An Ideya Nakalaog sa mga Relihion sa Sirangan
“An pirme kong paghona an inmortalidad kan kalag sarong lakop na katotoohan na rekonosido kan gabos. Kaya talagang nasorpresa akong maaraman na an nagkapirang intelektuwal kapwa sa Sirangan asin sa Solnopan malaad an boot na nakiargumento tumang sa paniniwalang iyan. Ngonyan iniisip-isip ko kun paano an ideya nin inmortalidad nakalaog sa kaisipan na Hindu.”—SARONG ESTUDYANTE SA UNIBERSIDAD NA PINADAKULA BILANG HINDU.
1. Taano ta interesante para sa sato an kaaraman sa pagtalubo asin paglakop kan doktrinang inmortalidad nin tawo sa manlaenlaen na relihion?
PAANO an ideya na an tawo may kalag na inmortal nakalaog sa Hinduismo asin iba pang relihion sa Sirangan? An hapot interesante minsan sa mga yaon sa Solnopan na tibaad bakong pamilyar sa mga relihion na ini, ta an paniniwalang iyan nakaaapektar sa pagmansay sa ngapit kan gabos. Huling an katokdoan na inmortalidad nin tawo bagay na lakop sa kadaklan na relihion ngonyan, an pakaaram kun paano nagtalubo an ideya tunay na makapaooswag sa mas marahay na pagsabot asin komunikasyon.
2. Taano an India ta nagin risang gayong gikanan nin relihiosong impluwensia sa Asia?
2 Si Ninian Smart, sarong propesor nin mga kursong relihioso sa Unibersidad nin Lancaster sa Britania, nagkomento: “An pinakaimportanteng sentro nin relihiosong impluwensia sa Asia iyo an India. Ini bako sanang huli ta an India mismo ginikanan nin dakol na pagtubod—an Hinduismo, Budismo, Jainismo, Sikismo, abp.—kundi huli ta an saro kaini, an Budismo, hararom an nagin impluwensia sa kultura kan haros bilog na Sirangan na Asia.” An dakol na kultura na naimpluwensiahan sa paaging ini “sagkod ngonyan ibinibilang an India na saindang espirituwal na dagang tinuboan,” sabi kan intelektuwal na Hindu na si Nikhilananda. Kun siring, paano an katokdoan na ini na inmortalidad nakalaog sa India asin sa iba pang parte nin Asia?
An Katokdoan nin Hinduismo na Reenkarnasyon
3. Oyon sa sarong historyador, sairisay an posibleng nagdara sa India kan ideyang transmigrasyon kan kalag?
3 Kan ikaanom na siglo B.C.E., mantang ipinagdedepensa ni Pitagoras asin kan saiyang mga parasunod sa Grecia an teoriyang transmigrasyon kan kalag, minumukna nin mga may kabatidan na Hindu na nag-iistar sa mga pangpang kan mga salog na Indus asin Ganges sa India an kaparehong ideya. An dungan na paglataw kan paniniwalang ini “sa Griegong kinaban asin sa India harayoon an posibilidad na nagkanorongod sana,” sabi kan historyador na si Arnold Toynbee. “An sarong posibleng komun na gikanan [nin impluwensia],” sabi ni Toynbee, “iyo an parabaklay na sosyedad na Eurasiatiko, na, kan ika-8 asin ika-7 siglo B.C., uminabot sa India, Timog-Solnopan na Asia, kapatagan sa amihanan na baybayon kan Itom na Dagat, asin mga punta nin Balkanes asin Anatolia.” An nagbabalyong mga tribong Eurasiatiko minalataw na dinara sa India an ideyang transmigrasyon.
4. Taano ta nakaakit sa mga may kabatidan na Hindu an ideyang transmigrasyon kan kalag?
4 Mas naenot pang marhay na nagpoon sa India an Hinduismo, kan dumatong an mga Aryano kaidtong mga 1500 B.C.E. Sa mismong kapinonan, an Hinduismo may paniniwala nang an kalag laen sa hawak asin na an kalag natatadang buhay pagkagadan. Sa siring, an mga Hindu nagsasamba sa mga apoon asin nagpupuesto nin kakanon na pagkakan kan kalag kan saindang mga gadan. Pakalihis nin mga siglo kan an ideyang transmigrasyon kan kalag makaabot sa India, segurado na iyan nakaakit sa mga may kabatidan na Hindu na nakikitusay sa lakop na problema nin karatan asin pagdusa nin mga tawo. Ikinokombinar ini sa inaapod na ley nin Karma, an ley nin causa asin epekto, minukna kan mga may kabatidan na Hindu an teoriya nin reenkarnasyon na sono dian an mga merito asin demerito sa sarong buhay binabalosan o pinadudusahan sa kasunod.
