An Katapusan kan Pagkaongis sa Bilog na Kinaban
MGA duwang ribong taon na an nakaagi, sarong minoriyang grupo an nagin biktima nin pagkaongis. Ipinaliwanag ni Tertullian an usong kaisipan kan mga Romano manongod sa enot na mga Kristiano: “Kun an langit dai magpaoran, kun may linog, kun may gutom o peste, tolos-tolos na an kinurahaw, ‘An mga Kristiano ipakakan sa mga leon!’”
Minsan pinupunteriya nin pagkaongis, linabanan kan enot na mga Kristiano an sugot na magbalos sa inhustisya. Sa saiyang bantog na Sermon sa Bukid, nagsabi si Jesu-Cristo: “Nadangog nindo na sinabi, ‘Kamotan an saimong kataed asin ikaongis an saimong kaiwal.’ Minsan siring, ako nagsasabi saindo: Padagos na mamoot sa saindong mga kaiwal asin ipamibi idtong mga naglalamag saindo.”—Mateo 5:43, 44.
Berbal na tradisyon kan mga Judio na mangapotan na tama sanang ‘ikaongis an kaiwal.’ Si Jesus, minsan siring, nagsabi na kaipuhan na mamotan ta an satong kaiwal, bako sanang an satong amigo. Ini masakit alagad bakong imposible. An pagkamoot sa kaiwal dai nangangahulogan na gustohon an gabos niang gawe-gawe o an mga gibo nia. An Griegong termino na manonompongan sa isinaysay ni Mateo hale sa a·gaʹpe, na naglaladawan nin pagkamoot na naghihiro kaoyon sa prinsipyo. An saro na nagpapaheling nin a·gaʹpe, may prinsipyong pagkamoot, naggigibo nin marahay minsan sa kaiwal na naoongis asin nagmamaltrato saiya. Taano? Huli ta iyan an paagi na arogon si Cristo, asin iyan an paagi na daogon an pagkaongis. Sarong Griegong iskolar an nagsabi: “An [a·gaʹpe] nagpapangyari sato na daogon an satong natural na tendensia sa kaanggotan asin kapaitan.” Pero ini daw magigin epektibo sa kinaban ngonyan na pano nin pagkaongis?
Admitido ta, bakong gabos na minaakong sia Kristiano desididong arogon an halimbawa ni Cristo. An dai pa sana nahahaloy na mga karatan sa Rwanda ginibo nin etnikong mga grupo, na an dakol na miembro ninda naghihingakong mga Kristiano. Si Pilar Díez Espelosín, sarong Katoliko Romanong madre na nagtrabaho na nin 20 taon sa Rwanda, nag-estorya nin sarong makahulogan na pangyayari. Sarong lalaki an nagdolok sa simbahan kan madre na may dara-darang budyak na risang pigparagamit na nia. Hinapot sia kan madre: “Ano ta naglilibot ka sa pagparapangadan nin tawo? Dai mo daw naiisip si Cristo?” An lalaki nag-ako na naiisip nia si Cristo asin dagos na luminaog sa simbahan, luminuhod, asin sinserong nagrosaryo. Alagad kan sia matapos, huminale sia tanganing ipadagos an pangagadan. “Ipinaheheling kaiyan na dai ta itinotokdo nin tama an ebanghelyo,” an pag-admitir kan madre. Minsan siring, an arog kaiyan na pagkasudya dai nangangahulogan na may pagkukulang an mensahe ni Jesus. An pagkaongis puedeng madaog kan mga naggigibo kan tunay na Kristianismo.
Pagdaog sa Pagkaongis sa Sarong Kampo de Konsentrasyon
Si Max Liebster sarong Judio sa laman na nakaeksperyensia asin nakaligtas sa Holocaust. Minsan ngani “namomotan” an kahulogan kan saiyang apelyido, nakaheling sia nin labi-labing pagkaongis. Isinasaysay nia kun ano an nanodan nia sa Nazing Alemania manongod sa pagkamoot asin pagkaongis.
“Nagdakula ako harani sa Mannheim, Alemania, kan mga taon nin 1930. Sinabi ni Hitler na an gabos na Judio bentahosong mayayaman na nan-aaprobetsar sa mga Aleman. Alagad an katotoohan iyo na an ama ko saro sanang ordinaryong paragibo nin sapatos kaidto. Minsan siring, huli sa impluwensia kan propaganda nin Nazi, nagkaaranggot samo an mga kataed niamo. Kan ako barobata pa, sarong nag-iistar sa banwa an puersadong naglahid nin dugo nin orig sa sakuyang angog. An grabeng insultong ini panamit sana kan maabot. Kan 1939 inarestar ako kan Gestapo asin kinumpiskar an gabos kong pagsasadiri.
