Dai Kamo Mag-ontok!
“Dai kita mag-ontok sa paggibo nin karahayan, huli ta sa kapanahonan kita mag-aani kun kita dai mapagal.”—GALACIA 6:9.
1, 2. (a) Sa anong mga paagi naghahanap nin masisiba an sarong leon? (b) Sairisay an nangorognang interesadong biktimahon kan Diablo?
AN LEON naghahanap nin masisiba sa laen-laen na paagi. Kun beses hihipaan kaiyan an biktima sa mga danaw-danaw na raraan o sa mga dalan na perming inaagihan. Alagad kun minsan, an sabi kan librong Portraits in the Wild, an leon “inaaprobetsaran sana an sarong situwasyon—halimbawa, an pakanompong sa sarong natotorog na ogbon nin sebra.”
2 An satong “kaiwal, an Diablo,” an paliwanag ni apostol Pedro, “naglalakaw na siring sa nagngangarob na leon, na naghahanap nin masisiba.” (1 Pedro 5:8) Sa pakaaram na halipot na sana an saiyang natatadang panahon, padagos na dinudugangan ni Satanas an pangigipit sa mga tawo tanganing pogolan sinda sa paglilingkod ki Jehova. Minsan siring, an “nagngangarob na leon” na ini nangorognang interesado na biktimahon an mga lingkod ni Jehova. (Kapahayagan 12:12, 17) An saiyang mga paagi sa paghanap nin masisiba kapareho kan katimbang niang hayop. Taano man?
3, 4. (a) Anong mga paagi an ginagamit ni Satanas sa pagbiktima sa mga lingkod ni Jehova? (b) Huling ini na an “delikadong mga panahon na masakit pakibagayan,” anong mga hapot an pinalalataw?
3 Kun beses pinoprobaran ni Satanas an panhihipa—paglamag o pagtumang na an katuyohan raoton an satong integridad tangani na umontok kita sa paglilingkod ki Jehova. (2 Timoteo 3:12) Alagad, arog kan leon, sa ibang panahon inaaprobetsaran sana kan Diablo an sarong situwasyon. Naghahalat sia sagkod na kita panluyahan nin boot o mapagal, dangan hinihingoa niang aprobetsaran an satong mamondong emosyonal na kamugtakan tanganing mapaontok kita. Dai kita dapat na magin madaling mabiktima!
4 Pero, nabubuhay kita sa pinakamasakit na peryodo sa bilog na kasaysayan nin tawo. Sa “delikadong mga panahon [na ini] na masakit pakibagayan,” dakol sa sato an tibaad pinanluluyahan nin boot o nagagabatan sa panapanahon. (2 Timoteo 3:1) Kun siring, paano niato malilikayan an pagkapagal na marhay na kita nagigin nang madaling mabiktima kan Diablo? Iyo, paano niato makukuyog an ipinasabong na hatol ni apostol Pablo: “Dai kita mag-ontok sa paggibo nin karahayan, huli ta sa kapanahonan kita mag-aani kun kita dai mapagal”?—Galacia 6:9.
Kun Nadidisganar Kita sa Iba
5. Ano an dahelan kan pagkapagal ni David, alagad ano an dai nia ginibo?
5 Kaidtong mga panahon kan Biblia, maski an pinakamaimbod na mga lingkod ni Jehova tibaad nakamateng nagagabatan. “Napapagal na ako sa sakong pag-agrangay,” an isinurat kan salmistang si David. “Sa bilog na banggi pinalalangoy ko an sakong sopa; sa sakong mga luha pinasosopay ko an sakong higdaan. Sa pagkauyam an sakong mata nanluya.” Taano ta arog kaiyan an namatean ni David? “Huli sa gabos na nagpapaheling nin pagkaongis sa sako,” an paliwanag nia. An nakakokolog sa boot na mga hiro nin iba labi-labing ikinakolog kan puso ni David kaya sueltong nagbolos an saiyang mga luha. Pero, si David dai tuminalikod ki Jehova huli sa ginibo sa saiya nin mga kapwa tawo.—Salmo 6:6-9.
6. (a) Paano kita puedeng maapektaran kan mga tataramon o hiro nin iba? (b) Paano ginigibo nin iba na sinda magin madaling mabiktima kan Diablo?
