Griegong Pilosopiya—Pinarahay daw Kaiyan an Kristianismo?

“An Kristianismo, minsan ngani kontra sa paganong Griego asin Romanong kultura, sa katunayan inako an dakol na pilosopiyang klasiko.”—The Encyclopedia Americana.

SA MGA nagkaigwa nin permanenteng impluwensia sa “Kristianong” kaisipan, si “San” Agustin may dai makukuestion na posisyon. Segun sa The New Encyclopædia Britannica, “an isip [ni Agustin] iyo an pinagkataragboan nin mga puersa para sa pagbago na dian an relihion kan Bagong Tipan pinakabiyo na nakasalak sa Platonikong tradisyon kan Griegong pilosopiya; asin idto man an paagi na an ibinunga kan pagsalak na ini ipinaabot sa mga Kakristianohan kan Katolisismong Romano kan Edad Media asin kan Protestantismo kan Renasimiento.”

An pamana ni Agustin nagdadanay nanggad. Sa pagtaram manongod sa hiwas kan impluwensia sa Kakristianohan kan Griegong pilosopiya, si Douglas T. Holden nagsabi: “An Kristianong teolohiya nakasalak nang marhay sa Griegong pilosopiya kaya iyan nagpadakula nin mga indibiduwal na siyam na parte an Griegong kaisipan asin sarong parte an Kristianong kaisipan.”

Makosog an paniniwala nin nagkapirang intelektuwal na an siring na impluwensiang pilosopiko pinakarhay an Kristianismo sa pagpopoon kaiyan, pinarahay an katokdoan kaiyan, asin ginibo iyan na mas nakakokombensir. Ini daw an nangyari? Paano asin kasuarin nangyari an impluwensia nin Griegong pilosopiya? Iyan daw, sa katunayan, pinarahay o rinamogan an Kristianismo?

Nakatatao nin kaliwanagan an pagsusog sa dakol na pangyayari poon kan ikatolong siglo B.C.E. sagkod kan ikalimang siglo C.E. paagi sa pagsiyasat sa apat na pambihirang termino: (1) “Helenisadong Judaismo,” (2) “Kristianisadong Helenismo,” (3) “Helenisadong Kristianismo,” asin (4) “Kristianong pilosopiya.”

“Helenisadong Judaismo”

An enot, an “Helenisadong Judaismo,” talagang sarong kontradiksion. An orihinal na relihion kan mga Hebreo, na inestablisar kan tunay na Dios, si Jehova, dai dapat na maolakitan nin falsong mga ideya sa relihion. (Deuteronomio 12:32; Talinhaga 30:5, 6) Minsan siring, poon sa kapoonpooni, an kadalisayan nin pagsamba nanganib na maraot kan falsong mga kaugalean asin kaisipan na relihioso na nakapalibot dian—arog baga kan impluwensiang hale sa Egipto, Canaan, asin Babilonya. Makamomondong sabihon, pinabayaan kan Israel na an tunay na pagsamba kaiyan maraot nin grabe.—Hokom 2:11-13.

Pakalihis nin mga siglo, kan an suanoy na Palestina magin kabtang kan Imperyong Griego na sakop ni Alejandrong Dakula kan ikaapat na siglo B.C.E., an pagkaraot na ini nakaabot sa mas grabeng kamugtakan asin nagwalat nin pamanang nagdadanay asin nakararaot sa kahaloyan. Si Alejandro nagrekluta nin mga Judio sa saiyang hukbo. An mga koneksion sa pag-oltanan kan mga Judio asin kan saindang bagong emperador nakaimpluwensiang marhay sa relihiosong kaisipan nin mga Judio. An edukasyon na Judaistiko nalaog nin kaisipan na Helenistiko. An halangkaw na saserdoteng si Jason sinasabing nag-establisar nin akademyang Griego sa Jerusalem kan 175 B.C.E. sa pagpalakop kan pag-adal manongod ki Homer.

