Kabtang Tres—Kun Paano Nakaabot sa Sato an Biblia

BURMA, 1824—An mga opis- yalkanhade karuruskay pa sana sa erokan nin mga misyonero ninda Adoniram asin Ann Judson, na kinua an gabos na hinohona nindang mahalaga. Alagad nalipasan ninda an pinakamahalagang kayamanan​—sarong trinadusir na manuskrito sa Biblia na sekretong itinalbong ni Ann sa sirong kan harong. Si Adoniram, an paratradusir, nakakadenahan sa sarong manamokon na karsel, na inakusaran nin pan-eespiya. Ngonyan namemeligrong maraot an manuskrito huli sa harasahas. Paano iyan ikaliligtas? Itinahi iyan ni Ann sa laog nin sarong matagas na ulunan asin dinara iyan sa saiyang agom na nasa bilanggoan. Napreserbar an ulunan, asin an laog kaiyan nagin kabtang kan kaenot-enoteng Biblia sa Birmano.

An Biblia nagkaigwa nin siring kadakol na abentura sa bilog na kasaysayan. Sa nakaaging mga isyu, inestudyaran niato an pagtradusir asin pagdistribwir kan Biblia poon kan matapos iyan sagkod kan enot na mga taon nin 1600. Paano nakapanggana an Biblia poon kaidto sagkod sa presente? Maabot pa daw an panahon na madaling makukua iyan kan gabos na tawo? Ano an nagin kabtang kan Watch Tower Society?

Mga Misyonero Asin mga Sosyedad nin Biblia

Sa dakol na kadagaan, an mga taon nin 1600 asin 1700 sinenyalaran nin makosog na biglang paglakop sa pagbasa nin Biblia. An Inglaterra partikularmenteng naapektaran na marhay kan Biblia durante kan peryodong ini. Sa katunayan, an mga estorya asin katokdoan sa Biblia nakaimpluwensia sa mga kaisipan kan haros gabos sa nasyon, poon sa hade sagkod sa aking lalaki na nag-aarado. Alagad an impluwensia kan Biblia mas harayo pa an naabot. An Inglaterra kaidto sarong parabiahe sa dagat na komersial asin kolonyal na kapangyarihan, asin may mga taga-Inglaterra na dinara an Biblia sa saindang mga pagbiahe. Ikinatogdok kaini an pasisikadan para sa sarong ekstendidong kampanya sa Biblia.

Sa paghinanapos kan mga taon nin 1700, an Biblia nagpahiro sa nagkapira sa Inglaterra na isipon an espirituwal na mga pangangaipo kan mga propiong nag-eerok sa hararayong kadagaan kan Imperyo nin Britania. Minsan siring, an interes na ini bako nanggad na totoo sa gabos. An dakol na miembro nin iglesia nagtutubod sa patienot na pagtalaga, asin kun siring ibinibilang ninda na kabotan nin Dios na dai makaligtas an iba. Kan an magigin misyonero kaidto na si William Carey magtao nin pahayag na pano nin kaigotan tanganing pukawon an suporta para sa sarong misyon pa-India, may nagkurahaw sa pagsaway: “Tumukaw ka, soltero; kun gustong kombertiron nin Dios an mga pagano, gigibohon Nia iyan na mayo an saimong tabang!” Minsan siring, si Carey naglayag pa-India kan 1793. Makangangalas nanggad, pag-abot nin panahon trinadusir nia an bilog na Biblia o mga kabtang kaiyan sa 35 lenguahe sa India.

Nasabotan kan mga misyonero na an saindang pinakapundamental na kagamitan iyo an Biblia sa lokal na lenguahe. Pero, siisay an matao nin mga Biblia? Interesante nanggad, an sarong mobimiento na mapalakop nin mga Biblia sa bilog na kinaban daing pag-aram na pinukaw nin sarong 16 anyos na daragitang Galesa, si Mary Jones. Kan 1800, si Mary naglakaw nin 40 kilometros na nakabitis sana tanganing bumakal nin Biblia sa lenguaheng Gales sa sarong klerigo. Tinipon nia an saiyang kuarta sa laog nin anom na taon, asin kan maaraman ni Mary na nabakal na gabos an Biblia, sia nagngulngol, na desganadong marhay. Huling natudok na marhay an boot, itinao kan klerigo ki Mary an saro sa sadiri niang mga Biblia.

