Padagos na Hingoahon na Makamtan an Saindong Kaligtasan!
“Mga namomotan ko, . . . padagos kamong maghingoa na makamtan an saindong kaligtasan na may takot asin pagtakig.”—FILIPOS 2:12.
1, 2. Anong popular na mga ideya an guminiya sa dakol na tawo na maghona na sinda mayo nin kontrol sa kun ano an luluwasan kan saindang buhay?
“ANO namundag kang arog na kaiyan?” Kasuarin pa sana, an hapot na iyan nakasurat nin malinaw sa tutob nin sarong popular na magasin. Sa ibaba kan titulo yaon an mga tataramon na: “An personalidad, ugale, dawa an mga pinipili sa buhay. Ipinaheheling nin bagong mga pag-estudyar na sa kadaklan iyan nasa saindong mga gene.” An siring na mga paghihingako tibaad magpangyari sa nagkapira na maghona na kakadikit kan kontrol ninda sa sadiri nindang buhay.
2 An iba natatakot na an maluyang klaseng pagpadakula sa aki kan saindang mga magurang o an maluyang klaseng pagtotokdo kan saindang mga maestro maski paano kinondenar sinda sa sarong mamondong buhay. Tibaad sa paghona ninda sinda nakatalagang otrohon an mga sala kan saindang mga magurang, sunodon an pinakamaraot nindang natural na mga tendensia, dai magin fiel ki Jehova—sa halipot, pumili kan sala. Iyan daw an itinotokdo kan Biblia? Daing duwa-duwa, may mga relihionista na nag-iinsistir na an Biblia may itinotokdong arog kaini, an doktrina nin patienot na pagtalaga. Segun sa doktrinang ini, haloy nang panahon na itinalaga nin Dios an lambang mangyayari sa saindong buhay.
3. Anong nakaparirigon sa boot na mensahe an yaon sa Biblia manongod sa kakayahan niato na magin responsable sa satong ngapit?
3 An gabos na laen-laen na ideyang ini sasaro sana an mensahe: Kakadikit kan saindong pagpipilian, kakadikit kan saindong kontrol sa kun ano an luluwasan kan saindong buhay. Iyan nakapaluluya sa boot na mensahe, bako daw, asin an panluluya kan boot nakadadagdag sa problema. An Talinhaga 24:10 nagsasabi: “Ika daw nanluya an boot sa aldaw nin kasakitan? An saimong kosog magigin kadikit.” Pero naparirigon an satong boot na maaraman na segun sa Biblia, puede niatong ‘hingoahon na makamtan an satong kaligtasan.’ (Filipos 2:12) Paano niato mapakokosog an satong kompiansa sa positibong tokdong ini sono sa Kasuratan?
An “Pagtogdok” na Ginigibo Niato sa Satong Sadiri
4. Minsan ngani an 1 Corinto 3:10-15 nagtataram manongod sa pagtogdok na dai nasosolo an materyales, ano an dai ipinasesentido kaini?
4 Estudyare an ilustrasyon ni apostol Pablo na yaon sa 1 Corinto 3:10-15. Dian, sia nagtataram manongod sa Kristianong pagtogdok, asin an prinsipyo kan saiyang ilustrasyon puedeng umaplikar sa panlaog asin panluwas na ministeryo. Saiya daw na ipinasesentido na biyong paninimbagan kan mga nagtokdo asin nagpatood sa saiya kun baga sa katapustapusi an sarong disipulo pipilion na maglingkod ki Jehova asin magdadanay sa pinili niang iyan? Dai. Idinodoon ni Pablo an halaga kan paggibo kan paratokdo kan pinakamarahay na pagtotogdok na mahihimo. Alagad arog kan nanodan niato sa sinusundan na artikulo, dai nia sinasabi na an inaadalan o disipulo daing magigibo sa bagay na iyan. Totoo, an ilustrasyon ni Pablo nakakonsentrar sa ginigibo niato sa iba, bakong sa pagpakosog sa satong sadiri. Ini risang-risa ta si Pablo nagtataram manongod sa pagkalaglag nin sapoteng pagtotogdok mantang naligtas mismo an kagtogdok. Minsan siring, kun beses iinaaplikar kan Biblia an iyo man sanang tataramon na may piguratibong kahulogan sa ginigibo niato sa satong sadiri.
