Ukufwayafwaya Paradise Wabulamo Amacushi
“ICO tulefwaya fye kupangako imikalile yacingililwa nakalimo iya kale uko abantu bengalasakamana umo no munankwe,” e fyasosele abaupana babili abena Britain. Bapingwilepo ukusapika uko bengasanga paradise wa pa cishi ca mu ncende shakabisha no kusokolo mushi umo abantu bengekala mu mutende. Ukwabulo kutwishika kuti mwaumfwikisho kuyumfwa kwabo. Nani ashingacankwa nga bamupeela ishuko lya kwikala muli paradise wabulamo amacushi?
Bushe Ukuyaikala Mweka E Cingaafwa?
Imfundo ya kwikala pa cishi ilacebusha abengi abafwaya paradise, pantu ukuyaikala weka cilapeelako umutelelwe. Bamo basala ifishi fyakonko Lulamba lwa Pacific ifya Panama nelyo ifishi fya mu Caribbean, pamo nge fisangwa nga mwasha Belize. Bambi balolekesha ku fifulo fyayemba fye mu cifyalilwa ifya mu Indian Ocean—pamo nga Seychelles.
Utunkofyonkofyo utwabimbwa mu kupangako ubwikalo bwa kuitalusha twalyafya ukutwelenganya. Nangu ca kuti indalama e po shili, amafunde yalipo aya buteko kuti pambi yacilikila ukushitishe mpanga bwangu. Lelo tutile icishi calinga nga calisangilwe, bushe kuti mwayaba aba nsansa palya? Bushe paradise wenu kuti aba uwabulamo amacushi?
Ifishi fyaba fyeka lwa mupepi no lulamba lwa Britain nomba abekalako baleya balefulilako. Abesako pali nomba ku kwikala bafwaya ukuikalila no mutende. Umwaume umo uwikala eka pa cishi ca mahekita 100 ica Eorsa, ukufuma ku lulamba lwa ku masamba ulwa Scotland, asoso kuti tayumfwa ukutalalilwa pantu alipamfiwa ukusakamana umukuni wa mpaanga 100. Bambi abaisa ku kufwaya ukuikalila kuli ici cishi mu kwangufyanya balatalalilwa. Bamo ukulingana na malipoti balafwaya no kuipaya e lyo babapokololako.
Abengi balisumino kuti akacishi kayemba fye mu cifyalilwa aka mu ncende yakabisha kuti kaba paradise. Ukwikala mu miceele ya kasuba kafuuka umushaba ukwaluka kukalamba kulabacebusha. Lelo ukusakamikwa pa kukaba kwa mu cibulungwa ukwingacitikako no kutumpuka kwa bemba ukwingesako kulatulumusha aba pa fishi abengi. Abekashi ba pa fishi fyacepesha ifyapanga icalo ca Tokelau mu Pacific wa ku Masamba pamo ne fishi fyasalangana ifya Maldive mu Indian Ocean, ifishi ifyaba pa muulu wa bemba amafiti fye 6 lintu amabimbi yalepoosa, na bo bene baliba mu mwenso.
Mupepi na mabuteko 40 ayalekanalekana yalisa pamo mu kukumbinkana kwa Small Island Developing States ukupaapaatilo kwaafwa pa mibele balimo. Nangu cingatila abekashi ba muli ifi fishi finono mu cinkumbawile balekale myake ingi kabili takwafulishe mfwa pa bana babo, balatwalilila ukulolenkana na macushi yabipisha ayakuma ku fyabashinguluka. Amafuta yacito lwengeenge pa muulu wa menshi na babemba bakowela e finenuna ubunonshi bwa fishi fimo. Ifishi fimo e fyo inko shikalamba shasangula ifishala fya kupoosako ifiko fyonse fya sumu ifyo bashifwaya.
Nangu fye kutemwikwa kwa fishi pamo nga ifyubo fya bafwaya paradise na ko kwine kuletiinya. Mu nshila nshi? Abatandashi abakonkomokela ku namba shakaba balenga ukutitikana kwabipisha no kukufya ubukumu bwapelebela. Aba batandashi na kabili balenga ubwafya bwa kukowesha ukucililako. Ku ca kumwenako, muli bemba wa Caribbean, pa busali bonse ubuletwa na batandashi amamilioni 20 abesako cila mwaka cakaniko fye cimo ica muli 10 e co babikako muti ku kucingililo bumi.
Icapalako cilacitika na ku ncende shimbi isha kucebusha. Langulukeni icishi ca Goa pa lulamba lwa ku masamba ulwa India. “Bacinkupiti ba batandashi ‘baleonaula paradise,’” e fyabilishe The Independent on Sunday iya ku London. Ifyo abalashi baapima filango kuti abatandashi balingilishiwako ukufuma pali 10,000 mu 1972 ukwisacila pali 1,000,000 ku kutendeka kwa ba 1990. Ibumba limo lilesoka ukuti ifyashingulukako pali ici cishi ca Goa ifishakosa no lutambi lwabo ulwaibela fili no kulofiwa ku bufunushi bwa bene ba mahotela abafwaisha indalama ku batandashi abakonkomokelako. Lipoti wa buteko bwa ku India alesumino kuti amahotela yamo ayabulwe funde nayapangwa pa lulamba. Umucanga nabaufolobola, imiti balitema, no kutumbana kwa mucanga balikubatila. Ubusali babupoosa pa lulamba nangu ukulaponena mu mabala ya mupunga ayaba lwa mupepi, ukusalanganyo kukowesha.