Pakatapos kaiyan, hinorophorop kan klerigo an dakol pang iba na nangangaipo nin mga Biblia, asin ipinakipag-olay nia an problema sa mga katood sa Londres. An resulta iyo an pagkabilog, kan 1804, kan Sosyedad sa Biblia sa Britania Asin sa Ibang Daga. An pasisikadan kaiyan simple: Tanganing magtao sa mga tawo nin baratong mga Biblia sa sadiri nindang lenguahe, na inimprenta na “mayong nota o komento.” Paagi sa dai pagkaag nin mga komentaryo sa mga marhen, an mga kagtugdas kan Sosyedad naglalaom na likayan an kontrobersia sa doktrina. Pero, sa nagkapirang beses, an Sosyedad sa Biblia dai nagkakaoroyon manongod sa Apokripa, bautismo paagi sa paglubog sa tubig, asin doktrinang Trinidad.

An enot na entusiasmo madaling naglakop, asin pag-abot nin 1813 an asosyadong mga sosyedad nabilog sa Alemania, Netherlands, Denmark, asin Rusya. Pag-abot nin panahon, nagkaigwa pa nin mga sosyedad sa Biblia sa ibang mga nasyon. Kan an enot na mga sosyedad sa Biblia gibohon an saindang mga pasohan, naghona sinda na an kadaklan sa kinaban naggagamit nin pira sanang mayor na tataramon. Dai man lamang ninda naisip na rinibo iyan! Medyo kadikit na paratradusir an tatao nin Hebreo asin Griego tanganing makatradusir nin direkta sa lokal na lenguahe. Kun siring, kan an Sosyedad sa Biblia sa Britania Asin sa Ibang Daga mag-isponsor nin mga pagtradusir, parateng marhay na ibinabasar kan mga paratradusir an saindang gibohon sa King James Version na nasa lenguaheng Ingles.

An mga Pagbalo sa Sarong Paratradusir

An kadaklan na kabtang kan Biblia mga estorya asin ilustrasyon na basado sa ordinaryong mga eksperyensia. Ginigibo kaining mas pasil na itradusir iyan kisa kun iyan nasusurat sa teoretikong mga pananaram sa pilosopiya. Minsan siring, mahehelingheling nanggad na an enot na mga paghihingoa kan mga misyonero kun minsan nagbunga nin nakariribong o makangingising mga traduksion. Halimbawa, an sarong traduksion nagtao sa mga nasa sarong kabtang kan India kan ideya na an Dios sarong persona na asul an kolor. An termino na ginamit para sa “langitnon” sa pananaram na “langitnon na Ama” nangangahulogan “kakolor kan langit”​—an literal na kalangitan!

Manongod sa mga balakid nin sarong paratradusir, si Adoniram Judson nagsurat kan 1819: ‘Kun pinag-aadalan niamo an lenguahe na itinataram nin sarong grupo nin mga tawo sa ibong na kampi kan daga, na an mga susundon sa pananaram gabos bago huli kaiyan, asin na an mga letra asin termino biyong bakong kaagid nin arin man na lenguahe na naaraman niamo; kun mayo kami nin diksionaryo o interprete asin dapat na makasabot nin dikit sa lenguahe bago kami makakua nin sarong lokal na paratokdo​—iyan dakulang trabaho nanggad!’ Asin an ginibo nin mga paratradusir na arog ni Judson nakadagdag na marhay sa makukuang Biblia.​—Helingon an tsart sa pahina 12.

Tinabangan ni Ann Judson an saiyang agom sa masakit na gibohon na pagtradusir. Alagad labi pa kisa sa akademikong mga pagbalo sana an inatubang kan mag-agom na Judson. Kan guyodon kan mga opisyal kan hade si Adoniram pasiring sa karsel, si Ann naghahalat na mangaki. Mapuso nanggad, sa laog nin 21 bulan nakimaherak sia sa antipatikong mga opisyal para sa saiyang agom. An makatatakot na inagihan na iyan saka an helang nakaraot sa saiyang salud. Dai nahaloy pakapaluwasa ki Adoniram, nagadan sa kalintura an saiyang mapusong si Ann asin an saindang omboy na babae. Namondong marhay si Adoniram. Pero, naglaom sia sa Dios para sa kosog asin nagpadagos sa pagtradusir, na natapos an Biblia sa Birmano kan 1835. Mientras tanto, nagpopoon na mahayag an iba pang dai naririsang mga pagpasuruhay manongod sa Biblia.

