We Milandu Ulafula Nakwata iya Kubela uwa Kutootela!

NGA FINTU CASHIMIKWA NA LOTTIE HALL

CACITIKE pa lwendo lwesu ukufuma ku Calcutta, India, ukuya ku Rangoon, Burma, mu 1963. Mu kwipipa pa numa ya kufuma mu Calcutta ne ndeke, umo uwa bamunyina amwene ukusuuma kwa mafuta pe pindo lya ndeke. Ukwebwa pa lwa cene, ibumba lya babomfi ba mu ndeke lyabilishe ukwika kwa mu bukangalume. Indeke intanshi yali no kufumyamo amafuta ayengi ku kucilenga ukucitikako ukwika. Uusakamana abayendo ba mu ndeke apundile ukuti, “Nga ca kuti mulefwaya ukupepa, citeni ico nomba!” Mu cine cine twalipepele ukuti nga ca kuti kufwaya kwa kwa Yehova, kuti pambi twakwato kwika ukwabula ubusanso, kabili twaikile ukwabula ubusanso. Mu cine cine twalikwete icintu cimo ica kubela aba kutootela!

EE, kabili ncili nalikwata ifingi ifya kubela uwa kutootela. Pa mushinku wa myaka 79, ncili nalikwata icipimo ca butuntulu busuma no bukose, ifyo momfya mu butumikishi bwa nshita yonse. Ukulundapo, pa mbali ya ayo mapaalo ya bonse abantu ba kwa Yehova, nalikwata ifyakukumanya ifingi ifyapulamo. Mu kusupawila, caliba cipendwilo candi icaumo mutengo ukubombela Yehova ukufika ku myaka 60, kabili ukucila pali citika wa iyo nshita naliba umutumikishi wa nshita yonse, nelyo painiya.

Conse ici catendeke na tata lintu twaleikala mu Carbondale, Illinois. Alebishanya na kabungwe ka butotelo aka Disciples of Christ (Abasambi ba kwa Kristu) kabili aali uwasekelela mu kuba umutumikishi. Nangu cibe fyo, icakukumanya cakwe na makoleji ya Baibolo yabili camushile uwakutuluka, pantu alikwete imfundo sha pa lwakwe pa lwa Bulesa Butatu, bumunshifwa bwa mweo, no kulungulusha kwa ciyayaya.

Mu kupelako, aliikushiwe ne cine ca Baibolo icaletelwe kuli wene na kolopota Umusambi wa Baibolo mu 1924, lintu nali fye ne myaka ya bukulu 12. Tata ali uwa nsansa pa kumfwa ukuti kwaliko na bambi abayumfwile mu nshila aleyumfwilamo, ukuti Bulesa Butatu, umulimo wa helo, na bumunshifwa bwa mweo wa buntunse fisambilisho fya bufi. Mu kwangufyanya ulupwa lwesu lwalekumana lyonse na Basambi ba Baibolo, nga fintu Inte sha kwa Yehova baleitwa lilya. Ukusambilila icine pa lwa kwa Yehova ne Cebo cakwe cali cimo nali no kubelapo uwa kutootela mu cine cine.

Ilyo tapalalepa, nangu cibe fyo, akayofi kalipamine. Umwaume uwaletele ici cine kuli tata aishileba uwabulwa ukufumaluka kabili uwa bucisenene. Alipunwishe tata lelo te mayo na ine. Nomba ne myaka 15 ya bukulu, naali umukalamba pa bana mutanda, kabili mu kuba na mayo nalambatile ku cine.

