An Kaglalang Makatatao nin Kahulogan sa Saindong Buhay
“Omawon logod ninda an ngaran ni Jehova; huli ta sia mismo nagboot, asin sinda nalalang.”—SALMO 148:5.
1, 2. (a) Anong hapot an maninigo niatong estudyaran? (b) Paano kalabot an paglalang sa hapot ni Isaias?
“ANO dai mo naaraman?” Iyan tibaad garo baga hapot na may tinutumbok, na nagpapahiro sa dakol na sumimbag, ‘Naaraman an ano?’ Alagad iyan seryosong hapot. Asin pinakamaaapresyar niato an simbag paagi sa pagtao nin atension sa pinaghalean kaiyan—an ika-40 kapitulo kan libro sa Biblia na Isaias. Isinurat iyan nin sarong suanoy na Hebreo, si Isaias, kaya suanoy na an hapot. Pero, iyan moderno man na marhay, na may koneksion sa pundamental na kahulogan kan saindong buhay.
2 Mantang arog kaiyan kaimportante, an hapot sa Isaias 40:28 angay na mag-ako kan satong seryosong atension: “Ano dai mo naaraman o dai mo nadangog? Si Jehova, an Kaglalang kan mga kaporoporohi kan daga, Dios sagkod sa daing talaan na panahon.” Kaya an ‘pakaaram’ may labot sa Kaglalang kan daga, asin ipinaheheling kan konteksto na bako sanang daga an kaiba. Sa duwang bersikulong naenot si Isaias nagsurat manongod sa mga bitoon: “Tingagan an saindong mga mata asin helinga nindo. Siisay an naglalang kan mga bagay na ini? Iyan iyo an Saro na nagpapaluwas kan saindang hukbo nin oyon sa kabilangan . . . Huli sa kadakolan nin dinamikong kosog, mantang sia man makosog sa kapangyarihan, ni saro sa sainda mayong nawawara.”
3. Dawa kun dakol an aram nindo manongod sa Kaglalang, taano ta maninigo kamong magmawot na madugangan pa an aram?
3 Iyo, an hapot na “Ano dai mo naaraman?” sa katunayan manongod sa Kaglalang kan satong uniberso. Tibaad kamo personal na kombensido na si Jehova Dios “an Kaglalang kan mga kaporoporohi kan daga.” Tibaad dakol man kamong aram manongod sa saiyang personalidad asin sa saiyang mga ugale. Alagad ano kun may manompongan kamong lalaki o babae na nagdududa na may Kaglalang asin malinaw na dai aram kun anong klase sia? An siring na pagkatuparan dai maninigong ipagngalas ta minilyon-milyon an daing aram o dai nagtutubod sa Kaglalang.—Salmo 14:1; 53:1.
4. (a) Taano ta tama sa panahon na ini na estudyaran an Kaglalang? (b) Anong mga simbag an dai kayang itao nin siensia?
4 An mga eskuelahan linuluwasan nin dakol na mapagduda na naghohona na an siensia igwa (o makanonompong) nin simbag sa mga hapot manongod sa ginikanan kan uniberso asin kan buhay. Sa The Origin of Life (an orihinal na titulo sa Pranses: Aux Origines de la Vie) an mga autor na si Hagene asin Lenay nagkomento: “An ginikanan nin buhay pinagdedebatehan pa sa kapinonan kan ikabeinte unong siglo. An problemang ini, na depisilon na resolberan, nagkakaipo nin mga pag-imbestigar sa gabos na langtad, poon sa grabeng kadakulaan kan espasyo sagkod sa dai na masokol na kasaditan nin materya.” Pero, an huring kapitulo, “The Question Remains Alive” (sa Bicol, “An Hapot Buhay Pa Man Giraray”), nag-aadmitir: “Siniyasat niato an nagkapirang sientipikong simbag sa hapot na, Paano naglataw an buhay digdi sa daga? Alagad taano ta naglataw an buhay? May katuyohan daw an buhay? An mga hapot na ini dai kayang simbagon nin siensia. Inaaram sana kaiyan an ‘paano’ nin mga bagay. An ‘paano’ asin ‘taano’ duwang biyong magkalaen na hapot. . . . Kun dapit sa hapot na ‘taano,’ an pilosopiya, relihion, asin—orog sa gabos—an lambang saro sa sato dapat na makakua kan simbag.”