5. Anong mga teksto an nagpapaheling na an mga Kristiano dapat na gumibo nin “pagtogdok” sa saindang sadiri?
5 Estudyare, halimbawa, an Judas 20, 21: “Kamo, mga namomotan, paagi sa pagpakosog sa saindo man sana sa saindong kabanalbanaleng pagtubod, asin pamimibi na igwa kan banal na espiritu, magdanay kamo sa pagkamoot nin Dios.” Ginagamit digdi ni Judas para sa “pagpakosog” an iyo man sanang termino sa Griego para sa “pagtogdok” na ginagamit ni Pablo sa 1 Corinto kapitulo 3, alagad minalataw na an punto nia iyo na pakosogon niato an satong sadiri sa ibabaw kan pundasyon kan satong pagtubod. Si Lucas, sa pagsurat kan ilustrasyon ni Jesus manongod sa tawo na pinasikad an saiyang harong sa ibabaw nin dakulang gapo, ginagamit an iyo man sanang termino sa Griego para sa “pundasyon” na ginagamit ni Pablo sa saiyang ilustrasyon kan Kristianong pagtotogdok. (Lucas 6:48, 49) Apuera kaini, ginagamit ni Pablo an piguratibong pagtaram manongod sa pagigin establisado sa sarong “pundasyon” kan pinakasasadol an saiyang mga kapwa Kristiano na umoswag sa espirituwal. Iyo, itinotokdo kan Tataramon nin Dios na kita gumibo nin “pagtogdok” sa satong sadiri.—Efeso 3:15-19; Colosas 1:23; 2:7.
6. (a) Iilustrar kun paanong an lambang disipulong Kristiano bunga nin pinag-iribang pagtotogdok. (b) Ano an paninimbagan kan lambang indibiduwal na disipulo?
6 Trabaho daw nin saro sanang tawo an pagtogdok nin Kristiano? Bueno, imahinara na kamo nagdesisyon na magtogdok nin harong. Minadolok kamo sa sarong arkitekto para sa mga plano. Minsan ngani an intension nindo kamo mismo an gumibo kan kadaklan na trabaho, nagtangdan kamo nin sarong kontratista na tumabang sa saindo asin magrekomendar sa saindo kan pinakamarahay na mga paagi. Kun sia magbugtak nin masarig na pundasyon, tumabang sa saindo na masabotan an plano, magsuherir kan pinakamarahay na materyales na babakalon, asin magtokdo pa ngani sa saindo nin dakol manongod sa pagtotogdok, posibleng maoyon kamo na marahay an ginibo niang trabaho. Alagad ano kun dai nindo intindihon an saiyang sadol, an binakal nindo barato o maluyang klaseng materyales, asin suminuway pa kamo sa plano kan arkitekto? Daing duwa-duwa na dai nindo mababasol an kontratista o an arkitekto kun an harong matumpag! Kaagid kaiyan, an lambang disipulong Kristiano bunga nin pinag-iribang pagtotogdok. Si Jehova an ekspertong arkitekto. Saiyang sinusuportaran an fiel na Kristiano na, bilang saro sa “mga katabang nin Dios,” nagtotokdo asin nagpapakosog sa sarong inaadalan. (1 Corinto 3:9) Pero kalabot man an inaadalan. Sa katapustapusi, sia an may paninimbagan sa saiyang sadiring pamumuhay. (Roma 14:12) Kun boot nia na magkaigwa nin marahay na Kristianong mga kualidad, dapat na magmaigot sia na magkaigwa kaiyan, na itogdok iyan sa saiyang sadiri.—2 Pedro 1:5-8.
