Kun Paano an Kakristianohan Nagin Kabtang kan Kinaban na Ini
SA KAHURIHURIHI, an Imperyo nin Roma, na dian nagpoon an enot na Kristianismo, buminagsak. Hinihingako nin dakol na historyador na an pagbagsak na iyan iyo man an panahon kan kapangganahan sa katapustapusi nin Kristianismo sa paganismo. Sa pagpahayag nin laen man na punto-de-vista, an obispong Anglikano na si E. W. Barnes nagsurat: “Sa pagbagsak kan klasikong sibilisasyon, an Kristianismo nagpondo na sa pagigin nobleng pagtubod ni Jesus na Cristo: iyan nagin sarong relihiyon na kapakipakinabang bilang sosyal na semento sa sarong kinaban na nagkakaburulag.”—The Rise of Christianity.
Bago an pagbagsak na idto, kaidtong ikaduwa, ikatolo, asin ikaapat na siglo C.E., itinala kan kasaysayan na sa dakol na paagi an mga naghihingakong nagsusunod ki Jesus nagdanay na siblag sa Romanong kinaban. Pero ipinaheheling man kaiyan an pagtalubo nin apostasiya sa doktrina, gawe, asin organisasyon, siring sa ihinula ni Jesus asin kan saiyang mga apostol. (Mateo 13:36-43; Gibo 20:29, 30; 2 Tesalonica 2:3-12; 2 Timoteo 2:16-18; 2 Pedro 2:1-3, 10-22) Sa kahurihurihi ginibo an mga pakikikompromiso sa kinaban na Griego-Romano, asin an iba na naghihingakong Kristiano nag-arog sa paganismo kan kinaban (arog kan mga kapiyestahan kaiyan asin an pagsamba kaiyan sa inang-diosa asin sa dios na trinidad), sa pilosopiya kaiyan (arog kan paniniwala sa inmortal na kalag), asin sa administratibong organisasyon kaiyan (na maheheling sa paglataw kan grupong klero). An naraot nang bersion na ini nin Kristianismo an nakaakit sa paganong mga tawo asin nagin sarong puwersa na sa primero pinagmaigotan na paraon kan mga emperador na Romano pero kan huri inako asin hiningoang gamiton sa sadiri nindang mga katuyohan.
Nadaog kan Kinaban
Ipinaliwanag kan historyador sa iglesya na si Augusto Neander an mga peligrong kalabot sa bagong relasyon na ini sa pag-oltanan kan “Kristianismo” asin kan kinaban. Kun isasakripisyo kan mga Kristiano an saindang pagigin siblag sa kinaban, “an resulta iyo an karibarawan kan iglesya sa kinaban . . . na paagi kaiyan iwawara kan iglesya an saiyang kadalisayan, asin, mantang garo nandadaog, madadaog mismo,” an isinurat nia.—General History of the Christian Religion and Church, Tomo 2, pahina 161.
Iyo ini an nangyari. Sa kapinonan kan ikaapat na siglo, hiningoa kan Romanong emperador na si Constantino na gamiton an “Kristianong” relihiyon kan saiyang kaaldawan na pamparigon sa saiyang nagkakaburulag na imperyo. Sa katuyohan na ini, tinawan nia nin relihiyosong libertad an naghihingakong mga Kristiano asin ibinalyo an ibang pribilehiyo kan mga pading pagano sa saindang klero. An The New Encyclopædia Britannica nagsasabi: “Ilinuwas ni Constantino an iglesya sa pagrayo kaiyan sa kinaban tanganing umako nin sosyal na paninimbagan asin nakatabang na makombertir sa iglesya an paganong sosyedad.”
Relihiyon kan Estado
Pagkagadan ni Constantino, si Emperador Julian (361-363 C.E.) nagprobar na tumangon an Kristianismo asin ibalik an paganismo. Alagad ta sia nasudya, asin pakalihis nin mga 20 anyos, ipinangalad ni Emperador Teodosio I an paganismo asin ipinaotob an Trinitaryong “Kristianismo” bilang relihiyon kan Estado kan Imperyo nin Roma. May matibayon na pagkaeksakto, an Pranses na historyador na si Henri Marrou nagsurat: “Sa katapusan kan paghade ni Teodosio, an Kristianismo, o mas eksakto, an ortodoksong Katolisismo, nagin an opisyal na relihiyon kan entirong Romanong kinaban.” Sinalidahan na kan ortodoksong Katolisismo an tunay na Kristianismo asin nagin nang “kabtang kan kinaban.” An relihiyon na ini kan Estado laen na marhay sa relihiyon kan enot na mga parasunod ni Jesus, na saiyang sinabihan: “Kamo bakong kabtang kan kinaban.”—Juan 15:19.