Pakakua nin mga Simbag Asin Kahulogan
5. Anong klaseng mga tawo an tibaad espesyalmenteng makinabang sa pakanood nin dugang pa manongod sa Kaglalang?
5 Iyo, boot niatong masabotan kun taano ta may buhay—asin nangorogna kun taano ta uya kita digdi. Dugang pa, maninigo kitang magin interesado sa mga tawo na dai pa nakapagkonklusyon na igwa nin Kaglalang asin kakadikit nanggad kan aram manongod sa saiyang mga ugale. O isip-isipa an mga tawo na an pinaghalean may ideya manongod sa Dios na laen na marhay sa iinaatubang kan Biblia. Binilyon an nagdakula sa Oriente o sa ibang lugar na an kadaklan na tawo dai iniisip an sarong personang Dios, sarong tunay na persona na may nakaaakit na personalidad. Para sa sainda an terminong “dios” tibaad magpasabong nin impresyon nin malibog na puersa o abstraktong causa. Dai ninda ‘naaraman an Kaglalang’ o an saiyang mga ugale. Kun sinda, o an minilyon na may kaagid na punto de vista, makokombensir na may Kaglalang, kanigoan na mga pakinabang an aakoon ninda, pati an mga oportunidad na daing katapusan! Makakamtan man ninda an sarong bagay na talagang bihira—tunay na kahulogan, tunay na katuyohan asin katoninongan nin isip, sa buhay.
6. Paano an buhay nin dakol ngonyan nakaaagid sa inagihan ni Paul Gauguin asin sa saro sa mga ipininta nia?
6 Sa pag-ilustrar: Kan 1891, an Pranses na pintor na si Paul Gauguin naghanap nin nakakokontentong buhay sa Polinesia nin Pransia, sa lugar na garo paraiso. Alagad an saiyang ngana-ngana sa bisyong buhay kan nakaagi dai nahaloy nagbunga nin helang para sa saiya asin sa iba. Kan namamatean niang madali na siang magadan, ginibo nia an sarong dakulang ipininta na dian garo baga ‘iniinterpretar nia an buhay bilang sarong dakulang misteryo.’ Aram nindo kun ano an iinapod ni Gauguin sa ipinintang iyan? “Saen Kita Hale? Ano Kita? Pasaen Kita?” Tibaad may nadangog na kamong iba na naghapot nin mga kaagid kaiyan. Dakol an naghahapot. Alagad kun mayo sinda nin nakukuang nakakokontentong simbag—nin tunay na kahulogan sa buhay—saen sinda makaduduman? Tibaad ikonklusyon ninda na kadikiton an pagkakalaen kan buhay ninda sa mga hayop.—2 Pedro 2:12.a
7, 8. Taano ta bakong igo an mga pag-imbestigar kan siensia?
7 Sa siring masasabotan nindo kun taano an saro na arog kan propesor sa pisika na si Freeman Dyson ta nakasurat: “Dakol na respetadong tawo an kapareho ko an kaisipan kun ihinahapot ko giraray an mga ihinapot ni Job. Taano ta nagdudusa kita? Taano ta bako nanggad na makatanosan an kinaban? Ano an katuyohan nin kolog asin trahedya?” (Job 3:20, 21; 10:2, 18; 21:7) Arog kan nasabi na, an dakol sa siensia naghahanap nin simbag imbes na sa Dios. An mga biologo, oseanograpo, asin iba pa dinadagdagan an kaaraman manongod sa satong globo asin sa buhay na yaon dian. Naghahanap sa iba man na direksion, an mga astronomo asin pisiko padakol nang padakol an nanonodan manongod sa satong sistema solar, mga bitoon, dawa hararayong galaksia. (Ikomparar an Genesis 11:6.) Sa anong rasonableng mga konklusyon makatotokdo an siring na mga impormasyon?
8 An nagkapirang sientista nagtataram manongod sa “isip” nin Dios o “surat-kamot” na hayag sa uniberso. Alagad puede daw na malipasan kaiyan an puntong importanteng marhay? An magasin na Science nagkomento: “Kun sinasabi nin mga parasiyasat na ihinahayag kan kosmolohiya an ‘isip’ o ‘surat-kamot’ nin Dios, iinaatribwir ninda sa Dios an tibaad sa katapustapusi iyo an mas sadit sa halagang aspekto kan uniberso—an pisikal na estruktura kaiyan.” Sa katunayan, an laureado kan Premyong Nobel na si Steven Weinberg nagsurat: “Mientras na mas garo baga masasabotan na an uniberso, orog man iyan na nagigin garo baga daing kahulogan.”