Bushe Takwaba Bumpulamafunde?
Bumpulamafunde ubulesokelela panono panono bulonaula fye ne shina lya fifulo fyakwatisho mutende. Ku Barbuda akacishi kacepesha aka ku Caribbean kwafuma lipoti wa mutwe wa kuti “Ubukomi mu Paradise.” Uyu lipoti alondolwele ukwipaiwa kwa makankamike ukwa bantu bane mu bwato bwa busambashi ubwa nsalu ubwendela no mwela ubwaishileshiika ku lulamba lwa cilya cishi. Ifya kucitika ifyapale fi filakusha ukusakamikwa pa lwa kwanana kwa bumpulamafunde mu citungu conse.
“Imiti Ikola Yasonkomona Imbuli sha Bamukukulu mu ‘Paradise’” e fyali umutwe wa lipoti muli The Sunday Times iya ku London ukulosha ku calo cimo ica mu Central America. Kalemba umo uwa cikaya alilishike ukuti umutende waliya, ukulandapo kuti: “Nomba caliseeka ukushibuko lucelo mwasanga umwana munono uwa myaka 16 nabamusakula mu musebo.”
Abafwaya ukwikala muli paradise nge bumba basubila ukongola abantu abengasumina ukwikala mu mutende. Lelo cinshi cicitika? Ukupusana mu kwangufyanya kwalimoneke kuli balya baupana abena Britain abalumbwilwe pa kutendeka. Bamo abalombele ukwisailunda kuli uyu mulimo calimonekeshe ukuti balefwayo kupangilapo indalama. Umulume atile: “Tatulefwaya bacumyalutwe. Ico tulefwaya kulonganika ubukumu pa kuti umulimo ukabombwe. Ndebwita ukuti bwikashi Bwapwililika.” Uyu mulimo tauli e wa kubalilapo nakalya.—Moneni umukululo wa kuti “Ukweshako Ukupanga Paradise we Bumba.”
Bakafwaya bambi aba paradise basumino kuti bakafishapo buyo bwabo pa kucimfya icilambu ca lotari. Lelo indalama shinonkwa muli yo nshila te lingi shilete nsansa. Mu February 1995, The Sunday Times yashimike ukuti ulupwa lwa wacimfishe icilambu ca lotari icakulisha mu Britain ukufika pali ilya nshita lwaliculile ku kushenkana kwabipisha; ukucimfye cilambu kwabaletele fye “ukufiitwa, ukuumana no kubipilwa.” Mu mibele ya musango yo ilingi line e cicitika.
Mu kufwailisha kwa fintu umuntu afwaya imibele yapwililika, kalemba wa lyashi Bernard Levin alanda pa “ciloto ca fyuma fya kupumikisha,” kabili akomailapo kuti: “Ifyaba ubwingi bwa filoto, e fyo ne fya kukumanya fya kutiinya na fyo fiba mupepi. Ifishimikwa ukukoshe cishinka ca kuti ukunonka mu kupumikisha kutungulula ku kayofi (ukusanshako no kuipaya fye) fyalifulisha ica kuti tatwingalanda atuti mankumanya fye.”
Ni Shani pa lwa Fyakaniko Ifyasumina mu Kupwa kwa Calo?
Bambi batontonkanishisha paradise mu nshila sha bubifi. Pa kushimika fintu ifipani fya buteko ifiluminishe funde pa Waco, Texas, basanshile ikomboni lya ba Branch Davidian ku numa mu 1993, inyunshipepala yalilandile pa lwa “mibele ingalete mpasase umwasangilwe imfuti, ukukopeke mintontonkanya na kasesema wasumina mu kupwa kwa calo” ifyatungulwile ku cimfulunganya. Ku ca bulanda, ici cintu cilacitika libili libili.
Abakonshi ba muyashi Bhagwan Shree Rajneesh, intungulushi ya fya mapepo umwina India, aimikeko icifulo mu Oregon lelo ifyo balecita fyalekalifya abaali mu bwina mupalamano. Ubusambashi bwa ntungulushi yabo ne nshila sha kwampana kwa bwamba isho balebomfya fyalenasha ukuitunga kwabo ukwa kuti balimike “apa kutuushisha apayemba.”
Imipepele iingi iya kusefya iitungululwa na basubila muli paradise ifwaya abakonshi ba iko ukucite mpupo isheni, isho limo limo shiletako ukukangana kwabipisha. Kalemba wa mikululo ya mu nyunshipepala Ian Brodie alondolola ati: “Imipepele ya kusefya e ipeela apa kwikala no bwikashi bwatantikwa bwino kuli abo bayumfwa ukuti balishala nelyo abafilwo kushipikishe ficitika mu calo.” Nangu ni fyo, amashiwi yakwe yaleshininkisho kuti abantu abengi kuti basumino kwikala muli paradise.