Interesante nanggad, an sarong Samaritano, na nagsurat kan huring kabangaan kan ikaduwang siglo B.C.E., naghingoang iatubang an kasaysayan kan Biblia bilang historiograpiyang Helenisado. An apokripal na mga librong Judio, arog baga kan Judit asin Tobit, sa katunayan may nananabihan na erotikong mga leyendang Griego. May naglataw na dakol na pilosopong Judio na nagprobar na ioyon an kaisipan na Griego sa relihion na Judio asin sa Biblia.

An personahe na tinatawan kan pinakadakulang kredito digdi iyo si Filo, sarong Judio kan enot na siglo C.E. Pinagbotan nia an mga doktrina ni Plato (ikaapat na siglo B.C.E.), kan mga Pitagoriko, asin kan mga Estoico. An mga Judio naimpluwensiahan na marhay kan mga opinyon ni Filo. Sa pagsumaryo kan intelektuwal na paglaog na ini kan Griegong kaisipan sa Judiong kultura, an Judiong autor na si Max Dimont nagsasabi: “Naparahay kan kaisipan ni Plato, lohika ni Aristoteles, asin siensiang Euclidiano, dinolok kan Judiong mga intelektuwal an Tora na may bagong mga kasangkapan. . . . Idinagdag ninda an pangangatanosan na Griego sa kapahayagan na Judio.”

Pag-abot nin panahon, nasakop kan mga Romano an Griegong Imperyo, na sinakop an Jerusalem. Ini nagtao nin oportunidad para sa mas darakula pa nganing pagbago. Pag-abot kan ikatolong siglo C.E., an pilosopiko asin relihiosong mga doktrina nin mga pensador na naghingoang linawon saka isalak an mga ideya ni Plato nagkaigwa na kan pangultimong porma kaiyan, na ngonyan midbid sa kabilogan bilang Neoplatonismo. An grupong ini nin mga tawo na sarong doktrina an sinusunod seguradong magkakaigwa nin hararom na impluwensia sa apostatang Kristianismo.

“Kristianisadong Helenismo”

Durante kan enot na limang siglo kan satong komun na kapanahonan, may nagkapirang madonong na naghingoang ipaheling an relasyon sa pag-oltanan kan Griegong pilosopiya asin kan ihinayag na katotoohan sa Biblia. An librong A History of Christianity nagsasabi: “Ilinadawan nin Kristianong mga espesyalista sa metapisika an mga Griego kaidtong mga dekada bago si Cristo bilang mapuso alagad daing isip na maigot na naghihingoa na magkaigwa nin kaaraman manongod sa Dios, na garo baga nagmamaigot na paluwason si Jesus hale sa mayo, na imbentohon an Kristianismo hale sa saindang pobre na paganong mga payo.”

Si Plotino (205-270 C.E.), sarong sinundan kan mga pensador na iyan, nagmukna nin sarong sistema na sa pangenot basado sa teoriya nin mga ideya ni Plato. Iinintrodusir ni Plotino an ideya nin sarong kalag na siblag sa hawak. Si Propesor E. W. Hopkins nagsabi manongod ki Plotino: “An saiyang teolohiya . . . nagkaigwa nin awad-awad na impluwensia sa mga namomoon sa opinyon na Kristiano.”

“Helenisadong Kristianismo” Asin “Kristianong Pilosopiya”

Poon kan ikaduwang siglo C.E., an “Kristianong” mga pensador guminibo nin determinadong paghihingoa na maabot an paganong mga madonong. Sa ibong kan malinaw na patanid ni apostol Pablo tumang sa “basang na tarabilan na minalapas sa banal” asin “mga pagkakaturumang kan falsong inaapod na ‘kaaraman,’” isinalak kan siring na mga paratokdo sa saindang mga katokdoan an pilosopikong mga elemento hale sa Helenistikong kultura sa palibot. (1 Timoteo 6:20) An halimbawa ni Filo garo baga nagsusuherir na tibaad posibleng ioyon an Biblia sa mga ideyang Platoniko.—Ikomparar an 2 Pedro 1:16.

