Bushe mulafuluka Icalo ca Mulinganya?

UBWATO ubwakwate milongoti itatu ne fiputulwa fibili ifya pa muulu bwapalamina ku lulamba lwa cifulo pali lelo iciitwa Cape Cod, Massachusetts, U.S.A. Abaleensha na bayendo 101 abalimo nabanaka ico bapoosele inshiku 66 pali bemba. Bendele ulwendo ulwayafya nga nshi ukulalanya bemba wa Atlantic pa mulandu wa kufulumuko kupakaswa kwa mipepele no bucushi mu fya bunonshi.

Cilya abayendo ba muli ubu bwato ubwitwa, Mayflower, bafika ku mulundu pa November 11, 1620, amenso yabo yabengeshima kwi subilo lya kusokolo mushi upya. Pati papite inshiku shibili, abaume abakalamba abengi abali mu bwato bacita Icipangano ca Mayflower pantu balefwaya ukwimike ntendekelo ya calo cawaminako. Mu cipangano basuminishanya ukupanga “amafunde ya bulungi no mulinganya” pa kuti “bonse mu mushi upya bakamwenemo.” Bushe ipange lyabo ilya kuletako icalo catambalala kabili ica mulinganya ku muntu onse—icalo ca bulungi—lyalicitika?

Nangu cingati Icipangano ica mu bwato bwa Mayflower cimonwa nge shintililo lya buteko bwa ku Amerika, ulufyengo mu Amerika lwaliseeka nga nshi, nga fintu lwaseeka mu calo conse. Ku ca kumwenako, langulukeni umwaume umo uwalashilwe imfuti mu numa kuli bakapokola lintu alefwaya ukufulumuka pa numa ya kwibila shimatuuka e lyo no kumulasa imfuti. Umupuupu ulya atwele bakapokola pamo na bakaunselo ba mu musumba wa New York ku cilye ca milandu, ica kuti alambwilwe amamilioni ya madola nge cifuta mulandu.

Langulukeni ica kumwenako na cimbi. Lintu abana be sukulu lya fya mafunde balelemba amashindano mu Pasadena, California, umo pa kati kabo aiketwe no bulwele bwa cipumputu no kuwa pa nshi. Abana be sukulu babili abaali mupepi balimwafwile pa kuti apuupuutuke ukufika lintu aba ku cipatala bafikile. Bapoosele amaminiti 40 pa kwafwilisha umunabo. Lelo lintu balombele inshita iya kuti bapwishe ukulemba amashindano, uwaletungulula amashindano alikeene.

Kwalibako na kabili umulandu wa kukanda bampulamafunde. Ed Rubenstein, uubebeta ifya bunonshi atubululo kuti: “Bumpulamafunde ubwingi tabuletako ukwikatwa. Abengi nga baikatwa tabapeelwe milandu. Abafungwa abengi balakakulwa. Kuli mpulamafunde ukukandwa ni cela mushuke, te cintu icingacitika.” Ukubomfya ifipendo fya bupuupu bwa kutoba amayanda, Rubenstein mu kusupula asoso kuti umupuupu “kuti afulumuka ukukakwa imiku iyacila pa maperesenti 98.” Pa mulandu wa kuti banono fye abakandwa calenga no kuti bumpulamafunde ne finakabupalu fya buko fifulileko.—Lukala Milandu 8:11.

Mu fyalo ifingi abakankaala abanono bacili balenonkelapo ifyuma ilyo icinabwingi ca bapiina cilolenkana no lufyengo mu fya bunonshi. Ulufyengo lwa musango yo lwisako lintu abantu pa mulandu wa mimonekele yabo iya nkanda, umutundu batuntukako, ululimi, ukuba umwaume nelyo umwanakashi, atemwa pa mulandu wa mipepele yabo fyalenga ukuti bakwate ishuko ilinono ilya kuwamya imikalile yabo nelyo ukuisunga abene. Ku ca kumwenako, The New York Times, isoso kuti “abantu mupepi na mamilioni 250 abekala mu ncende ya South Asia—maka maka mu India na Nepal—bafyalwa ngo mukowa uwasuulwa no kufwa ifyo fine.” Icafumamo cili ca kuti amamilioni ya bantu balicula ku bupiina, ku nsala, na ku malwele. Ubumi bwabo bwaisulamo ulufyengo ukufuma ku kufyalwa ukufika na kumfwa.

Ni shani pa lufyengo ulumoneka ngo lushingasengaukwa no muntunse? Tontonkanyeni pa lwa bana abafyalwa no bulema—ubupofu, ukupukuta, nelyo ukulemana. Bushe umwanakashi te kuti omfwe ukufyengwa nga ca kuti umwana wakwe afyelwe uwalemana nelyo uwafwa ilyo abanakashi abali mupepi nabapakatila abana abatuntulu?

Ku ca bulanda, ulufyengo lwaliseeka, pamo ne fifumamo—ukucuula ukukalamba no kubulisha umutende, insansa no kwikushiwa. Abengi balyalukila ku lukaakala pa mulandu wa lufyengo bamona nelyo ulo bakumanya, lelo ukucite fyo kulunda fye pa macushi ya bantunse. Imibombele iimonwa nge yabamo ulufyengo yalibuusha inkondo ishingi.

Mulandu nshi umuntunse aafililwa ukuletako icalo ca bulungi? Bushe icalo ca musango yo ca kwelenganya fye?

[Abatusuminishe Ukubomfya Icikope pe bula 3]

Corbis-Bettmann

[Icikope pe bula 4]

Ukusaina Icipangano ca Mayflower

[Abatusuminishe]

Corbis-Bettmann