An Inaani kan Kakristianohan sa Aprika
AN PANGARAP ni Charles Lavigerie na kombertiron an Algeria na magin “Kristianong nasyon” nagin siring sana kaiyan—sarong pangarap. Ngonyan, an 99 porsiento kan populasyon nin Algeria Muslim, asin an Kakristianohan luminuya man sa mahihiwas na parte nin Aprika del Norte. Alagad kumusta man an ibang kabtang kan kontinente?
“An Kristianismo,” sabi ni Dr. J. H. Kane, sa A Concise History of the Christian World Mission, “mas dakol an nakombertir sa Itom na Aprika kisa sa gabos na pinag-iribang natatada pang kabtang kan Ikatolong Kinaban.” Alagad, talaga daw na Kristiano an mga nakombertir na ini? “An sarong dakulang peligro sa iglesya sa Aprika,” an inadmitir ni Dr. Kane, “iyo an Cristopaganismo.” Saro pa, an sinabi niang “iglesya sa Aprika” salang apod. Rinibo an iglesya sa Aprika, na an kada saro may sadiring paagi nin pagsamba. Taano?
Pagsabwag nin mga Banhi nin Pagkabaranga
Isinabwag an mga banhi nin pagkabaranga bago pa man magbiyahe sa dagat an mga misyonero pa-Aprika. Kinua kan Sosyedad nin Misyonero sa Londres an mga miembro sa laen-laen na iglesya, asin nagkaigwa nin mainitan na debate sa doktrina an mga misyonero sa biyahe pasiring sa saindang mga asignasyon. Seguradong magrabe an iriwal kun sinda mag-istar na sa saindang puwesto nin pagmimisyon.
“An mga misyonero,” an isinurat ni Propesor Robert Rotberg sa saiyang librong Christian Missionaries and the Creation of Northern Rhodesia 1880-1924, “mapait na nakiiwal sa lambang saro asin sa saindang mga direktor sa ibong kan dagat, na sa parate sa ikararaot kan saindang mga katuyohan na ebangheliko. . . . Garo baga an panahon asin kosog na inuubos kan mga misyonero sa pagsurat manongod sa mga iriwal na ini kapareho kan ginagamit ninda sa paghihingoang mangombertir.”
Kun beses, an iriwal nin mga misyonero nagbunga nin pagkabilog nin karibal na mga misyon. An mga misyon na Katoliko asin Protestante maisog na nagkompetensia para sa mga nakokombertir. Seguradong maheheling man an kadaihan nin pagkasararong ini sa mga nakombertir ninda. Pag-abot nin panahon an minilyon na Aprikano binayaan an mga iglesya kan mga misyon asin nag-organisar nin sadiri nindang mga iglesya.
“An mga Iglesyang Independiente sa Aprika,” an surat kan historyador na misyonerong si Dr. Kane, “manonompongan sa bilog na Aprika . . . Sa kagabsan igwa nin mga pitong ribong separadong grupo sa mobimientong ini.” Bako sanang pagdinaogan nin mga misyonero na magkakatumang an mga paniniwala an dahelan kaini. Sa saiyang librong The Missionaries, si Geoffrey Moorhouse nagpapaliwanag na an saro pang dahelan kan “repormasyon na itom” iyo an “pagsentir tumang sa pagkasuperyor nin mga puti.”
Mga Kristiano o mga Europeo na May Ipinaoorog na Rasa?
“An mga misyonero,” an pag-admitir ni Dr. Kane, “sobra an pagheling sa sadiri.” Sinda “naniwala na an Kristianong relihiyon dapat na ibanan nin kulturang Europeo asin mga namomoon na Europeo,” sabi ni Adrian Hastings sa saiyang librong African Christianity.
An Pranses na si Charles Lavigerie sarong lider na misyonero na igwa kan opinyon na ini. An saro pa si John Philip, superintendente kan mga misyon kan Sosyedad nin Misyonero sa Londres sa timog na Aprika. “An satong mga misyonero,” an ipinaghambog nia kan 1828, “pinahihiwas an intereses nin Britania, an impluwensia nin Britania, asin an imperyo nin Britania. Saen man ibugtak kan misyonero an saiyang bandera sa tahaw nin sarong tribong bakong sibilisado, napopondo an saindang mga salang paghona tumang sa gobyerno kolonyal; an pagsarig ninda sa kolonya minaorog huli sa paggibo nin artipisyal na mga kamawotan; . . . biglang minalataw an industriya, komersio, asin agrikultura; asin an kada tunay na nakombertir sa sainda . . . nagigin kaalyado asin katood kan gobyerno kolonyal.”