7. Anong mga angat an inaatubang nin nagkapirang Kristiano, asin ano an puedeng makaranga sa sainda?
7 Kun siring, ini daw nangangahulogan na an henetika, mga kamugtakan, asin an kualidad kan satong mga paratokdo daing kahulogan? Dai nanggad. An lambang saro sa mga ini minimidbid kan Tataramon nin Dios na mahalaga asin may impluwensia. An dakol na makasalan, negatibong tendensia nasa naturalesa asin puedeng depisilon na paglabanan. (Salmo 51:5; Roma 5:12; 7:21-23) An pagpatood nin mga magurang asin an mga kamugtakan sa harong puedeng magkaigwa nin dakulaon na epekto sa mga hoben—sa ikararahay o sa ikararaot. (Talinhaga 22:6; Colosas 3:21) Kinondenar ni Jesus an Judiong mga namomoon sa relihion huli sa maraot na epekto sa iba kan saindang pagtotokdo. (Mateo 23:13, 15) Ngonyan, an mga nakakokontribwir na bagay na iyan nakaaapektar sa sato gabos. Halimbawa, an nagkapira sa banwaan nin Dios napapaatubang sa mga angat bilang resulta nin depisil na pagkaniaki. An mga ini nagkakaipo kan satong kabootan asin pakikidamay. Asin puede sindang maranga kan mensahe kan Biblia na sinda dai nakatalagang otrohon an mga sala kan saindang mga magurang o dai magin fiel. Estudyare kun paano an nagkapira sa mga hade kan suanoy na Juda nag-iilustrar kan puntong ini.
An mga Hade nin Juda—Nagsadiri Sindang Pumili
8. Ano an maluyang klaseng halimbawa na naheling ni Jotam sa saiyang ama, pero ano an pinili nia?
8 Si Uzias nagin hade nin Juda sa hoben pang edad na 16 asin naghade sa laog nin 52 na taon. Sa kadaklan kan panahon na ini, sia “nagpadagos na gibohon an tanos sa mga mata ni Jehova, segun sa gabos na ginibo ni Amasias na saiyang ama.” (2 Hade 15:3) Binendisyonan sia ni Jehova nin sunod-sunod na kahangahangang kapangganahan sa militar. Pero, makamomondo, an kapangganahan suminakat sa payo ni Uzias. Sia nagin maabhaw asin nagrebelde tumang ki Jehova paagi sa pagdolot nin insenso sa altar duman sa templo, katongdan na reserbado sa mga saserdote. Si Uzias sinaway alagad ta kabangisan an isinimbag. Dangan sia sinopog—na tinawan nin lepra asin napiritan na magsolosolo sa natatada pang mga taon kan saiyang buhay. (2 Cronica 26:16-23) Ano an nagin reaksion kan aki niang si Jotam sa gabos na ini? An hoben na lalaki pasil sana kutanang naimpluwensiahan kan saiyang ama asin puede kutanang ikaanggot an pagtatanos ni Jehova. An banwaan sa pankagabsan tibaad nagin negatibong impluwensia ta nagpadagos sinda sa salang mga kaugalean sa relihion. (2 Hade 15:4) Alagad nagsadiring pumili si Jotam. “Padagos niang ginibo an tama sa mga mata ni Jehova.”—2 Cronica 27:2.
9. Ano an nagkapira sa marahay na mga impluwensia ki Acaz, alagad ano an linuwasan kan saiyang buhay?
9 Si Jotam namahala sa laog nin 16 na taon, na sa gabos na panahon nagdadanay na fiel ki Jehova. Kun siring, an aki niang si Acaz nagkaigwa kan marahayon na halimbawa nin sarong fiel na ama. Asin may iba pang marahay na impluwensia ki Acaz. Binendisyonan siang mabuhay kaidtong aktibong naghuhula sa nasyon an fiel na mga propetang si Isaias, Oseas, asin Miqueas. Pero, sala an pinili nia. “Dai nia ginibo an tama sa mga mata ni Jehova arog ni David na saiyang apoon.” Guminibo sia nin mga imahen ni Baal asin sinamba an mga iyan patin sinolo pa ngani an nagkapira sa sadiri niang aking lalaki sa mga kalayo sa pag-atang sa paganong mga dios. Sa ibong kan pinakamarahay na mga impluwensia, sia kapahapahamak na nagkulang bilang hade asin bilang lingkod ni Jehova.—2 Cronica 28:1-4.
