan na reenkarnasyon, na sono dian an mga merito asin demerito sa sarong buhay sinasabing binabalosan o pinadudusahan sa kasunod. An pasohan kan mga miembro moksha, o pakabutas sa siklo nin mga pagkamundag liwat asin pakisumaro sa inaapod na ultimong realidad, o Nirvana. Sa nag-aging mga siglo, mantang naglalakop an Hinduismo, iyo man an katokdoan na reenkarnasyon. Asin an doktrinang ini nagin an mayor na suporta kan Hinduismo sa presente.

16. Anong paniniwala manongod sa Buhay Pagkagadan an nakadominar sa relihiosong kaisipan asin mga kaugalean kan kadakol na populasyon kan Sirangan na Asia?

¹⁶ Sa Hinduismo guminikan an iba pang mga pagtubod, arog baga kan Budismo, Jainismo, asin Sikismo. An mga ini nangangapot man sa paniniwala sa reenkarnasyon. Apuera dian, mantang an Budismo nakalaog sa kadaklan na parte nin Sirangan na Asia—sa Tsina, Korea, Hapon, asin sa iba pa—iyan nagkaigwa nin hararom na epekto sa kultura asin relihion kan enterong rehion. Ini nagpalataw nin mga relihion na mababanaagan nin kombinasyon nin mga paniniwala, na kaiba an mga elemento nin Budismo, espiritismo, asin pagsamba sa mga apoon. An pinakamaimpluwensia sa mga ini iyo an Taoismo, Confucianismo, asin Sintoismo. Sa paaging ini an paniniwala na an buhay nagpapadagos pagkagadan kan hawak nakadominar sa relihiosong kaisipan asin mga kaugalean kan dakulang kabtang nin katawohan sa parteng ini kan kinaban.

Paano Man an Judaismo, Kakristianohan, Asin Islam?

17. Ano an pagtubod kan suanoy na mga Judio mapadapit sa buhay pagkagadan?

¹⁷ Ano an paniniwala nin mga tawo na nagsusunod sa mga relihion nin Judaismo, Kakristianohan, asin Islam manongod sa buhay pagkagadan? Sa mga relihion na ini, an Judaismo nanggad an kaguranggurangi. An ginikanan kaiyan masususog ki Abraham kaidto pang mga 4,000 na taon na an nakaagi—haloy pa bago binilog ni Socrates asin Plato an teoriya kan inmortalidad kan kalag. An suanoy na mga Judio nagtubod sa pagkabuhay liwat kan mga gadan asin bakong sa katambay na inmortalidad nin tawo. (Mateo 22:31, 32; Hebreo 11:19) Kun siring, paano nakalaog sa Judaismo an doktrinang inmortalidad kan kalag? An simbag itinatao kan kasaysayan.

18, 19. Paano nakalaog sa Judaismo an doktrinang inmortalidad kan kalag?

¹⁸ Kan 332 B.C.E., kinongkistar ni Alejandrong Dakula an Tahaw na Sirangan, pati an Jerusalem. Mantang ipinadadagos kan mga kasalihid ni Alejandro an saiyang programang Helenisasyon, an pagkombinar kan duwang kultura—an Griego saka an Judio—nangyari. Pag-abot nin panahon, an mga Judio nagkaigwa nin aram sa opinyon na Griego, asin an nagkapira nagin pa nganing mga pilosopo.

¹⁹ Si Filo na taga Alejandria, kaidtong enot na siglo C.E., saro sa siring na Judiong pilosopo. Iginalang niang marhay si Plato asin hiningoa na ipaliwanag an Judaismo sa pananaram nin Griegong pilosopiya, sa siring na paagi binubuksan an dalan para sa mas huring mga pensador na Judio. An Talmud—nasusurat na mga komentaryo kan mga rabi sa berbal na mga ley—impluwensiado man kan opinyon na Griego. “An mga rabi sa Talmud,” sabi kan Encyclopaedia Judaica, “naniwala sa padagos na pag-eksister kan kalag pagkagadan.” An mas huring mistikong mga babasahon na Judio, arog kan Cabala, nagtotokdo pa ngani nin reenkarnasyon. Sa siring sa pag-agi nin patago sa pilosopiyang Griego, an ideyang inmortalidad kan kalag nakalaog sa Judaismo. Ano an masasabi manongod sa paglaog kan katokdoan sa Kakristianohan?

20, 21. (a) Ano an paninindogan kan enot na mga Kristiano mapadapit sa pilosopiyang Platoniko, o Griego? (b) Ano an nagbunga kan pagkasalak kan mga ideya ni Plato sa mga katokdoan na Kristiano?