An historyador asin pilosopong Pranses na si Louis Rougier nagsurat: “Mantang iyan naglalakop, an Kristianismo nag-agi sa pambihirang mga pagkaliwat sagkod na iyan dai na namimidbid. . . . An orihinal na iglesya kan mga dukha, na nabuhay paagi sa pagkamoot sa kapwa, nagin sarong nananakop na iglesya na nakiamistad sa mga nasa kapangyarihan kun iyan dai kaiyan kayang dominaron.”
Sa pagpopoon kan ikalimang siglo C.E., an Romano Katolikong si “San” Agustin isinurat an mayor niang librong The City of God. Dian ilinadawan nia an duwang siudad, “an sa Dios asin an sa kinaban.” Idinoon daw kan librong ini an pagigin siblag kan mga Katoliko asin kan kinaban? Dai man. Sinasabi ni Propesor Latourette: “Minidbid nin prangka ni Agustin [na] an duwang siudad, an daganon asin an langitnon, nagkakasalak.” Itinokdo ni Agustin na “an Kahadean nin Dios nagpoon na sa kinaban na ini paagi sa pagkaestablisar kan iglesya [Katolika].” (The New Encyclopædia Britannica, Macropædia, Tomo 4, pahina 506) Kaya, ano man an orihinal na katuyohan ni Agustin, an epekto kan saiyang mga teoriya orog na ilabot an Iglesya Katolika sa politikal na mga gibo-gibo kan kinaban na ini.
Nagkakabangang Imperyo
Kan 395 C.E., kan magadan si Teodosio I, an Imperyo nin Roma opisyal na nabanga sa duwa. An Imperyo sa Sirangan, o Bizantino, nasa Constantinople (dati Byzantium, ngonyan Istanbul) an kabesera, asin an Imperyo sa Solnopan, yaon sa Ravenna, Italia an kabesera (pakalihis kan 402 C.E.). Bilang resulta, nabanga an Kakristianohan sa politikal saka sa relihiyosong paagi. Mapadapit sa relasyon kan Iglesya asin kan Estado, an iglesya sa Sirangan na Imperyo sinunod an teoriya ni Eusebio na taga-Cesarea (sarong katemporanyo ni Constantinong Dakula). Dai inintindi an Kristianong prinsipyo nin pagigin siblag sa kinaban, nangatanosan si Eusebio na kun an emperador asin an imperyo magin Kristiano, an Iglesya asin an Estado magigin saro sanang Kristianong sosyedad, na an emperador nagseserbing representante nin Dios digdi sa daga. Sa pankagabsan, an relasyon na ini sa pag-oltanan kan Iglesya asin kan Estado sinunod sa nag-aging mga siglo kan mga iglesyang Ortodokso sa Sirangan. Sa saiyang librong The Orthodox Church, ipinaheling ni Timothy Ware, sarong obispong Ortodokso, an resulta: “An nasyonalismo iyo an nagin sumpa sa Ortodoksia sa nakaaging sampulong siglo.”
Sa Solnopan an ultimong emperador sa Roma hinale sa puwesto kan 476 C.E. kan nananakop na mga tribong Aleman. Ini an nagin katapusan kan Romanong Imperyo sa Solnopan. Manongod sa suminunod na pagkabakante sa politika, an The New Encyclopædia Britannica nagsasabi: “Nabilog an sarong bagong kapangyarihan, an Iglesya Romana, an iglesya kan obispo sa Roma. Naniwala an iglesyang ini na sia an kasalihid kan nawara na Imperyong Romano.” Ipinadagos pang sabihon kan ensiklopedyang ini: “An mga papa sa Roma . . . pinalihis pa sa linderos kan iglesya-estado an sekular na paghihingako kan iglesya na maggobyerno asin binilog an inaapod na teoriya kan duwang minasbad, na sinasabi na an papa tinawan ni Cristo bako sanang nin espirituwal na kapangyarihan sa iglesya kundi pati nin sekular na kapangyarihan sa kinabanon na mga kahadean.”