6 Sa kaagid na paagi, an mga tataramon o hiro nin iba tibaad magin dahelan na kita mapagal na may grabeng kolog sa puso. “Igwa nin nagtataram na dai iniisip arog kan mga bono nin espada,” an sabi kan Talinhaga 12:18. Kun an dai nag-iisip sarong Kristianong tugang na lalaki o babae, an ‘lugad nin bono’ puedeng magin hararom. An tendensia nin tawo tibaad an maanggot, na posibleng nagtatanom nin paghinanakit. Nangorognang totoo ini kun sa pagmate niato trinatar kita na daing kabootan o bakong makatanosan. Tibaad madepisilan kitang makipag-olay sa nakakolog sa sato; tibaad ngani tuyo pa niato siang likayan. Nagagabatan sa paghinanakit, an iba uminontok asin dai na nag-aatender sa Kristianong mga pagtiripon. Makamomondo, sainda kun siring na ‘tinawan nin lugar an Diablo’ na aprobetsaran sinda bilang madaling mabiktima.—Efeso 4:27.
7. (a) Paano niato malilikayan na magpagamit sa Diablo kun an iba nakadidisganar sato o nakokolgan an satong boot? (b) Taano ta maninigo niatong haleon an paghinanakit?
7 Paano niato malilikayan na magpagamit sa Diablo kun an iba nakadidisganar sato o nakokolgan an satong boot? Dapat niatong hingoahon na dai magtanom nin paghinanakit. Imbes, kamo na an umenot na makipagkatoninongan o husayon an mga bagay sa pinakamadaling panahon na mapupuede. (Efeso 4:26) An Colosas 3:13 nagdadagka sa sato: “Padagos kamong . . . sueltong magpatarawadtawadan kun an siisay man igwa nin sumbong tumang sa saro.” Nangorognang angay an pagpatawad kun an saro na nagkasala nag-aadmitir na may sala asin tunay na naghahagad nin tawad. (Ikomparar an Salmo 32:3-5 asin Talinhaga 28:13.) Minsan siring, nakatatabang sa sato kun gigirumdomon ta na an pagpatawad bakong pagkonsinte o pagpasadit sa mga sala na nagibo nin iba. Kalabot sa pagpatawad an paghale sa paghinanakit. An paghinanakit magabat na pasan. Puedeng iyan na sana an satong pagparaisipon, kaya nawawaran kita nin kaogmahan. Puede pa ngani iyan na makaapektar sa satong salud. Sa kabaliktaran, an pagpatawad, kun saen angay, ikararahay niato mismo. Logod na kita, arog ki David, nungka na umontok asin rumayo ki Jehova huli sa sinabi o ginibo sa sato nin ibang tawo!
Kun Kita Nagkukulang
8. (a) Taano an iba ta kun beses nangorognang nakamamate nin kasalan? (b) Ano an peligro sa pagparaisip na sana kan nagibong kasalan kaya minasuko na kita?
8 “Kita gabos nasisingkog nin dakol na beses,” an sabi kan Santiago 3:2. Kun kita nasisingkog, natural sanang makamate nin kasalan. (Salmo 38:3-8) An mga pakamate nin kasalan nangorognang puedeng magin makosog kun kita may linalabanan na kaluyahan nin laman asin nakaeeksperyensia nin paminsanminsan na mga pagkaotro.a An sarong Kristiana na napaatubang sa siring na pakipaglaban nagpaliwanag: “Habo ko nang mabuhay pa, na dai naaaraman kun nakagibo ako o dai kan kasalan na daing kapatawadan. Namatean ko na marahay pang dai na ako magmaigot sa paglilingkod ki Jehova huli ta seguro mayo na man sana akong malalaoman.” Kun an pigpaparaisip ta na sana iyo an nagibong kasalan kaya kita minasuko na, tinatawan niato nin oportunidad an Diablo—asin tibaad tolos-tolos na aprobetsaran nia iyan! (2 Corinto 2:5-7, 11) An kaipuhan tibaad mas timbang na pagmansay sa pakamate nin kasalan.