Mu lusuba lwa 1927, calibilishiwe ukuti ibungano likalamba ilya Basambi ba Baibolo lyali no kucitwa mu Toronto, Canada. Tata asosele ukuti taali na maka ya kuya, lelo Mayo aali mwanakashi wa mupampamina. Atendeke ukushitisha ifipe fyalekanalekana ifya mu ŋanda, kabili ukufika pa nshita ye bungano aali nalonganika amadola cinekonsekonse. Mu kuba no bo bwingi bwa ndalama wene na ine twatendeke ulwendo muli bamotoka bakwimika fye pa musebo ukuya ku Toronto, apaba intamfu amakilomita 1,600. Casendele inshiku shisano kabili ukunina muli bamotoka balekanalekana 37 pa ntanshi tatulati mu kupelako tufike, ubushiku bumo pa ntanshi ibungano talilatendeka. Pa mulandu wa kuti indalama shesu shali ishapelebela, twaipwishe kabili twapokelele umwa kusendama apa fye. Lintu Munyina A. H. Macmillan aumfwile pa lwa lwendo lwesu, alilembele lwene ku kubika muli nyunshipepala ye bungano pe samba lya mutwe: “Ukwingilishako Ukuli Konse mu Mitengo ya Mashitima Takusakamika Aba Basambi ba Baibolo.”

Mayo atwalilile ukwishibisha Tata ukupitila mu mapositi kardi. E co, pali miniti wa kulekeleshako, apingwilepo pa numa ukwisa kabili afikile na motoka mu nshita fye ku lyashi lya Baibolo pa bushiku bwa kulekelesha ubwe bungano. Nomba tatwalekabila ukwenda muli bamotoka ba kwimika pa musebo ukubwelelamo ku mwesu. Mwandi lyali libungano! Fintu nali uwa kutootela pa kuti twali na maka ya kusangwako, kabili fintu nali uwa kutasha pa kuti lyayafwile tata ukunonka cipya cipya ukushikatala kwakwe ukwa ku mupashi!

Pa myaka lintu naipushiwe icali ubutotelo bwandi, nayaswike ukuti, “IBSA,” amakalata ayo yaleimininako International Bible Students Association. Lelo lyonse nayumfwile uwabulwe nsansa kuli ilyo ishina. Nali uwa kutasha, kanshi, lintu pe bungano lya mu 1931 mu Columbus, Ohio, twapokelele ishina lipya Inte sha kwa Yehova.

Incito Yandi iya ku Sukulu

Pa kati ka mapaalo yafulilako ayalenga ubumi bwandi ukuba ubwafumba yali ni ayo yaampene ne nyimbo. Nalitemenwe nga nshi inyimbo kabili mu kubangilila nasambilile ukulisha piano. Pa myaka iingi nalikwete ishuko lya kulisha ukukonkamo kwa kwimba kwa cilonganino. Pa ntanshi Watch Tower Society tailatendeka ukupayanya ukukopa kwa nyimbo sha Bufumu, munyina mishonari uwalebombela mu Papua New Guinea pa nshita imo anjipwishe ukuti ncite ukupayanya ukukopa kwa nyimbo shesu ishafulilako pa kuti abena Papua bengasambilila ukushimba. Ico cali e cintu cimo ico naipakishe ukucita mu cituntulu.

Icibombelo candi catemwikwa, nangu cibe fyo, cali ni clarinet. Nalitemenwe ukulisha yene mwi bumba lya bakemba ilya pa koleji. Profesa wa pa koleji aali uwatemunwa apakalamba no kulisha kwandi ica kuti aipwishe ukuti ndishe na mwi bumba lya baume na mo mwine. Muli isho nshiku takwali umwanakashi uwabalile alisha mwi bumba lya baume, e co lintu ifilundwa fye bumba fyaumfwile ico profesa atubulwile, bapangile ukukwata straka. Bayalwile umuntontonkanya lintu bapeelwe icishibilo ca kuti nga ca kuti baikala straka, bali no kutamfiwa. Icishilano cimbi calitobelwe lintu nafwaikwe ku kutantama ne mpuka mu mulongo wa kasuba konse. Inyunshipepala yacibikile pa cipimo ca kucincimusha no kucita lipoti mu mitwe ikalamba iya filembo fikalamba ukuti: “Kemba Mwanakashi muli Bemba wa Baume.”