“Poon Enero 1940 sagkod Mayo 1945, nagmaigot akong maligtas na buhay sa limang laen-laen na kampo de konsentrasyon: an Sachsenhausen, Neuengamme, Auschwitz, Buna, asin Buchenwald. An ama ko, na dinara man sa Sachsenhausen, nagadan durante kan teribleng tiglipot nin 1940. Ako mismo an nag-alsa kan saiyang bangkay pasiring sa krematoryo, na kun saen sarong tambak nin mga bangkay an naghahalat na soloon. Sa kabilogan, walo sa sakuyang pamilya an nagadan sa mga kampo.
“An mga kapo kinaongisan kan mga preso nin labi pa kisa sa mga guardiang SS. An mga kapo mga presong nakikooperar sa mga SS kaya sa siring nag-ako nin nagkapirang pabor. Sinda ikinaag na mamahala sa pagdistribwir nin kakanon, asin sinda man an nanhahampak sa ibang preso. Sa parate sinda naghihirong daing katanosan asin sa sadiring kapritso sana. Sa paghona ko igwa ako nin labi pa sa igong dahelan na kaongisan an SS asin an mga kapo, alagad durante kan sakong pagkabilanggo, nanodan ko na an pagkamoot mas makapangyarihan kisa sa pagkaongis.
“An kasarigan nin boot kan mga presong Saksi ni Jehova nakakombensir sako na an pagtubod ninda basado sa Kasuratan—asin ako mismo nagin Saksi. Si Ernst Wauer, sarong Saksi na nanompongan ko sa kampo de konsentrasyon na Neuengamme, nagsadol sako na kultibaron ko an kaisipan ni Cristo. Sinasabi kan Biblia na ‘kan sia pinag-oolog-olog, dai sia nagbalos na mag-olog-olog. Kan sia nagtitios, dai sia nan-uma, kundi padagos na nagdolot kan saiyang sadiri sa naghohokom nin matanos.’ (1 Pedro 2:23) Pinagmaigotan kong gibohon man an siring, na ipabaya an pagbalos sa kamot nin Dios, na iyo an Hokom nin gabos.
“An mga taon ko sa mga kampo nagtokdo sako na sa parate an mga tawo naggigibo nin karatan dara nin ignoransia. Minsan an mga guardiang SS bakong gabos maraot—igwa nin saro na nagligtas kan sakong buhay. Sarong beses ako nagdusa nin grabeng pag-obra asin nanluluyang biyo na maglakaw hale sa sakuyang trabaho pasiring sa kampo. Dadarahon na kutana ako sa kuartong may nakahihilong gas duman sa Auschwitz pagkaaga, alagad an sarong guardiang SS, na parehong rehion kan Alemania an samong pinaghalean, nag-interbenir para sa sako. Iinareglo nia na magtrabaho ako sa kakanan kan mga SS, na kun saen ako nakapahingalo sagkod na ako nakabawi sa salud. Sarong aldaw sia nagtuga sa sako: ‘Max, an pagmate ko yaon ako sa sarong tren na marikason asin nawaran na nin kontrol. Kun ako lumukso, ako magagadan. Kun ako magdanay, ako mababangga!’
“An mga tawong siring nangangaipo man nin pagkamoot arog ko. Sa katunayan, pagkamoot asin pagkaherak, kaiba kan pagtubod sa Dios, an nagpangyaring mapanggana kong maatubang an makaheherak na mga kamugtakan asin an huma nin kagadanan sa aroaldaw. Dai ko puedeng sabihon na nakaligtas akong daing danyos, alagad an emosyonal na mga lugad ko didikit sana.”
An init asin kabootan na naheheling pa man giraray ki Max 50 anyos na an nakaagi malinawon na patotoo sa katotoohan kan saiyang mga tataramon. An kaso ni Max dai nagsosolo. Nagkaigwa sia nin solidong rason na daogon an pagkaongis—kamawotan nia na arogon si Cristo. An iba na an buhay ninda ginigiyahan kan Kasuratan naghiro man sa kaparehong paagi. Si Simone, saro sa mga Saksi ni Jehova sa Pransia, nagpaliwanag kun paano nia nanodan an tunay na kahulogan nin daing kapasloan na pagkamoot.
“An sakong ina, si Emma, na nagin Saksi dai nahaloy bago an ikaduwang guerra mundial, tinokdoan ako na an mga tawo sa parate naggigibo nin maraot na mga bagay huli ta ignorante sinda. Ipinaliwanag nia na kun kaongisan ta sinda bilang balos, bako kitang tunay na mga Kristiano, huli ta sinabi ni Jesus na dapat mamoot kita sa satong kaiwal asin ipamibi idtong mga naglalamag sa sato.—Mateo 5:44.
