“Balaog na mga Lalaki” na Maasikaso sa mga Karnero ni Jehova

“Kan sia magsakat sa kaitaasan nagdara sia nin mga bihag; nagtao sia nin balaog na mga lalaki.”—EFESO 4:8.

1. Ano an ipinahayag nin sarong tugang na Kristiana manongod sa kamagurangan sa saiyang kongregasyon?

“MABALOS sa pagmakolog na marhay sa samo. An saindong mga huyom, an saindong init, asin an saindong pagmalasakit tunay na marhay. Pirme kamong yaon sa pagdangog asin sa pagtao nin mga tataramon hale sa Biblia na nakapaoogma sa samo. Ipinamimibi ko na logod nungka ko kamong bali-walaon.” Iyan an isinurat nin sarong tugang na Kristiana sa kamagurangan sa saiyang kongregasyon. Malinaw nanggad, an pagkamoot na ipinaheheling nin may pagmakolog na Kristianong mga pastor nakapahiro sa saiyang puso.—1 Pedro 5:2, 3.

2, 3. (a) Segun sa Isaias 32:1, 2, paano inaasikaso nin madinamayon na kamagurangan an mga karnero ni Jehova? (b) Noarin ikabibilang na balaog an sarong magurang sa kongregasyon?

² An kamagurangan probisyon hale ki Jehova na maasikaso sa saiyang mga karnero. (Lucas 12:32; Juan 10:16) An mga karnero ni Jehova mahal nia—sa katunayan, mahal niang marhay kaya binakal nia sinda kan mahalagang marhay na dugo ni Jesus. Bakong makangangalas, kun siring, na naoogma si Jehova kun an kamagurangan maboot sa saiyang aripompon. (Gibo 20:28, 29) Mangnoha an makahulang deskripsion sa kamagurangan, o “mga prinsipe,” na ini: “An lambang saro kaipuhan na magin siring sa pailihan sa doros asin tagoan sa bagyo, siring sa mga sapa nin tubig sa sarong desierto, siring sa limpoy nin tugdok na kantil sa tagiltil na daga.” (Isaias 32:1, 2) Iyo, sinda dapat na magprotehir, magpaginhawa, asin magranga sa saiyang mga karnero. An kamagurangan na madinamayon na nagpapastor sa aripompon sa siring na paagi naghihingoa na gumawe sono sa linalaoman sa sainda nin Dios.

³ An siring na kamagurangan inaapod sa Biblia na “balaog na mga lalaki.” (Efeso 4:8) Kun naiisip nindo an sarong balaog, an naiisip nindo sarong bagay na itinao tanganing mapanigoan an sarong pangangaipo o tawan nin kaogmahan an nag-ako kaiyan. An sarong magurang sa kongregasyon ikabibilang na balaog kun ginagamit nia an saiyang mga abilidad sa pagtao nin kinakaipuhan na tabang asin sa pagkontribwir sa kaogmahan kan aripompon. Paano nia magigibo ini? An simbag, na yaon sa mga tataramon ni Pablo sa Efeso 4:7-16, nagbabantog kan kadakulaan kan mamomoton na pagmalasakit ni Jehova sa saiyang mga karnero.

“Balaog na mga Lalaki”—Hale Saen?

4. Bilang kaotoban kan Salmo 68:18, sa anong paagi na si Jehova “nagsakat sa kaitaasan,” asin sairisay an “mga balaog sa porma nin mga lalaki”?

⁴ Kan gamiton ni Pablo an fraseng “balaog na mga lalaki,” kinokotar nia si Hadeng David, na nagsabi manongod ki Jehova: “Ika nagsakat sa kaitaasan; nagdara ka nin mga bihag; nagkua ka nin mga balaog sa porma nin mga lalaki.” (Salmo 68:18) Pagpirang taon kan mga Israelita sa Dagang Panuga, si Jehova piguratibong “nagsakat” sa Bukid nin Sion asin ginibo an Jerusalem na kabisera kan kahadean nin Israel na an hade si David. Alagad sairisay an “mga balaog sa porma nin mga lalaki”? Sinda mga lalaki na nabihag durante kan pagkongkistar sa daga. An nagkapira sa mga bihag na ini sa huri itinao sa mga Levita tanganing tumabang sa trabaho sa tabernakulo.—Esdras 8:20.

