Dinigtaan nin Sarong Hade an Santuaryo ni Jehova
“Kun dapit sa banwaan na nakakamidbid sa saindang Dios, sinda mangingibabaw.”—DANIEL 11:32.
1, 2. Anong dramatikong labanan an nangyayari sa historya nin tawo sa laog nin labi nang 2,000 na taon?
MAY duwang hade na todo-todo an labanan sa pagkasupremo. Enot nguna an saro, dangan an saro naman, an nangingibabaw, mantang nagpapadagos an labanan sa laog nin labi nang duwang ribong taon. Sa satong kaaldawan an labanan nakaapektar sa kadaklan na tawo digdi sa daga asin nakabalo sa integridad kan banwaan nin Dios. Iyan matatapos sa sarong pangyayari na dai natanaw kan arin man sa duwang kapangyarihan. An dramatikong patienot na historyang ini ipinahayag sa suanoy na propetang si Daniel.—Daniel, kapitulo 10 sagkod 12.
2 An hula may koneksion sa nagpapadagos na pag-iiwal kan hade sa amihanan asin kan hade sa timog asin detalyadong ipinaliwanag sa librong “Your Will Be Done on Earth.”a Sa librong iyan ipinaliwanag na an hade sa amihanan sa kaenot-enote iyo an Siria, sa amihanan nin Israel. Dangan, an katongdan na iyan kinua kan Roma. Enot, an hade sa timog iyo an Egipto.
Labanan sa Panahon kan Katapusan
3. Sono sa anghel, noarin masasabotan an hula manongod sa hade sa amihanan asin hade sa timog, asin paano?
3 An anghel na nagpapahayag kan mga bagay na ini ki Daniel nagsabi: “Kun para sa saimo, O Daniel, ihilom mo an mga tataramon asin pintoan mo an libro, sagkod sa panahon kan katapusan. Dakol an magririlibot, asin an tunay na kaaraman magigin abunda.” (Daniel 12:4) Iyo, an hula may koneksion sa panahon kan katapusan—panahon na nagpoon kan 1914. Sa markadong panahon na iyan, dakol an “magririlibot” sa Banal na Kasuratan, asin sa tabang kan banal na espiritu, magigin abunda an tunay na kaaraman, pati an pakasabot sa hula kan Biblia. (Talinhaga 4:18) Mantang nagrarayo an naaabot ta sa panahon na iyan, naliwanagan an padakol nang padakol na detalye sa mga hula ni Daniel. Kun siring, paano niato maninigong saboton an hula manongod sa hade sa amihanan asin hade sa timog ngonyan na 1993, 35 taon pakalihis na mapublikar an “Your Will Be Done on Earth”?
4, 5. (a) Saen manonompongan an taon 1914 sa hula ni Daniel manongod sa hade sa amihanan asin hade sa timog? (b) Sono sa anghel, ano an mangyayari sa 1914?
4 An kapinonan kan panahon kan katapusan kaidtong 1914 minarkahan kan enot na guerra mundial asin kan iba pang kasakitan sa kinaban na ihinula ni Jesus. (Mateo 24:3, 7, 8) Manonompongan daw niato an taon na iyan sa hula ni Daniel? Iyo. An kapinonan kan panahon kan katapusan iyo an “panahon na talaan” na sinasabi sa Daniel 11:29. (Helingon an “Your Will Be Done on Earth,” pahina 269-70.) Idto panahon na itinalaan na ni Jehova kan kaaldawan ni Daniel, ta idto nag-abot sa katapusan kan 2,520 taon na ipinaheheling sa may makahulang kahulogan na mga pangyayari sa Daniel kapitulo 4.