10. Anong klaseng ama si Acaz, alagad ano an pinili kan saiyang aking si Ezequias?
10 Kun dapit sa dalisay na pagsamba, masakit imahinaron an ama na mas maraot pa kisa ki Acaz. Minsan siring, an aki niang si Ezequias dai makapipili kan sadiri niang ama! An hoben na mga aking lalaki na ginadan ni Acaz bilang atang ki Baal posibleng marhay na mga tugang mismo ni Ezequias. An terible daw na pinaghalean na ini itinalaga si Ezequias sa buhay nin pagigin bakong fiel ki Jehova? Al kontraryo, si Ezequias nagin saro sa pira sanang tunay na dakulang hade sa Juda—sarong fiel, madonong, asin namomotan na marhay na tawo. “Si Jehova nagin kaibanan nia.” (2 Hade 18:3-7) Sa katunayan, may dahelan na maniwala na si Ezequias, kan sia hoben pang prinsipe, iyo an pinasabngan na kagsurat kan ika-119 Salmo. Kun iyo, bakong depisil na masabotan kun taano ta isinurat nia an mga tataramon na: “An sakuyang kalag dai napapatorog huli sa kamondoan.” (Salmo 119:28) Sa ibong kan saiyang makamomondong mga kapurisawan, pinabayaan ni Ezequias na an Tataramon ni Jehova an gumiya sa saiya sa buhay. An Salmo 119:105 nagsasabi: “An saimong tataramon ilawan sa sakong bitis, asin liwanag sa sakong dalan.” Iyo, si Ezequias nagsadiring pumili—na tama an pinili.
11. (a) Sa ibong kan marahay na impluwensia kan saiyang ama, gurano kasobra kan pagrebelde ni Manases tumang ki Jehova? (b) Ano an pinili ni Manases sa paghinanapos kan saiyang buhay, asin ano an puede niatong manodan digdi?
11 Pero, masakit paniwalaan pero totoo, sa saro sa pinakamarahay na hade nin Juda luminuwas an saro sa pinakamaraot. An aki ni Ezequias na si Manases nagpalakop nin idolatriya, espiritismo, asin lagdoan na kadahasan sa sokol na dai pa nangyari kaidto. Sinasabi kan rekord na “si Jehova padagos na nagtaram ki Manases asin sa saiyang banwaan,” na posibleng marhay na paagi sa mga propeta. (2 Cronica 33:10) Sinasabi nin Judiong tradisyon na an isinimbag ni Manases ipalagadi si Isaias. (Ikomparar an Hebreo 11:37.) Baga man iyan totoo o bako, si Manases dai naghinanyog sa ano man na patanid nin Dios. Sa katunayan, ipinasolo nia nin buhay an nagkapira sa sadiri niang aking lalaki bilang atang, arog kan ginibo kan lolo niang si Acaz. Pero, an maraot na tawong ini, sa atubangan nin grabeng mga kasakitan kan sia gurang na, nagsolsol asin nagbakle. (2 Cronica 33:1-6, 11-20) An saiyang halimbawa nagtotokdo sa sato na an tawo na terible an mga pinili bako man pirmeng dai na makakapagbakle. Sia puedeng magbago.
12. Ano an magkabaliktad na pinili ni Amon asin kan aki niang si Josias mapadapit sa paglilingkod ki Jehova?
12 An aki ni Manases na si Amon dakol kutana an nanodan sa pagsolsol kan saiyang ama. Alagad ta sala an mga pinili nia. Sa katunayan si Amon “nagpadakol sa pagkakasala” sagkod na sa katapustapusi sia inasesinar. An aki niang si Josias nakagiginhawang kabaliktaran. Malinaw na pinili ni Josias na makanood sa nangyari sa saiyang lolo. Nagpoon siang mamahala sa edad pa sanang walong taon. Kaidtong sia 16 anyos pa sana, sia nagpoon na hanapon si Jehova asin pakatapos kaiyan nagin arogan, fiel na hade. (2 Cronica 33:20–34:5) Puminili sia—na tama an pinili.
13. (a) Ano an nanonodan niato sa mga hade nin Juda na satong inestudyaran? (b) Gurano kahalaga kan pagpatood nin magurang?
13 An halipot na pagsiyasat na ini sa pitong hade nin Juda nagtotokdo nin mapuersang leksion. Sa nagkapirang pangyayari, an pinakamaraot na hade pinakamarahay an nagin aki asin, sa kabaliktaran, an pinakamarahay na hade pinakamaraot an nagin aki. (Ikomparar an Eclesiastes 2:18-21.) Dai kaini iniinaan an halaga nin pagpatood nin magurang. An mga magurang na pinatotood an saindang mga aki segun sa dalan ni Jehova tunay nanggad na tinatawan an saindang aki kan pinakamarahay na oportunidad na mapupuede na magin fiel na mga lingkod ni Jehova. (Deuteronomio 6:6, 7) Pero, an nagkapirang aki, sa ibong kan pinakamarahay na mga paghihingoa nin fiel na mga magurang, pinipili an pagsunod sa salang dalan. An ibang aki, sa ibong kan pinakamaraot na impluwensia nin magurang, pinipiling kamotan asin paglingkodan si Jehova. Huli sa saiyang bendisyon, sinda nagigin mapanggana sa saindang buhay. Iniisip-isip daw nindo, kun beses, kun arin digdi an mangyayari sa saindo? Kun siring, estudyare an nagkapira sa personal na mga pagpasarig sa boot ni Jehova na kaya nindong pumili kan tama!