Napalilibotan nin Kontrobersia an Biblia

Kaidtong mga taon nin 1800 nagkaigwa nin dakulang sosyal asin politikal na kontrobersia, na an Biblia kun beses an may pangenot na kabtang. Halimbawa, minsan ngani an Sosyedad sa Biblia sa Rusya nagpoon sa tabang kan emperador asin kan Iglesia Ortodokso sa Rusya, paghaloyhaloy rinebokar asin prinohibir ninda an Sosyedad. (Rinibong Biblia an sinolo na kan mga kaiwal kan Sosyedad na iyan mga sarong taon na an nakaagi.) An klero kan Ortodokso maigot nang naghihingoa ngonyan na taposon an entusiastikong marhay na pinonan kan enot na mga Kristiano​—an pagdistribwir kan Biblia sa gabos na lugar. Iininsistir kan mga namomoon na Ortodokso kan ika-19 siglo na hinuhuma kan Biblia an autoridad kapwa kan Iglesia asin Estado. Kabaliktaran sa tibaad linalaoman, an nahahayag na rebolusyonaryong mobimiento politikal ibinilang an Biblia, bakong bilang huma sa mga autoridad, kundi, imbes, sarong armas kan Iglesia asin Estado tanganing padanayon na makinuyog an mga namamanwaan. An Biblia sinasalakay kan mag-ibong na lado!

Kan suminunod na mga taon nagkaigwa man nin nag-oorog na “intelektuwal” na mga pag-atake sa Biblia. Kan 1831, si Charles Darwin naglayag sa pagbiahe na naggiya sa saiyang teoriya nin ebolusyon. Kan 1848, si Marx asin Engels ilinuwas an Communist Manifesto, na ilinaladawan an Kristianismo bilang kasangkapan sa pan-aapi. Durante man kan peryodong ini, an mas halangkaw na gradong mga kritiko kinustion an pagigin totoo kan Kasuratan asin an pagigin tunay sa kasaysayan kan mga personahe sa Biblia​—dawa ni Jesus mismo! Alagad may intelihenteng mga tawo na nakamidbid sa pagigin sala kan mga teoriya na minasayuma sa Dios asin sa Biblia, asin sinda naghanap nin sa edukadong mga paagi na seguradohon an pagkamasasarigan kan Biblia. Saro sa mga ini si Konstantin von Tischendorf, sarong natural na maabilidad na linguistang Aleman.

An mga Diskobremiento Nagtatabang na Patunayan an Teksto kan Biblia

Si Tischendorf nagbiahe sa bilog na Tahaw na Sirangan sa paghahanap nin suanoy na mga manuskrito sa Biblia, na naglalaom na patunayan na daing duda an orihinal na teksto kan Biblia. Kan 1859, an iyo man sanang taon na ipinublikar ni Darwin an The Origin of Species, nanompongan ni Tischendorf an midbid na pinakadaan na kompletong kopya kan Kristianong Griegong Kasuratan sa sarong monasteryo sa pamitisan kan Bukid nin Sinai. Iyan inapod na an Kodise Sinaitico asin posibleng ginibo mga 50 taon bago natapos ni Jeronimo an Vulgata Latina. Minsan ngani pinagdedebatehan pa an pagigin tama kan pagkua nia kan kodise sa monasteryo, ipinublikar iyan ni Tischendorf, sa siring pinapangyari na iyan madaling makua nin mga iskolar.a

Huli ta an Sinaitico kabale sa pinakadaan na mga manuskrito na nasa orihinal na lenguahe, bako sanang ihinayag kaiyan na an Griegong Kasuratan nagdanay na haros dai nabago kundi nagtabang man sa mga iskolar na madiskobre an mga sala na nakalaog sa nahuring mga manuskrito. Halimbawa, an pagsambit ki Jesus sa 1 Timoteo 3:16 sa Sinaitico nagsasabi: “Sia ihinayag sa laman.” Imbes na “sia,” an mayoriya kan midbid kaidto na mga manuskrito nagpapaheling nin pinahalipot na termino para sa “Dios,” na ginibo paagi sa kadikit na pagbago kan Griegong termino para sa “sia.” Minsan siring, an Sinaitico ginibo dakol nang taon bago an arin man na Griegong manuskrito na kababasahan nin “Dios.” Sa siring, ihinayag kaiyan na nagkaigwa nin pagraot nin teksto paghaloyhaloy, na malinaw na inintrodusir tanganing suportaran an doktrinang Trinidad.