Makangangalas daw na an pagheling nin mga gobyernong Europeo sa mga misyonero kapakipakinabang na mga ahente para sa kolonyal na pagpapahiwas? Para sa sainda, nagustohan kan mga misyonero an kolonyal na pananakop sa Aprika. Arog kan idineklarar ninda sa Pankinaban na Komperensia nin mga Misyonero kan 1910 sa Edinburgh: “Imposible na perming pagsuwayon an katuyohan kan misyonero asin an katuyohan kan Gobyerno.”
Namoon Bilang mga Hade sa Aprika
Tanganing ikapaheling an saindang kapangyarihan, an ibang misyonero nagsarig sa kolonyal na kosog militar. An mga banwaan sa baybayon kun beses pinapara nin mga barko de guerra nin Britania ta nagsayuma an mga tagaduman na akoon an kapangyarihan nin mga misyonero. Kan 1898, si Dennis Kemp, sarong misyonerong Metodista sa Aprika Oksidental na parasunod ni Wesley, nagpahayag kan saiyang “marigon na pagtubod na an Hukbo asin Armadang Britano ginagamit ngonyan nin Dios sa pag-otob sa Saiyang katuyohan.”
Kun marigon na an saindang kamugtakan, kun beses an mga misyonero na an nagkakapot kan sekular na kapangyarihan kan mga namomoon sa tribo. “An mga misyonero hale sa Londres,” an isinurat ni Propesor Rotberg, “sa parate naggamit nin puwersa tanganing mapagdanay an saindang teokratikong ley. An paboritong instrumento ninda sa pagpaheling kan saindang dai pag-oyon iyo an cikoti, sarong halabang latigo na gibo sa pinamarang anit nin hipopotamo. Paagi kaiyan, an mga Aprikano daing pagpopogol na hinahampak sa haros minsan ano na sanang dahelan.” “An sarong Aprikanong nakombertir,” sabi ni David Lamb sa saiyang librong The Africans, “nagigirumdoman an sarong misyonerong Anglicano sa Uganda na inaapod na Bwana Botri na parateng minahilig sa saiyang pulpito sa panahon kan misa tanganing pakolon an nahuring mga Aprikano.”
Dai makapaniwala sa siring na mga gibo, an sarong misyonero, si James Mackay, nagreklamo sa mga direktor kan Sosyedad nin Misyonero sa Londres. “Imbes na ibilang na mga puti na nagdara sa sainda kan maogmang bareta manongod sa pagkamoot nin Dios,” sia nagpatanid, “kita namimidbid asin kinatatakotan.”
An mga Guerra Mundial
“Sa laog nin sarong siglo asin labi pa,” sabi kan librong The Missionaries, “[an mga Aprikano] daing ontok asin makosog na sinabihan na an pagraralaban asin an gabos na madahas na tendensia na pinaluluwas kaiyan daing pakinabang asin maraot.” Dangan, kan 1914, puminutok an Guerra Mundial I sa pag-oltanan kan mga Kristiano daang nasyon sa Europa.
“An mga misyonero kan haros gabos na nasyonalidad nadarang makilabot sa Dakulang Guerra,” an paliwanag ni Moorhouse. Sa kasopganan ninda, sinadol kan mga misyonero an mga Aprikanong nakombertir ninda na kumampi. An ibang misyonero pinangenotan pa ngani sa guerra an mga hukbong Aprikano. Marahay an pagkasabi ni Propesor Stephen Neill manongod sa epekto kan guerra sa saiyang History of Christian Missions: “An mga nasyon sa Europa, na may makosog an boses na mga paghihingako na solo ninda an Kristianismo asin sibilisasyon, buta asin tarantang duminaguso sa sarong guerra sibil na babayaan sindang pobre asin mayo ni kadikit na karahayan.” “An Ikaduwang Guerra Mundial,” an pagpapadagos ni Neill, “tinapos sana an ginibo na kan naenot. An moral na mga paghihingako kan Solnopan nahayag na pagsaginsagin sana; an ‘Kakristianohan’ nabubuyagyag na osipon sana. Dai na puwedeng magtaram manongod sa ‘Kristianong Solnopan.’”
Siyempre, an repormasyon na itom ruminikas pakalihis kan Guerra Mundial I. Alagad kumusta man an mga Aprikano na nagdanay sa mga iglesya nin Kakristianohan? Pakalihis daw kaiyan tinokdoan na sinda kan katotoohan hale sa Biblia?
Mga Paniniwala sa mga Apoon sa Aprika
Kinondenar nin mga misyonero kan Kakristianohan an relihiyosong mga kaugalean sa Aprika, arog baga kan pakihumapot sa mga paratoodtood tanganing pabahawon an boot nin gadan nang mga apoon. Kadungan kaiyan, nag-insister an mga misyonero na an gabos na tawo may kalag na dai nagagadan. Pinalakop man ninda an pagsamba ki Maria asin sa mga “santo.” Pinarigon kan mga katokdoan na ini an paniniwala kan mga Aprikano na buhay an saindang gadan nang mga apoon. Saro pa, huli sa pagsamba sa relihiyosong mga imahen, arog kan krus, tinawan nin mga misyonero nin katanosan an paggamit nin mga Aprikano nin anting-anting bilang proteksion sa maraot na mga espiritu.