Mu kupelako, nalipushiwe ukuba profesa mu nyimbo. Nangu cibe fyo, ukutontonkanya pa lwa milandu yonse iyali no kwimako nga ca kuti nali no kusambilisha inyimbo, pamo nga ukwipushiwa ukufunda nelyo ukulisha inyimbo sha butotelo ne sha luko, napingwilepo ukusupila icintu cimbi kabili napeelwe umulimo wa kusambilisha ilyashi lya kale ilya calo. Lelo uko kwaluka takwancilikile, imyaka pa numa, ku kulisha clarinet mu mabumba ya bakemba aya mabungano mu fyalo ifingi ilyo naendele ku mabungano ya pa kati ka nko aya Nte sha kwa Yehova.

Mu nshita nabele kafundisha wa lyashi lya kale ilya calo pe sukulu lya ku sekondari mwi tauni lya Detroit, kabili pa mulandu wa ico, nalipushiwe na kabili no mukalamba we sukulu ukutasha cimo ica fitabo fipya ifya kusambililamo ifyafulilako. Mu kupituluka muli ifi, nalifulunganishiwe ku cishinka ca kuti ilintu ifitabo fya kusambililamo ifya nomba line fyalumbwilemo ishina lya kwa Yehova imiku cinekonsekonse, ifipya fyashile Lesa wa baHebere uwabule shina, nangu cingatila fyapeele amashina abengi aba balesa ba nko sha cisenshi, pamo nga Ra, Molech, Zeus, na Jupiter. Lintu kashitisha aishile, nalimwipwishe umulandu Yehova talumbwilwe mu citabo cakwe ica kusambililamo, kabili asosele ukuti: “Iyo, tatwakabike ilyo ishina mu calembwa cesu pa mulandu wa Nte sha kwa Yehova.” E co namwebele ukuti: “Cawama! Lyene nshatashe icalembwa cobe.” Apoosele icitabo mu cola cakwe no kufulumuka.

Pa numa, nacitile lipoti ku mukalamba we sukulu ukuti mu cituntulu tatwalekabila icitabo ca kusambililamo icipya kabili napeele imilandu isuma. Alisuminishenye na ine. Bonse bali aba nsansa no ku kupingulapo lintu, imyeshi fye inono pa numa, capingwilwepo ukulesha kosi wa lyashi lya kale ilya calo ukufuma mu fisambilisho fya pa sukulu. Kosi ipya, iyaleitwa social studies (amasambililo ya mikalile ya bantu), yapyene pali cene ukupulinkana imibombele 14 iya masukulu. Nga ca kuti isukulu lyalishitile amabuku ya lyashi lya kale yapya, we kulufya kuntu ico cali no kupilibula!

Nalikwete ifya kukumanya fya kuipakisha ifingi ukufunda pa sukulu kabili nali kasalapula wakaakaata. Ici caleteleko bucibusa ubwingi ubwa bumi bwa nshita yonse. Na kabili nalikwete amashuko ya mu nshita ayengi ku kucito bunte bwa mu lyashi. Lelo mu kupelako inshita ne mibele fyantungulwile mu mulimo wa nshita yonse.

Amabungano ya pa Kati ka Nko

Pa numa ya kufunda mu sukulu pa myaka 20, amenso yandi yatendeke ukulwala. Mu kulundapo, abafyashi bandi bayumfwile ifyo balenkabila, e co tata anjipwishe ukubwela ku ŋanda, ukusoso kuti kwaliko umulimo wacindama uwa kusambilisha uwali no kucitwa, kabili Yehova aali no kumona kuli cene ukuti nshali no kucula ku nsala. Nalekele incito ya kufunda mu 1955, kabili pa kati ka mapaalo yandi aya kubalilapo pa numa ya ico yali kusangwa ku kukonkana kwa mabungano ya “Ubufumu Bwacimfya” mu Europe. Fintu nali uwa kutootela pa kuba na bamunyina mu Europe, abengi aba bene bapitile mu kucula ukukalamba mu kati ka nkondo ya calo iya kubalilapo! Ukucilisha cali lipaalo ukuba pa kati ka bali 107,000 abaiswishe Zeppelinwiese, nelyo Zeppelin Meadow, mu Nuremberg, uko Hitler apekenye ukukwatila umulongo wakwe uwa kucimfya pa numa ya nkondo ya calo iya II.