5. Oyon sa Hinduismo, ano an ultimong pasohan kan kalag?
5 Alagad igwa nin saro pang ideya na nakaimpluwensia sa katokdoan nin Hinduismo manongod sa kalag. “Garo baga totoo na sa mismong panahon na nabilog an teoriya nin transmigrasyon asin karma, o mas naenot pa,” sabi kan Encyclopædia of Religion and Ethics, “an saro pang ideya . . . luway-luway na nabibilog sa sarong sadit na grupo nin mga intelektuwal sa Amihanan na India—an pilosopikong ideya kan Brahman-Ātman [an kaharohalangkawe asin daing sagkod na Brahman, an ultimong realidad].” An ideyang ini ikinombinar sa teoriya nin reenkarnasyon tanganing maklaro an ultimong pasohan nin mga Hindu—pakabutas sa siklo nin transmigrasyon tanganing makasaro kan ultimong realidad. Ini, sa paniniwala kan mga Hindu, nahihimo paagi sa pagmamaigot na magkaigwa nin gawe-gawe na maaako kan sosyedad asin nin espesyal na kaaraman na Hindu.
6, 7. Ano an paniniwala nin Hinduismo sa presente manongod sa Buhay Pagkagadan?
6 Sa siring binilog kan mga madonong na Hindu an ideyang transmigrasyon kan kalag na magin an doktrinang reenkarnasyon paagi sa pagkombinar kaiyan sa ley nin Karma asin sa ideya nin Brahman. Si Octavio Paz, sarong poeta na nanggana kan Premyong Nobel asin dating embahador nin Mejico sa India, nagsurat: “Mantang naglalakop an Hinduismo, iyo man an sarong ideya . . . na importanteng-importante sa Brahmanismo, Budismo, asin iba pang relihion sa Asia: an metempsicosis, an transmigrasyon kan kalag sa sunod-sunod na mga pag-eksister.”
7 An doktrinang reenkarnasyon iyo an mayor na suporta kan Hinduismo sa presente. An pilosopong Hindu na si Nikhilananda nagsasabi: “Na an pagkamit nin inmortalidad bakong espesyal na pribilehio nin pirang pinili, kundi diretso nin gabos huli sa pagkamundag, iyo an kombiksion nin lambang maimbod na Hindu.”
An Siklo nin Pagkamundag Liwat sa Budismo
8-10. (a) Paano ipinaliliwanag nin Budismo an kahulogan nin pag-eksister? (b) Paano ipinaliliwanag nin sarong intelektuwal na Budista an pagkamundag liwat?
8 An Budismo inestablisar sa India kaidtong mga 500 B.C.E. Oyon sa tradisyon na Budista, an sarong prinsipeng Bombay na an ngaran Siddhārtha Gautama, na namidbid bilang Buda pakaako nin kaliwanagan, iyo an nag-establisar kan Budismo. Mantang iyan guminikan sa Hinduismo, an mga katokdoan kaiyan sa nagkapirang paagi kaagid kan mga katokdoan nin Hinduismo. Oyon sa Budismo, an pag-eksister dagos-dagos na siklo nin pagkamundag liwat asin pagkagadan, asin arog sa Hinduismo, an kategoriya kan lambang indibiduwal sa saiyang presenteng buhay dinedeterminaran kan mga ginibo kan saiyang nakaaging buhay.