9. Anong ebidensia an makatatabang sa sato asin sa iba na makanood manongod sa Kaglalang?
9 Pero, tibaad kabilang kamo sa minilyon na seryosong inestudyaran an bagay asin nakasasabot na an tunay na kahulogan sa buhay konektado sa pakamidbid sa Kaglalang. Girumdoma an isinurat ni apostol Pablo: “An mga tawo dai makasasabi na sinda daing aram manongod sa Dios. Poon sa kapinonan kan kinaban, naheheling nin mga tawo kun anong klase an Dios paagi sa mga bagay na ginibo Nia. Ipinaheheling kaini an Saiyang kapangyarihan na nagdadanay sagkod lamang. Ipinaheheling kaiyan na Sia Dios.” (Roma 1:20, Holy Bible, New Life Version) Iyo, may mga katotoohan manongod sa satong kinaban asin manongod sa sato na makatatabang sa mga tawo na midbidon an Kaglalang asin makanompong nin kahulogan may koneksion sa saiya. Estudyare an tolong aspekto kaini: an uniberso sa palibot niato, an ginikanan nin buhay, asin an sadiri niatong mental na mga abilidad.
Mga Dahelan na Tumubod
10. Taano ta maninigo niatong isip-isipon an “kapinonan”? (Genesis 1:1; Salmo 111:10)
10 Paano nagkaigwa nin uniberso? Tibaad aram nindo gikan sa mga report manongod sa mga teleskopyo saka pagsiyasat sa espasyo na biyong aram nin kadaklan na sientista na an satong uniberso dai pirmeng nag-eksister. Iyan may kapinonan, asin iyan naghihiwas. Ano an ipinaririsa kaini? Hinanyoga an astronomong si Sir Bernard Lovell: “Kun sa sarong panahon kan nakaagi, an Uniberso kaidto harani sa kamugtakan na naraot nang marhay nin grabitasyon an espasyo asin panahon kaya dai marorop an kasaditan asin dai na masokol an densidad, kaipuhan na ihapot niato kun ano an yaon bago kaini . . . Kaipuhan na atubangon niato an problema nin sarong Kapinonan.”
11. (a) Gurano kahiwas kan uniberso? (b) Ano an isinusuherir kan pagkaeksakto sa uniberso?
11 An pagkagibo sa uniberso, pati an satong daga, nagpapabanaag nin makangangalas na pagkatimpla sagkod sa kasaditsaditi. Halimbawa, an duwang pambihirang kualidad kan satong saldang asin nin iba pang bitoon iyo an panhaloyan na pagkaepektibo asin karigonan. An presenteng mga kalkulo sa kabilangan nin mga galaksia sa naheheling na uniberso magpoon sa 50 bilyones (50,000,000,000) sagkod sa 125 bilyones. Asin an satong galaksiang Milky Way binilyon-bilyon an bitoon na yaon dian. Ngonyan pensara: Aram niato na an makina nin sarong auto nagkakaipo nin kritikal na proporsion nin gasolina asin aire. Kun kamo may kotse, tibaad magtangdan kamo nin sarong sinanay na mekaniko tanganing timplahon an makina kaiyan, tangani na an saindong kotse magin areglado, mas episiente an dalagan. Kun importante an siring na pagkaeksakto sa saro sanang makina, kumusta man an episiente sa “paglaad” na saldang niato, halimbawa? Malinaw nanggad, an mayor na mga puersang kalabot eksakto an pagkatimpla tangani na mag-eksister an buhay digdi sa daga. Iyan daw basta na sana nangyari? Si Job kan suanoy hinapot: “Ano ika an nagdeklarar kan mga reglamento na nagkokontrol sa kalangitan, o nagdeterminar kan mga ley nin naturalesa sa daga?” (Job 38:33, The New English Bible) Mayo nin tawo na nakagibo kaiyan. Kaya saen naghale an pagkaeksakto?—Salmo 19:1.
