Taano ta Dapat na Hanapon an Katotoohan?

DAKOL na relihiosong organisasyon an naghihingako na yaon sainda an katotoohan, asin galaga nindang iinaalok iyan sa iba. Minsan siring, sa tahaw ninda sinda nag-aalok nin nakariribong sa kadakolan na “katotoohan.” Ini daw saro sanang dagdag pang ebidensia na an gabos na katotoohan relatibo, na mayo nin absolutong mga katotoohan? Bako.

Sa saiyang librong The Art of Thinking, si Propesor V. R. Ruggiero nagpapahayag kan saiyang pagngalas na minsan an intelihenteng mga tawo kun beses minasabi na an katotoohan relatibo. Sia minarason: “Kun an lambang saro madeterminar kan sadiri niang katotoohan, kun siring mayong ideya nin sarong tawo na puedeng magin mas marahay kisa sa kan sa iba. An gabos kaipuhan na pantay-pantay. Asin kun an gabos na ideya pantay-pantay, ano an rason sa pagsisiyasat sa ano man na tema? Taano ta makotkot pa sa daga para sa mga simbag sa mga hapot sa arkeolohiya? Taano ta sisiyasaton pa an mga causa nin tension sa Tahaw na Sirangan? Taano ta mahanap pa nin pambolong sa kanser? Taano ta liliboton pa an galaksia? An mga aktibidad na ini rasonable sana kun igwang mga simbag na mas marahay kisa sa iba, kun an katotoohan bagay na separado sa, asin dai apektado kan, indibiduwal na mga pananaw.”

Sa katunayan, mayo talagang naniniwala na mayong katotoohan. Kun manongod sa pisikal na mga katunayan, siring sa medisina, matematika, o mga ley nin pisika, minsan an pinakamatagas na relatibista maniniwala na igwang mga bagay na totoo. Siisay sa sato an makosog boot na maglunad sa sarong eroplano kun dai ta hinona na an mga ley nin aerodinamika absolutong mga katotoohan? An mapatutunayan na mga katotoohan nag-eeksister; napalilibotan kita kaiyan, asin itinataya niato an satong buhay sa mga iyan.

An Karibay nin Relatibismo

Minsan siring, sa langtad nin moralidad na risang marhay an mga sala nin relatibismo, huli ta digdi na an siring na kaisipan nakagibo nin pinakagrabeng danyos. An Encyclopedia Americana nagpapaliwanag: “Seryosong pinagdudahan kun baga an kaaraman, o midbid na katotoohan, kayang kamtan nin tawo . . . Minsan siring, segurado na kun an magkaibang pasohan na katotoohan asin kaaraman sayumahan bilang bakong tunay o nakadadanyar, an sosyedad nin tawo nalalapa.”

Puedeng nariparo nindo an siring na pagkalapa. Halimbawa, an moral na mga katokdoan kan Biblia, na malinaw na nagsasabing sala an seksuwal na inmoralidad, bihira na sanang akoon bilang katotoohan. An mga susundon na basado sa situwasyon​—“magdesisyon ka kun ano an tama para sa saimo”—​iyo an usong opinyon ngonyan. Makasasabi daw an siisay man na an sosyal na pagkalapa bakong resulta kan relatibistikong pagmansay na ini? Tunay na an lakop sa kinaban na epidemya nin mga helang na ikinaoolakit sa seksuwal na pagdodorog, siblag na mga pamilya, asin pagbados nin mga tin-edyer iyo na mismo an nagpapatunay.

Ano an Katotoohan?

Kaya bayaan niato an malibog na tubig nin relatibismo asin adalan ta nin halipot an sinasabi kan Biblia na dalisay na tubig nin katotoohan. (Juan 4:14; Kapahayagan 22:17) Sa Biblia, an “katotoohan” bako nanggad na siring kan masakit masabotan, bakong malinaw na ideyang dinederibatehan kan mga pilosopo.