5. (a) Paano ipinaririsa ni Pablo na an Salmo 68:18 may kaotoban sa Kristianong kongregasyon? (b) Sa anong paagi na si Jesus “nagsakat sa kaitaasan”?

⁵ Sa surat nia sa mga taga Efeso, ipinaririsa ni Pablo na an mga tataramon kan salmista may mas dakulang kaotoban sa Kristianong kongregasyon. Sa pagpakahulogan kan Salmo 68:18 sa ibang pananaram, nagsurat si Pablo: “Ngonyan sa lambang saro sa sato itinao an dai na kutana maninigong kabootan segun sa kun paano sinokol kan Cristo an daing bayad na balaog. Dahel kaini sia nagsasabi: ‘Kan sia magsakat sa kaitaasan nagdara sia nin mga bihag; nagtao sia nin balaog na mga lalaki.’” (Efeso 4:7, 8) Digdi iinaaplikar ni Pablo an salmong ini ki Jesus bilang representante nin Dios. “Nadaog [ni Jesus] an kinaban” paagi sa saiyang fiel na iginawe. (Juan 16:33) Nadaog man nia an kagadanan asin si Satanas nin huli sa pagbuhay liwat sa saiya nin Dios hale sa mga gadan. (Gibo 2:24; Hebreo 2:14) Kan 33 C.E., an binuhay liwat na si Jesus nagsakat “sa kaoroitaasi kan gabos na kalangitan”—mas halangkaw sa gabos na iba pang langitnon na linalang. (Efeso 4:9, 10; Filipos 2:9-11) Bilang nandaog, si Jesus nangua nin “mga bihag” sa kaiwal. Paano?

6. Poon kan Pentecostes 33 C.E., paano pinonan na salakaton kan nagsakat nang si Jesus an harong ni Satanas, asin ano an ginibo nia sa “mga bihag”?

⁶ Kan yaon digdi sa daga, ipinaheling ni Jesus an saiyang kapangyarihan ki Satanas paagi sa pagkalda kan mga nasa kaoripnan kan mga demonyo. Garo baga linaog ni Jesus an harong ni Satanas, ginapos sia, asin kinua an saiyang mga rogaring. (Mateo 12:22-29) Isip-isipa, kan buhayon na liwat asin pagkatiwalaan kan “gabos na autoridad sa langit asin sa daga,” kun guranong pananamsam an magigibo na ni Jesus! (Mateo 28:18) Poon kan Pentecostes 33 C.E., pinonan kan nagsakat nang si Jesus, bilang representante nin Dios, na salakaton an harong ni Satanas paagi sa ‘pagdara nin mga bihag’—mga tawo na haloy nang inoripon nin kasalan asin kagadanan saka nasa irarom kan kontrol ni Satanas. An “mga bihag” na ini gikan sa boot na nagin “mga oripon ni Cristo, na ginigibo an kabotan nin Dios nin bilog na kalag.” (Efeso 6:6) Garo man sana inagaw sinda ni Jesus sa kontrol ni Satanas asin, sa ngaran ni Jehova, itinao sinda sa kongregasyon bilang “balaog na mga lalaki.” Imahinara an daing maginibong kabangisan ni Satanas mantang sinda inaagaw sa atubangan nia mismo!

7. (a) Sa anong mga katongdan naglilingkod sa mga kongregasyon an “balaog na mga lalaki”? (b) Anong oportunidad an itinao ni Jehova sa lambang lalaki na naglilingkod bilang magurang sa kongregasyon?

⁷ Nanonompongan daw niato an siring na “balaog na mga lalaki” sa kongregasyon ngonyan? Iyo nanggad! Naheheling niato sinda na naglilingkod bilang kamagurangan, na nagmamahigos bilang ‘mga paraebanghelyo, pastor, asin paratokdo’ sa labing 87,000 na kongregasyon kan banwaan nin Dios sa bilog na daga. (Efeso 4:11) Ikaoogmang marhay ni Satanas kun saindang mamaltratohon an aripompon. Alagad bako iyan an dahelan na sinda itinao nin Dios paagi ki Cristo sa kongregasyon. Imbes, itinao ni Jehova an mga lalaking ini para sa ikararahay kan kongregasyon, asin sinda maninimbag sa saiya para sa mga karnero na ipinagkatiwala sa sainda. (Hebreo 13:17) Kun kamo naglilingkod bilang magurang sa kongregasyon, tinawan kamo ni Jehova nin marahayon na oportunidad na magin sarong balaog, o bendisyon, sa saindong mga tugang. Magigibo nindo iyan paagi sa pag-otob sa apat na mahalagang paninimbagan.