5 An 2,520 taon, poon sa pagkalaglag nin Jerusalem kan 607 B.C.E. kaidtong hoben pa si Daniel sagkod 1914 C.E., inapod na “itinalaan na mga panahon kan mga nasyon.” (Lucas 21:24) Anong politikal na mga pangyayari an matanda kan katapusan kaiyan? Ipinahayag ini ki Daniel nin sarong anghel. Sabi kan anghel: “Sa panahon na talaan sia [an hade sa amihanan] mabalik, asin sia madatong nanggad tumang sa timog; alagad ta dai makaaarog an huring pagduman nia sa naenot.”—Daniel 11:29.
Nadaog sa Guerra an Hade
6. Kan 1914, siisay an hade sa amihanan, asin siisay an hade sa timog?
6 Kan 1914 an katongdan kan hade sa amihanan kinua na kan Alemania, na an namomoon iyo si Kaiser Wilhelm. (“Kaiser,” hale sa Romanong titulo na “Cesar.”) An pagputok nin iriwal sa Europa saro pa sa sunod-sunod na hampangan kan hade sa amihanan asin hade sa timog. An katongdan kaining ikaduwa, an hade sa timog, okupado na ngonyan kan Britania, na madalion na sinakop an Egipto, an sakop kan orihinal na hade sa timog. Sa pagpapadagos kan guerra, an Britania sinorog kan dating kolonya kaiyan, an Estados Unidos nin Amerika. An hade sa timog nagin an Anglo-Amerikanong Kapangyarihan Pankinaban, an pinakamakapangyarihan na imperyo sa kasaysayan.
7, 8. (a) Kan enot na guerra mundial, sa anong paagi na an mga bagay dai nagin ‘arog kan naenot’? (b) Ano an resulta kan enot na guerra mundial, pero sono sa hula, ano an reaksion kan hade sa amihanan?
7 Sa nakaaging mga labanan kan duwang hade, an Imperyo nin Roma, bilang hade sa amihanan, perming nanggagana. Ngonyan, ‘an mga bagay bako nang arog kan enot.’ Taano ta bako? Huli ta nadaog sa guerra an hade sa amihanan. An sarong dahelan iyo na “an mga sakayan nin Kitim” nagdatong tumang sa hade sa amihanan. (Daniel 11:30) Ano an mga sakayan na ini? Kan panahon ni Daniel, an Kitim iyo an Chipre, asin sa pagpopoon kan enot na guerra mundial, an Chipre sinakop kan Britania. Dugang pa, sono sa The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, an ngaran na Kitim “pinahihiwas na masakop an S[olnopan] sa pankagabsan, pero esp[esyalmente] an S[olnopan] na marinero.” Tinatradusir kan New International Version an mga tataramon na “mga sakayan nin Kitim” na “mga sakayan kan mga daga sa gilid nin dagat sa solnopan.” Kan enot na guerra mundial, an mga sakayan nin Kitim iyo an mga sakayan nin Britania, na yaon sa solnopan na baybayon nin Europa. Pagkatapos an Armadang Britano pinakosog nin mga sakayan hale sa solnopan na kontinente nin Amerika del Norte.
8 Sa irarom kan pagsalakay na ini, an hade sa amihanan ‘namondo’ asin suminuko kan 1918. Pero dai pa sia nawawara. “Sia mabalik asin magtataram nin mga pagsahot tumang sa banal na tipan asin mahirong may kapangganahan; asin sia mabalik asin matao nin konsiderasyon sa mga nagbaya sa banal na tipan.” (Daniel 11:30) Iyan an ihinula kan anghel, asin iyo man nanggad an nangyari.
An Hade Naghirong May Kapangganahan
9. Ano an naggiya sa paglataw ni Adolf Hitler, asin paano sia ‘naghirong may kapangganahan’?
9 Pakalihis kan guerra, kan 1918, ipinirit sa Alemania kan nangganang mga Alyado an nagpapadusang tratado sa katoninongan, na malinaw na sa katuyohan na papagdanayon an mga Aleman na haros daing pagkakan sa laog nin dai masabing ngapit. Bilang resulta, pakapagripaydipay sa makuring kasakitan sa laog nin pirang taon, an Alemania andam na para sa paglataw ni Adolf Hitler. Nakamtan nia an supremong kapangyarihan kan 1933 asin tolos-tolos ilinansar nia an maisog na pagsalakay tumang sa “banal na tipan,” na representado kan linahidan na mga tugang ni Jesu-Cristo. Digdi sia naghirong may kapangganahan tumang sa maimbod na mga Kristianong ini, na maisog na pinaglalamag an dakol sa sainda.
