Bushe Uluseke Lwa Tagua Kuti Lwapususha Insofu?

KU ULEMBA LOLENI! MU ECUADOR

BABA fibusa fishalingana. Cimo ukufina kwa ciko magramu fye ya kupenda; kumfwa icibiye ni mu matani. Cimo ciimenwa lelo cimbi ni nama. No kusangwa fisangwa mu ncende shapusana. Nangu cibe fyo, uluseke lwacepesha ulwa tagua ulusangwa mu South America kuti lwapusushe nsofu sha mu Afrika. Bushe ulu lwine luseke lwa tagua lwaba shani, kabili ni mu nshila nshi lwabela cibusa wa nsofu?

Umusango wa Kancindu uwa Kupapusha

Icimuti ca tagua cimoneka nga akancindu, cimena sana lwa mupepi na ku kapinda ka ku kuso aka South America. Ilyo cilepuuka mu mushili cibalishapo amabula kabili cimena panono panono. Palapite myaka iingi ukwabula icitimbatimba ukumoneka. Icitimbatimba nga calepa ukufika pa mamita yabili, ninshi umuti wa tagua uli ne myaka 35 ukufika kuli 40. Mwi samba lya mabula e mutwale fisansangu fya fisabo. Icisansangu cimo cilafina ukufika mupepi na ku makilogramu 10. Icisabo cikwate nseke 4 ukufika kuli 9, kabili ubukulu bwa nseke ne mimonekele nga filya amani ya nkoko yamoneka. Uluseke nga lucili uluteku lukwata utulindi twa menshi ayamoneka filya amenshi ya ngashi yaba. Uluseke lulalowa pa kulya nga lwakoselako. Na pa kulekeleshako, lulakosa sana no kubuuta tutu nge lino lya nsofu.

Icalenga Ukuba Cibusa wa Nsofu

Ulu luseke lulabomfiwa nga fintu ilino lya nsofu libomfiwa, e mulandu wine balwinikila ukuti cibusa wa nsofu. Pa mulandu wa kwipaye nama no kufumyako ameno ukwabule nsambu, insofu sha mu Afrika shili mu busanso. E ico mu cifulo ca kubomfya ameno ya nsofu uluseke lwa tagua kuti lwabomfiwa. Na kuba lumoneka fye kwati lino lya nsofu, lwalikosa icine cine, lulabeeka, e lyo kabili lulamoneka bwino nga lwapentwa. Uluseke lwa tagua na meno ya nsofu fyalipalana sana e co abapanga ifya kupangapanga lyonse balabikapo ifishibilo pa kuti umuntu nga amone fyo bapangile e batunganya ukuti babomfeshe ameno ya nsofu ayabindwa mu fyalo ifingi.

Ni kale abantu baishiba uluseke lwa tagua. Mu mwaka wa 1750, uwali umwikashi mu South America Juan de Santa Gertrudis alilandilepo pa nseke sha tagua mu fitabo fyakwe, ilyo ashipalenye ku “tubwebwe” uto balebomfya pa kupange filubi. Ku kwamba kwa ba 1900, cila mwaka icalo ca Ecuador e caleba pa ntanshi mu kushitisha amatani ayengi aya nseke sha tagua ku fyalo fimbi, ishalebomfiwa maka maka ku kupangamo amabatani. Lintu Inkondo ya Calo iya 2 yapwile, ubukwebo bwa tagua bwapene bupwe pa mulandu wa kuti amapulasitiki ayacepeleko mutengo yatendeke ukupangwa. Mu myeshi 18 iya ndakai, icalo ca Ecuador cashitishe amatani 1,650 ku Germany, Italy, Japan, United States, na ku fyalo fimbi 18.a Ici cilelangilila ukuti ubukwebo bwa tagua nabubwelelapo. Ni shani fintu nseke sha tagua shibomfiwa kabili finshi fipangwako ilelo?

Fingi Bapangako ku Muti wa Tagua

Ku ncende uko akasuba kabalika sana, inseke pa kuma kano bashaniko mweshi umo ukufika kuli itatu, ukulingana no bwingi bwa menshi shikwete. Nga shauma bashibika muli mashini uutongola, uushilonganika ukulingana no bukulu bwa shiko, no kushiputaula mu tupimfya twalingo kupangila amabatani. Ca cine amabatani yapangwa ku nseke sha tagua e yabililwa pa fya kufwala ifisuma sana muno calo. Nangu cibe fyo te mabatani yeka yapangwa kuli tagua. Ifibeekobeeko, utwa kubomfya mu bwangalo bwa cesi, ifya kupiminako umwela, amabatani ya pali piyano, ne mikobelo ya myamfuli.

Uyu muti ulabomfiwa na ku fintu fimbi! Ubungululu bushalako pa numa yakupanga ifintu balabupatankanya mu fya kulya fya nama. Kabili nangu ni mu fibili fya malasha bulabomfiwa mu kukukisho mulilo. Ing’anda bafimbila amabula ya tagua tailoka. Abantu abengi balamwenamo incito pa nshita ya kusombola, ukupange fintu nelyo fye ukushitisha tagua ku fyalo fimbi.

Ne cacilapo, caba kupusushe nsofu sha mu Afrika. E co nga mulefwaya ukupange cintu ukubomfya ameno ya nsofu, te kwesha ukulungama mu mpanga sha mu Afrika. Tontonkanyeni fye pa mpanga umo imfula iloka sana mu South America, umo ameno ya nsofu ayengi nga nshi yamena fye ku miti! Ca cine, tontonkanyeni pa luseke lwa tagua, cibusa wa nsofu.

[Futunoti]

[Ifikope pe bula 16, 17]

1. Umuti wa “tagua”

2. Icisansangu ca fisabo fya “tagua”

3. Ukulepula pa kati pa kuti inseke sha “tagua” shimoneke

4. Ukumika uluseke pa kuti lukose sana

5. Amabatani yapangwa ukufuma ku nseke sha “tagua”

6. Icibeekobeeko capangwa ukubomfya icipapa ca “tagua”

7. Ifikope fya “tagua”