Siempre, an tunay na nadanyaran iyo an katotoohan sa Biblia. Prinobaran na ipaheling kan “Kristianong” mga paratokdo na an Kristianismo kaoyon kan humanismong Greco-Romano. Ginibo ni Clemente na taga-Alejandria asin ni Origen (ikaduwa asin ikatolong siglo C.E.) an Neoplatonismo na pundasyon kan nagin “Kristianong pilosopiya.” Si Ambrosio (339-397 C.E.), obispo sa Milan, “ikinalaog sa isip an pinakamodernong inadalan na Griego, pareho Kristiano asin pagano—nangorogna an mga libro . . . kan paganong Neoplatonista na si Plotino.” Prinobaran niang tawan nin klasikong bersion nin Kristianismo an edukadong mga Romano. Uminarog man si Agustin.

Pakalihis nin sarong siglo, si Dionisio na miembro kan Areopago (inapod man na pseudo-Dionysius), na sarong mongheng Sirio gayod, nagprobar na isaro an Neoplatonikong pilosopiya sa “Kristianong” teolohiya. Segun sa sarong ensiklopedya, an saiyang “mga isinurat nag-establisar nin depinidong Neoplatonikong tendensia sa dakulang kabtang kan Kristianong doktrina asin espirituwalidad kan Edad Media . . . na nagpangyari nin laen-laen na aspekto kan relihioso saka sa debosyon na karakter kaiyan sagkod sa presente.” Abaa kahayag na paghale nin halaga sa patanid ni apostol Pablo tumang sa “pilosopiya asin basang na daya segun sa tradisyon nin mga tawo”!—Colosas 2:8.

Nakadidigtang Ati

Naobserbaran na “an Kristianong mga Platonista ipinaorog an kapahayagan asin ibinilang an Platonikong pilosopiya na pinakamarahay na instrumentong yaon sa pagsabot saka pagdepensa kan mga katokdoan kan Kasuratan asin tradisyon nin iglesia.”

Si Plato mismo kombensido na igwa nin inmortal na kalag. Makahulogan nanggad, an saro sa pinakaprominenteng falsong katokdoan na nakalaog sa “Kristianong” teolohiya iyo an sa inmortalidad kan kalag. An pag-ako sa katokdoan na ini dai nanggad matatawan nin katanosan sa dahelan na an paggibo kaiyan ginibong mas nakaaakit para sa ordinaryong mga tawo an Kristianismo. Kan naghuhulit sa Atenas, an mismong pinakasentro kan Griegong kultura, si apostol Pablo dai nagtokdo kan Platonikong doktrina manongod sa kalag. Imbes, ihinulit nia an Kristianong doktrina na pagkabuhay liwat, dawa ngani an dakol na Griegong naghihinanyog sa saiya nasakitan na akoon an saiyang sinabi.—Gibo 17:22-32.

Sarongat sa Griegong pilosopiya, malinaw na ipinaheheling kan Kasuratan na an kalag bakong nasa tawo kundi sia mismo. (Genesis 2:7) Pagkagadan, napondo na sa pag-eksister an kalag. (Ezequiel 18:4) Sinasabi sa sato kan Eclesiastes 9:5: “An mga buhay nakaaaram na sinda magagadan; alagad kun dapit sa mga gadan, mayo man lamang sinda nin pakaaram, ni may bayad pa man sinda, huli ta an pakagirumdom sa sainda nalingawan na.” An doktrinang inmortalidad kan kalag dai itinotokdo sa Biblia.

An saro pang mapandayang katokdoan may koneksion sa posisyon ni Jesus bago nagin tawo, an ideya na sia kapantay kan saiyang Ama. Ipinaliliwanag kan librong The Church of the First Three Centuries: “An doktrinang Trinidad . . . hale sa ginikanan na biyong iba sa Judio saka Kristianong Kasuratan.” Ano an ginikanan na iyan? An doktrina “nagtalubo, asin isinaro sa Kristianismo, paagi sa kamot kan mga Ama na nagin Platoniko.”

Tunay nanggad, sa pag-agi nin panahon asin mantang orog na naiimpluwensiahan nin Neoplatonismo an mga Ama kan Iglesia, nangibabaw an mga Trinitaryo. An Neoplatonikong pilosopiya kan ikatolong siglo garo baga nagpangyari sa sainda na pag-oyonon an imposibleng pag-oyonon—na gibohon na garo baga sarong Dios an tripleng Dios. Paagi sa pilosopikong pangangatanosan hiningako ninda na an tolong persona puedeng magin sarong Dios mantang pinapagdadanay an saindang indibiduwalidad!

