Ukumfwikishe Lyashi
“Ukufinsha ifyashikama fya kale”
Pe samba lya uyo mutwe, inyunshipepala ya cila bushiku iya ciFrench Le Monde yacitile lipoti umulandu uwa wasambilila ifya kushula mu India uyo “pa myaka 20. . . mu kumonekesha abepele abanankwe ukulosha ku ntendekelo ya fyashikama fya kale ifyo apeele kuli bene ku kulingulula kwabo.” Calitungwo kuti “ukufinsha” kwasanshishemo ukubatumina ifyashikama fya kale ifyapokelwe ukufuma mu United States, Africa, Czechoslovakia, na ku British Isles, ukusosa ukuti fyalisangilwe mu Mpili sha Himalaya. Uyu sayantisti asabankenye ifya kusanga fyakwe mu fipande ukucila pali 300. Ubucenjeshi bwaletelwe pa lwalala na sayantisti umwina Australia ukupitila mu nyunshipepala ya fya sayansi iya cina British Nature. Apapile ‘fintu cingabo ukuti ubwingi bwakule fyo ubwa fya kufwailisha bwatwalilile ubwabulo kusonsombwa pa nshita yalepe fyo.’
Umulandu umo uwingacitikako, ukulingana na Le Monde, wali lifunde ilyaumfwililwe ne filundwa ifingi ifya mu bwikashi bwa fya sayansi. Icipande camwene ukuti uku “ukufinsha” kwa fyashikama fya kale “kwalilenga mupepi ne fishinka fyonse ifyalonganikwa ifya fya fye mu cine cine [ukucila pa myaka 20 iyapitapo] pa cisambililo ca fya mabwe fya Himalayas.”
Ukwabulo kutwishika, uyu mulandu upya uwa bucenjeshi muli sayansi taubika kutwishika pa calo conse ica fya sayansi. Ulapayanya, nangu cibe fyo, ubushininkisho bwalundwako ubwa kuti ukupaasha kwa cisambililo ca fya kushula lintu kwalinganishiwa no kulungika kushifilwa ukwa calembwa ca Baibolo ilingi line takuba icili conse ukucila pa co umutumwa Paulo aitile “ifipilika ifya ‘mano’ icishili mano napacepa.”—1Timote 6:20, The New Jerusalem Bible.
“Iyaisulamo Umulopa”
Mu Colombia, South America, abaume bakankala aba miti ikola ababulwo luse bacite cipangano na balumendo ukufumyapo aba kucimfyanya na bo nelyo ukubyala ukusakamikwa pa kati ka bapolitishani no bwingi bwa bantu mu cinkumbawile. Umo sicario wa musango yo, nelyo kepaya walipilwa, aebele bakalemba ba malyashi aba Tiempo, magazini ya Spain, ukuti ‘ukwipaya kwa mu mwenso kwalyafya.’ Ni shani fintu atalalika kampingu wakwe? Alondolwele ukuti: “Nalishibo kuti limo ilya mafunde ya kwa Lesa lya kuti taufwile kwipaya, lelo mu mulandu wandi cili cipusho ca umo uyo uuli no kwipaya pa kukwate mikalile. Njipaila ku mufulo pantu nkabile ndalama. Bushe te kuti umone ukuti ndabomba pantu ndi no kukwate mikalile mu nshila imo? . . . Pa ntanshi nshilaya ku kwipaya umo, ndapepa kuli Lesa na kuli Nacisungu ukuti bancigilileko.”
Nangu cingati uyu musango wa kuilungamika kuti ukwabulo kutwishika wakanwa umupwilapo na basambilile fya butotelo aba ciKatolika, intungulushi she calici shalisuminisha mwi funde ukulwa kwa fyanso “nge ca kwalukila ca kulekelesha ku kupwisha ubuluku bwamonekesha kabili ubwatantalila.” Nga ca kuti abasambilile fya butotelo batekelesha ulukakala pa mulandu wa lufyengo lwa bupolitiki, bushe kuti caisa nge ca kupapa ukuti baKatolika bamo, ukupala uyu sicario, balalungamika ukwipaya pa mulandu wa lufyengo lwa fya bunonshi? Ifyo cili ca busanso ukunasha Icebo ca kwa Lesa!
Pa bushiku lintu ulufyengo lukalamba ulwa nshita yonse lwali mupepi no kuluminisha—ukubimbamo ukwikatwa, ukulubulwishiwa, no kuputunkanishiwa kwa kwa Yesu Kristu—Yesu umwine alikeene ukwetetula pa lukakala ulwa musango uuli onse. Aebele Petro ukuti: “Bonse ababulo lupanga bakaloba ku lupanga.” (Mateo 26:52, Revised Standard Version, ukulembwa kwa ciKatolika) Mu kubamo amano, ni shani fintu abo abalukila ku lukakala bengenekela Lesa Wa maka yonse ukukutika kuli bene pe samba lya mibele iili yonse, apantu ubusesemo bwa kwa Esaya mu kulengama bulondolola ukuti: “Nangu cingati mucita amapepo ayengi, nshakakutikeko; iminwe yenu yaisulamo umulopa”?—Esaya 1:15, RS, ukulembwa kwa ciKatolika.
“Ifya kwa Kaisare Peeleni kuli Kaisare”
Ukufyuko umusonko kuli ni mpika ileingilishiwako mu fyalo ifingi. Mu Spain, ku ca kumwenako, inyunshipepala ya El Diario Vasco icita lipoti ukuti bonse abashitisha na bashita balikwata icibelesho ca kufinsha ku mufulo umutengo wa cine uwa kushitilapo icipe. Ilintu uuleshita no uuleshitisha pambi kuti basuminishanya pa mutengo umo uwa kushita kwa cine cine, icipendo cacepesha nga nshi e cilembwa mu cipangano ca mu kulemba. Pa numa ukulipila na kupwishishiwa, umusonko ulalipilwa ukulingana no mutengo ulembelwe uwa cipe. El Diario Vasco icita lipoti ukutunga kwa upitulukamo uwa cintubwingi Jóse Mari̇́a Segura Zurbano ukuti ilintu abapitulukamo aba cintubwingi mu cine tabakanamo mu bucenjeshi, baleshibo kuti umutengo wa cipe untu balemba te wa cine. Ukumona ukufumyako kumo kuli ici cibelesho ca kubulwa ubufumacumi, Zurbano amwene kuti: “Muli cino calo uuli onse no mwina mupalamano wakwe alabepa, abafumishiwako fye ni Nte sha kwa Yehova. Lintu bashita nelyo kushitisha, umutengo wa [cipe] babilisha e uli icine icituntulu.”
Inte sha kwa Yehova balishibikwa bwino kuli bucine bwabo no bufumacumi. Balibukila ukuti Yehova Lesa enekela ababomfi bakwe ukulangisha imibele ya musango yo mu mibombele yabo yonse. Lesa apata “ululimi lwa bufi” ne “nte ya bufi iilande fya bufi.” Pa mulandu wa kulipile misonko, Yesu Kristu aimike icipimo ku bakonshi bakwe aba cine lintu asosele ukuti: “Ifya kwa Kaisare peeleni kuli Kaisare, ne fya kwa Lesa peeleni kuli Lesa.”—Amapinda 6:6-19; Marko 12:17.