Kun Kaipuhan an “Pagpakarhay Giraray”

8. Sa anong mga paagi na kaipuhan kita gabos na pakarhayon giraray kun beses?

⁸ Enot, an “balaog na mga lalaki” itinatao “manongod sa pagpakarhay giraray kan mga banal,” sabi ni Pablo. (Efeso 4:12) An nombreng Griego na trinadusir na “pagpakarhay giraray” nanonongod sa pagbugtak nin sarong bagay “sa tamang pagkakomprontar.” Bilang mga tawong bakong sangkap, kita gabos kaipuhan na pakarhayon giraray sa panapanahon—na ibugtak “sa tamang pagkakomprontar” sa kaisipan saka kabotan nin Dios an satong kaisipan, mga aktitud, o gawe-gawe. Mamomoton na itinao ni Jehova an “balaog na mga lalaki” tangani na matabangan kita sa paggibo kan kinakaipuhan na mga pagliwat. Paano ninda ginigibo ini?

9. Paano makatatabang an sarong magurang sa kongregasyon na pakarhayon giraray an napasalang karnero?

⁹ Kun beses, an sarong magurang sa kongregasyon tibaad hagadan na tumabang sa sarong karnero na napasala, na tibaad “may nagibong kasalan bago nia iyan maaraman.” Paano makatatabang an sarong magurang sa kongregasyon? “Pagmaigotan nindo na pakarhayon giraray an tawong iyan sa espiritu nin kahoyoan,” sabi kan Galacia 6:1. Huli kaini, kun nagtatao nin hatol, dai aanggotan kan magurang sa kongregasyon an napapasala, na naggagamit nin makolog sa talingang mga tataramon. An hatol maninigong magparigon sa boot kan, bakong “pasindakon” an, nag-aako kaiyan. (2 Corinto 10:9; ikomparar an Job 33:7.) An tawo tibaad nasosopog na, kaya lilikayan nin sarong mamomoton na pastor na biyong papanluyahon an boot kan tawong iyan. Kun an hatol, dawa an marigon na pagsagwe, malinaw na motibado nin asin itinatao na may pagkamoot, posibleng marhay na ikokomprontar giraray kaiyan an kaisipan o gawe-gawe kan napapasala, sa siring na paagi ibinabalik sia sa dati.—2 Timoteo 4:2.

10. Ano an kalabot sa pagpakarhay giraray sa iba?

¹⁰ Sa pagtao nin “balaog na mga lalaki” sa pagpakarhay giraray sa sato, nasa isip ni Jehova na an kamagurangan magin nakagiginhawa sa espirituwal asin maninigong arogon kan saiyang banwaan. (1 Corinto 16:17, 18; Filipos 3:17) An kalabot sa pagpakarhay giraray sa iba bako sanang pagkorehir sa mga sala an direksion kundi pagtabang man sa mga fiel na magdanay sa tamang direksion.a Ngonyan, huli ta kadakol kan problema na nakapanluluya nin boot, dakol an nagkakaipo nin pagparigon sa boot na magpadagos. An nagkapira tibaad nagkakaipo nin mapagpadangat na tabang na ikomprontar an saindang kaisipan sa kaisipan nin Dios. Halimbawa, an nagkapirang fiel na Kristiano nakikipagtusayan sa hararom na mga saboot na sinda may kakulangan o daing kuenta. Tibaad an saboot kaining “mga kalag na nagmomondo nin makuri” nungka sindang mamomotan ni Jehova asin na dawa an pinakamakakaya nindang mga paghihingoa na maglingkod sa Dios nungka na maaako nia. (1 Tesalonica 5:14) Alagad an arog kaining kaisipan bakong komprontado sa tunay na saboot nin Dios manongod sa mga nagsasamba sa saiya.