Si Propesor C. G. Baëta nagpapaliwanag sa saiyang librong Christianity in Tropical Africa: “An sarong Aprikano puwedeng entusiastikong kumanta sa Simbahan nin, ‘Dai akong ibang pailihan’, mantang may dara-darang anting-anting, o pagluwas sa Simbahan dumiretso sa saiyang paratoodtood, na dai nakamamate na sia may linalapas na prinsipyo.”—Ikomparar an Deuteronomio 18:10-12 asin 1 Juan 5:21.
An dakol na misyonero sinabihan an mga Aprikano na an saindang mga apoon na pagano pinasasakitan sa naglalaad na impierno asin iyan man an kaaabtan ninda kun sinda magsayumang akoon an mga katokdoan kan mga misyonero. Alagad ta an doktrina nin pagpasakit sagkod lamang kakontra nin malinaw na mga kapahayagan sa mismong Biblia na hiningoang gayo kan mga misyonero na tradusiron sa mga tataramon sa Aprika.—Genesis 3:19; Jeremias 19:5; Roma 6:23.
An totoo, sinasabi kan Biblia na an makasalan na mga kalag na tawo nagagadan asin na an “mga gadan . . . mayo man lamang . . . nin pakaaram.” (Eclesiastes 9:5, 10; Ezequiel 18:4) Kun dapit sa mga Aprikano na dai nagkaoportunidad na makadangog kan katotoohan kan Biblia, igwa sinda kan paglaom na makaiba sa nagdadangadang na “pagkabuhay liwat [kan] mga matanos asin [kan] mga bakong matanos.” (Gibo 24:15) An mga binuhay liwat na iyan totokdoan manongod sa probisyon nin Dios para sa kaligtasan. Dangan, kun sinda may pag-apresyar na maghihimate sa pagkamoot nin Dios, babalosan sinda nin buhay na daing katapusan sa sarong paraisong daga.—Salmo 37:29; Lucas 23:43; Juan 3:16.
Imbes na itokdo an makangangalas na mga katotoohan na ini sa Biblia, dinaya kan Kakristianohan an mga Aprikano paagi sa falsong mga katokdoan asin relihiyosong pagsaginsagin. Tunay na an nagin kabtang kan mga misyonero nin Kakristianohan sa kolonyal na pananakop sa Aprika dai sinusuportaran kan Biblia. Al kontraryo, sinabi ni Jesus na an saiyang Kahadean “bakong kabtang kan kinaban na ini” asin na an saiya man na tunay na mga parasunod magigin “bakong kabtang kan kinaban.” (Juan 15:19; 18:36) An enot na mga Kristiano mga embahador ni Jesu-Cristo, bakong nin kinabanon na mga gobyerno.—2 Corinto 5:20.
Kaya, an inaani nin Kakristianohan sa Aprika sa kabilogan mamondo, na may nakakukubhan na pagkabaranga, pagdiskompiar, asin “Cristopaganismo.” An kadahasan sa dakol na “Kristianong” kabtang nin Aprika tunay na dai oyon sa mga katokdoan kan “Prinsipe nin Katoninongan.” (Isaias 9:6) An bunga kan trabaho nin Kakristianohan sa Aprika kabaliktaran kan mga tataramon ni Jesus manongod sa saiyang tunay na mga parasunod. Sa pamibi sa saiyang langitnon na Ama, inarang ni Jesus na logod “sinda masangkap sa pagigin saro, tanganing an kinaban makaaram na ika an nagsugo sa sako.”—Juan 17:20, 23; 1 Corinto 1:10.
Ini daw nangangahulogan na sudya an gabos na pagmimisyonero sa Aprika? Dai nanggad. An marahay na bunga nin tunay na Kristianong pagmimisyonero sa Aprika asin sa bilog na kinaban ipaliliwanag sa mga artikulo na minapoon sa pahina 8.
[Ritrato sa pahina 6]
An mga namomoon na misyonero kan nakaaging siglo, arog ni John Philip, naniwala na an sibilisasyon nin Europa asin an Kristianismo saro sana
[Credit Line]
Cape Archives M450
[Ritrato sa pahina 7]
Pinakosog pa kan mga misyonero nin Kakristianohan an pagtubod sa mga apoon kan mga Aprikano paagi sa pagpalakop nin mga katokdoan na bakong sono sa Biblia, arog baga kan inmortalidad kan kalag
[Credit Line]
Sa karahayan nin boot kan Africana Museum, Johannesburg