9 Alagad an Budismo dai ipinaliliwanag an kahulogan nin pag-eksister sa pananaram na personang kalag na natatadang buhay pagkagadan. “An naheling sana [ni Buda] sa tawo madaling mawara na serye nin putol-putol na sikolohikong mga kamugtakan, na binobogkos sana nin kamawotan,” an komento ni Arnold Toynbee. Pero, naniwala si Buda na an sarong bagay—sarong kamugtakan o puersa—ipinapasa hale sa sarong buhay pasiring sa saro. Si Dr. Walpola Rahula, sarong intelektuwal na Budista, nagpapaliwanag:
10 “An indibiduwal kombinasyon sana nin pisikal asin mental na mga puersa o enerhiya. An inaapod niatong kagadanan iyo an biyong dai pagpunsionar kan pisikal na hawak. An gabos daw na puersa asin enerhiyang ini minapondo nin entero kadungan kan dai pagpunsionar kan hawak? An Budismo nagsasabing ‘Dai.’ An kabotan, kagustohan, kamawotan, pagkagalagang mag-eksister, magpadagos, magin paorog nang paorog, sarong dakulaon na puersa na nagpapahiro sa bilog na mga buhay, bilog na mga pag-eksister, na nagpapahiro pa ngani sa bilog na kinaban. Ini an nakalalabi sa gabos na puersa, an nakalalabi sa gabos na enerhiya sa kinaban. Oyon sa Budismo, an puersang ini dai minapondo kadungan kan dai pagpunsionar kan hawak, na iyo an kagadanan; kundi iyan padagos na nahahayag sa ibang porma, na nagbubunga nin pag-eksister liwat na inaapod na pagkamundag liwat.”
11. Ano an punto de vista nin mga Budista sa Buhay Pagkagadan?
11 An punto de vista nin mga Budista sa Buhay Pagkagadan iyo ini: An pag-eksister daing katapusan apuera sana kun an indibiduwal makaabot sa pangultimong pasohan na Nirvana, an pakabutas sa siklo nin mga pagkamundag liwat. An Nirvana bakong kamugtakan nin daing sagkod na lubos na kaogmahan ni nin pagigin kasaro kan ultimong realidad. Iyan kamugtakan sana nin dai pag-eksister—an “lugar na daing kagadanan” na lihis sa indibiduwal na pag-eksister. An “Nirvana” tinatawan nin kahulogan kan Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary na “sarong lugar o kamugtakan nin pakalingaw sa kahaditan, kolog, o panluwas na realidad.” Imbes na hanapon an inmortalidad, an mga Budista ineenkaminar na lumihis dian paagi sa pakaabot sa Nirvana.
12-14. Paano an manlaenlaen na porma nin Budismo nagtatao kan ideya nin inmortalidad?
12 Sa paglakop kaiyan sa manlaenlaen na lugar sa Asia, liniwat nin kadikit kan Budismo an mga katokdoan kaiyan tanganing matawan nin lugar an lokal na mga paniniwala. Halimbawa, an Budismong Mahayana, an klase na nangingibabaw sa Tsina asin Hapon, may paniniwala sa langitnon na mga bodisatva, o mga Buda sa ngapit. Idinidigson nin mga bodisatva an saindang Nirvana sa laog nin dai mabilang na buhay ninda tanganing makapaglingkod sa iba asin matabangan sinda na maabot iyan. Sa siring puedeng pilion nin saro na magpadagos sa siklo nin pagkamundag liwat dawa naabot na an Nirvana.
13 An saro pang pagliwat na nagin partikularmenteng maimpluwensia sa Tsina asin Hapon iyo an doktrinang Dalisay na Daga sa Solnopan, na inimbento ni Buda Amitab, o Amida. An mga nag-aapod sa ngaran ni Buda na may pagtubod namumundag liwat sa Dalisay na Daga, o paraiso, na duman an mga kamugtakan mas nakatatabang na maabot an pangultimong pagkamit nin kaliwanagan. Ano an nabilog gikan sa katokdoan na ini? Si Propesor Smart, na nasambitan sa enotan, nagpapaliwanag: “Naturalmente, an mga kamurawayan nin paraiso, na buhay na marhay na ilinaladawan sa nagkapirang tekstong Mahayana, suminalida sa nirvana sa imahinasyon kan publiko bilang an kaharohalangkaweng pasohan.”
14 An Budismo Tibetano isinasalak an ibang lokal na paniniwala. Halimbawa, an Tibetanong libro kan mga gadan ilinaladawan an naabtan nin sarong indibiduwal na yaon sa nasa pag-oltanan na kamugtakan bago mamundag liwat. An mga gadan sinasabing ibinabalad sa nakasusulang liwanag kan ultimong realidad, asin an mga dai nakatatagal sa liwanag dai nagkakamit nin pakabutas kundi namumundag liwat. Malinaw nanggad, an Budismo sa manlaenlaen na porma kaiyan nagtatao kan ideya nin inmortalidad.
Pagsamba sa mga Apoon sa Sintoismo nin Hapon
15-17. (a) Paano nagkaigwa nin pagsamba sa espiritu nin mga apoon sa Sintoismo? (b) Paano an paniniwala sa inmortalidad kan kalag pundamental sa Sintoismo?