9. Taano ta maninigo kitang magkaigwa nin kompiansa sa pagkaherak nin Dios?
9 Kun kita nagkakasala tama na makamate nin kasalan. Minsan siring, kun beses dai nahahale an mga pakamate nin kasalan huli ta an pagmate nin sarong Kristiano sia nungka nang maninigo sa pagkaherak nin Dios. Pero, an Biblia mainit na nag-aasegurar sa sato: “Kun ituga niato an satong mga kasalan, sia maimbod asin matanos tanganing ipatawad sa sato an satong mga kasalan asin linigan kita sa gabos na kabikoan.” (1 Juan 1:9) Igwa daw nin ano man na tamang rason na maniwala na iyan dai gigibohon nin Dios sa kaso niato? Girumdomon, sa saiyang Tataramon, si Jehova nagsasabi na sia “andam na magpatawad.” (Salmo 86:5; 130:3, 4) Mantang dai sia makapagpuputik, gigibohon nia an siring sa ipinanunuga kan saiyang Tataramon, basta magdolok kita sa saiya na may nagsosolsol na puso.—Tito 1:2.
10. Anong nakaoogma sa pusong pag-asegurar an ipinublikar nin sarong Watchtower kaidto manongod sa pakipaglaban sa kaluyahan kan laman?
10 Ano an maninigo nindong gibohon kun may linalabanan kamong kaluyahan asin iyan naootro? Dai kamo sumuko! An pagkaotro nin dating kaluyahan dai man hinahale an pag-oswag na nagibo na nindo. An luwas na Pebrero 15, 1954 kan magasin na ini sa Ingles nagtao kaining nakaoogma sa pusong pag-asegurar: “[Tibaad] madiskobre niato na kita dakol na beses na nasisingkog asin nahoholog sa sarong maraot na bisyo na nakatadom sa satong dating ugale nin orog kisa sa aram niato. . . . Dai kamo madesesperar. Dai kamo magkonklusyon na nakagibo kamo kan kasalan na daing kapatawadan. Iyan nanggad an gusto ni Satanas na ipangatanosan nindo. An bagay na kamo namomondo asin naaaburido sa saindong sadiri prueba mismo na bako pang sobra kagrabe an saindong pagkakasala. Nungkang mapagal sa mapakumbaba asin odok na pagdolok sa Dios, na hinahagad an saiyang pagpapatawad asin paglinig patin tabang. Dumolok sa saiya kun paanong an sarong aki minadolok sa saiyang ama kun may problema, gurano man kaparate sa iyo man sanang kaluyahan, asin si Jehova maugayon na tatabangan kamo huli sa saiyang dai na kutana maninigong kabootan asin, kun kamo sinsero, itatao nia sa saindo an sarong lininig na konsensia.”
Kun an Pagmate Niato Bako Pang Igo an Satong Ginigibo
11. (a) Ano an maninigong magin saboot niato manongod sa pakikikabtang sa paghuhulit kan Kahadean? (b) Anong mga saboot manongod sa pakikikabtang sa ministeryo an linalabanan nin ibang Kristiano?
11 An paghuhulit kan Kahadean igwa nin mahalagang kabtang sa buhay nin sarong Kristiano, asin an pakikikabtang dian nagtatao nin kagayagayahan. (Salmo 40:8) Minsan siring, an ibang Kristiano nakamamate na marhay nin kasalan manongod sa dai pakagibo nin dakol pa sa ministeryo. An siring na pakamate nin kasalan puede nganing makahale kan satong kagayagayahan asin magpangyari sa sato na umontok, na iniimahinar na sa boot ni Jehova bako pang igo an satong ginigibo. Horophoropa an mga pagmate na linalabanan nin iba.
“Aram daw nindo kun gurano kanakauubos nin panahon an kadukhaan?” an isinurat nin sarong Kristianang tugang na kaiba kan saiyang agom nagpapadakula nin tolong aki. “Dapat akong mag-ekonomiya saen man puede. Nangangahulogan ini nin paggamit nin panahon sa kahahanap sa mga tindahan nin segunda-mano, mga baratilyo, o pagtahi pa ngani nin mga bado. Saro o duwang oras man kada semana na ako nagtatrabaho sa mga kupon [nin diskuento sa pagkakan]—na ginugunting, sinasaray, asin ibinabalyo iyan. May mga panahon na nakamamate akong marhay nin kasalan sa paggibo kan mga bagay na ini, na nag-iisip na maninigong ginagamit ko an panahon na iyan sa paglilingkod sa langtad.”