Nasyonal na mga Iglesyang Protestante
Sa bilog na Edad Media, an mga relihiyon na Ortodokso asin Romano Katoliko pareho nagpadagos na napapalabot na marhay sa politika, mga intriga sa kinaban, asin mga guerra. An Reporma Protestante daw kan ika-16 na siglo nagtanda sa pagbuwelta sa tunay na Kristianismo, na siblag sa kinaban?
Dai. Mababasa niato sa The New Encyclopædia Britannica: “An mga Repormador na Protestante kan Luterano, Calvinista, asin Anglikanong tradisyon . . . nagdanay na marigon na nangangapot sa mga opinyon ni Agustin, na sa mga teolohiya kaini sinda may partikular na simpatiya. . . . An kada saro sa tolong mayor na Protestanteng tradisyon sa Europa kan ika-16 na siglo . . . sinuportaran kan sekular na mga autoridad sa Saxony [sentral na Alemania], Switzerland, asin Inglaterra asin nagdanay sa iyo man sanang kamugtakan may relasyon sa estado kapareho kan iglesya kaidtong edad media.”
Imbes na bumalik sa tunay na Kristianismo, an Reporma nagpaluwas nin kadakol na nasyonal asin teritoryal na mga iglesya na naglanalana sa mga estado politiko asin aktibong nagsuportar sa sainda sa saindang mga guerra. An totoo, an mga iglesyang Katoliko asin Protestante pareho nagsutsut nin relihiyosong mga guerra. Sa saiyang librong An Historian’s Approach to Religion, si Arnold Toynbee nagsurat manongod sa mga guerrang iyan: “Ipinaheling kaiyan an mga Katoliko asin Protestante sa Pransia, sa Netherlands, sa Alemania, asin sa Irlandia, asin an magkaribal na mga sekta nin mga Protestante sa Inglaterra asin Scotland, sa maringis na akto nin paghihingoang papondohon an kada saro paagi sa armas.” An mga iriwal sa presenteng aldaw na nakababanga sa Irlandia asin sa dating Yugoslavia nagpapaheling na an mga iglesyang Romano Katoliko, Ortodokso, asin Protestante sagkod ngonyan napapalabot pang marhay sa mga gibo-gibo kan kinaban.
Ini daw gabos nangangahulogan na an tunay na Kristianismo, na siblag sa kinaban, mayo na sa daga? An hapot na iyan sisimbagon kan minasunod na artikulo.
[Kahon/Ritrato sa pahina 10, 11]
KUN PAANO NAGIN RELIHIYON KAN ESTADO AN “KRISTIANISMO”
AN Kristianismo nungka na katuyohan na magin kabtang kan kinaban na ini. (Mateo 24:3, 9; Juan 17:16) Pero sinasabi nin mga libro sa historya na kan ikaapat na siglo C.E., an “Kristianismo” nagin an opisyal na relihiyon kan Estado kan Imperyo nin Roma. Paano ini nangyari?
Poon ki Nero (54-68 C.E.) sagkod kan ikatolong siglo C.E., an gabos na emperador nin Roma magsalang aktibong pinaglamag an mga Kristiano o itinogot an paglamag sa sainda. Si Galino (253-268 C.E.) an enot na emperador sa Roma na nagpaluwas nin deklarasyon nin pagpabaya sa sainda. Minsan kaidto, an Kristianismo ipinangangalad na relihiyon sa bilog na imperyo. Pakalihis ni Galino, nagpadagos an paglamag, asin sa pagsakop ni Dioclesiano (284-305 C.E.) asin kan mga suminalihid sa saiya, iyan nag-orog pa ngani.
Nangyari an pagkaliwat sa kapinonan kan ikaapat na siglo huli sa pagkakombertir daa sa Kristianismo ni Emperador Constantino I. Mapadapit sa “pagkakombertir” na ini, an librong Pranses na Théo—Nouvelle encyclopédie catholique (Teo—Bagong Ensiklopedyang Katoliko) nagsasabi: “Si Constantino naghingako na Kristianong emperador. An totoo, nabunyagan sana sia kan sia naghihigagdan na.” Minsan siring, kan 313 C.E., si Constantino asin an kaiba niang emperador, si Licinio, nagpaluwas nin sarong edikto na nagtao nin relihiyosong libertad pareho sa mga Kristiano asin mga pagano. An New Catholic Encyclopedia nagsasabi: “An pagtao ni Constantino sa mga Kristiano nin libertad sa pagsamba, na nangahulogan na an Kristianismo opisyal na minimidbid bilang religio licita [legal na relihiyon] apuwera kan paganismo, sarong aktong rebolusyonaryo.”