Si Jehova May Tiwala sa Saindo!
14. Paano niato naaaraman na nasasabotan ni Jehova an satong mga limitasyon?
14 Naheheling ni Jehova an gabos. An Talinhaga 15:3 nagsasabi: “An mga mata ni Jehova yaon sa gabos na lugar, na nagbabantay sa mga maraot asin sa mga marahay.” Si Hadeng David nagsabi manongod ki Jehova: “Naheling kan saimong mga mata pati an sakuyang embrion, asin nasusurat sa saimong libro an gabos na kabtang kaiyan, kun dapit sa mga aldaw na iyan nahaman asin mayo pa ni saro sa mga iyan.” (Salmo 139:16) Kaya aram ni Jehova kun anong negatibong mga tendensia an pinakikipagtusayan nindo—baga man iyan minana nindo o napasa saindo bilang resulta nin ibang mga impluwensia na mayo sa kontrol nindo. Nasasabotan nia nin eksakto kun paano nakaaapektar sa saindo an mga ini. Nasasabotan nia an saindong mga limitasyon nin orog pa ngani sa pakasabot mismo nindo. Asin sia maheherakon. Nungka niang hinahagad sa sato an labi sa magigibo niato.—Salmo 103:13, 14.
15. (a) Ano an sarong gikanan nin pagranga para sa mga tuyong dinanyaran nin iba? (b) An lambang saro sa sato tinatawan ni Jehova nin dignidad paagi sa pagtao sa sato kan anong paninimbagan?
15 Sa ibong na lado, an pagheling sa sato ni Jehova bakong daing maginibong mga biktima nin pangyayari. Kun nagkaigwa kita nin maraot na mga inagihan, puede kitang maranga kan kasiertohan na ikinaoongis ni Jehova an gabos na siring na tuyong nakadadanyar na gawe-gawe. (Salmo 11:5; Roma 12:19) Alagad palilibrehon daw nia kita kun kita biglang magbago asin tuyong pilion an sala? Siempre dai. An saiyang Tataramon nagsasabi: “An lambang saro magpapasan kan saiyang sadiring pasan.” (Galacia 6:5) Si Jehova tinatawan nin dignidad an lambang saro sa madonong niang mga linalang paagi sa paninimbagan na gumibo nin tama asin maglingkod sa saiya. Iyan arog kan sinabi ni Moises sa nasyon nin Israel: “Kinukua ko an kalangitan asin an daga bilang mga saksi tumang sa saindo ngonyan, na ibinugtak ko an buhay asin kagadanan sa atubangan mo, an bendisyon asin an maldisyon; asin kaipuhan na pilion mo an buhay tanganing makapagpadagos kang mabuhay, ika asin an saimong aki.” (Deuteronomio 30:19) Kompiado si Jehova na kaya man niatong pumili kan tama. Paano niato naaaraman iyan?
16. Paano kita puedeng magin mapanggana sa ‘paghingoa na makamtan an satong kaligtasan’?
16 Mangnoha an isinurat ni apostol Pablo: “Bilang resulta, mga namomotan ko, . . . padagos kamong maghingoa na makamtan an saindong kaligtasan na may takot asin pagtakig; huli ta an Dios an saro na, huli sa saiyang marahay na boot, naghihiro dian sa saindo tanganing kamo bumoot asin humiro.” (Filipos 2:12, 13) An orihinal na termino sa Griego na trinadusir digding “maghingoa na makamtan” nangangahulogan nin pagtapos sa sarong bagay. Kaya mayo sa sato na nakatalagang maprakaso o pumondo. Sierto na kompiado si Jehova Dios na kaya niatong taposon an ipinagigibo nia sa sato—an gibo na magbubunga kan satong kaligtasan—o dai nia kutana ipinasabong an siring na deklarasyon. Alagad ta paano kita nagigin mapanggana? Bakong sa sadiri niatong kosog. Kun kita may igong kosog sa asin gikan sa satong sadiri, dai na kaipuhan an “takot asin pagtakig.” Imbes, si Jehova ‘naghihiro dian sa sato,’ na naghihiro sa satong isip asin puso an saiyang banal na espiritu, na tinatabangan kitang “bumoot asin humiro.” Huli sa mamomoton na tabang na iyan, may dahelan daw na kita dai makapili kan tama sa buhay asin mamuhay sono dian? Mayo!—Lucas 11:13.