11. Ano an magigibo nin kamagurangan tanganing matabangan an mga nakikipagtusayan sa mga saboot na sinda daing kuenta?

¹¹ Kamagurangan, ano an magigibo nindo tanganing matabangan an mga siring? Maboot na ipaabot sa sainda an pruebang sono sa Kasuratan na si Jehova may pagmakolog sa lambang saro sa saiyang mga lingkod asin aseguraron giraray sinda na an mga tekstong ini sa Biblia personal na aplikado sa sainda. (Lucas 12:6, 7, 24) Tabangan sindang masabotan na ‘dinagka’ sinda ni Jehova na maglingkod sa saiya, kaya segurado na naheheling nia na sinda may halaga. (Juan 6:44) Aseguraron sinda na dai sinda nagsosolo—dakol na fiel na lingkod ni Jehova an nagkaigwa nin kaagid na mga saboot. An propetang si Elias sarong beses nagmondo nin makuri kaya gusto na niang magadan. (1 Hade 19:1-4) An nagkapirang linahidan na Kristiano kan enot na siglo nakamate na sinda ‘kinokondenar’ kan sainda mismong puso. (1 Juan 3:20) Nakararangang maaraman na an mga fiel kaidtong mga panahon kan Biblia nagkaigwa nin “mga saboot na arog kan sa sato.” (Santiago 5:17) Puede man nindong repasohon an nakaparirigon sa boot na mga artikulo sa An Torrengbantayan asin Awake! kaiba kan mga pinanluluyahan nin boot. An saindong mamomoton na mga paghihingoa na ikabalik an kompiansa kan mga siring dai puedeng dai marisa kan Dios na nagtao sa saindo bilang “balaog na mga lalaki.”—Hebreo 6:10.

“Pagpakosog” sa Aripompon

12. Ano an ipinaririsa kan fraseng “pagpakosog kan hawak ni Cristo,” asin ano an importanteng marhay sa pagpakosog sa aripompon?

¹² Ikaduwa, an “balaog na mga lalaki” itinatao para sa “pagpakosog kan hawak ni Cristo.” (Efeso 4:12) Ginagamit digdi ni Pablo an sarong talinhaga. An frase sa Ingles na “building up” (na trinadusir sa Bicol na “pagpakosog”) nagpapagirumdom nin pagtogdok, asin an “hawak ni Cristo” nanonongod sa mga tawo—an mga miembro kan linahidan na Kristianong kongregasyon. (1 Corinto 12:27; Efeso 5:23, 29, 30) Kaipuhan na tabangan nin kamagurangan an saindang mga tugang na kumosog sa espirituwal. An obheto ninda ‘pakosogon asin bakong paluyahon’ an aripompon. (2 Corinto 10:8) An importanteng marhay sa pagpakosog sa aripompon pagkamoot, ta “an pagkamoot nagpapakosog.”—1 Corinto 8:1.

13. Ano an kahulogan kan pagigin may pakikidamay, asin taano ta mahalaga na magpaheling nin pakikidamay an kamagurangan?

¹³ An sarong aspekto nin pagkamoot na nakatatabang sa kamagurangan sa pagpakosog sa aripompon iyo an pakikidamay. An pagigin may pakikidamay nangangahulogan nin pakisimpatiya sa iba—pakidamay sa saindang mga nasa isip saka saboot, na kinokonsiderar an saindang mga limitasyon. (1 Pedro 3:8) Taano ta mahalaga para sa kamagurangan na magkaigwa nin pakikidamay? Orog sa gabos huli ta si Jehova—an nagtatao kan “balaog na mga lalaki”—sarong Dios na may pakikidamay. Kun an saiyang mga lingkod nagdudusa o nakokolgan, sia nakikisimpatiya sa sainda. (Exodo 3:7; Isaias 63:9) Makonsiderasyon sia sa saindang mga limitasyon. (Salmo 103:14) Kun siring, paano makapaheheling nin pakikidamay an kamagurangan?