10. Sa paghanap nin pagsuportar, sairisay an inilusyonan ni Hitler, asin ano an mga ibinunga?
10 Si Hitler nagin mapanggana sa ekonomiko asin diplomatikong paagi, na naghiro man na may kapangganahan sa langtad na iyan. Sa pira sanang taon, ginibo nia an Alemania na magin kapangyarihan na dai mapagpapalimanlimanan, na tinabangan digdi kan “mga nagbaya sa banal na tipan.” Sairisay ini? Minalataw na an mga namomoon sa Kakristianohan, na naghihingakong katipan nin Dios pero haloy nang nag-ontok sa pagigin mga disipulo ni Jesu-Cristo. Mapangganang naapodan ni Hitler an “mga nagbaya sa banal na tipan” sa paghagad kan saindang pagsuportar. An papa sa Roma nakipagtipan sa saiya, asin an Iglesya Katolika Romana, saka an mga iglesyang Protestante sa Alemania, nagsuportar ki Hitler sa laog kan 12 taon na madahas niang pamamahala na nagbunga nin lakop na takot.
11. Paano ‘dinigtaan an santuaryo’ asin ‘hinale an danay na atang’ kan hade sa amihanan?
11 Mapangganang marhay si Hitler kaya nakiguerra sia, arog kan tamang ihinula kan anghel. “Asin may matirindog na mga hukbo, na naghahale sa saiya; asin didigtaan ninda an santuaryo, an kuta, asin hahaleon ninda an danay na atang.” (Daniel 11:31a) Sa suanoy na Israel, an santuaryo kabtang kan templo sa Jerusalem. Minsan siring, kan si Jesus isikwal kan mga Judio, sinda asin an saindang templo isinikwal ni Jehova. (Mateo 23:37–24:2) Poon kan enot na siglo, an templo ni Jehova sa katotoohan espirituwal, na an Kabanalbanale kaiyan yaon sa kalangitan asin may espirituwal na patyo digdi sa daga na dian naglilingkod an linahidan na mga tugang ni Jesus, an Halangkaw na Saserdote. Poon kan mga taon nin 1930, an dakulang kadaklan nagsamba kaiba kan linahidan na natatada; kaya sinasabi na sinda naglilingkod ‘sa templo nin Dios.’ (Kapahayagan 7:9, 15; 11:1, 2; Hebreo 9:11, 12, 24) An daganon na patyo kan templo nadigtaan kan daing ontok na paglamag sa linahidan na natatada asin sa saindang kairiba sa kadagaan na an may sakop iyo an hade sa amihanan. Grabeng marhay an paglamag kaya an danay na atang—an pampublikong atang nin pag-omaw sa ngaran ni Jehova—hinale. (Hebreo 13:15) Pero, ipinaheheling kan kasaysayan na sa ibong nin grabeng pagsakit, an maimbod na linahidan na mga Kristiano, kaiba kan “ibang karnero,” nagpadagos na maghulit nin hilom.—Juan 10:16.
“An Makababaldeng Bagay”
12, 13. Ano an “makababaldeng bagay,” asin—arog kan patienot na naheling kan maimbod asin madonong na oripon—kasuarin asin paano iyan inestablisar liwat?