17. Anong mga pagbago an magigibo niato sa satong sadiri, asin paano kita tinatabangan ni Jehova na magibo iyan?
17 May mga balakid na kaipuhan na haleon niato—tibaad maraot na mga ugale asin nakadadanyar na mga impluwensia sa bilog na buhay na nakabibiribid sa satong kaisipan. Minsan siring, sa tabang kan espiritu ni Jehova, kaya niatong haleon an mga ini! Arog kan isinurat ni Pablo sa mga Kristiano sa Corinto, an Tataramon nin Dios may igong puersa na itumba dawa an “mga bagay na marigonon an pundasyon.” (2 Corinto 10:4) Sa katunayan, kaya ni Jehova na tabangan kitang gumibo nin mahiwas an sakop na mga pagbago sa satong sadiri. Sinasadol kita kan saiyang Tataramon na “haleon an daan na personalidad” asin “magsolog kan bagong personalidad na linalang oyon sa kabotan nin Dios sa tunay na katanosan asin kaimbodan.” (Efeso 4:22-24) Talaga daw na kaya kan espiritu ni Jehova na tabangan kitang gumibo nin siring na mga pagbago? Iyo nanggad! An espiritu nin Dios nagpapaluwas sa sato nin bunga—magayon, mahalagang marhay na mga kualidad na gusto niato gabos na kultibaron. An enot sa mga ini iyo an pagkamoot.—Galacia 5:22, 23.
18. Anong pagpili an biyong kayang gibohon nin lambang may isip na tawo, asin ini maninigong makatabang sa sato na magin determinadong gibohon an ano?
18 Yaon digdi an sarong dakulaon, nakapatatalingkas na katotoohan. Si Jehova Dios may daing limiteng kakayahan sa pagkamoot, asin kita ginibo sa ladawan nia. (Genesis 1:26; 1 Juan 4:8) Kaya puede niatong pilion na kamotan si Jehova. Asin an pagkamoot na iyan—bakong an naenot niatong pamumuhay, bakong an mga sala na napasa sato, bakong an satong minanang tendensia na gumibo nin sala—iyo an nagdedeterminar sa satong ngapit. An pagkamoot ki Jehova Dios an kaipuhan kaidto ni Adan asin Eva tanganing magdanay na fiel sa Eden. An pagkamoot na iyan an kaipuhan kan lambang saro sa sato tanganing makaligtas sa Armagedon asin makapasar sa pangultimong pagbalo sa katapusan kan Milenyal na Paghade ni Cristo. (Kapahayagan 7:14; 20:5, 7-10) An lambang saro sa sato, ano man an satong kamugtakan, kayang kultibaron an siring na pagkamoot. (Mateo 22:37; 1 Corinto 13:13) Magin kitang determinado na kamotan si Jehova asin dugangan an pagkamoot na iyan sa bilog na panahon na daing sagkod.
Ano an Paghona Nindo?
◻ Anong popular na mga ideya an kontra sa positibong tokdo kan Biblia mapadapit sa indibiduwal na paninimbagan?
◻ Anong pagtotogdok an dapat na gibohon nin lambang Kristiano sa saiyang sadiri?
◻ Paano ipinaheheling kan halimbawa kan mga hade nin Juda na an lambang indibiduwal nagsasadiring pumili?
◻ Paano sinisierto sa sato ni Jehova na kaya niatong pumili kan tama sa buhay, sa ibong kan negatibong mga impluwensia sa palibot niato?
[Retrato sa pahina 15]
An saindo daw na ngapit determinado nin henetika?
[Retrato sa pahina 17]
Sa ibong kan maraot na halimbawa kan saiyang ama, pinili ni Hadeng Josias na maglingkod sa Dios