Ulo lwali lwendo lwa kubalilapo fye mu nyendo sha calo ishingi shintu naba ne shuko lya kupanga. Mu 1963 mayo na ine twali pa kati ka bakubungana 583 ku kwenda ukushinguluka icalo mu kuba no Kulongana Kukalamba ukwa “Mbila Imbila Nsuma ya Muyayaya.” Lulya lwendo lwatusendele ukufuma ku New York ukuya ku Europe, lyene ukuya ku Asia ne fishi fya mu Pacific pa ntanshi ya kusondwelela mu Pasadena, California. Cali ni mu kati ka ulo lwendo twakwete ica kukumanya ca kutiinya icilondolwelwe mu ntendekelo. Inyendo sha pa numa shatutwele ku mabungano mu South America, South Pacific, na Africa. Mu cine cine, ishi nyendo shalengele ubumi bwandi ukuba ubwafumba, kabili ukuba na maka ya kulisha mu mabumba ya bakemba ba pa mabungano mu fingi ifya ifi fifulo cali lishuko lyalundwako ku watemwe nyimbo.

Ukwingila mu Mitande ya Bupainiya

Mu 1955, pa numa ya kubwelelamo ukufuma ku Europe, nailundile kuli mayo mu mulimo wa bupainiya pa mwaka umo, kabili lyene Sosaite yanjipwishe ukubomba ne cilonganino cinono pa Apalachicola ku masamba ya Florida. Pa myaka cinelubali nkashi umbi na ine twaafwilishe mu mulimo kulya, kabili mu kwangufyanya icilonganino cali na maka ya kukuula Iŋanda ya Bufumu ku kusakamana ukwingilishako. Ukulunduluka kwalitwalilile, kabili ilyo tapalalepa icilonganino na cimbi calipangilwe mu Port Saint Joe. Napoosele imyaka 11 ukubomba ne filonganino ku masamba ya Florida.

Inshita imo nalipushiwe na kangalila wa muputule ukusanga incende ya kulongana kwa muputule. Nali na maka ya kusanga Centennial Building iya bukankala mu Port Saint Joe pali $10 epela. Lelo na kabili twalekabila cafeteria, kabili twatontonkenye ulwa kubomfya ifibombelo fye sukulu. Nangu cibe fyo, nasangile ukuti umukalamba wa masukulu balimukumenye, kabili atile ali no kukumanya ibumba lyangalila isukulu. Mwine musumba na o aishile kuli kulya kukumana, pantu afwaile ifwe ukubomfya cafeteria. Lintu aipwishe icali imilandu ya kutukanisha, umukalamba we bumba lye sukulu asosele ukuti takwaliko ica kumwenamo ca mu kubangilila ku kubomfya kwe bumba lya butotelo ifibombelo fye sukulu. Mwine musumba ayalukile kuli ine ku casuko. Kwena, nakwete impendwa yafulilako iya mahandibilu ayalelangisha ukuti twalibomfeshe ifibombelo fye sukulu ku kulongana kwesu mu matauni yambi, kabili lyene nasontele ku Imilimo 19:9, apasosele ukuti umutumwa Paulo ashimikile mu fikuulwa fye sukulu. Ico capwishishishe conse. Ibumba lyangalila lyasuminishenye na mwine musumba ku kutuleka ukubomfya cafeteria—pali $36.

Lintu nali fye ne myaka ya bukulu 13, pa mushinku nabatishiwilwepo, napepele ukuti: “Mwe Lesa, lekeni ndete fye nangu fye umuntu umo mu cine.” Ilyo ipepo nomba lyaleyasukwa imiku iingi nga nshi ukucilapo, pantu nalipaalilwe mu kwafwilisha impendwa iisuma ukubuula ukwiminina kwabo ku lubali lwa kwa Yehova no Bufumu bwakwe. Mu kubwekeshabwekeshapo, nangu cibe fyo, pa ntanshi fye umusambi wa Baibolo talafika pa cipimo ca kuipeela no lubatisho, natuminwe ku cilonganino cimbi. Nalyo line, nalikwete ishuko lya kulimba no kutapilila, kabili abengi aba muli aba basambi bashininkisha ukuba ifibusa fya nshita ya bumi bonse. Ukwakana mu mibombele ya musango uyo iya kutwale fisabo mu cine cine kwalindetela imilandu iingi iya kubela uwa kutootela.