12 Kan natatanaw na an katapusan kan ikaduwang guerra mundial, may saro pang nangyari. “Asin sierto nanggad na ibubugtak ninda an makababaldeng bagay na nagpapangyari nin kagabaan.” (Daniel 11:31b) An “makababaldeng bagay” na ini, na nasambitan man ni Jesus, namidbid na bilang an Liga de Naciones, an mapulang mabangis na hayop na sono sa Kapahayagan naghilig sa bungaw. (Mateo 24:15; Kapahayagan 17:8; helingon an Light, Libro Dos, pahina 94.) Iyan ginibo kaini kan pumutok an Guerra Mundial II. Minsan siring, sa Bagong Kinaban na Teokratikong Asamblea kan mga Saksi ni Jehova kan 1942, ipinaliwanag ni Nathan H. Knorr, ikatolong presidente kan Watch Tower Bible and Tract Society, an hula sa Kapahayagan 17 asin nagpatanid na an hayop maluwas liwat sa bungaw.
13 Pinatunayan kan kasaysayan na totoo an saiyang mga tataramon. Sa pag-oltanan nin Agosto asin Oktubre 1944, sa Dumbarton Oaks sa Estados Unidos, pinonan an trabaho sa carta kan aapodon na Naciones Unidas. An carta inaprobaran nin 51 nasyon, pati an dating Unyon Sobyet, asin kan iyan ipaotob kan Oktubre 24, 1945, an gadan nang Liga de Naciones garo luminuwas sa bungaw.
14. Kasuarin asin paano naliwat kun siisay an hade sa amihanan?
14 An Alemania pangenot na kaiwal kan hade sa timog sa duwang guerra mundial. Pakalihis kan Guerra Mundial II, an sarong kabtang nin Alemania nagreorganisar tanganing magin kaalyado kan hade sa timog. Pero an ibang kabtang nin Alemania ngonyan nakiiba sa saro pang makapangyarihan na imperyo. An grupo politikong Komunista, na ngonyan kaiba an sarong kabtang nin Alemania, tuminindog sa marigon na pagkontra sa alyansang Anglo-Amerikano, asin an pagriribal kan duwang hade nagin Malipot na Guerra.—Helingon an “Your Will Be Done on Earth,” pahina 264-84.
An Hade Asin an Tipan
15. Sairisay an “mga naggigibo nin karatan tumang sa tipan,” asin ano an relasyon ninda sa hade sa amihanan?
15 Ngonyan sinasabi kan anghel: “Idtong mga naggigibo nin karatan tumang sa tipan, saiyang gigiyahan sa apostasiya paagi sa malomoy na mga tataramon.” (Daniel 11:32a) Sairisay an mga ini na naggigibo nin karatan tumang sa tipan? Liwat, daing iba kundi an mga namomoon sa Kakristianohan, na naghihingakong Kristiano pero sa saindang mga gawe dinidigtaan an mismong ngaran nin Kristianismo. Kaidtong ikaduwang guerra mundial, “an Gobyernong Sobyet naghingoa na makua an materyal asin moral na tabang kan mga Iglesya para sa pagdepensa sa dagang ginikanan.” (Religion in the Soviet Union, ni Walter Kolarz) Pagkaguerra, pinagmaigotan kan mga namomoon sa iglesya na papagdanayon an pakikikatood na iyan sa ibong kan ateistikong palakaw kan kapangyarihan na iyo na ngonyan an hade sa amihanan.b Kaya an Kakristianohan nagin kabtang kan kinaban na ini nin orog kisa kasuarin pa man—makababaldeng apostasiya sa mga mata ni Jehova.—Juan 17:14; Santiago 4:4.
16, 17. Siisay an “mga igwa nin pagmansay,” asin kumusta an kamugtakan ninda sa irarom kan hade sa amihanan?