Paradise Wabulamo Amacushi
Ificusha tatwingakumamo nga kufipenda: ukukowesha, bumpulamafunde, ukubomfye miti ikola, ukutitikana, ukushenkana kwa mishobo, intulubundi sha bupolitiki—ukusansha ku ficusha ifyaseeka ku bantu bonse, ukulwala ne mfwa. Ukusondwelela kufwile ukuba kwa kuti takwaba paradise uuli onse pe sonde uwabulamo amacushi. Bernard Levin alandilepo kuti: “Mu fyo umuntu aacita mwalikantaikwa, kabili cilemoneke fyo ukukantaikwa kwine kwakokola fye ngo muntu wine. Kumonekela mu musango wa kufilwa ukwikala mu nsansa mu kupalamana na bantunse banensu.”
Nangu cibe fyo, kukabako paradise uukesule sonde lyonse umushakabe ificusha. Uwalaya ukuti uyo paradise akekalilila ni umo uwacila pa buntunse. Mu cine cine, abantu ukucila pa mamilioni yasano nangu fye ni nomba line balebombela pali ico cine, kabili kale kale baleipakisha ukwikatana ne fyabashinguluka ifyabulamo amacushi eyefilya. Ni kwi mwingabasanga? Ni shani mwingakwatako isubilo limo line na mapaalo yantu baipakisha pali nomba? Kabili uyo wine Paradise akabako ukufika lilali?
[Akabokoshi pe bula 6]
Ukweshako Ukupanga Paradise we Bumba
Ku kubangilila kwa mwanda wa myaka uwalenga 19, umwina France uwa mfundo sha sosholizimu Étienne Cabet (1788-1856) na bo alebishanya na bo 280 basokwele ubwikalo bwe bumba mu Nauvoo, Illinois, ukushimpwa pa mfundo shakwe. Lelo mu myaka 8 kwaimine fikansa muli bulya bwikashi ica kuti mu kwangufyanya balipaatukene, nge fyapaatukene amabumba yapalako mu Iowa na mu California.
Umwina France na umbi, Charles Fourier (1772-1837), aleteleko imfundo sha bwikashi bwa kulima iciima no kulalekanina mu mibombele ya umo umo uwali mwi bumba. Umuntu umo umo aali no kupoka amalipilo ukushimpa pa kutunguluka kwe bumba lyonse. Lelo amekalo yashintilile pali yo mibombele mu France na mu United States tayakokwele.
Mupepi na pa nshita imo ine, umwina Wales uwalefwayo kwalule mikalile ya bantu Robert Owen (1771-1858) atubulwile ukupangako imishi ya kulabombe ciima umo imyanda ya bantu bengekala capamo no kukwata ikicini ne ncende sha kuliilako isha cintubwingi. Ulupwa lumo na lumo kuti baikala mu ng’anda yabo no kusakamana abana babo mpaka bafika imyaka ya bukulu itatu. Lyena pa numa, kuti balasakamanwa no bwikashi bonse. Lelo ukwesha kwa kwa Owen takwabombele, kabili alufishemo ne fyuma fyakwe ifingi.
John Noyes (1811-1886) e wasokwele ico The New Encyclopædia Britannica yainika “bumo ubwa mekalo yapwililika ayabombele bwino mu United States.” Lintu abakonshi bakwe balekele ifyupo fya kukwata fye umunabo umo no kusuminisha ukwampana kwa bwamba ku bali bonse abasuminishanya, Noyes balimwikete pa mulandu wa bucende.
Umusumba umwali ukuicitile fyo ulefwaya, umusango wa “Mikalile yapwililika iya bukapitolizimu” mu Central America, e kwesha kwa nomba line ukwa kupangako ubwikalo bwa musango yo Ubwapwililika, e fyashimika The Sunday Times iya ku London. Umulimo wafwaile aba kubikamo icuma. Pa kubelelekwa ne cilolelo ca kwikala mu “musumba wa cipesha mano uwa mwanda wa myaka uwalenga 21,” bakafwaya ba paradise balilaalikwe ukutuma amadola 5,000 no kuilunda ku kwitako na bambi, ukufwaya ababa nga bene, abo mu kukonkapo bengabikamo indalama. Ukulingana na malipoti, ico fye ishi ndalama shibomba kulipilile ndeke ku kuyamona umulimo “nga ca kuti icitungu casumina ukupeela icifulo, na kalihotela nga kengakuulwa,” e fyalandilepo inyunshipepala. Takwabako isubilo lya cine cine ilili lyonse ilya kuti “paradise” ali no kukuulwako.
[Icikope pe bula 7]
Ukwikala pa cishi kulacebusha abengi abafwaya paradise. Lelo bumpulamafunde bwa muno nshiku bulonaula fye ne fifulo fyakwatisho mutende