“Nagigirumdoman ko an sarong grabeng pangyayari na buminalo sa pagtubod na ini. Durante kan pagsakop nin Nazi sa Pransia, si Nanay nagtios nin labi-labi huli sa sarong kataed sa edipisyong iniistaran mi. Si Nanay irineport kan babae sa mga Gestapo, asin bilang resulta, an sakong ina nagduwang taon sa mga kampo de konsentrasyon nin Aleman, na kun saen dikit na kutana siang magadan. Pakatapos kan guerra, an pulisiya kan Pransia nagmawot na papirmahon si Nanay sa sarong dokumento na nag-iinkriminar sa babaeng ini bilang nagtabang sa mga Aleman. Alagad nagsayuma an ina ko, na sinasabing ‘an Dios iyo an Hokom asin Parabalos sa marahay asin maraot.’ Mga pirang taon an luminihis, an iyo man sanang kataed nagkahelang nin ikagagadan na kanser. Imbes na ikaogma an mamondong naabtan kan babae, pinagserbihan sia kan ina ko nin dakol na oras na ginigibong komportable sagkod na makakaya an mga huring bulan kan saiyang buhay. Nungka kong malilingawan an kapangganahan na ini kan pagkamoot sa pagkaongis.”
An duwang halimbawang ini nag-iilustrar kan kapangyarihan kan may prinsipyong pagkamoot kun napapaatubang sa inhustisya. Alagad an Biblia mismo nagsasabi na may “panahon para mamoot asin panahon para maongis.” (Eclesiastes 3:1, 8) Paano iyan mangyayari?
Panahon Para Maongis
Dai kinokondenar nin Dios an gabos na pagkaongis. Manongod ki Jesu-Cristo, an Biblia nagsasabi: “Namoot ka sa katanosan, asin naongis ka sa karatan.” (Hebreo 1:9) Igwa nin pagkakalaen, minsan siring, sa pag-oltanan kan kaongisan an sala asin kan kaongisan an personang naggibo kan sala.
Ipinaghalimbawa ni Jesus an tamang pagbalanse sa tahaw kan pagkamoot asin pagkaongis. Ikinaongis nia an pagsaginsagin, alagad tinabangan nia an mga parasaginsagin na liwaton an saindang kaisipan. (Mateo 23:27, 28; Lucas 7:36-50) Kinondenar nia an kadahasan, alagad ipinamibi nia idtong mga naggadan saiya. (Mateo 26:52; Lucas 23:34) Asin minsan ngani an kinaban naongis saiya na mayong dahelan, itinao nia an sadiri niang buhay tanganing tawan nin buhay an kinaban. (Juan 6:33, 51; 15:18, 25) Winalatan nia kita nin sangkap na halimbawa nin may prinsipyong pagkamoot asin diosnon na pagkaongis.
An inhustisya puedeng magcausa na makamate kita nin moral na kaanggotan, kun paanong nangyari man iyan ki Jesus. (Lucas 19:45, 46) An mga Kristiano, minsan siring, dai autorisadong ikaag sa saindang sadiring kamot an pagbalos. “Dai kamo magbalos nin maraot sa maraot sa kiisay man,” an hatol ni Pablo sa mga Kristiano sa Roma. “Kun mahihimo, sagkod sa makakaya nindo, makipagkatoninongan sa gabos na tawo. Dai kamo magbalos. . . Dai kamo magpadaog sa karatan, kundi padagos na daogon an karatan nin karahayan.” (Roma 12:17-21) Kun personalmenteng sinasayumahan niato an pagkaongis o pagbalos sa sala, an pagkamoot nanggagana.
Sarong Kinaban na Mayo Nang Pagkaongis
Tanganing mawara an pagkaongis sa bilog na kinaban, an nakagamot nang ugale nin minilyon na tawo kaipuhan na mabago. Paano ini mahihimo? Si Propesor Ervin Staub naggibo kan minasunod na rekomendasyon: “Hinahalean ta nin halaga idtong mga kinokolgan niato asin tinatawan nin halaga idtong mga tinatabangan ta. Mientras na tinatawan niato nin orog na halaga an mga tawong tinatabangan ta asin naeeksperyensiahan an satispaksion na natural sa pagtabang, maheheling ta man an satong sadiri na orog na nagmamakolog asin matinabang. Saro sa dapat magin patolodan ta iyo na makamukna kita nin mga sosyedad na kun saen igwa nin pinakamahiwas na posibleng partisipasyon sa paggibo para sa iba.”—The Roots of Evil.
Sa ibang pagtaram, an paghale sa pagkaongis nangangaipo kan pagmukna nin sarong sosyedad na kun saen an mga tawo nakakanood na mamoot paagi sa pagtinabangan, sarong sosyedad na kun saen an mga tawo nalilingawan an gabos na iriwal na an causa daing binabasaran na pagkaanggot, nasyonalismo, rasismo, asin tribalismo. Nag-eeksister daw an siring kaiyan na sosyedad? Konsideraron an eksperyensia nin sarong lalaki na mismong napaatubang sa pagkaongis durante kan Kultural na Rebolusyon sa Tsina.