“Naghona ako na siertong bako talagang igo an pagkamoot ko ki Jehova,” an paliwanag nin sarong tugang na babae na apat an aki asin daing pagtubod an agom. “Kaya nasakitan ako sa paglilingkod ko ki Jehova. Talagang nagmaigot akong marhay, alagad nungka kong namatean na iyan igo na. Aram nindo, mayo ako nin ano man na pakamate nin pagpahalaga sa sadiri, kaya dai ko maimahinar kun paano maaako ni Jehova an paglilingkod ko sa saiya.”
An sarong Kristiana na kinaipuhan na bayaan an pambilog na panahon na paglilingkod nagsabi: “Dai ko makayang isipon na nagkukulang ako sa sakong kapanugaan na maglingkod ki Jehova nin bilog na panahon. Dai nindo maiimahinar kun gurano an pagkadisganar ko! Naghihibi ako ngonyan sa paggirumdom.”
12. Taano an ibang Kristiano ta nakamamate na marhay nin kasalan manongod sa dai ninda pakagibo nin dakol pa sa ministeryo?
12 Natural sanang magmawot na maglingkod ki Jehova sa pinakalubos na paaging mapupuede. (Salmo 86:12) Minsan siring, taano an iba ta nakamamateng marhay nin kasalan manongod sa dai pakagibo nin dakol pa? Para sa iba, minalataw na konektado iyan sa pankagabsan na pakamate nin kadaihan nin halaga, na tibaad bunga nin maraot na mga eksperyensia sa buhay. Sa ibang kaso, an bakong maninigong pakamate nin kasalan tibaad bunga nin bakong realistikong pagmansay sa kun ano an linalaoman sa sato ni Jehova. “An paghona ko basta dai ka pa napapagal nin labi-labi, posibleng bako pang igo an ginigibo mo,” an pag-admitir nin sarong Kristiana. Bilang resulta, nagbugtak sia nin labi-labi kahalangkaw na mga pamantayan para sa saiyang sadiri—dangan orog na nakamate nin kasalan kan dai nia naabot an mga iyan.
13. Ano an linalaoman sa sato ni Jehova?
13 Ano an linalaoman sa sato ni Jehova? Sa simpleng pagtaram, linalaoman ni Jehova na kita maglingkod sa saiya nin bilog na puso, na ginigibo an itinotogot kan satong mga kamugtakan. (Colosas 3:23) Minsan siring, puedeng igwa nin dakulang kalaenan an gusto niatong gibohon asin an realistikong kaya niatong gibohon. Tibaad linilimitaran kita kan mga bagay na arog baga kan edad, salud, kosog sa pisikal, o mga paninimbagan sa pamilya. Minsan siring, kun ginigibo niato an satong bilog na makakaya, makaseseguro kita na an satong paglilingkod ki Jehova bilog na puso—siring man sana kabilog na puso kan saro na an salud asin mga kamugtakan nagtotogot sa saiya sa bilog na panahon na ministeryo.—Mateo 13:18-23.
14. Ano an saindong magigibo kun nangangaipo kamo nin tabang sa pagdeterminar kun ano an puedeng realistikong laoman nindo sa saindong sadiri?
14 Kun siring, paano nindo madedeterminaran kun ano an puedeng realistikong laoman nindo sa saindong sadiri? Tibaad mawoton nindo na ipakipag-olay an bagay sa sarong sinasarigan, maygurang na Kristianong katood, tibaad sarong magurang sa kongregasyon o sarong may kabatidan na tugang na babae, na aram an saindong mga abilidad, an saindong mga limitasyon, asin an saindong mga paninimbagan sa pamilya. (Talinhaga 15:22) Girumdomon na sa pagheling nin Dios an saindong halaga bilang persona dai sinosokol sa kun gurano an saindong ginigibo sa ministeryo sa langtad. An gabos na lingkod ni Jehova mahalagang marhay sa saiya. (Haggeo 2:7; Malaquias 3:16, 17) An saindong ginigibo sa paghuhulit tibaad mas dakol o mas dikit kisa sa ginigibo nin iba, alagad basta iyan nagrerepresentar sa saindong pinakamakakaya, si Jehova naoogma, asin dai kaipuhan na kamo makamate nin kasalan.—Galacia 6:4.