Kan sabihon ni Jesus na an saiyang bilog na katuyohan sa buhay magtaram dapit sa katotoohan, nagtataram sia manongod sa sarong bagay na pinahalagahan kan maimbod na mga Judio sa laog nin mga siglo. Sa saindang banal na mga surat, an mga Judio haloy nang nakabasa nin “katotoohan” bilang sarong bagay na tunay, bakong teoretiko. Sa Biblia, an “katotoohan” trinadusir hale sa Hebreong termino na “’‏emethʹ,” na nangangahulogan kan bagay na masarig, solido, asin, puedeng orog sa gabos, mapananarigan.

An mga Judio igwang marahay na rason sa pagmansay kan katotoohan sa paaging iyan. Inapod ninda an saindang Dios, si Jehova, na “Dios nin katotoohan.” (Salmo 31:5) Ini huli ta gabos na sinabi ni Jehova na gigibohon nia, ginibo nia. Kan sia manuga, inotob nia iyan. Kan sia magpasabong nin mga hula, iyan nagkaorotob. Kan sia magtaram nin pangultimong mga paghokom, iyan nangyari. Minilyon na Israelita an nakaheling mismo kan mga pangyayaring ini. An pinasabngan na mga parasurat kan Biblia irinekord iyan bilang dai maninigaran na mga katunayan sa kasaysayan. Bakong arog nin ibang librong minamansay na banal, an Biblia dai kinua sa eroestorya o osipon. Iyan masarig na napapasikad sa mapatototoohan na mga katunayan​—mga katunayan sa kasaysayan, arkeolohiya, siensia, asin sosyolohiya. Bakong makangangalas na an salmista nagsabi dapit ki Jehova: “An saimong pagboot katotoohan. . . . An gabos mong togon katotoohan. . . . An sustansia kan saimong tataramon katotoohan”!​—Salmo 119:​142, 151, 160.

Sinambit liwat ni Jesu-Cristo an mga tataramon kan salmong iyan kan sia magsabi sa pamibi ki Jehova: “An saimong tataramon katotoohan.” (Juan 17:17) Aram ni Jesus na gabos na sinabi kan saiyang Ama posog nanggad asin mapananarigan. Siring man, si Jesus “pano nin . . . katotoohan.” (Juan 1:14) An saiyang mga parasunod nakanood bilang mga nakaheling mismo, asin irinekord para sa gabos na masurunod na kapag-arakian, na an gabos niang sinabi siring sa gapo kasolido, an katotoohan.a

Minsan siring, kan sinabi ni Jesus ki Pilato na sia napadigdi sa daga tanganing itaram an katotoohan, igwa siang espisipikong katotoohan na nasa isip. Sinabi ni Jesus an kapahayagan na iyan sa pagsimbag sa hapot ni Pilato: “Ano hade ka?” (Juan 18:37) An Kahadean nin Dios, asin an sadiring papel ni Jesus bilang Hade kaiyan, an pinakatema, an pinakaubod, kan katokdoan ni Jesus mientras na yaon sia sa daga. (Lucas 4:43) Na an Kahadean na ini mapakangbanal kan ngaran ni Jehova, mabindikar kan saiyang soberaniya, asin mabalik kan maimbod na katawohan sa daing sagkod asin maogmang buhay iyo an “katotoohan” na linalaoman kan gabos na tunay na Kristiano. Mantang an papel ni Jesus sa kaotoban kan gabos na panuga nin Dios mahalagang marhay, asin mantang an gabos na hula nin Dios nagin “Amen,” o totoo, huli saiya, si Jesus tamang magsabi: “Ako iyo an dalan asin an katotoohan patin an buhay.”​—Juan 14:6; 2 Corinto 1:20; Kapahayagan 3:14.

An pagmidbid sa katotoohan na ini bilang mapananarigan nin lubos makahulogan na marhay sa mga Kristiano ngonyan. Iyan nangangahulogan na an saindang pagtubod sa Dios asin an saindang paglaom sa saiyang mga panuga basado sa mga katunayan, sa mga realidad.