12. Taano ta dai masasabi na bakong rasonable na isipon na may makapangyarihan na Intelihensia na nasa likod nin paglalang?
12 Posible daw na iyan hale sa sarong bagay o sa sarong Persona na dai naheheling kan mga mata nin tawo? Pensara an hapot na ini sa punto de vista nin siensia sa presenteng panahon. Inaako na ngonyan nin kadaklan na astronomo na igwa nin mapuersang marhay na mga bagay sa langit—an mga black hole. An mga black hole na ini dai naheheling, pero kombensido an mga may kabatidan na iyan nag-eeksister. Kaagid kaiyan, sinasabi kan Biblia na sa iba man na rona may nag-eeksister na makapangyarihan na mga linalang na dai naheheling—an espiritung mga linalang. Kun nag-eeksister an siring na makapangyarihan, dai naheheling na mga persona, bako daw na garo tama na an pagkaeksakto na hayag sa bilog na uniberso gikan sa sarong makapangyarihan na Intelihensia?—Nehemias 9:6.
13, 14. (a) Ano an aktuwal na napatunayan nin siensia manongod sa ginikanan nin buhay? (b) Sa ano nagtotokdo an pag-eksister nin buhay digdi sa daga?
13 An ikaduwang gikanan nin ebidensia na makatatabang sa mga tawo na rekonoseron an sarong Kaglalang napapalabot sa ginikanan nin buhay. Poon kan mga panahon nin pag-eksperimento ni Louis Pasteur, rekonosido nang an buhay dai minalataw hale sa mayo paagi sa pagpoon nin buhay hale sa daing buhay na mga bagay. Kaya ano an ginikanan kan buhay sa daga? Kan mga taon nin 1950, prinobaran nin mga sientista na patunayan na iyan puedeng luway-luway na nagtalubo sa dai maaraman kun anong kadagatan kan enot na an orihinal na atmospera daing ontok na tinatamaan nin kitkilat. Minsan siring, ipinaheheling nin mas bagong ebidensia na an siring na ginikanan nin buhay sa daga harayong mangyari ta nungka na nag-eksister an klaseng iyan nin atmospera. Bilang resulta, an nagkapirang sientista naghahanap nin esplikasyon na daing gayo nin depekto. Alagad nalilipasan man daw ninda an punto?
14 Pakaubos nin mga dekada sa pag-estudyar sa uniberso asin sa buhay na yaon dian, an Britanong sientista na si Sir Fred Hoyle nagkomento: “Imbes na tubodon an dai mapaniwalaan sa kasaditan na probabilidad na an buhay naglataw paagi sa daing isip na mga puersa nin naturalesa, garo baga mas marahay na ipamugtak na an ginikanan nin buhay sarong tuyo na intelektuwal na akto.” Iyo, mientras na mas nanonodan niato an manongod sa mga ngangalasan sa buhay, mas makatanosan man na iyan gikan sa sarong madonong na Gikanan.—Job 33:4; Salmo 8:3, 4; 36:9; Gibo 17:28.
15. Taano ta masasabi na kamo daing kaagid?
15 Kaya an enot na pangangatanosan napapalabot sa uniberso, asin an ikaduwa, sa ginikanan nin buhay digdi sa daga. Mangnoha an ikatolo—an satong pagigin daing kaagid. Sa dakol na paagi an gabos na tawo daing kaagid, kaya iyan nangangahulogan na kamo iyo man. Taano man? Nadangog na gayod nindo na an hotok ikinomparar sa sarong epektibong marhay na komputer. Pero, an totoo, ipinaheheling nin bagong mga diskobremiento na kulang na marhay an komparasyon na ini. An sarong sientista sa Institusyon nin Teknolohiya sa Massachusetts nagsabi: “An mga komputer ngonyan dai ngani nakaaagid sa sarong 4 anyos na tawo sa abilidad kaiyan na makaheling, magtaram, maghiro, o gumamit nin sentido komun. . . . Kinalkulo na an kakayahan na magproseso nin impormasyon kan dawa pinakaepektibong superkomputer kapantay kan sistema nerbioso nin sarong atol—saditon na parte kan puersa na yaon sa superkomputer na nasa laog kan [saindong] bungo.”