Kun Dakol an Hinahagad sa Sato
15. Sa anong mga paagi na dakol an hinahagad sa kamagurangan sa kongregasyon?
15 “An kada saro na tinawan nin dakol,” sabi ni Jesus, “dakol man an hahagadon sa saiya.” (Lucas 12:48) Tunay nanggad na ‘dakol an hinahagad’ sa mga naglilingkod bilang kamagurangan sa kongregasyon. Arog ki Pablo ginagamit ninda an saindang sadiri para sa kongregasyon. (2 Corinto 12:15) Igwa sinda nin aandamon na mga pahayag, gigibohon na mga pagsongko sa mga tugang, aasikasohon na hudisyal na mga kaso—gabos na iyan na dai pinababayaan an saindang sadiring pamilya. (1 Timoteo 3:4, 5) An ibang kamagurangan sibot man sa pagtabang sa pagtogdok nin mga Kingdom Hall, paglilingkod sa mga Hospital Liaison Committee, asin pagboluntaryo sa mga asamblea asin kombension. Paano an mahihigos, debotadong mga lalaking ini makalilikay na mapagal sa gabat kan siring na mga paninimbagan?
16. (a) Anong praktikal na solusyon an itinao ni Jetro ki Moises? (b) Anong kualidad an magpapangyari sa sarong magurang sa kongregasyon na maghiras nin angay na mga paninimbagan sa iba?
16 Kan si Moises, sarong tawong may hababang boot asin mapakumbaba, napapagal na nin labi-labi sa pag-asikaso sa mga problema nin iba, an saiyang panugangan na lalaki, si Jetro, nagtao nin sarong praktikal na solusyon: ihiras an paninimbagan sa ibang kualipikadong lalaki. (Exodo 18:17-26; Bilang 12:3) “Yaon sa mga may hababang boot an kadonongan,” an sabi kan Talinhaga 11:2. An pagigin hababa an boot nangangahulogan nin pagmidbid asin pag-ako sa saindong mga limitasyon. An tawong hababa an boot dai nag-aalangan na magdelegar sa iba, ni natatakot siang garo mawaran nin kontrol paagi sa paghiras nin angay na mga paninimbagan sa ibang kualipikadong lalaki.b (Bilang 11:16, 17, 26-29) Imbes, galaga siang tabangan sinda na umoswag.—1 Timoteo 4:15.
17. (a) Paano mapagigian kan mga miembro kan kongregasyon an pasan kan kamagurangan? (b) Anong mga pagsasakripisyo an ginigibo kan mga agom nin kamagurangan, asin paano niato ikapaheheling sa sainda na dai niato ini pinalilimanlimanan?
17 Dakol an magigibo kan mga miembro kan kongregasyon na mapagian an pasan nin kamagurangan. Nasasabotan na an kamagurangan igwa nin sadiring pamilya na dapat atamanon, an iba dai mahagad nin sobrang oras asin atension sa kamagurangan. Ni palilimanlimanan man ninda an boluntad na mga pagsasakripisyo kan mga agom nin kamagurangan mantang daing kapasloan na ihinihiras ninda sa kongregasyon an saindang agom. An sarong ina na may tolong aki na an agom naglilingkod bilang magurang sa kongregasyon nagpaliwanag: “An sarong bagay na dai ko noarin man irinereklamo iyo an ekstrang pasan na boluntad kong pinapasan sa harong tangani na an agom ko makapaglingkod bilang magurang sa kongregasyon. Aram ko na mayaman an bendisyon ni Jehova sa samong pamilya huli sa saiyang paglilingkod, asin dai ko ipinangunguri an itinatao nia. Pero, an totoo, parate na kaipuhan kong magkagkag nin mas dakol na dahon sa natad asin gumibo nin mas dakol na pagdisiplina sa samong mga aki kisa sa dapat kong gibohon huli ta sibot an sakong agom.” Makamomondo, nanompongan kaining tugang na babae na an iba, imbes na apresyaron an saiyang ekstrang pasan, nagtataram nin daing pakundangan na mga komento na arog baga kan, “Taano ta dai ka nagpapayunir?” (Talinhaga 12:18) Mas marahay nanggad na tawan nin komendasyon an iba huli sa saindang ginigibo imbes na tatsaran sinda huli sa dai ninda nagigibo!—Talinhaga 16:24; 25:11.
Huli ta Dai Pa Minaabot an Katapusan
18, 19. (a) Taano ta bako ining panahon na pumondo sa pagdalagan sa paorumbasan para sa buhay na daing katapusan? (b) Anong napapanahon na hatol an itinao ni apostol Pablo sa mga Kristiano sa Jerusalem?