An Katotoohan na Naghihiro

Bakong makangangalas, ikinokonektar kan Biblia an katotoohan sa aksion. (1 Samuel 12:24; 1 Juan 3:18) Sa natatakot sa Dios na mga Judio, an katotoohan bakong sarong tema sa pamimilosopo; iyan paagi nin pamumuhay. An Hebreong termino para sa “katotoohan” puede man na mangahulogan “kaimbodan” asin ginamit sa paglaladawan sa saro na puedeng paniwalaan na humiro oyon sa saiyang tataramon. Tinokdoan ni Jesus an saiyang mga parasunod na mansayon an katotoohan sa kaparehong punto-de-vista. May kaanggotan niang kinondenar an pagsaginsagin kan mga Fariseo, an dakulaon na diperensia kan saindang mapagpakangmatanos sa sadiring mga tataramon asin kan saindang bakong matanos na mga gibo. Asin sia nagtao kan halimbawa sa pamumuhay na kaoyon kan mga katotoohan na saiyang itinokdo.

Iyan man an maninigo para sa gabos na parasunod ni Cristo. Sa sainda, an katotoohan kan Tataramon nin Dios, an nakapagpapagayagayang marhay na maogmang bareta kan Kahadean nin Dios sa irarom kan pamamahala ni Jesu-Cristo, orog, labi kaorog, kisa impormasyon sana. An katotoohan na iyan nagtutulod sainda sa paghiro, minapuersa sainda na mamuhay oyon dian asin ihiras iyan sa iba. (Ikomparar an Jeremias 20:9.) Sa Kristianong kongregasyon kan enot na siglo, an paagi nin pamumuhay na inako ninda bilang mga parasunod ni Cristo may beses na midbid sana bilang an “katotoohan” o “an dalan kan katotoohan.”​—2 Juan 4; 3 Juan 4, 8; 2 Pedro 2:2.

Sarong Kayamanan na Katimbang nin Ano Man na Karibay

Totoo, an pag-ako kan mga katotoohan kan Tataramon nin Dios may hinahagad na karibay. Enot, an pakanood sana kan katotoohan puedeng magin nakariribok na eksperyensia. An The Encyclopedia Americana nagkomento: “An katotoohan parateng dai naooyonan, huli ta iyan dai nagsusuportar sa daing binabasaran na pagkaanggot o eroestorya.” An pakaheling na nabubuyagyag na bakong totoo an satong mga paniniwala puedeng magin nakadidisganar, espesyalmente kun kita tinokdoan nin pinaniwalaan na mga namomoon sa relihion. An nagkapira puedeng iagid an eksperyensia sa pakadiskobre na an pinaniwalaan na mga magurang, sa katunayan, hilom na mga kriminal. Alagad bako daw na mas marahay an pakadiskobre kan katotoohan dapit sa relihion kisa sa mabuhay sa irarom nin salang paniniwala? Bako daw na mas marahay na maaraman an katunayan kisa sa makontrol nin mga kaputikan?b​—Ikomparar an Juan 8:32; Roma 3:4.

Ikaduwa, an mabuhay kaoyon kan katotoohan dapit sa relihion puedeng mangahulogan nin pagkawara kan pag-oyon kan nagkapirang dating mga amigo niato. Sa sarong kinaban na kun saen kadakol an “irinibay an katotoohan nin Dios sa kaputikan,” an mga nangangapot nin masarig sa katotoohan kan Tataramon nin Dios garo napapalaen asin may mga beses na linilikayan asin dai nasasabotan.​—Roma 1:25; 1 Pedro 4:4.

