An Betel—Siudad nin Marahay Asin Maraot

AN NAGKAPIRANG siudad nagigin bantog​—o maraot an dangog—​huli sa mga pangyayari sa laog kan mga iyan. Minsan siring, pambihira an Betel huli ta iyan nagin midbid kapwa sa marahay asin maraot. An patriarkang si Jacob nginaranan na Betel an siudad, na nangangahulogan “Harong nin Dios.” Alagad pakalihis nin sangribong taon, an propetang si Oseas inapod an siudad na “Harong nin Karatan.” Paano nagliwat an siudad na ini hale sa marahay pasiring sa maraot? Asin ano an satong manonodan sa kasaysayan kaiyan?

An pagigin konektado kan Betel sa banwaan nin Dios nagpoon kan 1943 B.C.E. kan buhay pa si Abraham. Kan panahon na idto, an siudad midbid na Luz, an orihinal na Cananeong ngaran kaiyan. Yaon iyan sa mabolod na rehion, mga 17 kilometros sa amihanan nin Jerusalem. Imahinara si Abraham asin an saiyang sobrinong si Lot na tinatanaw an balunbon na mga kapatagan kan ilawod na Kababan nin Jordan hale sa halangkaw na kamugtakan sa kabukidan sa palibot kan Betel. Sa mataktikang paagi, dinadara ni Abraham sa atension ni Lot an problema nin pag-asignar nin mga pasabsaban na lugar para sa saindang darakulang aripompon: “Tabi, dai mo pagtogotan na magpadagos an ano man na iriwal sa pag-oltanan niato saka sa pag-oltanan kan sakong mga paraataman nin hayop asin kan saimong mga paraataman nin hayop, huli ta kita magtugang. Bako daw na an bilog na kadagaan yaon para sa saimo? Tabi, sumiblag ka sa sako. Kun ika magpawala, kun siring ako mapatoo; alagad kun ika magpatoo, kun siring ako mapawala.”​—Genesis 13:​3-11.

Dai iininsistir ni Abraham an saiyang diretso na enot na pumili. Imbes, tinogotan nia an mas ngohod na lalaki na kuanon an pinakapiling kabtang. Puede niatong arogon an marahay na kaisipan ni Abraham. Puede niatong pakalmahon an mga isyung pinaggigikanan nin diriskutiran paagi sa pag-enot na niato mismo na magtaram nin kalmado asin humiro nin daing kapasloan.​—Roma 12:18.

Pakalihis nin dakol na taon kan an makoapo ni Abraham na si Jacob magkampo sa Luz, nagkaigwa sia nin ekstraordinaryong pangatorogan. Nakaheling sia nin “sarong hagyanan na nakatindog sa daga asin si poro kaini nakasokdo sa langit; asin, uya! an mga anghel nin Dios naghihirilig asin nagsasarakat duman. Asin, uya! yaon si Jehova sa itaas kaiyan.” (Genesis 28:​11-19; ikomparar an Juan 1:51.) May importanteng kahulogan an pangatorogan. An mga anghel na naheling ni Jacob maglilingkod sa saiya sa pag-otob kan panuga nin Dios sa saiya mapadapit sa saiyang banhi. An halangkaw na kamugtakan ni Jehova sa ibabaw kan hagyanan nagpaheling na gigiyahan nia an mga anghel sa gibohon na ini.

An garantiyang ini kan pagsuportar nin Dios nakapahirong marhay ki Jacob. Kan magimata hale sa pangangatorogan, inapod nia an lugar na Betel, na nangangahulogan “Harong nin Dios,” asin nagpromesa sia ki Jehova: “Kun manongod sa gabos na itatao mo sa sako daing salto na itatao ko sa saimo an ikasampulong kabtang kaiyan.”a (Genesis 28:​20-22) Huling rinerekonoser na an gabos na yaon sa saiya hale sa Dios, gusto niang itao an sarong dakulang kabtang bilang tanda kan saiyang pasasalamat.

Nasa kaibanan man kan mga Kristiano ngonyan an mga anghel na naglilingkod para sa sainda. (Salmo 91:11; Hebreo 1:​14) Ikapaheheling man ninda an saindang apresasyon sa gabos na bendisyon sa sainda paagi sa pagigin “mayaman sa dakol na pagpahayag nin pasalamat sa Dios.”​—2 Corinto 9:​11, 12.

Pag-abot nin panahon, an mga gikan ni Jacob nagin sarong nasyon. An namomoon sa sainda na si Josue dinaog an paganong hade nin Betel kan madali nang magpoon an pagkongkistar sa Canaan. (Josue 12:16) Kan panahon kan mga Hokom, si propetisa Debora nag-erok harani sa Betel asin isinaysay an tataramon ni Jehova sa banwaan. Si Samuel regular man na nagsongko sa Betel kan sia naghohokom sa nasyon nin Israel.​—Hokom 4:​4, 5; 1 Samuel 7:​15, 16.