16. An saindong abilidad sa lenguahe nagtotokdo sa ano?
16 An lenguahe abilidad na nasa saindo huli sa saindong hotok. An nagkapira duwa, tolo, o labi pa an ikinatataram na lenguahe, pero an abilidad na makataram dawa nin saro tanda na kita daing kaagid. (Isaias 36:11; Gibo 21:37-40) Sinda Propesor R. S. asin D. H. Fouts naghapot: “Tawo sana daw . . . an may kakayahan na makikomunikar paagi sa lenguahe? . . . An gabos na mas halangkaw na klase nin hayop tunay na nakikikomunikar paagi sa . . . mga pasabot, parong, bura asin hinuni, asin pati an tarok kan mga alimbubuyog. Pero an mga hayop apuera an tawo garo baga mayo nin aregladong lenguahe na gramatikal. Asin an mga hayop dai nagdodrowing nin may kaagid na mga retrato, na tibaad makahulogan na marhay. Sa pinakamarahay na kamugtakan an kaya sana ninda magsuratsurat.” Totoo nanggad, mga tawo sana an nakagagamit kan hotok sa pagtaram nin lenguahe asin pagdrowing nin makahulogan na mga retrato.—Ikomparar an Isaias 8:1; 30:8; Lucas 1:3.
17. Ano an pundamental na pagkakalaen sa pag-oltanan kan pananalming nin sarong hayop asin nin sarong tawo?
17 Apuera dian, kamo may pakamansay sa sadiri; may pag-aram kamo sa saindong sadiri. (Talinhaga 14:10) Napagmasdan na daw nindo an sarong gamgam, ayam, o ikos na nanalming dangan nanuka, nag-agrutong, o nandaguso? An paghona kaiyan ibang hayop an naheheling nia, na dai namimidbid an sadiri. Sa kabaliktaran, kun kamo nananalming, aram nindo na kamo iyan. (Santiago 1:23, 24) Tibaad hineheling nindo an saindong itsura o iniisip-isip nindo kun ano an magigin itsura nindo pagpirang taon. Dai iyan ginigibo nin mga hayop. Iyo, an saindong hotok ginigibo kamong daing kaagid. Saen an kredito? Paano naglataw an saindong hotok, kun bakong gikan sa Dios?
18. Anong mga kakayahan kan isip an nagpapalaen sa saindo sa mga hayop?
18 Itinotogot man kan saindong hotok na kamo mag-apresyar nin arte asin musika saka magkaigwa nin sentido moral. (Exodo 15:20; Hokom 11:34; 1 Hade 6:1, 29-35; Mateo 11:16, 17) Taano ta kamo asin bakong an mga hayop? Ginagamit ninda an saindang hotok sa pangenot para sa pag-asikaso sa mga pangangaipong yaon na—pagkua nin kakanon, paghanap nin agom, o paggibo nin dugmon. Mga tawo sana an bako sanang presente an iniisip. An nagkapira iniisip pa ngani kun ano an magigin epekto kan saindang mga gawe-gawe sa palibot o sa saindang mga gikan sa harayong ngapit. Taano? An Eclesiastes 3:11 nagsasabi manongod sa mga tawo: “Minsan an daing talaan na panahon ibinugtak [kan Kaglalang] sa saindang puso.” Iyo, an saindong kakayahan sa pagkonsiderar kan kahulogan nin daing talaan na panahon o pag-imahinar kan daing katapusan na buhay espesyal.
Pabayaan na Magtao nin Kahulogan an Kaglalang
19. Anong tolo an kabtang na pangangatanosan an puede nindong gamiton sa pagtabang sa iba na mag-isip-isip manongod sa Kaglalang?
19 Tolo sanang bagay an satong naunabihan: an pagkaeksakto na naheheling sa mahiwas na uniberso, an ginikanan nin buhay digdi sa daga, asin an dai manenegaran na pagigin daing kaagid kan hotok nin tawo, na may pagkalaenlaen an kakayahan. Ano an itinotokdo kan tolong ini? Uya an pangangatanosan na magagamit nindo sa pagtabang sa iba na makaabot sa sarong konklusyon. Puedeng ihapot nguna nindo: Ano may kapinonan an uniberso? An kadaklan maoyon na iyan may kapinonan. Dangan ihapot: An kapinonan daw na iyan mayo nin nagpangyari, o iyan daw pinapangyari? Naririsa nin kadaklan na tawo na an kapinonan kan uniberso pinapangyari. Minapasiring ini sa pangultimong hapot: An kapinonan daw pinapangyari nin sarong bagay na daing sagkod o nin sarong Persona na daing sagkod? Mantang an mga isyu ikinaatubang nin malinaw asin rasonable sa siring na paagi, dakol an magigiyahan na magkonklusyon: Seguradong may Kaglalang! Mantang siring, bako daw na maninigong posible na magkaigwa nin kahulogan an buhay?