Poon sa panahon ni Tischendorf, dakol pang manuskrito an nadiskobre. Ngonyan, an total kan midbid na manuskrito kan Hebreong Kasuratan mga 6,000, asin kan Griegong Kasuratan, labing 13,000. An pag-adal sa mga ini paagi sa sistematikong pagkokomparar nagbunga nin sarong teksto na nasa orihinal na lenguahe na puedeng pagtiwalaan na may kompiansa. Siring sa pagkasabi kan iskolar na si F. F. Bruce: “An laen-laen na traduksion . . . dai binabago an arin man na mahalagang kustion dapit sa historikong katunayan o sa Kristianong pagtubod asin kaugalean.” Mantang an pagtradusir kan Biblia sa dakol na iba pang lenguahe nagpadagos, paano makatatabang sa mga tawo an nadagdagan na kaaraman na ini?

An Watch Tower Society Asin an Biblia

Kan 1881 an sarong sadit alagad maigot na grupo nin mga paratokdo asin estudyante sa Biblia inorganisar an sa huri nagin an Watch Tower Bible and Tract Society. Kan primero, sinda nagdistribwir nin mga Biblia na ginibo kan ibang mga sosyedad nin Biblia, kabale an Griegong Kasuratan ni Tischendorf. Minsan siring, pag-abot nin 1890, sinda direkta nang nagpupublikar nin Biblia, na nagsusuportar kan enot sa dakol na mga edisyon nin Biblia. Kan 1926 an Sosyedad pinonan na imprentahon an Biblia sa sadiring mga imprentahan kaiyan. Alagad an pangangaipo para sa sarong sunod sa panahon na traduksion kan Biblia orog na nagigin lataw. An kaaraman daw na nakua paagi sa mga diskobremiento asin inadalan kan nakaaging siglo puedeng iiba sa sarong masasabotan, baratong Biblia? Sa katuyohan na ini, pinonan kan mga asosyado sa Sosyedad kan 1946 an paggibo nin sarong bagong traduksion kan Kasuratan.

Sarong Traduksion, Dakol na Lenguahe

Inorganisar an sarong komite sa pagtradusir nin mga eksperyensiadong linahidan na mga Kristiano tanganing gibohon an New World Translation of the Holy Scriptures sa Ingles. Ipinublikar iyan sa anom na tomo, na ilinuwas poon kan 1950 sagkod 1960, na pinonan sa Kristianong Griegong Kasuratan. Poon kan 1963 ikinatradusir na iyan sa 27 pang lenguahe, na dakol an ginigibo pa. An pasohan para sa ibang mga lenguahe kapareho kan sa Ingles. Enot, an traduksion maninigong tama, na harani sa orihinal na mga ideya sagkod sa mapupuede. An kahulogan dai dapat biribidon tanganing makasono sa sarong partikular na pakasabot sa doktrina. Ikaduwa, maninigong papagdanayon an pagkaoroyon, na parareho an traduksion para sa kada mayor na termino sagkod sa rasonableng itinotogot kan konteksto. An siring na pamamaagi nakatatabang sa mga nagbabasa na masabotan kun paano ginamit kan mga kagsurat kan Biblia an espesipikong mga tataramon. Ikatolo, an traduksion maninigong magin literal sagkod sa mapupuede na dai natatahoban an kahulogan. An pagigin literal nagtatao sa nagbabasa nin mas hararom na pakasabot sa karakteristiko kan orihinal na mga lenguahe asin sa konektadong mga ideya. Asin ikaapat, iyan maninigong pasil basahon asin saboton nin ordinaryong mga tawo.