16 Kumusta man an tunay na mga Kristiano? “Kun dapit sa banwaan na nakakamidbid sa saindang Dios, sinda mangingibabaw asin magigin mapanggana. Asin kun dapit sa mga igwa nin pagmansay sa tahaw kan banwaan, sinda magtatao nin pakasabot sa dakol. Asin papangyayarihon nanggad na sinda mapukan paagi sa minasbad asin paagi sa kalayo, paagi sa pagkabihag asin paagi sa pananamsam, sa laog nin pirang aldaw.” (Daniel 11:32b, 33) An mga Kristiano na namumuhay sakop kan hade sa amihanan, minsan ngani tama sanang ‘nagpapasakop sa haralangkaw na kapangyarihan,’ bakong kabtang kan kinaban na ini. (Roma 13:1; Juan 18:36) Maingat sa pagtao ki Cesar kan mga bagay na ki Cesar, itinao man ninda “sa Dios an mga bagay na sa Dios.” (Mateo 22:21) Huli kaini, nabalo an saindang integridad.—2 Timoteo 3:12.
17 An resulta? Sinda parehong ‘nangibabaw’ asin ‘napukan.’ Napukan sinda ta sinda pinaglamag asin nagsakit nin makuri, na an iba ginadan pa ngani. Pero sinda nangibabaw ta, sa kadaklan, sinda nagdanay na maimbod. Iyo, dinaog ninda an kinaban, kun paanong dinaog ni Jesus an kinaban. (Juan 16:33) Dugang pa, nungka na sinda nag-ontok sa paghuhulit, dawa sinda namugtak sa bilanggoan o sa kampo de konsentrasyon. Sa paggibo nin siring, sinda ‘nagtao nin pakasabot sa dakol.’ Sa ibong nin paglamag, sa kadaklan na nasyon na pinamamahalaan kan hade sa amihanan, nagdakol an mga Saksi ni Jehova. Huli sa kaimbodan kan “mga igwa nin pagmansay,” naglataw an nagdadakulang “dakulang kadaklan” sa kadagaan na iyan.—Kapahayagan 7:9-14.
18. Anong “kadikit na tabang” an inako kan linahidan na natatada na nabubuhay sakop kan hade sa amihanan?
18 Sa pagtaram manongod sa paglamag sa banwaan nin Dios, ihinula kan anghel: “Alagad kun sinda mapukan na tatabangan sinda nin kadikit na tabang.” (Daniel 11:34a) Paano ini nangyari? Primero, an kapangganahan kan hade sa timog sa ikaduwang guerra mundial nagbunga nin dakulang kaginhawahan para sa mga Kristiano na nabubuhay sakop kan karibal na hade. (Ikomparar an Kapahayagan 12:15, 16.) Dangan, an mga pinaglamag kan suminalihid na hade nakaginhawa sa panapanahon, asin mantang luway-luway na natatapos an Malipot na Guerra, narealisar nin dakol na namomoon na bakong peligroso an maimbod na mga Kristiano asin kun siring tinawan sinda nin legal na pagmidbid.c Nag-abot man an dakulang tabang paagi sa nagdadakol na dakulang kadaklan, na naghimate sa maimbod na paghuhulit kan mga linahidan asin nagtabang sa sainda, arog kan sinasabi sa Mateo 25:34-40.
Paglinig sa Banwaan nin Dios
19. (a) Paano na an iba ‘nakiiba sa sainda paagi sa panunuyo’? (b) Ano an kahulogan kan mga tataramon na “sagkod sa panahon kan katapusan”? (Helingon an nota sa ibaba.)
19 Bakong gabos na nagpaheling nin interes sa paglilingkod sa Dios kan panahon na idto may marahay na motibo. Nagpatanid an anghel: “Dakol an makiiiba sa sainda paagi sa panunuyo. Asin an iba sa mga igwa nin pagmansay mapupukan, tanganing gumibo nin pagdalisay huli sa sainda asin gumibo nin paglinig patin gumibo nin pagpaputi, sagkod sa panahon kan katapusan; huli ta iyan sa itinalaan pang panahon.”d (Daniel 11:34b, 35) An iba nagpaheling nin interes sa katotoohan pero habong gumibo nin tunay na pagdusay na maglingkod sa Dios. An iba na garo baga nag-ako kan maogmang bareta sa katotoohan mga espiya kan mga autoridad. An sarong report hale sa sarong nasyon nagsasabi: “An iba sa daing konsensiang mga tawong ini nagtugang mga Komunista na naglaog nin hilom sa organisasyon kan Kagurangnan, nagpaheling nin dakulang kaigotan, asin nanombrahan pa ngani sa haralangkaw na katongdan nin paglilingkod.”