“Kan magpoon an Kultural na Rebolusyon, tinokdoan kami na mayong lugar an pakipagkompromiso sa ‘pagdinaogan nin mga grupo.’ An pagkaongis iyo an nangingibabaw na tendensia. Ako nagin Pulang Guardia asin nagpoon sa paghanap minsan saen kan ‘mga kaiwal kan grupo’—minsan sa sadiri kong pamilya. Minsan saro sanang barobata sa panahon na iyan, nakiayon ako sa mga pagrekisa sa harong kun saen minahanap kami nin ebidensia nin ‘reaksionaryong mga tendensia.’ Nangenot man ako sa pampublikong miting na nagdenunsiar sa sarong ‘kontrarebolusyonaryo.’ Siempre, an mga akusasyon na ini kun beses orog na basado sa personal na kaanggotan kisa sa politikal na mga konsiderasyon.
“Naheling ko an dakol na tawo—hoben asin gurang, lalaki asin babae—na tinawan nin pisikal na padusa na nagin paorog nang paorog karingis. Saro sa mga maestro ko—sarong marahay na tawo—an ipinarada sa palibot na garo baga sia sarong kriminal. Pakalihis nin duwang bulan saro pang respetadong maestro sa sakong eskuelahan an nakuang gadan sa Salog nin Suzhou, asin an maestro ko sa Ingles pinuersang bitayon an sadiri. Ako nabigla asin nawaran nin kasiertohan sa isip. An mga tawong ini may maboboot na puso. Sala na trataron sinda nin siring! Kaya sakuyang pinutol an gabos kong koneksion sa mga Pulang Guardia.
“Dai ko iniisip na an peryodong ini nin pagkaongis na sa halipot na panahon nakabangkag sa Tsina solong insidente. An siglong ini nakaheling nin kadakol na pagputok nin pagkaongis. Kombensido ako, minsan siring, na kayang daogon nin pagkamoot an pagkaongis. Iyan sarong bagay na naheling ko mismo. Kan ako magpoon na makiasosyar sa mga Saksi ni Jehova, naghanga ako sa tunay na pagkamoot na ipinaheheling ninda sa mga tawong laen man an rasa asin pinaghalean. Tinatanaw ko an maabot na panahon na, siring sa ipinanunuga kan Biblia, an gabos na tawo makakanood nang magkaminorootmootan.”
Iyo, an internasyonal na sosyedad nin mga Saksi ni Jehova buhay na pruweba na an pagkaongis puedeng haleon. Ano man an pinaghalean, an mga Saksi nagmamaigot na salidahan an daing binabasaran na pagkaanggot nin respeto kan saro sa saro asin haleon an gabos na gira nin tribalismo, rasismo, o nasyonalismo. An sarong basihan kan saindang kapangganahan iyo an determinasyon ninda na arogon si Jesu-Cristo sa pagpaheling nin pagkamoot na ginigiyahan nin prinsipyo. An saro pang basihan iyo na sinda naglalaom sa Kahadean nin Dios na taposon an ano man na inhustisya na puedeng tinitios ninda.
An Kahadean nin Dios iyo an ultimong solusyon para kamtan an kinaban na mayong pagkaongis, sarong kinaban na kun saen mayo nang karatan na kaoongisan. Ilinadawan sa Biblia bilang “bagong kalangitan,” an langitnon na gobyernong ini magarantiya nin sarong kinaban na talingkas sa inhustisya. Iyan mamamahala sa “sarong bagong daga,” o bagong sosyedad nin mga tawo na natokdoan nang magkaminorootmootan. (2 Pedro 3:13; Isaias 54:13) An pagtotokdong ini nagpopoon na, siring sa pinatototoohan kan mga eksperyensia ni Max, Simone, asin nin dakol pang iba. Panamit iyan kan pambilog na kinaban na programa sa paghale kan pagkaongis asin kan mga causa kaiyan.
Paagi sa saiyang propeta na si Isaias, ilinaladawan ni Jehova an resulta: “Dai sinda magibo nin maraot o manraraot sa bilog na sakuyang banal na bukid; huli ta an daga mapapano nanggad kan kaaraman dapit ki Jehova kun paanong an tubig nakatatahob sa mismong kadagatan.” (Isaias 11:9) An Dios mismo maproklamar nin pagpapondo sa pagkaongis. Iyan magigin panahon nanggad na mamoot.
[Mga retrato sa pahina 7]
An mga Nazi tinatoan nin sa presong numero an walang takyag ni Max Liebster
[Retrato sa pahina 8]
An pagkaongis madali nang magin kabtang kan nakaagi