An medyo literal na estilo kan Ingles na New World Translation pinagin pasil na ikatradusir iyan sa iba pang mga lenguahe. Sa katuyohan na ini an mga grupo nin mga paratradusir kan Sosyedad naggagamit ngonyan nin modernong mga gamit sa komputer tanganing parikason an saindang gibohon asin tanganing gibohon iyan na mas tama. An sistemang ini nakatatabang sa mga paratradusir na magkompilar nin lista nin lokal na mga katimbang para sa lambang mayor na termino. Pinangyayari man sinda kaiyan na mapag-adalan an mga traduksion sa Ingles kan lambang Hebreo asin Griegong termino sa Biblia.

An pagtradusir hale sa Ingles, imbes na direkta hale sa Hebreo asin Griego, nagtatao nin mahahalagang bentaha. Apuera sa pagpahalipot kan panahon sa pagtradusir, pinapagin posible kaiyan an orog na pagkaoroyon nin ekspresyon sa gabos na lenguahe. Taano? Huli ta mas pasil na magtradusir nin eksakto hale sa sarong modernong lenguahe pasiring sa saro pa kisa sa magtradusir hale sa sarong suanoy na lenguahe pasiring sa manlaenlaen na modernong lenguahe. Total, an mga paratradusir puedeng kumonsulta sa propiong mga nagtataram nin modernong mga lenguahe alagad bakong nin mga lenguahe na ginamit rinibong taon na an nakaagi.

Maogmang Bareta Para sa Gabos na Nasyon

Dakol pa an puedeng ikasurat manongod sa determinadong mga lalaki asin babae na nagtabang na gibohon an Biblia na an pinakamahiwas na madaling makua nanggad na libro digdi sa daga. Sa nakaaging mga siglo, kisuerra apat na bilyon na Biblia asin kabtang kan Biblia an inimprenta sa labing dos mil na lenguahe, na ginagamit nin labi nanggad sa 90 porsiento kan populasyon sa kinaban!

Ihinula kan Biblia an pambilog na kinaban na pagbalangibog kan Kahadean nin Dios sa satong kaaldawan. Sa katuyohan na ini, si Jehova Dios mismo malinaw na nagtao nin paggiya tanganing papangyarihon na makua ngonyan an Biblia sa haros gabos na lugar. (Mateo 13:​47, 48; 24:14) An mapusong mga paratradusir asin publikador nin Biblia kan nakaagi inatubang an gabos na peligro tanganing ipaabot sa sato an Tataramon nin Dios​—an solamenteng gikanan nin espirituwal na liwanag sa kinaban na madiklom sa moral. An saindang halimbawa logod magpahiro sa saindo na basahon, mamuhay sono sa, asin ihiras an Tataramon na iyan na may kombiksion na kapareho kan ipinaheling ninda. Iyo, aroaldaw, biyong aprobetsaran an masasarigan na Biblia na yaon sa saindo!​—Isaias 40:​6-8.

[Nota sa Ibaba]

[Tsart sa pahina 12]

PAG-OSWAG SA PAGTRADUSIR KAN BIBLIA

(Para sa aktuwal na format, helingon an publikasyon)

Kabilangan nin mga

Lenguahe

1 An mga Judio nagpoon na tradusiron sa Griego an Hebreong Kasuratan mga

c. 280 B.C.E.

12 Natapos ni Jeronimo an Vulgata Latina mga 400 C.E.

35 Natapos ni Gutenberg an enot na inimprentang Biblia mga 1455

81 Inestablisar an Sosyedad sa Biblia sa Britania Asin sa Ibang Daga kan 1804

Kalkuladong Kabilangan nin mga Lenguahe Sono sa Taon

522

1900

600

700

800

900

1,049

1950

1,100

1,200

1,300

1,471

1970

2,123

1996

2,200

2,300

2,400

[Pasasalamat para sa pinagkuanan]

Mga reperensia: Christianity Today, United Bible Society

[Pasasalamat para sa pinagkuanan sa pahina 9]

Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.

[Retrato sa pahina 8]

Si Judson ginapos asin ginuyod

[Pasasalamat para sa pinagkuanan]

Hale sa librong Judson the Hero of Burma, ni Jesse Page

[Mga retrato sa pahina 10]

Isinalbar ni Tischendorf an sarong mahalagang manuskrito sa monasteryong ini sa pamitisan kan Bukid nin Sinai

[Pasasalamat para sa pinagkuanan]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.