14. Sa anong mga paagi na an kamagurangan makapaheheling nin pakikidamay sa iba?

¹⁴ Kun minadolok sa sainda an saro na nanluluya an boot, sinda naghihinanyog, na rinerekonoser an mga saboot kan sarong iyan. Hinihingoa nindang saboton an pinaghalean, personalidad, asin kamugtakan kan saindang mga tugang. Dangan kun an kamagurangan nagtatao nin nakapakokosog na tabang na sono sa Kasuratan, pasil para sa mga karnero na akoon iyan huli ta iyan gikan sa mga pastor na talagang nakasasabot asin may pagmakolog sa sainda. (Talinhaga 16:23) An pakikidamay nagpapahiro man sa kamagurangan na konsideraron an mga limitasyon nin iba asin an mga saboot na puedeng ibunga kaiyan. Halimbawa, an nagkapirang Kristiano na makinuyog sa konsensia tibaad nakamamate na may sala huli ta dai sinda nakagigibo nin orog pa sa paglilingkod sa Dios, tibaad huli sa paggurang o maluyang salud. Sa ibong na lado, an nagkapira tibaad nagkakaipo nin pagparigon sa boot na paoswagon an saindang ministeryo. (Hebreo 5:12; 6:1) An pakikidamay mapahiro sa kamagurangan na humanap nin “kawiliwiling mga tataramon” na nakapakokosog sa iba. (Eclesiastes 12:10) Kun an mga karnero ni Jehova napakosog asin motibado, an saindang pagkamoot sa Dios mapahiro sa sainda na gibohon an bilog nindang makakaya sa paglilingkod sa saiya!

Mga Lalaki na Nagpapalakop nin Pagkasararo

15. Ano an kahulogan kan fraseng “pagkasararo sa pagtubod”?

¹⁵ Ikatolo, an “balaog na mga lalaki” itinatao tangani na “kita gabos makaabot sa pagkasararo sa pagtubod asin sa tamang kaaraman dapit sa Aki nin Dios.” (Efeso 4:13) An fraseng “pagkasararo sa pagtubod” nangangahulogan nin pagkasararo bako sanang sa mga tinutubod kundi siring man kan mga may pagtubod. Kun siring, ini saro pang dahelan kun taano ta itinao sa sato nin Dios an “balaog na mga lalaki”—tangani na palakopon an pagkasararo sa tahaw kan saiyang banwaan. Paano ninda ini ginigibo?

16. Taano ta mahalaga na papagdanayon nin kamagurangan an pagkasararo sa tahaw mismo ninda?

¹⁶ Sa primero, dapat na papagdanayon ninda an pagkasararo sa tahaw mismo ninda. Kun nagkakabaranga an mga pastor, tibaad mapabayaan an mga karnero. An mahalagang marhay na panahon na magagamit sa pagpastor sa aripompon tibaad maubos nin dai man kaipuhan sa halawigon na mga miting asin debate manongod sa sekondaryo sanang mga bagay. (1 Timoteo 2:8) An kamagurangan tibaad dai automatikong nagkakaoroyon sa lambang pinag-oolayan ninda, ta sinda mga lalaki na tibaad nagkakalaenlaen na marhay an personalidad. An pagkasararo dai minaolang sa saindang pagkaigwa nin laen-laen na opinyon o sa pagpahayag pa ngani kaiyan sa sarong timbang na paagi durante nin rasonableng orolay. Iniingatan nin kamagurangan an saindang pagkasararo paagi sa may paggalang na paghinanyog sa lambang saro na mayo nin patienot na paghusgar. Asin sagkod na mayo nin nalalapas na prinsipyo sa Biblia, an lambang saro maninigo na andam na magpahunod asin sumuportar sa pangultimong desisyon kan grupo nin kamagurangan. An mapagpahunod na aktitud nagpapaheling na sinda ginigiyahan kan “kadonongan hale sa itaas,” na “matoninong, makatanosan.”—Santiago 3:17, 18.

17. Paano makatatabang an kamagurangan na maingatan an pagkasararo sa kongregasyon?

¹⁷ An kamagurangan listo man na palakopon an pagkasararo sa kongregasyon. Kun isinasapeligro nin nakababangang mga impluwensia—arog baga nin nakadadanyar na tsismis, tendensia na magbintang nin salang mga motibo, o aktitud na parapakisuhay—an katoninongan, sinda daing pag-alangan na nagtatao nin nakatatabang na hatol. (Filipos 2:2, 3) Halimbawa, an kamagurangan tibaad may aram na mga indibiduwal na sobra katatsador o may tendensia na mag-entremeter sa pamumuhay nin iba, sa siring nagigin mga atom-atoman. (1 Timoteo 5:13; 1 Pedro 4:15) Hihingoahon na tabangan kan kamagurangan an mga siring na mamidbid na an iginagaweng ini sarongat sa itinokdo sa sato nin Dios asin na an lambang saro dapat na ‘magpasan kan saiyang sadiring pasan.’ (Galacia 6:5, 7; 1 Tesalonica 4:9-12) Ginagamit an Kasuratan, ipaliliwanag ninda na ipinababaya ni Jehova an dakol na bagay sa satong indibiduwal na konsensia, asin mayo sa sato na maninigong maghusgar sa iba manongod sa siring na mga bagay. (Mateo 7:1, 2; Santiago 4:10-12) Tangani na iribang makapaglingkod na may pagkasararo, dapat na may tiwala asin paggalang sa kongregasyon. Paagi sa pagtao nin hatol sono sa Kasuratan kun kaipuhan, an “balaog na mga lalaki” nakatatabang sa sato na maingatan an satong katoninongan asin pagkasararo.—Roma 14:19.