Minsan siring, malinaw na ipinaheheling kan katotoohan sa Biblia na si Jehova sana an Dios na Makakamhan sa gabos, si Jesu-Cristo an Saiyang mas hababa na linalang na Aki, asin an banal na espiritu iyo an Saiyang puersa aktiba. (Deuteronomio 6:4; Isaias 45:5; Gibo 2:4; Colosas 1:15; Kapahayagan 3:14) An doktrinang Trinidad naglalapastangan sa solamenteng tunay na Dios asin riniribaraw an mga tawo, na irinarayo sinda sa sarong Dios na dai ninda marorop.

An saro pang nadanyaran kan Neoplatonikong impluwensia sa Kristianong kaisipan iyo an milenyal na paglaom na basado sa Kasuratan. (Kapahayagan 20:4-6) Si Origen nabantog sa saiyang pagkondenar sa mga milenyalista. Taano ta kontra siang marhay sa masarig an basehan na doktrinang ini sa Biblia na pamamahala ni Cristo nin sangribong taon? An The Catholic Encyclopedia minasimbag: “Huli sa Neo-Platonismo na napapasikadan kan saiyang mga doktrina . . . , [si Origen] dai puedeng makikampi sa mga milenaryo.”

An Katotoohan

Mayo sa mga pangyayari na nasambitan sa enotan an may koneksion sa katotoohan. An katotoohan na ini iyo an enterong kabilogan kan Kristianong mga katokdoan na yaon sa Biblia. (2 Corinto 4:2; Tito 1:1, 14; 2 Juan 1-4) An Biblia iyo an solamenteng gikanan nin katotoohan.—Juan 17:17; 2 Timoteo 3:16.

Minsan siring, an kaiwal ni Jehova, kan katotoohan, kan katawohan, asin kan buhay na daing katapusan—si Satanas na Diablo, an “paragadan” asin “ama kan kaputikan”—guminamit nin laen-laen na tusong paagi tanganing salakan an katotoohan na iyan. (Juan 8:44; ikomparar an 2 Corinto 11:3.) Kabilang sa pinakamapuersang mga kasangkapan na ginamit nia iyo an mga katokdoan nin paganong mga pilosopong Griego—na sa katunayan nagpapahayag kan sadiri niang kaisipan—sa paghihingoa na liwaton an laog saka kahulogan kan Kristianong mga katokdoan.

An dai kutana dapat na pakasalak na ini kan Kristianong katokdoan sa Griegong pilosopiya pagprobar na bantoan an katotoohan sa Biblia, na iniinaan an puersa saka pan-akit kaiyan sa mahoyo, sinsero, asin madaling tokdoan na mga naghahanap kan katotoohan. (1 Corinto 3:1, 2, 19, 20) Iyan may tendensia man na ramogan an kadalisayan kan arog kalinaw sa kristal na doktrina sa Biblia, na garo baga pinalilibog an linya sa pag-oltanan nin katotoohan asin kaputikan.

Ngonyan, sa pagdirehir kan Payo kan kongregasyon, si Jesu-Cristo, ibinalik an tunay na Kristianong katokdoan. Saro pa, pasil na marhay na mamidbid nin sinserong mga naghahanap sa katotoohan an tunay na Kristianong kongregasyon paagi sa mga bunga kaiyan. (Mateo 7:16, 20) An Mga Saksi ni Jehova andam asin gustong-gusto na tabangan an mga siring na manompongan an daing salak na tubig nin katotoohan asin tabangan sinda na marigon na makapangapot sa manang buhay na daing katapusan na iinoopresir kan satong Ama, si Jehova.—Juan 4:14; 1 Timoteo 6:19.

[Retrato sa pahina 11]

Si Agustin

[Pasasalamat para sa pinagkuanan kan retrato sa pahina 10]

Griegong teksto: Hale sa librong Ancient Greek Writers: Plato’s Phaedo, 1957, Ioannis N. Zacharopoulos, Atenas; Plato: Musei Capitolini, Roma