20. Taano ta itinogot ni Jehova na an ibang maimbod na Kristiano ‘mapukan’ huli sa parasaginsagin na mga nakalaog?
20 An mga nakalaog ipinahamak sa mga autoridad an nagkapirang maimbod. Taano ta itinogot ni Jehova na mangyari an siring na mga bagay? Para sa pagdalisay, paglinig. Kun paanong si Jesus “nakanood nin pagkuyog hale sa mga bagay na saiyang tinios,” an maimbod man na mga kalag na ini nakanood nin pakatagal sa pagbalo sa saindang pagtubod. (Hebreo 5:8; Santiago 1:2, 3; ikomparar an Malaquias 3:3.) Sa siring sinda ‘nadadalisay, nalilinig, asin napapuputi.’ Dakulang kagayagayahan an naghahalat sa siring na mga maimbod kun umabot na an itinalaan na panahon na balosan an saindang pakatagal. Ini maheheling kun pag-olayan pa niato nin orog an hula ni Daniel.
[Mga Nota sa Ibaba]
a Ipinublikar kan Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., asin ilinuwas sa Ingles kan 1958 sa “Banal na Kabotan” na Internasyonal na Asamblea kan mga Saksi ni Jehova.
b An Nobyembre 1992 na World Press Review itinampok an sarong artikulo hale sa The Toronto Star na nagsabi: “Sa nakaaging pirang taon, naheling nin mga Ruso na an dinosenang mga iniimahinar manongod sa kasaysayan kan saindang nasyon na dati dai mapagdududahan nagkakaturumpag sa atubangan kan mga katunayan. Pero an mga pagbuyagyag manongod sa kolaborasyon kan iglesya sa gobyernong komunista iyo an pinakanakapagpapaluya nin boot.”
c Helingon an The Watchtower, Hulyo 15, 1991, pahina 8-11.
d An “sagkod sa panahon kan katapusan” puwedeng mangahulogan “durante kan panahon kan katapusan.” An termino digdi na trinadusir na “sagkod” minalataw sa tekstong Aramaiko kan Daniel 7:25 asin dian iyan nangangahulogan nin “durante” o “sa laog nin.” An termino may nakaaagid na kahulogan sa tekstong Hebreo kan 2 Hade 9:22, Job 20:5, asin Hokom 3:26. Pero sa kadaklan na traduksion kan Daniel 11:35 iyan tinatradusir na “sagkod,” asin kun ini an tamang pagsabot, kun siring an “panahon kan katapusan” digdi seguradong iyo an panahon kan katapusan kan pagtagal kan banwaan nin Dios.—Ikomparar an “Your Will Be Done on Earth,” pahina 286.
Nagigirumdoman daw Nindo?
◻ Taano ta maninigo niatong laoman ngonyan na magkaigwa nin mas malinaw na pakasabot sa hula ni Daniel?
◻ Paano an hade sa amihanan ‘magtataram nin mga pagsahot asin mahirong may kapangganahan’?
◻ Paano an paglataw liwat kan “makababaldeng bagay” patienot na natanaw kan grupong oripon?
◻ Paano an linahidan na natatada ‘napukan, nangibabaw, asin mag-aako nin kadikit na tabang’?
[Ritrato sa pahina 15]
Sa pamamahala ni Hitler, an hade sa amihanan lubos na naomayan kan pagkadaog nia kan 1918 sa kamot kan hade sa timog
[Ritrato sa pahina 16]
An mga namomoon sa Kakristianohan naghingoang pataluboon an relasyon sa hade sa amihanan
[Credit Line]
Zoran/Sipa Press