Pagprotehir sa Aripompon

18, 19. (a) Kiisay kita pinoprotehiran kan “balaog na mga lalaki”? (b) Sa anong saro pang peligro kaipuhan na protehiran an mga karnero, asin paano minagibo nin aksion an kamagurangan tanganing protehiran an mga karnero?

¹⁸ Ikaapat, itinatao ni Jehova an “balaog na mga lalaki” tanganing protehiran kita na dai maimpluwensiahan “nin lambang doros nin katokdoan paagi sa kadayaan nin mga tawo, paagi sa katusohan sa pagpakana nin karatan.” (Efeso 4:14) An orihinal na termino para sa “kadayaan” sinasabi na nangangahulogan nin “panloloko sa kawat nin dados” o “abilidad sa paghinohino nin dados.” Bako daw na ipinagigirumdom kaiyan sa sato kun gurano kaosong nin mga apostata? Ginagamit an tusong mga argumento, hinihinohino ninda an Kasuratan sa pagprobar na akiton an tunay na mga Kristiano parayo sa saindang pagtubod. An kamagurangan dapat na magbantay sa siring na “maringis na mga lobo”!—Gibo 20:29, 30.

¹⁹ An mga karnero ni Jehova kaipuhan man na protehiran sa iba pang mga peligro. An suanoy na pastor na si David daing takot na prinotehiran an aripompon kan saiyang ama sa mga naniniba. (1 Samuel 17:34-36) Ngonyan man, tibaad may lumataw na mga okasyon na an nahahadit na mga pastor na Kristiano kaipuhan na magpaheling nin kapusoan tangani na maprotehiran an aripompon sa siisay man na tibaad magmaltrato o man-api sa mga karnero ni Jehova, partikularmente an mga mas madaling mabiktima. An kamagurangan magigin maagap na haleon sa kongregasyon an tuyong mga parakasala na tuyong naggagamit nin kadayaan, panloloko, asin pagpakana tangani na gibohon an karatan.b—1 Corinto 5:9-13; ikomparar an Salmo 101:7.

20. Taano ta puede kitang magin tiwasay sa pag-asikaso kan “balaog na mga lalaki”?

²⁰ Kanigoan an pasalamat niato para sa “balaog na mga lalaki”! Sa saindang mamomoton na pag-asikaso, kita puedeng makamate nin katiwasayan, ta sinda mapagpadangat kitang pinakakarhay giraray, may pagkamoot na pinakokosog kita, daing pag-alangan na iniingatan an satong pagkasararo, asin mapuso na pinoprotehiran kita. Alagad paano maninigong mansayon kan “balaog na mga lalaki” an saindang katongdan sa kongregasyon? Asin paano niato ikapaheheling na inaapresyar niato sinda? An mga hapot na ini tatrataron sa masunod na artikulo.

[Mga Nota sa Ibaba]

Nagigirumdoman daw Nindo?

◻ Sairisay an “balaog na mga lalaki,” asin taano ta itinao sinda nin Dios paagi ki Cristo sa kongregasyon?

◻ Paano inootob nin kamagurangan an saindang paninimbagan na pakarhayon giraray an aripompon?

◻ Ano an magigibo nin kamagurangan tanganing mapakosog an saindang mga kapagtubod?

◻ Paano maiingatan nin kamagurangan an pagkasararo kan kongregasyon?

[Retrato sa pahina 10]

An pakikidamay nakatatabang sa kamagurangan na parigonon an boot kan mga pinanluluyahan nin boot

[Retrato sa pahina 10]

An pagkasararo sa tahaw kan kamagurangan nagpapalakop nin pagkasararo sa kongregasyon