15 May relihion na sa Hapon bago umabot an Budismo kan ikaanom na siglo C.E. Idto relihion na daing ngaran, asin idto kompuesto nin mga paniniwala na konektado sa moral na gawe-gawe asin mga kostumbre kan banwaan. Minsan siring, kan iintrodusir an Budismo, naglataw an pangangaipo na mamidbid an kalaenan kan relihion na Hapon sa dayo. Kaya naglataw an ngaran na “Sintoismo,” na an kahulogan “an dalan kan mga dios.”
16 Ano an paniniwala kan orihinal na Sintoismo manongod sa Buhay Pagkagadan? Huli sa pagdatong kan pagtanom nin paroy sa mga dagang matubig, “kinaipuhan kan agrikultura sa mga dagang matubig an organisadong marhay asin marigon na mga komunidad,” an paliwanag kan Kodansha Encyclopedia of Japan, “asin nagtalubo an agrikultural na mga seremonya—na kan huri nagkaigwa nin importanteng marhay na kabtang sa Sintoismo.” An takot sa mga kalag na naghale na nakamotibar sa suanoy na mga tawong ini na umisip nin mga seremonya sa pagsirosiro sa sainda. Ini nagin pagsamba sa espiritu nin mga apoon.
17 Oyon sa paniniwalang Sinto, an kalag na “naghale na” igwa pa man giraray kan personalidad kaiyan alagad nadigtaan huli sa kagadanan. Kun an mga nagadanan naggigibo nin mga seremonya bilang paggirumdom, nadadalisay an kalag sagkod na mawara an gabos na maraot na mawot, asin iyan nagkakaigwa nin matoninong saka maboot na karakter. Pag-abot nin panahon, an espiritu nin apoon minaasenso sa pagigin dios, o nag-aataman, na apoon. Mantang iyan nag-eeksister kadungan nin Budismo, isinalak kan Sintoismo an nagkapirang katokdoan na Budista, kaiba an doktrinang paraiso. Sa siring, maheheling niato na an paniniwala sa inmortalidad pundamental sa Sintoismo.
Inmortalidad sa Taoismo, Pagsamba sa mga Apoon sa Confucianismo
18. Ano an kaisipan na Taoista may labot sa inmortalidad?
18 An Taoismo inestablisar ni Lao-tzu, na sinasabing nabuhay sa Tsina kan ikaanom na siglo B.C.E. An pasohan sa buhay, oyon sa Taoismo, ioyon an aktibidad nin tawo sa Tao—an dalan nin naturalesa. An kaisipan na Taoista may labot sa inmortalidad masusumaryo nin arog kaini: An Tao iyo an nagdidirehir na prinsipyo kan uniberso. An Tao mayo nin kapinonan asin mayo nin katapusan. Paagi sa pamumuhay na oyon sa Tao, an indibiduwal nagpapartisipar dian asin nagigin daing sagkod.
19-21. An mga pagbanabana nin mga Taoista nagbunga nin anong mga paghihingoa?
19 Sa paghihingoa nindang makasaro kan naturalesa, pag-abot nin panahon an mga Taoista nagin nangorognang interesado sa pagigin daing sagkod asin pagigin madaling makabalik sa dati kaiyan. Nagbanabana sinda na seguro paagi sa pamumuhay kaoyon kan Tao, o dalan nin naturalesa, maski paano an saro puedeng madiskobre an mga sekreto nin naturalesa asin magin protektado sa pisikal na danyos, helang, asin pati sa kagadanan.
20 Pinonan nin mga Taoista an pag-eksperimento sa paghorophorop, mga ehersisyo sa paghangos, asin dieta, na puede daang makapahaloy bago lumuya an hawak asin magadan. Dai nahaloy nagpoon na lumakop an mga osipon manongod sa mga inmortal na nakalalayog sa ibabaw nin mga panganoron asin minalataw saka nawawara sono sa gusto ninda patin nag-iistar sa sagradong mga bukid o hararayong isla sa laog nin dai mabilang na mga taon, na binubuhay nin ambon o misteryosong mga prutas. An kasaysayan nin Tsina nagbabareta na kan 219 B.C.E., an emperador na si Ch’in Shih Huang Ti nagsugo nin sarong armada nin mga barko na may 3,000 na solterito asin daragita na hanapon an nasa osipon na isla nin P’eng-lai, an istada kan mga inmortal, tanganing ipuli an masitas nin inmortalidad. Siempre, dai sinda nagbalik na dara an pampalawig nin buhay.