²⁰ An tunay na Kristianismo nagpoon ki Jesu-Cristo. May labot ki Jesus, si Miguel de Unamuno, na kinotar sa enotan, nagsurat: “Imbes sia nagtubod sa pagkabuhay liwat kan laman, oyon sa Judiong paagi, bakong sa inmortalidad kan kalag, oyon sa [Griegong] paagi ni Plato.” Sia nagkonklusyon: “An inmortalidad kan kalag . . . pilosopikong opisyal na doktrina na pagano.” Huli kaini, masasabotan niato kun taano ta marigon na pinatanidan ni apostol Pablo an mga Kristiano kan enot na siglo tumang sa “pilosopiya asin basang na daya oyon sa tradisyon nin mga tawo, oyon sa enot na mga katokdoan kan kinaban asin bakong oyon ki Cristo.”—Colosas 2:8.

²¹ Pero kasuarin saka paano nakalaog sa Kakristianohan ining “pilosopikong opisyal na doktrina na pagano”? An The New Encyclopædia Britannica nagpapaliwanag: “Poon sa kabangaan kan ika-2 siglo AD an mga Kristiano na natokdoan sa Griegong pilosopiya nagpoon na makamate kan pangangaipo na ipahayag an saindang pagtubod sa pananaram kaiyan, para sa sadiri nindang intelektuwal na pagkakontento sagkod tanganing makombertir an edukadong mga pagano. An pilosopiya na pinakanasonoan ninda iyo an Platonismo.” An duwa sa enot na mga pilosopong iyan na nagkaigwa nin dakulang impluwensia sa mga doktrina nin Kakristianohan iyo si Origen na taga Alejandria asin si Agustin na taga Hipo. An duwang ini pareho naimpluwensiahan na marhay kan mga ideya ni Plato asin nagserbing paagi na ikasalak an mga ideyang iyan sa mga katokdoan na Kristiano.

22. Paano nagdanay na prominente sa Islam an katokdoan na inmortalidad kan kalag?

²² Mantang an ideyang inmortalidad kan kalag sa Judaismo asin Kakristianohan huli sa impluwensiang Platoniko, an ideya ginibo nang kabtang nin Islam poon sa kapinonan kaiyan. An Koran, an banal na libro nin Islam, nagtotokdo na an tawo may kalag na nagpapadagos na buhay pagkagadan. Sinasabi kaiyan na an pangultimong kaaabtan kan kalag magsalang buhay sa sarong langitnon na hardin nin paraiso o padusa sa sarong impiernong nagkakalayo. Dai boot sabihon kaini na an mga intelektuwal na Arabe dai nagprobar na pagsalakon an mga katokdoan na Islamiko asin an pilosopiyang Griego. Sa katunayan, an Arabeng kinaban sa sarong kabtang naimpluwensiahan kan mga isinurat ni Aristoteles. Minsan siring, an inmortalidad kan kalag nagdadanay na paniniwala kan mga Muslim.

23. Anong mapuersang mga hapot mapadapit sa buhay pagkagadan an eestudyaran sa kasunod na artikulo?

²³ Malinaw nanggad, an mga relihion sa bilog na kinaban nagmukna nin nakatataranta sa kadakolan na paniniwala sa Buhay Pagkagadan, na basado sa katokdoan na an kalag inmortal. Asin an mga paniniwalang iyan nakaapektar, iyo, nakadominar saka inoripon pa ngani an binilyon na tawo. Napapaatubang sa gabos na ini, napipiritan kitang maghapot: Posible daw na maaraman an katotoohan manongod sa nangyayari kun kita magadan? Igwa daw nin buhay pagkagadan? Ano an sinasabi kan Biblia manongod dian? Ini eestudyaran niato sa kasunod na artikulo.

[Nota sa ibaba]

Ikapaliliwanag daw Nindo?

◻ Ano an lakop na tema na yaon sa mga paniniwala kan kadaklan na relihion manongod sa buhay pagkagadan?

◻ Paano an kasaysayan asin an Biblia itinotokdo an suanoy na Babilonya bilang an ginikanan kan doktrinang inmortalidad kan kalag?

◻ Sa anong paagi na an mga relihion sa Sirangan apektado kan Babilonyong paniniwala sa inmortal na kalag?

◻ Paano an katokdoan na inmortalidad kan kalag nakalaog sa Judaismo, Kakristianohan, asin Islam?

[Mga retrato sa pahina 12, 13]

An pagkongkistar ni Alejandrong Dakula nagbunga kan pagkombinar kan mga kulturang Griego asin Judio

Prinobaran ni Agustin na isalak an pilosopiya ni Plato sa Kristianismo

[Pasasalamat para sa pinagkuanan]

Si Alejandro: Musei Capitolini, Roma; si Agustin: Hale sa librong Great Men and Famous Women