Kun Taano ta Naggagamit Sinda nin Kadahasan

SARONG omboy, na 27 semana pa sana, an namundag sa Denver, Colorado, E.U.A. Nabuhay an aking lalaki, asin pakalihis nin tolong bulan sa ospital, ipinuli sia sa saiyang mga magurang. Pakalihis nin tolong semana, nasa ospital na naman an aki. Taano? Grabe an danyos nia sa hotok huli sa madahas na pagyugyog sa saiya kan saiyang ama. Dai matagalan kan ama an paghibi kan omboy. An sadit na aki nabuta asin nabiadi. Ikinaligtas sia kan modernong medisina sa trauma kan pagkamundag nia alagad dai sia ikinaligtas sa kadahasan kan saiyang ama.

Dai mabilang na aki an minamaltrato, binubugbog, o ginagadan sa saro sa pinakamadahas na lugar sa daga​—an harong! May mga nagkakalkulo na sagkod sa 5,000 na aki kada taon an nagagadan sa kamot kan saindang mga magurang sa Estados Unidos sana! Asin bako sanang mga aki an biktima. Sono sa magasin na World Health, “an pagmaltrato sa agom na babae an pangenot na dahelan nin danyos sa tahaw nin mga babaeng nasa edad na puede pang mangaki” sa Estados Unidos. Kumusta man an ibang nasyon? “Un-tersio sagkod sa labi sa kabanga kan mga babae na sinurbey [sa nagpoprogresong mga nasyon] an nagbareta na binubugbog kan saindang agom.” Iyo, grabe na an epekto nin kadahasan, nangorogna sa harong.

Dakol na mag-agom an naghihingoang resolberan an saindang mga dai pagkakaoyon paagi sa kadahasan. Sa nagkapirang nasyon, an mga magurang asin paratokdo naggagamit nin kadahasan tanganing iluwas an saindang kaanggotan sa mga aki. Para sa biyo sanang pagpangisi, dinidiskitaran nin mga maton an mga mas maluya, na dinadahas sinda. Taano ta nagigin madahas na marhay an mga tawo?

Kun Taano ta Nagigin Madahas an mga Tawo

May mga nagsasabi na naturalesa na nin mga tawo an pagigin madahas. Minsan ngani an madahas na krimen sa pankagabsan nag-ina sa Estados Unidos, iyan luminangkaw sa tahaw nin mga hoben. Asin nag-orog an interes sa kadahasan. An tolong mayor na sistema nin telebisyon dinoble an bilang nin mga estorya manongod sa krimen asin triniple an saindang pagbareta manongod sa mga pangagadan. Iyo, mabenta an krimen! “Bako sanang kinokonsinte niato an kadahasan,” an sabi kan espesyalista sa helang sa isip na si Karl Menninger, “ibinubugtak niato iyan sa tutob kan satong mga peryodiko. An un-tersio o un-kuarto kan satong mga programa sa telebisyon ginagamit iyan para sa libangan kan satong mga aki. Kinokonsinte ta! Namomotan kong mga katood, gusto tang marhay iyan.”

Isinusuherir nin bagong mga pagsiyasat sa siensia na an biolohiya sa hotok asin an palibot pareho konektadong marhay sa pagkaagresibo nin tawo. “An pinoponan niato gabos na ikonklusyon iyo na an maraot na mga palibot na nakaiimpluwensia sa padakol nang padakol na aki tunay nanggad na nagbubunga nin epidemya nin kadahasan,” an sabi ni Dr. Markus J. Kruesi kan University of Illinois Institute for Juvenile Research. “An mga nangyayari sa palibot talagang nagigin dahelan nin mga pagliliwat nin molekula sa hotok na ginigibo an mga tawo na magin mas pusokpusokan.” An mga dahelan na arog kan “pagkalaglag kan pamilya, pagdakol nin nagsosolong magurang, dai nahahaleng pagtios, asin pabalikbalik na pagdodroga an totoo puedeng makaliwat sa kimika kan hotok na magin agresibo​—sarong epekto na kaidto hinohona na imposible,” an sabi kan librong Inside the Brain.

Sinasabi na kaiba sa nangyayaring mga pagliliwat sa hotok an pagbaba kan konsentrasyon nin serotonin, sarong kemikal sa hotok na hinohonang nagkokontrol sa pagkaagresibo. Ihinahayag nin mga pagsiyasat na an alkohol puedeng magpababa sa konsentrasyon nin serotonin sa hotok, na sa siring nagtatao nin sientipikong basehan para sa haloy nang aram na koneksion sa pag-oltanan nin kadahasan asin pagpalabilabi sa alkohol.

May saro pang dahelan na kalabot sa pagdakol nin kadahasan ngonyan. “Girumdomon mo,” an patanid nin sarong pinagtitiwalaan na libro nin hula, an Biblia, na “magkakaigwa nin masakit na mga panahon sa huring mga aldaw. An mga tawo magigin paslo, mahanab, mahambog, asin maabhaw; . . . sinda magigin bakong maboot, daing herak, parapakaraot, madahas, asin maringis; ikaoongis ninda an marahay; sinda magigin madaya, garapal, asin pano nin kapalangkawan . . . Rumayo ka sa siring na mga tawo.” (2 Timoteo 3:​1-5, Today’s English Version) Iyo, an kadahasan na naheheling niato ngonyan kaotoban kan hula sa Biblia manongod sa “huring mga aldaw.”

May saro pang minagibo kan panahon na ini na nangorognang madahas. “Herak man kan daga asin kan dagat,” an sabi kan Biblia, “huli ta huminilig na dian sa saindo an Diablo, na may dakulang kaanggotan, sa pakaaram na halipot na sana an saiyang panahon.” (Kapahayagan 12:12) An Diablo asin an saiyang mga demonyo pinalayas na sa langit asin ngonyan ikinokonsentrar sa katawohan an saindang maraot na mga kamawotan. Bilang an “namamahala sa autoridad kan doros,” an Diablo an nagkokontrol kan “espiritu na naghihiro ngonyan sa mga aki nin kasumbikalan,” na ginigibo an daga na paorog nang paorog na madahas na lugar.​—Efeso 2:2.

Kun siring, paano niato mapapangganahan an madahas na “doros” kan kinaban ngonyan? Asin paano niato mareresolberan na daing kadahasan an mga dai pagkaintindihan?

[Blurb sa pahina 3]

Dai mabilang na aki an minamaltrato, binubugbog, o ginagadan sa saro sa pinakamadahas na lugar sa daga—an harong!