18 Kun aram kan paradalagan na harani na sia sa poro kan halawig na paorumbasan, dai sia minaontok. An saiyang hawak tibaad dai na makatatagal—pagalon, inaalangaangan na marhay, asin grabe na an pagkapaha—alagad an pagigin haranihon na sa sagkodan bakong panahon na pumondo sa pagdalagan. Sa kaagid na paagi, bilang mga Kristiano kita nasa paorumbasan para sa premyong buhay, asin haranihon na kita sa sagkodan. Bako ngonyan an panahon na kita pumondo sa pagdalagan!—Ikomparar an 1 Corinto 9:24; Filipos 2:16; 3:13, 14.
19 An mga Kristiano kan enot na siglo napaatubang sa kaparehong situwasyon. Kan mga 61 C.E., si apostol Pablo nagsurat sa mga Kristiano sa Jerusalem. Nauubos na kaidto an panahon—an maraot na “kapag-arakian,” an apostatang Judiong palakaw nin mga bagay, ‘malihis’ na. An mga Kristiano sa Jerusalem nangorognang dapat na magin alisto asin maimbod; kaipuhan na dumulag sinda sa siudad kun maheling na ninda iyan na napalilibotan nin nagkakampong mga hukbo. (Lucas 21:20-24, 32) Napapanahon, kun siring, an ipinasabong na hatol ni Pablo: “Dai kamo mapagal asin manluya sa saindong kalag.” (Hebreo 12:3) Si apostol Pablo naggamit digdi nin duwang naglaladawan na berbo: “mapagal” (kaʹmno) asin “manluya” (e·klyʹo·mai). Sono sa sarong iskolar sa Biblia, an mga terminong ini sa Griego “ginamit ni Aristotle dapit sa mga paradalagan na minapondo sa paghihingoa asin natutumba pagkalampas ninda sa sagkodan. An mga nagbabasa kaidto [kan surat ni Pablo] nasa paorumbasan pa. Dai sinda dapat na umontok na mayo pa sa panahon. Dai ninda dapat na pagtogotan an saindang sadiri na madismayo asin matumba huli sa kapagalan. Sa giraray igwa nin pangangaipong magtiaga kun napapaatubang sa kasakitan.”
20. Taano ta napapanahon para sa sato ngonyan an hatol ni Pablo?
20 Napapanahon nanggad an hatol ni Pablo para sa sato ngonyan! Sa atubangan nin nag-oorog na pangigipit, tibaad may mga panahon na an pagmate niato garo kita pagal-pagal nang paradalagan na an mga tabay nanruruluya na. Alagad huling haranihon na sa sagkodan, dai kita dapat na umontok! (2 Cronica 29:11) Iyan nanggad an gusto kan satong Kaiwal, an “nagngangarob na leon,” na gibohon niato. Salamat ta si Jehova naggibo nin mga probisyon na nagtatao “nin kapangyarihan sa napapagal.” (Isaias 40:29) Kun ano an mga ini asin kun paano niato mapakikinabangan iyan pag-oolayan sa sunod na artikulo.
[Mga Nota sa Ibaba]
a Halimbawa, an iba tibaad masakitan na kontrolon an hararom nang nakatadom na ugale, arog baga nin pagigin aranggoton, o na daogon an problema sa masturbasyon.—Helingon an Awake!, Mayo 22, 1988, pahina 19-21; Nobyembre 8, 1981, pahina 16-20; asin Questions Young People Ask—Answers That Work, pahina 198-211, na ipinublikar kan Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Helingon an artikulong “Elders—Delegate!” sa Oktubre 15, 1992 na luwas kan The Watchtower, pahina 20-3.
Ano an Saindong Simbag?
◻ Paano niato malilikayan na umontok kun an iba nakadidisganar sato o nakokolgan an satong boot?
◻ Anong timbang na pagmansay sa pakamate nin kasalan an mapogol sa sato na umontok?
◻ Ano an linalaoman sa sato ni Jehova?
◻ Paano makatatabang sa kamagurangan sa kongregasyon an kababaan nin boot na malikayan an pagkapagal?
◻ Taano ta napapanahon para sa sato ngonyan an hatol ni Pablo sa Hebreo 12:3?