Alagad an katotoohan katimbang kan duwang karibay na ini. An pakaaram sa katotoohan minakalda sato hale sa mga kaputikan, salang paniniwala, asin superstisyon. Asin kun mamuhay kita kaoyon kaiyan, an katotoohan nakapakokosog sato na tagalan an mga kasakitan. An katotoohan nin Dios mapananarigan asin posog na marhay an pundasyon, asin minomotibar kita kaiyan na marhay sa paglaom, na pinangyayari kaiyan na magdanay kitang dai nahihiro sa irarom nin ano man na pagbalo. Bakong makangangalas na an apostol na si Pablo iinagid an katotoohan sa halakbang, matibay na pahang anit, o panhabay, na isinosolog kan mga soldados sa ralaban!​—Efeso 6:​13, 14.

An talinhaga sa Biblia nagsasabi: “Bakala an katotoohan mismo asin dai mo iyan ipagpabakal​—an kadonongan asin disiplina patin pakasabot.” (Talinhaga 23:23) An pagsabi na an katotoohan relatibo o dai nag-eeksister pagkawara kan pinakanakaoogma asin nakakokontentong paghanap na iinaalok kan buhay. An pakanompong kaiyan pakanompong sa paglaom; an pakaaram asin pagkamoot dian pakaaram asin pagkamoot sa Kaglalang kan uniberso asin sa saiyang bugtong na Aki; an mabuhay kaoyon kaiyan mabuhay na may katuyohan asin katoninongan nin isip, ngonyan asin sagkod noarin pa man.​—Talinhaga 2:​1-5; Zacarias 8:19; Juan 17:3.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 6]

Naliliwat daw an Katotoohan?

AN INTERESANTENG hapot na iyan pinalataw ni V. R. Ruggiero sa saiyang librong The Art of Thinking. An saiyang simbag dai. An dagdag na paliwanag nia: “Iyan may beses na garo naliwat, alagad sa maingat na pagsiyasat manonompongan na iyan dai man naliwat.”

“Konsideraron,” an sabi nia, “an kaso manongod sa kun siisay an autor kan enot na libro kan Biblia, an libro nin Genesis. Sa laog nin mga siglo parehong naniwala an mga Kristiano asin mga Judio na solo an autor kan libro. Pag-abot nin panahon an pagmansay na ini kinustion, asin sa katapustapusi naribayan kan paniniwala na sagkod sa limang autor an nagsurat sa Genesis. Dangan, kan 1981, an resulta nin 5 taon na linguistikong pag-analisar sa Genesis ipinublikar, na nagsasabi na igwang 82 porsientong posibilidad na solo an autor, siring sa orihinal na pinaghona.

“Naliwat daw an katotoohan manongod sa kun siisay an autor kan Genesis? Dai. An paniniwala ta sana an naliwat. . . . An katotoohan dai maliliwat kan satong pakaaram o kan satong dai pakaaram.”

[Kahon sa pahina 7]

Paggalang sa Katotoohan

“AN PAGGALANG sa katotoohan bako sanang an palsipikadong pagkamapagtuya kan satong sadiring panahon na minaprobar na ‘ihayag’ an gabos na bagay, sa paniniwala na mayo nin siisay man asin nin ano man na tunay na makasasabi na nasa saiya an katotoohan. Iyan an kaisipan na ipinapadis an magayagayang pagsarig na an katotoohan puede nanggad na manompongan, sa mapakumbabang pagpasakop sa katotoohan noarin man asin saen man iyan lumataw. An siring na pagigin bukas an isip sa katotoohan kahagadan sa mga nagsasamba sa Dios nin katotoohan; mantang an angay na paggalang sa katotoohan sinesegurado an sadiosan na pakikiiba kan saro sa saiyang kataed, kapwa sa tataramon asin sa gibo. Naheling niato na ini an kaisipan na pinatototoohan kapwa kan D[aan] na T[ipan] asin kan B[agong] T[ipan].”​—The New International Dictionary of New Testament Theology, Tomo 3, pahina 901.

[Mga retrato sa pahina 7]

An pag-oswag sa siensia basado sa paghahayag nin mga katotoohan sa siensia

[Retrato sa pahina 8]

Kabale sa katotoohan an Kahadean asin an mga bendisyon kaiyan