20, 21. Taano an pakamidbid sa Kaglalang ta kaipuhan sa pagkaigwa niato nin kahulogan sa buhay?
20 An bilog niatong pag-eksister, pati an satong sentido nin moralidad asin an moralidad mismo maninigong konektado sa Kaglalang. Si Dr. Rollo May nagsurat kaidto: “An solamenteng tama na estruktura para sa moralidad iyo an basado sa pundamental na kahulogan nin buhay.” Saen iyan manonompongan? Nagpadagos sia: “An pundamental na estruktura iyo an naturalesa nin Dios. An mga prinsipyo nin Dios iyo an mga prinsipyo na pasisikadan nin buhay poon sa kapinonan nin paglalang sagkod sa katapusan.”
21 Kun siring, masasabotan nanggad niato kun taano an salmista ta nagpapaheling nin kapakumbabaan sagkod kadonongan kan sia makimaherak sa Kaglalang: “Paaraman sa sako an saimong mga dalan, O Jehova; tokdoi ako kan saimong mga dana. Palakawa ako sa saimong katotoohan asin tokdoi ako, huli ta ika an sakuyang Dios nin kaligtasan.” (Salmo 25:4, 5) Mantang orog niang namimidbid an Kaglalang, an buhay kan salmista tunay nanggad na magkakaigwa nin orog na kahulogan, katuyohan, asin direksion. Puede man na mangyari an siring sa lambang saro sa sato.—Exodo 33:13.
22. Ano an kalabot sa pakaaram sa mga dalan kan Kaglalang?
22 Kaiba sa pakaaram kan “mga dalan” kan Kaglalang an orog pang pakaaram kun anong klase sia, an saiyang personalidad sagkod an saiyang mga ugale. Alagad mantang an Kaglalang dai naheheling asin makapangyarihan sa makangingirhat na paagi, paano niato sia orog na mamimidbid? Ini an eestudyaran kan kasunod na artikulo.
[Nota sa ibaba]
a Base sa mga eksperyensia sa mga kampo de konsentrasyon na Nazi, narealisar ni Dr. Viktor E. Frankl: “An paghanap nin tawo nin kahulogan pangenot na puersa sa saiyang buhay asin bakong ‘sekondaryong pananarahotan’ sa kanaturalan na mga pangangaipo,” siring kan nasa mga hayop. Idinugang nia na mga dekada pakalihis kan ikaduwang guerra mundial, an sarong surbey sa Pransia “nagpaheling na 89% kan mga sinurbey an nag-admitir na kaipuhan nin tawo an ‘sarong bagay’ na nagigin dahelan na mabuhay.”
Ano an Isisimbag Nindo?
◻ Taano ta kaipuhan na bako sanang pagkua nin sientipikong impormasyon manongod sa satong uniberso an gibohon niato?
◻ Sa pagtabang sa iba na mag-isip-isip manongod sa Kaglalang, ano an puede nindong itokdo?
◻ Taano an pakamidbid sa Kaglalang ta importanteng marhay sa pagkaigwa nin nakakokontentong kahulogan sa buhay?
[Diagrama/Retrato sa pahiha 18]
(Para sa aktuwal na format, helingon an publikasyon)
Ano an Konklusyon Nindo?
An Satong
Uniberso
↓ ↓
Mayong May
Kapinonan Kapinonan
↓ ↓
Mayong Nagpangyari Pinapangyari
↓
Nin Sarong Bagay Nin Sarong Persona
na Daing Sagkod na Daing Sagkod
[Retrato sa pahina 15]
An kahiwasan asin pagkaeksakto na heling-heling sa uniberso naggiya sa dakol na mag-isip-isip manongod sa Kaglalang
[Pasasalamat para sa pinagkuanan]
Pahina 15 asin 18: Jeff Hester (Arizona State University) asin NASA