Ukwaafwa kwa mu fya Kumfwaninamo

Ilintu mu fifulo ifingi ifya kumfwaninamo ku nshita ne nshita fyalicita lipoti mu kukanasemanina imibombele ya Nte sha kwa Yehova, ndi uwa nsansa ukusoso kuti ifya kumfwaninamo mu ncende ya De Land, Florida—umo nomba mombela—fyalingafwa ukucitilo bunte. Ku ca kumwenako, ilintu twali pali lumo ulwa isho nyendo sha mabungano ya calo, mayo na ine twatumine ifiputulwa fyalepa ifya fipande kuli nyunshipepala ya cikaya, kabili ifi fyalisabankanishiwe mu kwangufyanya, capamo ne fikope. Amalipoti yali mu musango wa fikope fya nyendo, lelo lyonse twali na maka ya kubomfya yene ku kucitilo bunte pa lwe shina lya kwa Yehova no Bufumu.

Caba cimo cine na ku kucitilo bunte kwandi ukwa pa musebo. Nalikwata icifutu pa mu musebo apo nakwata imipando ya kubomfya pa lunkoto ibili, umo uyo njikalapo na umbi uyo nangishapo ifitabo fyesu. Inshita imo, icipande ce bula citika mu kuba ne cikope camoneke mu nyunshipepala ya cikaya pe samba lya mashiwi ya kuti “Lottie wa ku Deland Abomba Umulimo wa Bafyashi Pamo nge Nte.” Mu nshita ya nomba line nga nshi, mu 1987, ipepala na limbi lyakwete icipande ce bula citika mu kuba ne cikope cikalamba mu musango wabalabata pe samba lya mutwe: “Lottie Hall Nakwata Icifutu Cakwe Icabakilwa Kristu.” Umwaka wakonkelepo inyunshipepala na imbi yakwete icikope candi ica pe bula lya pa ntanshi, capamo no kulandapo pamo nga, “Lyonse aba palya” na, “Naikala mu mupando wa kubomfya pa lunkoto, kafundisha we sukulu uwaleka incito abomfya icifutu cakwe ica pa musebo ku kucita umulimo wa bumishonari uwa Nte sha kwa Yehova.” Na kabili, imiku ine umulabasa wa pa TV uwa cikaya walipeela ifikope pa lwa kucitila kwandi ubunte. Ndatwalilila ukwakana ku cipimo cinono mu mbali shonse isha butumikishi bwa Bufumu: ukushimikila kwa ku ŋanda ne ŋanda, ifipempu fya kubwelelamo, na masambililo ya Baibolo aya mu ŋanda. Nangu cibe fyo, pa mulandu wa kutantalila kwa myaka no kunakuka kwa ku mubili, nomba ndapoosa inshita yakulilako mu mulimo wa pa musebo.

Ukulolesha ku fya ku numa mfwile ukusosa ukuti mu cine cine nalikwata imilandu iingi iya kubela uwa kutootela. Ukulunda kuli ayo mapaalo ya bonse abantu ba kwa Yehova, pamo nga kafundisha wa pa sukulu nalikwata ishuko lya kusonga abacaice abengi; nalikwata ubuseko bwa kusangwa ku mabungano yafulilako mu kusaalala kwa calo; nalikwata ubutumikishi bwa bupainiya ubwacilishapo kutwale fisabo; na kabili nalipaalwa ukulundana ne nyimbo. Ukulundapo, kwaliko ukucitilo bunte uko nali na maka ya kubomba ukupitila mu fya kumfwaninamo. Mu cine cine, kuti nasosa pamo na kemba wa malumbo Davidi ukuti: “E lyo nkatashishe shina lya kwa Lesa ku lwimbo, no kumulumbila ku lwa kutootela.”—Ilumbo 69:30.