1 Ishina lya kwa Lesa mu Malembo ya ciHebere na mu Malembo ya ciGriki ni “Yehova.”

Ishina lya kwa Lesa ilya kuti “Yehova,” (mu ciHebere, ati יהוה, YHWH), lisangwa umuku wa kubalilapo pa Ukt 2:4. Ili shina lyena, lyaba pe bumba lya mashiwi yalya ayalondolola icilecitika, kabili lyafuma kwi shiwi lya ciHebere ilya הוה (ha·wahʹ, e kutila “ukuba”). Kanshi, ishina lya kwa Lesa lyalola mu kuti “E Ulenga Ifintu Ukubako.” Ici cisokola ukuti Yehova, e ulenga ifyo alaya ukuti fifishiwepo, no kuti lyonse alalenga ifyo alefwaya ukucitika.

Icintu cimo icabipisha ico bakapilibula ba muno nshiku bacita ku Mwine wa Malembo ya Mushilo icilanga ukuti tabamucindika, kufumyamo ishina lyakwe ilyaibela nelyo ukulifisa. Na kuba ishina lyakwe lisangwa mu malembo ya ciHebere imiku 6,828 muli uyu musango wa filembo יהוה (YHWH nelyo JHVH), ifyo beta ati Tetragramatoni, e kutila “ifilembo fine.” Ico twalembelamo ishina lya kuti “Yehova,” ni co natukonka sana ifyalembelwe mu lulimi Icebo ca kwa Lesa calembelwemo ukucila ukukonkelesha fye balya abafumyamo ishina lya kwa Lesa, ilyaba mu filembo fine ifyo beta ati Tetragramatoni no kulipyanikapo amashiwi pamo nga “Shikulu,” “Adonai” nelyo “Lesa.”

Ishina lya kuti “Yehova” lisangwa imiku 6,973 mu malembo ya ciHebere muli Baibolo wa Amalembo ya Calo Cipya. Na kuba ifi fine filembo ifyo beta ati Tetragramatoni fyaba 6,828 mu malembo ya ciHebere, na muli yalya amashina yatatu ayabamo ishina lya kwa Lesa (Ukt 22:14; Ukf 17:15; Abp 6:24) e lyo na mu mashiwi yaba mu tulembo tunono utwa pa muulu aya mwi buuku lya Amalumbo fimonekamo imiku mutanda (6) (mu cipandwa 7; mu cipandwa 18 [imiku itatu]; mu cipandwa 36; mu cipandwa 102). Pa ncende shonse 6,828 apasangwa ifi filembo fine ifyo beta ati Tetragramatoni twalibikapo ishina lya kuti “Yehova” ukufumyako fye pa Abp 19:18, apaba ishiwi lya kuti “yandi” ukucila ukuti tubikepo ishina lya kwa Lesa. Kabili, ukulingana ne fyalembwa muli Septuagint, natubwekeshamo ishina lya kwa Lesa apali ifi filembo fine ifyo beta ati Tetragramatoni mu Amg 30:16; muli 2Sa 15:20 na muli 2Im 3:1. E lyo kabili natubwesesha ishina lya kwa Lesa ilya kuti “Yehova” muli Es 34:16 na muli Sek 6:8 palya pafwile ukuba ati “kandi” nelyo ati “wandi.” Na pa ncende shonse 141 apo ba Soferimu bapyanike ishina lya kwa Lesa na mashiwi ya kuti ʼAdho·naiʹ nelyo ʼElo·himʹ natubwekeshapo ishina lya kwa Lesa.

Pa kuti tatupitilile apo kapilibula alingile ukupelela mu mulimo wakwe, e kutila pa kuti tatutendeke ukupilibula ukulingana fye ne fyo tulefwaya, twalibikileko sana amano pa kubwesesha ishina lya kwa Lesa apo lifwile ukuba mu Malembo ya ciGriki, kabili icaletwafwa sana kulinganya ku Malembo ya ciHebere. Twalimweneko na mu Malembo ya ciGriki ayaba mu lulimi lwa ciHebere pa kuti fye tushininkishe ukuti tatulufyenye mu mipilibwile yesu.

Ifilembo fine ifya mu lulimi lya ciHebere (יהוה) ifyo beta ati Tetragramatoni e mo fyali mu malembo ya ciHebere e lyo na ya ciGriki muli Septuagint. Kanshi, Yesu na basambi bakwe nga balebelenga amalembo ya mushilo mu ciHebere nangu mu ciGiriki, bafwile balisangilemo ishina lya kwa Lesa. Mwi sunagoge lya mu Nasarete, ilyo Yesu aimine no kupoka icimfungwa ca kwa Esaya no kubelenga pa cipandwa 61:1, 2 apaba ifi ifilembo fine ifyo beta ati Tetragramatoni, alibelengele ishina lya kwa Lesa. Pantu na kuba ico aimininepo kufwaya ukuti ishina lya kuti Yehova lishibikwe nga fintu twingaimwena kwi pepo apepele kuli Wishi, ilyo atile: “Nalenga ishina lyenu ukwishibikwa ku bantu abo mwampeele ukufuma mu ba pano calo. . . . Nalenga beshibe ishina lyenu kabili nkalenga likeshibikwe.”—Yoh 17:6, 26.

Pa ncende 237 shonse apafwile ukuba ishina lya kwa Lesa mu Malembo ya ciGriki aya muli uno Baibolo natubikapo ishina lya kwa Lesa. Twasangile no kuti mu maBaibolo ayengi ayalembelwe mu lulimi lwa ciHebere na mo mwaba ishi shine incende 237 apasangwa ishina lya kwa Lesa.