Minsan siring, an The New Encyclopædia Britannica nagsasabi: “Dai nia [ni Constantino] ginibong relihiyon kan imperyo an Kristianismo.” An historyador na Pranses na si Jean-Rémy Palanque, miembro kan Institute of France, nagsurat: “Minsan siring, an Estadong Romano . . . nagdanay na pagano sa opisyal na paagi. Asin si Constantino, kan nangangapot sa relihiyon ni Cristo, dai tinapos an situwasyon na iyan.” Sa librong The Legacy of Rome, si Propesor Ernest Barker nagsabi: “[An kapangganahan ni Constantino] dai nagbunga kan pagkaestablisar tolos kan Kristianismo bilang relihiyon kan Estado. Kontento na si Constantino na midbidon an Kristianismo bilang saro sa pampublikong mga pagsamba kan imperyo. Sa suminunod na pitong polong taon an dating mga rituwal na pagano opisyal na ginibo sa Roma.”
Kaya sa puntong ini an “Kristianismo” legal na relihiyon sa Imperyo nin Roma. Kasuarin iyan nagin opisyal na relihiyon kan Estado, sa pinakalubos na kahulogan kan termino? Mababasa niato sa New Catholic Encyclopedia: “An palakaw [ni Constantino] ipinadagos kan saiyang mga kasalihid apuwera si Julian [361-363 C.E.], na an paglamag sa Kristianismo biglang tinapos kan saiyang kagadanan. Sa katapustapusi, kan ultimong un-kuwarto kan ika-4 na siglo, ginibo ni Teodosiong Dakula [379-395 C.E.] an Kristianismo na opisyal na relihiyon kan Imperyo asin pinapondo an pampublikong pagsambang pagano.”
Sa pagpatunay digdi asin pagpaheling kun ano man nanggad ining bagong relihiyon kan Estado, an iskolar sa Biblia asin historyador na si F. J. Foakes Jackson nagsurat: “Sa irarom kan pamamahala ni Constantino an Kristianismo asin an imperyo nin Roma magkaalyado. Sa irarom kan pamamahala ni Teodosio sinda nagkasaro. . . . Poon kaidto an titulong Katoliko reserbado para sa mga nagsasamba sa Ama, Aki asin Espiritu Santo na parantay an paggalang. An bilog na relihiyosong palakaw kan emperador na ini nanonongod sa katuyohan na ini, asin nagbunga kan pagigin sasarong legal na relihiyon nin mga Romano kan Pagtubod na Katoliko.”
Si Jean-Rémy Palanque nagsurat: “Si Teodosio, mantang linalabanan an paganismo, pinaboran man an ortodoksong Iglesya [Katolika]; an edikto nia kan 380 C.E. pinagbotan an gabos niang sakop na umako kan pagtubod ni Papa Damaso asin kan [Trinitaryong] obispo sa Alejandria asin hinalean kan libertad sa pagsamba an mga kontra. An dakulang Konsilyo sa Constantinople (381) kinondenar giraray an mga erehiya, asin sineguro kan emperador na mayo nin obispong masuportar dian. An Kristianismo sa Nicea [Trinitaryo] talagang nagin nang relihiyon kan Estado . . . An Iglesya dayupot nang kasaro kan Estado asin nagkakamit kan esklusibong pagsuportar kaiyan.”
Kaya, bakong an daing salak na Kristianismo kan kaaldawan kan mga apostol an nagin relihiyon kan Estado kan Imperyo nin Roma. Idto iyo an Trinitaryong Katolisismo kan ikaapat na siglo, na puwersahan na ipinaotob ni Emperador Teodosio I asin ginigibo kan Iglesya Katolika Romana, na kaidto asin ngonyan, talagang kabtang kan kinaban na ini.
[Credit Line]
Si Emperador Teodosio I: Real Academia de la Historia, Madrid (Foto Oronoz)
[Picture Credit Line sa pahina 8]
Scala/Art Resource, N.Y.