Sarong Epidemya nin Pagkaongis
“An mga tawo nungkang nakaiintindi sa mga tawo na kinaoongisan ninda.”—JAMES RUSSELL LOWELL, PARASURAT ASIN DIPLOMATIKO.
AN PAGKAONGIS garo baga yaon sa palibot niato gabos ngonyan. An mga ngaran na arog kan Sirangan na Timor, Kosovo, Liberia, Littleton, asin Sarajevo—siring man an neo-Nazi, skinhead, asin white supremacist—naukit na sa satong isip kaiba an dai nahahaleng mga imahinasyon nin tutong na mga kagabaan, bagong kaloton na lagdoan na mga lolobngan, asin mga bangkay.
An mga pangarap dapit sa sarong ngapit na mayo nin pagkaongis, ralaban, asin kadahasan nawara na. Si Danielle Mitterand, agom kan dipuntong presidente kan Pransia, nagirumdoman an saiyang pagkahoben: “An mga tawo nangarap na mabuhay nin talingkas sa sarong sosyedad na sa magturugang na dian makapagtitiwala sinda; na magin trangkilong namumuhay sa tahaw asin sa kaibanan kan iba; sinda nangarap na mabuhay na marahay an salud, matoninong asin may dignidad sa sarong makosog asin maboot na kinaban na binabantayan sinda.” Ano an nangyari sa mga kamawotan na idto? Nanambitan sia: “Pakalihis nin kabangang siglo, an samong mga pangarap totoong sinalakay.”
An pagkabuhay giraray kan pagkaongis sa presente dai basta puedeng palimanlimanan. Iyan mas lakop, asin iyan paorog nang paorog na nagigin hayag. An pakamate nin seguridad kan mga indibiduwal na binabaliwala nin minilyon nagluya na huli sa biglang nangyaring daing kamanungdanan na mga akto nin pagkaongis, na an balang saro garo baga mas makatatakot kisa sinundan. Dawa kun dai kita apektado nin pagkaongis sa satong harong o sa satong nasyon, nakatambang iyan sa sato sa ibang lugar. Posibleng nakaheheling kita nin ebidensia kaiyan aroaldaw sa mga bareta sa telebisyon asin brodkast kan mga nangyayari sa presente. An nagkapira kaiyan luminakop pa ngani sa Internet. Helinga an pirang halimbawa.
An nakaaging dekada nag-agi nin daing kaagid na paglataw nin nasyonalismo. “An nasyonalismo,” sabi ni Joseph S. Nye, Jr., direktor kan Sentro Para sa Internasyonal na mga Aktibidad kan Harvard, “orog na nagkokosog sa kadaklan na parte kan kinaban, bakong orog na nagluluya. Imbes na sarong pambilog na globong baryo igwa nin mga baryo sa bilog na globo na mas mapagrisa sa lambang saro. Iyan nakadadagdag man sa mga posibilidad nin iriwal.”
An iba pang porma nin pagkaongis mas dai naririsa, natatago sa laog kan mga linderos nin nasyon o sa laog pa ngani kan mga pagdolonan nin komunidad. Kan gadanon nin limang skinhead an sarong gurang nang Sikh sa Canada, an pangyayaring ini “nagtampok kan sa heling nin nagkapira pagkabuhay giraray nin mga krimen huli sa pagkaongis sa sarong nasyon na parateng inoomaw huli sa pagpapahunod kaiyan sa ibang rasa.” Sa Alemania, pakatapos nin dagos-dagos na pag-ina sa nakaaging mga taon, an sa rasistang mga pag-atake kan mga radikal biglang duminakol nin 27 porsiento kan 1997. “Iyan nakapanluluya sa boot na pangyayari,” an sabi ni Ministro Manfred Kanther kan panlaog na mga aktibidad kan nasyon.
Sa amihanan na Albania ihinayag nin sarong bareta na labing 6,000 na aki an nagin haros preso sa sadiri nindang mga harong huli sa takot na badilon kan mga kaiwal kan saindang pamilya. An mga aki na ini biktima nin haloyon nang iriwal, “na nakaparalisar sa buhay nin rinibong pamilya.” Sa Estados Unidos, segun sa Federal Bureau of Investigation (FBI), “an rasyal na prehuwisyo an dahelan kan labi sa kabanga kan 7,755 krimen huli sa pagkaongis na nakomiter kan 1998 na ibinareta sa FBI.” An nagkapira sa mga motibo kan iba pang mga krimen huli sa pagkaongis kabale an prehuwisyo mapadapit sa relihion, ginikanan na rasa o nasyon, asin mga diperensia.
Dugang pa, sinasabi kan pangenot na mga bareta sa diaryo an sarong epidemya nin pagkatakot sa mga dayo, na sa pangenot ginigibo tumang sa mga dulag, na ngonyan may kabilangan na labing 21 milyones katawo. Makamomondo, an mayoriya kan mga nagpapahayag nin pagkaongis sa mga dayo iyo an mga hoben, na sinusutsutan kan iresponsableng mga politiko asin iba pa na naghahanap nin padatolan. Kabale sa daing gayo risa na mga tanda kan iyo man sanang situwasyon an pagdeskompiar, dai pagpahunod, asin pagparareyo sa mga tawo na bakong kapareho.
Ano an nagkapira sa mga dahelan kan epidemyang pagkaongis na ini? Asin ano an magigibo tanganing mahale an pagkaongis? Ipaliliwanag kan minasunod na artikulo an mga hapot na ini.
[Picture Credit Line sa pahina 2]
Cover, top: UN PHOTO 186705/J. Isaac
[Picture Credit Line sa pahina 3]
Daud/Sipa Press