21 An paghanap sa buhay na daing sagkod nagmotibar sa mga Taoista na mag-eksperimento sa pagtimpla nin mga tableta sa inmortalidad paagi sa alkimiya. Sa punto de vistang Taoista, an buhay ibinubunga kun an magkakontrang mga puersa nin yin asin yang (babae asin lalaki) nagkokombinar. Sa siring, paagi sa pagsalak kan timga (maitom, o yin) asin kan asoge (subida, o yang), inaarog kan mga alkimista an paagi kan naturalesa, asin an paghona ninda an nagibo magigin tableta sa inmortalidad.
22. Ano an ibinunga kan impluwensiang Budista sa relihiosong buhay nin mga Intsik?
22 Pag-abot kan ikapitong siglo C.E., nakalaog an Budismo sa relihiosong buhay nin mga Intsik. An resulta meskla na may kaibang mga elemento nin Budismo, espiritismo, asin pagsamba sa mga apoon. “An Budismo asin Taoismo,” sabi ni Propesor Smart, “pareho nagtao nin estruktura asin pundamental na kualidad sa mga paniniwala manongod sa buhay pagkagadan na medyo bako pang malinaw kaidto sa suanoy na pagsamba nin mga Intsik sa mga apoon.”
23. Ano an paninindogan ni Confucio mapadapit sa pagsamba sa mga apoon?
23 Si Confucio, an saro pang prominenteng may kabatidan sa Tsina kan ikaanom na siglo B.C.E., na an pilosopiya nagin basehan kan Confucianismo, daing dakol na komento manongod sa Buhay Pagkagadan. Imbes, idinoon nia an halaga nin karahayan sa moral asin gawe-gawe na maaako kan sosyedad. Alagad paborable sia sa pagsamba sa mga apoon asin idinoon niang marhay an pag-otob sa mga ritual asin seremonya may koneksion sa espiritu nin mga apoon na gadan na.
Iba Pang Relihion sa Sirangan
24. Ano an itinotokdo nin Jainismo manongod sa kalag?
24 An Jainismo naestablisar sa India kan ikaanom na siglo B.C.E. An kag-establisar kaiyan, si Mahāvīra, nagtokdo na an gabos na bagay na nabubuhay may kalag na daing sagkod asin na an kaligtasan kan kalag sa pagkaoripon sa Karma posible sana paagi sa labi-labing pagdehar sa sadiri saka pagdisiplina sa sadiri asin sa dai mababagong pag-aplikar nin paglikay sa kadahasan sa gabos na linalang. Pinangangaptan nin mga Jainista an mga paniniwalang ini sagkod sa aldaw na ini.
25, 26. Anong mga paniniwalang Hindu an yaon man sa Sikismo?
25 An India man an ginikanan nin Sikismo, sarong relihion na inootob nin 19 milyones katawo. An relihion na ini nagpoon kan ika-16 na siglo kan si Guru Nānak magdesisyon na pagsalakon an pinakamarahay sa Hinduismo asin Islam saka bumilog nin sararong relihion. Inarog kan Sikismo an mga paniniwalang Hindu na inmortalidad kan kalag, reenkarnasyon, asin Karma.
26 Malinaw nanggad, an paniniwala na an buhay nagpapadagos pagkagadan kan hawak sarong mahalagang kabtang kan kadaklan na relihion sa Sirangan. Pero, kumusta an Kakristianohan, Judaismo, asin Islam?
[Mapa sa pahina 10]
(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon.)
ASIA SENTRAL
CACHEMIRA
TIBET
TSINA
KOREA
HAPON
Banaras
INDIA
Bud Gaya
MYANMAR
TAILANDIA
CAMBODIA
SRI LANKA
JAVA
IKA-3 SIGLO B.C.E.
ENOT NA SIGLO B.C.E.
ENOT NA SIGLO C.E.
IKA-4 NA SIGLO C.E.
IKA-6 NA SIGLO C.E.
IKA-7 SIGLO C.E.
An Budismo nakaimpluwensia sa bilog na Sirangan na Asia
[Ritrato sa pahina 9]
An reenkarnasyon iyo an mayor na suporta nin Hinduismo
[Ritrato sa pahina 11]
Paagi sa pamumuhay kaoyon nin naturalesa, an sarong Taoista nagmamaigot na magin daing sagkod
[Ritrato sa pahina 12]
Si Confucio paborable sa pagsamba sa mga apoon