An Betel Nagin Sentro nin Apostasiya

Alagad an pagigin konektado kan Betel sa dalisay na pagsamba napondo pakatapos na mabanga an Kahadean kan 997 B.C.E. Inestablisar ni Jeroboam an Betel bilang sentro para sa pagsamba sa ogbon na baka, na an ogbon na baka ipinamumugtak na nagrerepresentar ki Jehova. (1 Hade 12:​25-29) Iyan an dahelan kun taano ta, kan ihinuhula an kalaglagan kan Betel, inapod iyan ni Oseas na “Bet-aven,” na nangangahulogan “Harong nin Karatan.”​—Oseas 10:​5, 8.

Minsan ngani an Betel nagin sentro nin espirituwal na karatan, an mga pangyayari na konektado dian padagos na nagtatao nin importanteng mga leksion. (Roma 15:4) An saro sa siring na leksion mapadapit sa sarong propeta na dai sinabi an ngaran na isinugo hale sa Juda pasiring sa Betel tanganing ihula an kalaglagan kan mga altar asin saserdote kaiyan. Sinabihan man sia ni Jehova na bumalik sa Juda​—pirang kilometro sana pasiring sa timog—​na dai nagkakakan o nag-iinom. An propetang ini mapusong naghula sa atubangan ni Jeroboam, an hade sa Israel, na minamaldisyon an altar sa Betel. Alagad ta nakisuway sia sa Dios paagi sa pagkakan sa harong nin sarong gurang na propeta sa Betel. Taano? Putik na sinabi kan gurang na propeta na an sarong anghel ni Jehova pinagbotan sia na istimaron an sarong kapwa propeta. An pakisuway kan propetang taga Juda nagbunga kan saiyang dai pa napapanahon na pagkagadan.​—1 Hade 13:​1-​25.

Kun isuherir nin sarong kapagtubod na gibohon ta an sarong bagay na garo baga kustionable, ano an maninigong magin reaksion niato? Girumdomon na maski an sadol na may marahay na intension puedeng makadanyar kun iyan sala. (Ikomparar an Mateo 16:​21-​23.) Paagi sa paghagad nin giya ki Jehova paagi sa pamibi asin pag-adal sa saiyang Tataramon, malilikayan ta an makaturotristeng sala kan propeta na dai sinabi an ngaran.​—Talinhaga 19:21; 1 Juan 4:1.

Pakalihis nin mga 150 taon, si propeta Amos nagbaklay man pa-amihanan tanganing maghula tumang sa Betel. Marigon na idinenunsiar ni Amos an antipatikong mga nagdadangog sa saiya, kabale an saserdoteng si Amasias, na maabhaw na nagsabi ki Amos na ‘dumalagan pasiring sa daga nin Juda.’ Alagad daing takot na sinabi ni Amos ki Amasias an dapit sa mga kalamidad na madatong sa kairiba sa harong mismo kan saserdote. (Amos 5:​4-6; 7:​10-17) An saiyang halimbawa nagpapagirumdom sa sato na kayang gibohon ni Jehova na magin mapuso an saiyang mapakumbabang mga lingkod.​—1 Corinto 1:​26, 27.

Sa kahurihurihi, ginaba kan fiel na si Hadeng Josias ‘an altar na yaon sa Betel, sinolo an halangkaw na lugar, ginibo iyan na kabokabo, asin sinolo an sagradong palo.’ (2 Hade 23:​15, 16) Puedeng arogon kan kamagurangan ngonyan an saiyang marahay na halimbawa paagi sa maigot na pagsubaybay sa mga instruksion nin Dios asin pangengenot sa pagpadanay na malinig kan kongregasyon.

An mga pangyayaring ini sa kasaysayan kan Betel malinaw na nagpapaheling kan mga resulta kan katanosan asin karatan, kan pagkuyog asin pagmasumbikal ki Jehova. Dakol na taon bago kaini, iinatubang ni Moises sa nasyon nin Israel an pagpiling ini: “Ibinubugtak ko ngonyan sa atubangan mo an buhay asin karahayan, asin an kagadanan asin karatan.” (Deuteronomio 30:​15, 16) An paghorophorop sa kasaysayan kan Betel maenkaminar sa sato na makisaro sa “Harong nin Dios,” na lugar nin tunay na pagsamba, imbes na sa “Harong nin Karatan.”

[Nota sa Ibaba]

[Retrato sa pahina 23]

Mga kagabaan sa lugar kan Betel, kun saen inestablisar ni Jeroboam an sentro para sa pagsamba sa ogbon na baka